Νόαμ Τσόμσκι: Ένας διαφορετικός κόσμος είναι εφικτός. Ας τον κάνουμε πραγματικότητα

Ότι ο κόσμος βρίσκεται σε δύσκολη και άσχημη καμπή είναι μία κοινοτοπία. Σε συνέντευξη του στην ιστοσελίδα Truthout, ο Noam Chomsky, ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους διανοητές επισημαίνει ότι οι προκλήσεις είναι πάρα πολλές και μεγάλες, ενώ ο πλανήτης βρίσκεται σε οριακό σημείο. Αυτό που δεν αναγνωρίζεται ευρέως είναι ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, επειδή ο σημερινός, απλά, δεν είναι βιώσιμος.

C.J. Polychroniou: Noam, μπαίνουμε στη νέα χρονιά και θα ήθελα να ξεκινήσω αυτή τη συνέντευξη ζητώντας σας να επισημάνετε τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας σήμερα, καθώς και αν θα συμφωνούσατε με τον ισχυρισμό ότι η ανθρώπινη πρόοδος, αν και πραγματική και ουσιαστική από ορισμένες απόψεις, δεν είναι ούτε δεδομένη, ούτε ίση για όλους.

Noam Chomsky: Ο ευκολότερος τρόπος για να απαντήσει κανείς σε αυτό είναι το Ρολόι της Ημέρας της Κρίσης, που σήμερα είναι ρυθμισμένο στα 100 δευτερόλεπτα πριν από τα μεσάνυχτα, και πιθανότατα θα προχωρήσει πιο κοντά στον αφανισμό, όταν θα επαναρρυθμιστεί σε λίγες εβδομάδες. Και είναι λογικό, αν αναλογιστεί κανείς τι συνέβη τον τελευταίο χρόνο. Οι προκλήσεις του περασμένου Ιανουαρίου παραμένουν στην κορυφή της λίστας: πυρηνικός πόλεμος, υπερθέρμανση του πλανήτη και άλλες περιβαλλοντικές καταστροφές, καθώς και η κατάρρευση  του ορθολογικού διαλόγου ο οποίος αποτελεί/προσφέρει τη μοναδική ελπίδα για την αντιμετώπιση των υπαρξιακών αυτών προκλήσεων. Προκλήσεις υπάρχουν και άλλες, αλλά ας δούμε αυτές.

Η Washington μόλις συμφώνησε να διαθέσει στην Ουκρανία πυραύλους Patriot. Το αν θα λειτουργήσουν ή όχι είναι αβέβαιο. Η Ρωσία, όμως, θα υιοθετήσει το χειρότερο σενάριο και θα τους στοχοποιήσει. Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες, αλλά είναι πιθανό τους πυραύλους να συνοδεύουν και αμερικανοί εκπαιδευτές, οι οποίοι επίσης αποτελούν στόχους για ρωσική επίθεση, γεγονός που μπορεί να εντείνει την κλιμάκωση.

Αυτό δεν είναι το μοναδικό πιθανό κακό σενάριο για την Ουκρανία. Πιθανότητες, όμως, για κλιμάκωση σε έναν αδιανόητο πόλεμο δεν υπάρχουν μόνον εκεί. Είναι αρκετά επικίνδυνα τα πράγματα και στα ανοικτά των ακτών της Κίνας, αφού ο Biden έχει κηρύξει εικονικό πόλεμο στην Κίνα και το Κογκρέσο επιθυμεί διακαώς να σπάσει τη «στρατηγική ασάφεια» χάρη στην οποία διατηρήθηκε η ειρήνη στην Ταϊβάν για 50 χρόνια. Όλα αυτά, είναι θέματα που έχουμε ξανασυζητήσει.

Η απειλή ενός καταστροφικού πολέμου για τον πλανήτη έχει αυξηθεί, όπως και οι ανόητες και άσχετες διαβεβαιώσεις ότι κάτι τέτοιο δεν χρειάζεται να μας απασχολεί.

