Ύπνος και Όνειρα

Δεν υπάρχει ακριβής ορισμός του ύπνου. Ουσιαστικά, δεν αποτελεί μια παθητική κατάσταση, διότι δεν πρόκειται απλά για απουσία εγρήγορσης και ελάττωση της κινητικότητας. Αντιθέτως, πρόκειται για ενεργητική εγκεφαλική κατάσταση που είναι απαραίτητη για την ψυχική και σωματική υγεία.

Από εξελικτική άποψη, ο ύπνος είναι σημαντικός για την επιβίωση όλων των ζωντανών οργανισμών. Ο άνθρωπος ξοδεύει περίπου το 1/3 της διάρκειας της ζωής του στον ύπνο, ενώ το 90% των ενηλίκων χρειάζονται τουλάχιστον επτά ώρες ποιοτικού ύπνου καθημερινά. Ωστόσο, το πρότυπο και οι ανάγκες για ύπνο αλλάζουν κατά τη διάρκεια του ανθρώπινου βίου.

Ο ύπνος εξυπηρετεί σημαντικές βιολογικές (π.χ. ορμονική ρύθμιση) και νευρογνωσιακές λειτουργίες που σχετίζονται με τη μνήμη, την ανταμοιβή και το συναίσθημα. Η στέρηση ύπνου, η οποία μπορεί να οφείλεται σε ποικίλους παράγοντες (επαγγελματικές απαιτήσεις, τρόπος ζωής, σωματική νόσος κτλ.), μπορεί να έχει δυσμενείς επιδράσεις στη σωματική και ψυχική υγεία (παχυσαρκία, ελάττωση της αυξητικής ορμόνης, ελλείμματα στις μνημονικές διεργασίες, διαταραχές της διάθεσης κτλ.).

Σε μία μελέτη, όπου νέοι ενήλικες υποβλήθηκαν σε στέρηση ύπνου, διαπιστώθηκε πως ο εγκέφαλος τους λειτουργούσε παρόμοια με τον εγκέφαλο ηλικιωμένων ατόμων.

Ο ύπνος ξεκινάει φυσιολογικά με τον NREM ύπνο που περιλαμβάνει τέσσερα στάδια. Κατά το πρώτο στάδιο, ο ύπνος επέρχεται σταδιακά και συνοδεύονται από προοδευτική αποσύνδεση από το περιβάλλον. Οι κινήσεις των οφθαλμών γίνονται βραδείες και ο μυϊκός τόνος ελαττώνεται, αν και το άτομο μπορεί να εμφανίσει αιφνίδιες μυϊκές συσπάσεις. Μετά από λίγα λεπτά ακολουθεί το δεύτερο στάδιο, όπου οι οφθαλμικές κινήσεις και ο μυϊκός τόνος ελαττώνονται ακόμη περισσότερο και ο ουδός αφύπνισης αυξάνεται. Στη συνέχεια, ακολουθούν το τρίτο και το τέταρτο στάδιο, όπου το άτομο έχει πιο βαθύ ύπνο. Ο NREM ύπνος γίνεται προοδευτικά ελαφρύτερος και επιστρέφει στο στάδιο δύο, που ακολουθείται από τον ύπνο REM, ο οποίος δεν υποδιαιρείται σε στάδια. Χαρακτηρίζεται από γενικευμένη απώλεια μυϊκού τόνου και από ταχείες κινήσεις των οφθαλμών και του διαφράγματος. Πρόκειται για βαθύ ύπνο με υψηλό ουδό αφύπνισης.

Όνειρα

Τα όνειρα είναι ένα καθολικό φαινόμενο σε όλους τους ανθρώπους και λαμβάνει χώρα σε όλα τα στάδια του ύπνου. Συνήθως δεν θυμόμαστε τα όνειρα μας. Η ανάκληση τους εξαρτάται τόσο από την ενεργοποίηση του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια του ύπνου, όσο και από τις συνθήκες αφύπνισης. Τα όνειρα αντικατοπτρίζουν την προσωπικότητα μας, τα ενδιαφέροντα και τα άγχη της καθημερινότητας, τα παλαιότερα και τρέχοντα προβλήματα που μας απασχολούν.

Τα όνειρα κατά τον ύπνο REM αποτελούν περίπου το 80% των ονείρων, ενώ τα υπόλοιπα λαμβάνουν χώρα κατά τον ύπνο NREM. Κατά τον ύπνο REM, τα όνειρα είναι περισσότερο παράδοξα, μη λογικά και σύνθετα, ενώ κατά τον ύπνο NREM μοιάζουν πιο απλά, ρεαλιστικά, σαν προσπάθεια επίλυσης προβλημάτων κατά τη διάρκεια του ύπνου. Επίσης, τα όνειρα του ύπνου REM είναι πιο εύκολο να ανακληθούν από αυτά του ύπνου NREM, κυρίως αν ξυπνήσει το άτομο σε αυτό το στάδιο (REM) αμέσως μετά την έναρξη των ονείρων.

Διαταραχές του ύπνου

Οι διαταραχές του ύπνου θεωρούνται σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού, η οικογενής θανατηφόρος αϋπνία, η αϋπνία, η ναρκοληψία, η αποφρακτική υπνική άπνοια και οι παραϋπνίες.

Η αϋπνία αποτελεί την πιο συχνή διαταραχή ύπνου και οι περισσότεροι ασθενείς που παραπονιούνται για αϋπνία πάσχουν από μια υποκείμενη ψυχιατρική διαταραχή. Ουσιαστικά πρόκειται για δυσκολίες στην έλευση του ύπνου, στη διατήρηση του ή και πρώιμη αφύπνιση. Στα πιθανά αίτια πρόκλησης αϋπνίας περιλαμβάνονται οι κακές περιβαλλοντικές συνθήκες (φως, θόρυβοι κτλ.) και οι στρεσογόνοι παράγοντες της ζωής.

Οι διαταραχές ύπνου παρουσιάζουν συννοσηρότητα με αγχώδεις διαταραχές, με διαταραχές της διάθεσης, με ψυχωτικές διαταραχές και με αλκοολισμό.

Με βάση τα πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα, η Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία φαίνεται ιδιαίτερα αποτελεσματική στην αντιμετώπιση των διαταραχών του ύπνου και κυρίως της αϋπνίας.

Δήμητρα Γούσιου Ψυχολόγος, MSc – Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεύτρια

psycholozin