“Αυτά που η σιωπή θέλει να πει…” / γράφει η Νικολέτα Θάνου
Η σιωπή, ανακάλυψα, είναι κάτι που μπορείς να το ακούσεις
Haruki Murakami
Η Βιρτζίνια Γουλφ είχε εκδηλώσει την επιθυμία να γράψει μία νουβέλα για τη σιωπή. Για αυτά που οι άνθρωποι δε λένε, δεν εκφράζουν. Σιωπή… Ακόμα και στο άκουσμα της λέξης θέλεις να σιωπήσεις. Να τη σεβαστείς. Να της αποτίσεις τιμή. Λέξη καθαγιασμένη, ιερή. Σιωπή είναι η αιρετική στάση του πνεύματος που έχει διαρρήξει τη σχέση του με το λόγο. Το κλείδωμα της ψυχής που αποστράφηκε την υποκρισία της φλύαρης επικοινωνίας, της μονότονης αδελοσχίας και της ασύστολης υποκρισίας. Σιωπή είναι η επίγευση της αλήθειας ατομικής ή συλλογικής, συνηθέστερα πικρής, σπανιότερα ευφρόσυνης.
Η σιωπή είναι απάντηση , είναι στάση και αντίδραση. Μια επικίνδυνη ισορροπία ανάμεσα στα θέλω και στα πρέπει. Ίσως κάποτε και μια εγωιστική έκρηξη ενός βαλλόμενου ψυχισμού, ένα σφράγισμα της πόρτας στην κακοκαιρία που προκαλούν τα εξωτερικά πάθη και η παγερή αδιαφορία του άλλου. Του φλύαρου ή του απόμακρου Άλλου. Η σιωπή ως άμυνα, η σιωπή ως ασπίδα σε ένα πόλεμο διαβρωμένων ψυχών και ανόητων μυαλών. Η σιωπή ως απάντηση.
Δύσκολη η ερμηνεία της σιωπής, προβληματική πολλές φορές. Παρεξηγήσιμη. Είναι η σιωπή της απογοήτευσης, η σιωπή του πόνου, της καταρρακωμένης αξιοπρέπειας, η σιωπή του πληγωμένου εγωισμού ή η σιωπή της ανεκπλήρωτης αγάπης. Τόσο πολύμορφη , τόσο πολυσήμαντη μέσα στην αδιαφάνειά της. Αλήθεια, ποιος προσέχει τη σιωπή ; Ποιος γυρίζει να τη κοιτάξει ; Η συνομιλία των σιωπών είναι σπάνια, και, αν υπάρξει, αν συμβεί σε μία αχρονική στιγμή, σε μια στιγμή βαθύτατης πνευματικής ή ψυχικής μέθεξης θα έχει συντελεστεί το θαύμα.
Διαβάζονται οι σιωπές, διαβάζονται και προσεγγίζονται με χίλιους δυο τρόπους στην Τέχνη που ξέρει να την εκφράζει, να της δίνει υπόσταση. Και πάλι όλα δε λέγονται. Και πάλι η «υποτιμημένη» σιωπή είναι κυρίαρχη, με εκείνη τη μυστήρια, γριφώδη φύση της που εγείρει και διεγείρει. Τυραννία της ψυχής το πέρασμα από τα μονοπάτια της σιωπής. Ασυμφωνία με το θυμοειδές και το επιθυμητικό, με την ορμή και το πάθος. Ένας εμφύλιος της ψυχής, μια σύρραξη αφανής μα τόσο βασανιστική για τον πάσχοντα. Ορμητικά τα νερά κάτω από την ακύμαντη επιφάνεια της σιωπής, μια υδάτινη μάζα λέξεων, που οι επιχωματώσεις της λογικής και της εγκράτειας την καθιστούν αθέατη. Και άλλοτε , τόσο μα τόσο κατευναστική. Καταφύγιο ασφαλές, οχυρό απόρθητο.
Αυτά που δε λέγονται, τα ανείπωτα είναι η βάση της ποίησης. «Η ποίηση χρησιμοποιεί τη σιωπή, είναι καμωμένη από λόγο και από σιωπή, σμιλεύει τη σιωπή κατά κάποιον τρόπο» κατά το Σεφέρη. Της δίνει υπόσταση , την τοποθετεί μπροστά μας και μας ανοίγει το παράθυρο στο ατομικό ασυνείδητο , αλλά και το επιφυλακτικό και γεμάτο ενδοιασμούς συνειδητό. Οι σιωπές είναι στοχασμός. Στοχασμός του ποιητικού υποκειμένου, στην οποία η αφαιρετική σκέψη του αναγνώστη και ο ιδιότυπος, παραισθητικά οπλισμένος πολλές φορές ψυχισμός του, καλείται να διεισδύσει με μια διάθεση μεταφυσική, αιρετική, εξερευνώντας τα αθέατα, αισθητοποιώντας τα, ζωντανεύοντάς τα ή πλάθοντας κόσμους υποθετικούς. Δεν είναι τεχνική η σιωπή στην ποίηση, είναι τέχνη, όπως τέχνη είναι και η αποκωδικοποίησή της. Η δυναμική των σιωπών στην ποίηση είναι θριαμβευτική.
Οι σιωπή είναι συνυφασμένη άρρηκτα με τον ανθρώπινο ψυχισμό. Μπορεί να κυοφορεί αλλαγές, να προετοιμάζει αποφάσεις, να εγκυμονεί την απειλή, τη μάχη ή απλά να μεθοδεύει την ειρηνική επίλυση. Είναι διάλογος και συζήτηση με τον εαυτό, ώστε αυτά που δε λέγονται να φιλτραριστούν, να αποσχιστούν από προσμίξεις φθοροποιές για τον εαυτό και τον Άλλον, ώστε να μην πληγώσουν, να μην προκαλέσουν πόνο, να μην ερεθίσουν. Συνηθέστερα είναι αλήθειες, αλήθειες ανεπιθύμητες, παρείσακτες , αλήθειες τρομακτικές. Αυτές, που στο άκουσμά τους πολλοί αποστρέφουν το πρόσωπο, για να αποφύγουν τον κόλαφο. Αλήθειες που αφορούν τα συναισθήματα, την αγάπη που κρύβεται κάτω από επιχωματώσεις σιωπής, από το φόβο της απόρριψης , από το φόβο της ζωής ενίοτε.
Αυτή είναι η σιωπή. Η αμφιλεγόμενη σιωπή. Η σιωπή που μπορεί να κυοφορήσει τη ζωή ή το θάνατο. Τη γέννηση των ιδεών, μιας κατάστασης, το θάνατο άλλων. Η ομιλούσα σιωπή δύσκολα γίνεται αντιληπτή. Γι’ αυτό και η συνάντηση μέσα από τις σιωπές αναμφίβολα είναι κάτι το μεγαλειώδες.