Ας πάμε, τώρα, στο περιβάλλον. Όσον αφορά στην υπερθέρμανση του πλανήτη, τα νέα είναι από φρικτά έως απαίσια, αλλά υπάρχουν και κάποια θετικά σημεία. Η Σύμβαση για την Βιοποικιλότητα είναι ένα σημαντικό βήμα προς τον περιορισμό της καταστροφής του περιβάλλοντος. Η στήριξη που της παρέχεται είναι σχεδόν καθολική, αν και όχι συνολική για όλα τα κράτη. Ένα κράτος αρνήθηκε να υπογράψει, η συνήθης εξαίρεση, το ισχυρότερο κράτος στον κόσμο. Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, πιστό στις αρχές του, αρνείται να στηρίξει οτιδήποτε μπορεί να ενοχλήσει το ιδιωτικό κεφάλαιο και το κέρδος. Οι ΗΠΑ και η Ανδόρα αρνήθηκαν για τους αντίστοιχους λόγους να υπογράψουν, τα Πρωτόκολλα του Κιότο για την υπερθέρμανση του πλανήτη κάνοντας την αρχή για μια καταστροφική αποτυχία δράσης πράγμα που έχει μειώσει σημαντικά τις προοπτικές διαφυγής από την καταστροφή.

Δεν υπονοώ ότι ο υπόλοιπος κόσμος είναι «άγιος», το κάθε άλλο. Όμως ο «παγκόσμιος ηγεμόνας» ξεχωρίζει με τη δράση του.

Και τώρα να μιλήσουμε για τον τρίτο παράγοντα, ο οποίος οδηγεί το Ρολόι της Κρίσης προς τα μεσάνυχτα: την κατάρρευση  του ορθολογικού διαλόγου. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον σχετικά με αυτό το βαθιά ανησυχητικό φαινόμενο εστιάζεται  στα ξεσπάσματα ρητορικής του μίσους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στις άγριες θεωρίες συνωμοσίας, στο QAnon και στις στημένες εκλογές, καθώς και σε άλλες επικίνδυνες εξελίξεις που μπορούν να αποδοθούν σε μεγάλο βαθμό στην αποδόμηση της κοινωνικής τάξης από το σφυροκόπημα του ταξικού πολέμου των τελευταίων 40 ετών. Τουλάχιστον, όμως, έχουμε ακόμη το νηφάλιο και λογικό πεδίο της φιλελεύθερης διανόησης που μας δίνει κάποια ελπίδα για ορθολογικό διάλογο. ‘Η μήπως όχι;

Αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει εδώ, ξεπερνά τα όρια του «πιστευτού» και συχνά προκαλεί «τον γέλωτα» σε κύκλους έξω από τη δυτική σφαίρα επιρροής. Για παράδειγμα, το κορυφαίο καθεστωτικό περιοδικό διεθνών θεμάτων  “Foreign Affairs” μας ενημερώνει ότι μία ήττα των Ρώσων «θα ενίσχυε την αρχή ότι δεν μπορεί να μένει ατιμώρητη μία χώρα όταν επιτίθεται εναντίον μιας άλλης».

Το περιοδικό αναφέρεται στην αρχή η οποία έχει υποστηριχθεί κατά συνείδηση όταν είμαστε εμείς παράγοντας επιθετικότητας – σκέψη η οποία εκφέρεται μόνο μεταξύ εκείνων που διαπράττουν το ασυγχώρητο έγκλημα να εφαρμόζουν και για τον εαυτό τους τις αρχές που με παρρησία και γενναιότητα υποστηρίζουν για τους άλλους.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η σκέψη αυτή δεν έχει εμφανιστεί ποτέ στο κυρίαρχο ρεύμα, αλλά είναι, επίσης, δύσκολο να βρεθεί.

Μερικές φορές αυτά που δημοσιεύονται είναι τόσο εξωφρενικά, που δίκαια αναρωτιέται κανείς τι μπορεί να υπάρχει από πίσω, αφού ούτε οι ίδιοι οι συντάκτες δεν μπορούν να πιστέψουν αυτά που λένε. Πώς, για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να αντιδράσει σε ένα άρθρο με τίτλο «Δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις ότι η Ρωσία βρίσκεται πίσω από την επίθεση στον Nord Stream», ενώ στη συνέχεια εξηγεί ότι «Οι παγκόσμιοι ηγέτες έσπευσαν να κατηγορήσουν τη Μόσχα για τις εκρήξεις κατά μήκος των υποθαλάσσιων αγωγών φυσικού αερίου; Ωστόσο, κάποιοι δυτικοί αξιωματούχοι, σήμερα αμφισβητούν ότι το Κρεμλίνο ήταν υπεύθυνο», παρόλο που οι Ρώσοι πιθανότατα το έκαναν για να «κόψουν  τη ροή ενέργειας σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη την ήπειρο».

Είναι αλήθεια ότι η Δύση έσπευσε να κατηγορήσει τη Ρωσία, όπως ακριβώς όταν κάτι πάει στραβά, οι Ρώσοι σπεύδουν να κατηγορήσουν τις ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα,  όπως πολύ γρήγορα κατάλαβε  ο περισσότερος κόσμος, η Ρωσία είναι ο λιγότερο πιθανός ένοχος. Δεν κερδίζουν τίποτα από την καταστροφή ενός πολύτιμου περιουσιακού τους στοιχείου – η ρωσική κρατική Gazprom είναι ο κύριος ιδιοκτήτης και κατασκευαστής των αγωγών και η Ρωσία βασίζεται σε αυτούς, τόσο για έσοδα και όσο και για άσκηση επιρροής. Αν ήθελαν να «κόψουν τη ροή της ενέργειας», το μόνο που θα έπρεπε να κάνουν είναι να κλείσουν τις βάνες.

Αυτό που οι λογικοί σε αυτόν τον κόσμο, επίσης κατάλαβαν αμέσως, είναι ότι ο πιθανότερος ένοχος είναι αυτός που έχει το κίνητρο και τη δυνατότητα. Το κίνητρο των ΗΠΑ είναι αδιαμφισβήτητο. ‘Έχει διατυπωθεί, δημοσίως, εδώ και χρόνια. Ο Πρόεδρος Biden είχε κάνει σαφές στους Γερμανούς ομολόγους του ότι στην περίπτωση που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ο αγωγός θα καταστρέφονταν. Για την δυνατότητα των ΗΠΑ, φυσικά, δεν τίθεται θέμα αν λάβουμε υπόψη τους τεράστιους ναυτικούς ελιγμούς των ΗΠΑ στην περιοχή του σαμποτάζ λίγο πριν αυτό λάβει χώρα.

Όμως, το να φτάνουμε σε ένα τόσο προφανές συμπέρασμα είναι τόσο γελοίο όσο και να πιστεύουμε ότι η «ευγενής αρχή ότι η επίθεση σε άλλη χώρα δεν μπορεί να μείνει ατιμώρητη»  ισχύει και στην περίπτωση των ΗΠΑ, όταν επιτίθενται στο Ιράκ ή σε οποιονδήποτε άλλον. Απερίγραπτο.

Αυτό που βρίσκεται πίσω από τον αστείο τίτλο «Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι η Ρωσία είναι υπεύθυνη για την επίθεση στο Nord Stream»  είναι η οργουελική μετάφραση της φράσης ότι υπάρχουν συντριπτικές αποδείξεις ότι πίσω από την επίθεση δεν βρίσκεται η Ρωσία, αλλά οι ΗΠΑ.

Η πιο πιστευτή αντίδραση είναι η τεχνική «κλέφτης, κλέφτης». Πρόκειται για γνωστό προπαγανδιστικό εργαλείο.

Όταν σε πιάνουν με το χέρι στην τσέπη κάποιου, μην το αρνηθείς γιατί είναι εύκολο να διαψευστείς. Αντίθετα, δείξε κάπου αλλού και φώναξε “κλέφτης, κλέφτης”. Έτσι δεν αρνείσαι  ότι υπάρχει ληστεία, ενώ μετατοπίζεις την προσοχή σε κάποιον φανταστικό δράστη. Αυτό λειτουργεί με μεγάλη επιτυχία. Η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων το εφαρμόζει αποτελεσματικά εδώ και χρόνια, όπως έχουμε συζητήσει στο παρελθόν.

Αυτό είναι πολύ πιο αποτελεσματικό από έναν ισχυρισμό. Έτσι, αναδεικνύουμε τον σκεπτικισμό που υπάρχει σχετικά με τη ρωσική διαφθορά, δείχνοντας πόσο ελεύθερη και ανοιχτή κοινωνία είμαστε, ενώ, στην ουσία εδραιώνουμε το γελοίο μήνυμα που προσπαθεί να περάσει η προπαγάνδα. Υπάρχει, βεβαίως και άλλη μία πιθανότητα. Ίσως κάποιοι διανοούμενοι να διατηρούν τόσο βαθιές σχέσεις με τους μηχανισμούς της προπαγάνδας που στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνουν τον παραλογισμό σε όσα λένε.

Όπως και να έχει, όλο αυτό μας θυμίζει με σκληρό τρόπο την κατάρρευση του ορθολογικού διαλόγου, εκεί ακριβώς που ελπίζαμε ότι θα μπορούσε να διασωθεί. Δυστυχώς αυτό είναι κάτι που εύκολα φαίνεται να συνεχίζεται. Με δυο λόγια, τον τελευταίο χρόνο και οι τρεις αιτίες για τις οποίες οι δείκτες μετακινήθηκαν στα εκατό δευτερόλεπτα  από τα μεσάνυχτα, όχι μόνο δεν έχουν εκλείψει αλλά το αντίθετο. Τον τελευταίο χρόνο βρίσκονται σε ύφεση. Συμπέρασμα όχι και τόσο παρηγορητικό και σίγουρα αναπόφευκτο.

Οι επιστήμονες μας προειδοποιούν ότι η κλιματική αλλαγή  αποτελεί καταστροφική απειλή για τον πλανήτη και για τον πολιτισμό. Βοηθούν αυτές οι αποκαλύψεις ή οι απόψεις σχετικά με την υπερθέρμανση του πλανήτη; Τι, άραγε, χρειάζεται για να πετύχουμε στη δράση για το κλίμα, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη ότι το ισχυρότερο κράτος στη ιστορία, στην πραγματικότητα είναι «ένα κράτος –  απατεώνας που οδηγεί τον κόσμο στην περιβαλλοντική καταστροφή», όπως εύστοχα το έθεσε ο George Monbiot σε πρόσφατο άρθρο του στην εφημερίδα The Guardian.

Το πρόγραμμα «Κλίμα και επικοινωνία» του Πανεπιστημίου του Yale  διεξάγει μελέτες σχετικά με το πώς μπορεί κανείς να δώσει στο ευρύ κοινό να καταλάβει την πραγματικότητα της κρίσης που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.

Υπάρχουν και άλλοι που εργάζονται για τον σκοπό αυτό, από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Πρόκειται για ένα έργο ιδιαίτερης σημασίας στο «κράτος-απατεώνα  που οδηγεί τον κόσμο προς την περιβαλλοντική κατάρρευση». Είναι ένα, επίσης, δύσκολο έργο δεδομένου ότι υπάρχει αρνητισμός, όχι μόνο σε κάποιους κύκλους, αλλά και κοντά στην επίσημη πολιτική του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, από τότε που η εξτρεμιστική αυτή οργάνωση υπέκυψε στην επιθετικότητα του ενεργειακού ομίλου Koch. Αυτή ξεκίνησε όταν το κόμμα φάνηκε  να στρέφεται προς τη λογική κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του McCain  το 2008. Δεν είναι εύκολο να προσεγγίσεις ψηφοφόρους του κόμματος όταν ακούνε τους ηγέτες τους, και τα φιλικά μέσα ενημέρωσης να τους διαβεβαιώνουν ότι “δεν πρέπει να ανησυχούν”. Αν και ακραίο, το Ρεπουμπλικανικό κόμμα δεν είναι μόνο του.

Είναι κοινώς αποδεκτό, ότι οι προειδοποιήσεις του τύπου «έρχεται η αποκάλυψη» δεν βοηθούν. Το κοινό είτε κλείνει τη συσκευή, είτε ακούει και μετά σηκώνει τους ώμους θεωρώντας ότι πρόκειται για κάτι πολύ μεγάλο για το οποίο ελάχιστα μπορούν να κάνουν.    Αυτό που φαίνεται να έχει επιτυχία είναι η αναφορά στην προσωπική εμπειρία και στα βήματα που μπορεί να κάνει ο καθένας, όσο μικρά κι αν είναι. Όλα αυτά είναι γνωστά σε όσους ασχολούνται με την επικοινωνία. Το δύσκολο είναι για εκείνους που γνωρίζουν το τεράστιο μέγεθος αυτής της κρίσης. Η προσέγγιση, όμως, του κοινού πρέπει να γίνει με τρόπο κατανοητό ανάλογα με το επίπεδο του με τις ανησυχίες του. Διαφορετικά κινδυνεύουν να μιλάνε στο κενό.

Πρόσφατα, σε μία άλλη συνέντευξη συζητήσαμε για τους στόχους και τα αποτελέσματα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Σήμερα, ο νεοφιλευθερισμός συγχέεται αρκετά συχνά με την παγκοσμιοποίηση. Όμως είναι μάλλον προφανές ότι η τελευταία είναι μία πολυδιάστατη διαδικασία, η οποία προϋπήρχε καιρό πριν την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού. Φυσικά, σήμερα η κυρίαρχη μορφή της παγκοσμιοποίησης είναι η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.  Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η παγκοσμιοποίηση πρέπει να δομείται με βάση τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και αξίες ή να πιστεύουμε ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική». Δίνονται πραγματικά μεγάλοι αγώνες σε όλο τον κόσμο για τον εκδημοκρατισμό σε κράτη, αγορές και εταιρείες. Η ερώτησή μου είναι η εξής: είναι ουτοπικό να πιστεύει κανείς ότι το status quo μπορεί να αλλάξει και ότι ένας διαφορετικός κόσμος είναι εφικτός;

Η λέξη παγκοσμιοποίηση, απλώς, σημαίνει διεθνής ολοκλήρωση.  Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση δημιουργήθηκε, κυρίως, στα χρόνια του Clinton και σχεδιάστηκε με γνώμονα το συμφέρον του ιδιωτικού κεφαλαίου και με μια σειρά από άκρως προστατευτικές συμφωνίες για τα δικαιώματα των επενδυτών, οι οποίες βαφτίστηκαν “ελεύθερο εμπόριο”.

Αυτό δεν ήταν σε καμία περίπτωση αναπόφευκτο. Τόσο το εργατικό κίνημα, όσο και η ίδια η μονάδα έρευνας του Κογκρέσου, το Γραφείο Αξιολόγησης Τεχνολογίας(Office of Technology Assessment ) πρότειναν εναλλακτικές προσανατολισμένες στα συμφέροντα των εργαζομένων στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό. Όλες απορρίφθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές, το Γραφείο Αξιολόγησης Τεχνολογίας διαλύθηκε  γιατί το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του Newt Gingrich θεωρούσε ότι υπήρχε προκατάληψη εναντίον τους, αν και ίσως το ίδιο να ένιωθαν και κάποιο νέο – δημοκρατικοί του Clinton. Στη συνέχεια το Κεφάλαιο άνθισε, όπως και το ληστρικό χρηματοοικονομικό σύστημα. Η εργασία αποδυναμώθηκε σε σοβαρό βαθμό  με συνέπειες που υπάρχουν μέχρι σήμερα.

Η παγκοσμιοποίηση θα μπορούσε να πάρει μια διαφορετική μορφή, όπως γενικά μπορεί να ισχύει  για κάθε οικονομική συμφωνία. Υπάρχει μια μακρά ιστορία αγώνων για τον διαχωρισμό της πολιτικής από την οικονομία, η οποία θεωρείται καθαρά αντικειμενική, όπως για παράδειγμα η αστρονομία, καθοδηγούμενη από ειδικούς οικονομολόγους και απρόσβλητη  από τη δράση των απλών πολιτών και ιδίως του κόσμου της εργασίας.

Μία πολύ εντυπωσιακή πρόσφατη έρευνα της Clara Mattei, καταδεικνύει πως αυτή η  διχοτόμηση, που τυπικά παίρνει τη μορφή προγραμμάτων λιτότητας, υπήρξε σημαντικό εργαλείο του ταξικού πολέμου για έναν αιώνα, και άνοιξε το δρόμο στο φασισμό, τον οποίο καλωσόρισε η Δυτική ελίτ και με ενθουσιασμό οι «ελευθεριστές». Δεν υπάρχει, ωστόσο, κανένας λόγος να αποδεχτούμε τους μύθους.

Ο πολιτικός κόσμος με την ευρεία έννοια, συμπεριλαμβανομένου του εργατικού κινήματος και άλλων μορφών λαϊκού ακτιβισμού, μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση του οικονομικού συστήματος με τρόπους που θα ωφελήσουν τους ανθρώπους και όχι το κέρδος και την οικονομική εξουσία. Η άνοδος της σοσιαλδημοκρατίας το αποδεικνύει, αλλά δεν υπάρχει, επίσης, κανένας λόγος να δεχτούμε τη σιωπηρή της παραδοχή ότι η καπιταλιστική απολυταρχία είναι νόμος της φύσης. Παραθέτοντας τα λόγια της Mattei, «είτε οι λαϊκές οργανώσεις θα κινηθούν πέρα από τις καπιταλιστικές σχέσεις (προς την οικονομική δημοκρατία), ή η άρχουσα τάξη θα επιβάλει εκ νέου την κυριαρχία της.

Το status quo  σίγουρα μπορεί να αμφισβητηθεί. Ένας πολύ καλύτερος κόσμος είναι σίγουρα εφικτός. ‘Έχουμε κάθε λόγο να τιμήσουμε το σύνθημα του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός», ένας κόσμος πολύ καλύτερος, και να προσπαθήσουμε να τον κάνουμε πραγματικότητα.

tvxs