Γράφει ο
ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ
PhD© Διεθνολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας
Ιδιαίτερης προσοχής χρίζουν τρεις κοινές τους παρατηρήσεις: 1) Η υφιστάμενη διεθνή τάξη δεν ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της εποχής και στις ανάγκες καμίας πλευράς. 2) Για τη διαμόρφωση της διεξάγεται σφοδρός ανταγωνισμός. 3) ΗΠΑ και Ρωσία βρίσκονται σε αντιπαρατιθέμενα στρατόπεδα. Συνολικά αποτυπώνεται το πλαίσιο όπου εντείνεται η κυριαρχία της ανταγωνιστικής πλευράς στις ρωσοαμερικανικές σχέσεις.
Ταυτόχρονα Ρωσία και ΗΠΑ αποτιμούν διαφορετικά την αλλαγή στις διεθνείς σχέσεις ισχύος. Η Ουάσιγκτον εκτιμά ότι παραμένει πλανητικός ηγέτης. Η Μόσχα μιλά για ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα, για μεγάλη συμμετρία στην ισορροπία ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Και οι δύο εκτιμούν ότι ο συσχετισμός θα κριθεί/αποσαφηνιστεί εντός της δεκαετίας. Έτσι το υπάρχον στάτους κβο δεν είναι αποδεκτό από καμία πλευρά.
Σε αυτή τη βάση ΗΠΑ και Ρωσία επιδιώκουν την αναθεώρηση της διεθνούς τάξης. Οι ΗΠΑ επιθυμούν μία πιο φιλελεύθερη πορεία, με μειωμένη την επιρροή των «αυταρχικών» χωρών. Μιλούν για κοινές αξίες και κανόνες. Η Ρωσία διεκδικεί τον αποδυτικισμό το όλου πλαισίου και την αναγνώριση της πολυμοντελικότητας. Αναφέρεται στο αμοιβαίο συμφέρον. Το ένα κράτος βλέπει το άλλο ως κύρια απειλή για το μοντέλο που προωθεί.
Επακόλουθα Ρωσία και ΗΠΑ ετοιμάζονται για μία μεταβατική, άκρως ανταγωνιστική εποχή. Το διακύβευμα εντοπίζεται διπλό: Η πρόσβαση στα οφέλη των διάφορων γεωγραφικών περιοχών. Η συμμετοχή στη διαμόρφωση του νέου διεθνή κώδικα αξιών, των νέων διεθνών προτύπων, κανόνων, θεσμών, μηχανισμών επιβολής. Εν τέλει αφορά την κατανομή επιρροής επί γεωγραφικών ζωνών και επί της διεθνούς τάξης.
Παρότι δυνάμεις με πλανητική επιρροή, στις γεωπολιτικές προτεραιότητες της Ουάσιγκτον και της Μόσχας ξεχωρίζει η Ευρασία. Αντίστοιχα μπορεί ο Ινδοειρηνικός να ιεραρχείται στην υπερήπειρο και από τις δύο, ωστόσο η Ευρώπη τελικώς τις απασχολεί περισσότερο. Οι στενοί δεσμοί τους με τη γηραιά ήπειρο και η επίπτωση του πολέμου στην Ουκρανία στις διεθνείς σχέσεις ισχύος δε δύναται να αγνοηθούν από τα δύο ντοκουμέντα.
Συγκεκριμένα το Κρεμλίνο αντιπαραβάλει στην παγκοσμιοποίηση των ΗΠΑ την Ευρασιατική ολοκλήρωση. Σε συνεργασία με Κίνα-Ινδία ιεραρχεί project διασύνδεσης της -Ευρύτερη Ευρασιατική Σχέση (GEP), Μεταφορικός Διάδρομος Βοράς-Νότος (INSTC). Εν μέσω Δυτικών κυρώσεων επιταχύνει τη στροφή προς την Ασία. Ωστόσο συνεχίζει να βλέπει την Ευρώπη ως τη Δυτική απόληξη του εγχειρήματος του.
Ταυτόχρονα αναφέρεται σε προστασία-αποκατάσταση του Ρωσικού κόσμου. Ένα αφήγημα κρίσιμο στην ηγούμενη από τη Ρωσία καπιταλιστική ενοποίηση του μετασοβιετικού χώρου -Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU). Η εθνική και πολιτισμική συνάφεια, η Σοβιετική αντιφασιστική κληρονομιά, της Ρωσίας με μεγάλο μέρος της Ουκρανίας, εργαλειοποιούνται από το Κρεμλίνο, καθώς η νίκη της στρατιωτικής επιχείρησης κρίνεται μονόδρομος.
Αντίστοιχα ο Λευκός Οίκος ενδιαφέρεται για τη σύνδεση Ινδοειρηνικού-Ευρώπης. Προωθεί τη Συνεργασία για Παγκόσμιες Υποδομές Επενδύσεις (PGII). Επιδιώκει εμβάθυνση των δεσμών με τις δύο περιοχές -ΗΒ, ΕΕ και Ιαπωνία, Ν. Κορέα, Ινδία, Αυστραλία, Φιλιππίνες. Ενθαρρύνει τη συνεργασία τους σε ένα ενιαίο πλέγμα. Ζητούμενα, η ανάσχεση της Ρωσίας και της Κίνας και μία ισορροπία που θα επιτρέπει στις ΗΠΑ ελευθερία κινήσεων.
Συνακόλουθα αρνείται στη Ρωσία σφαίρα επιρροής στο μετασοβιετικό χώρο. Αντίθετα εμβαθύνει τις Δυτικές κυρώσεις στη Μόσχα. Επικροτεί την αποσύνδεση Ρωσίας-ΕΕ. Πολλαπλασιάζει την παροχή οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής βοήθειας στο Κίεβο. Ενθαρρύνει την ενσωμάτωση των Ουκρανία, Γεωργία, Μολδαβία στην ΕΕ. Πρόθεση του είναι να καταστήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία στρατηγική αποτυχία για τη Ρωσία.
Παράλληλα η αντιπαράθεση ΗΠΑ-Ρωσίας αγκαλιάζει τις κύριες αρχιτεκτονικές, όπου ρυθμίζονται-εκτυλίσσονται οι ζωτικές για την ανθρωπότητα διεθνείς αλληλεπιδράσεις: Οικονομία –συναλλαγές, ενέργεια, τεχνολογία. Ασφάλεια –εξοπλισμοί, συμμαχίες. Ιδεολογία –αξίες. Πολιτική –ΟΗΕ, διεθνή μπλοκ. Ως εκ τούτου ο βαθμός επιρροής στη διαμόρφωση τους κρίνεται καταλυτικός για τη διεθνή θέση κάθε πλευράς.
Η Ρωσία μίλα για: Αποδολαριοποίηση, εθνικά νομίσματα, απολιτίκ χρηματοοικονομικά μέσα και εμπόριο. Ομαλή πράσινη μετάβαση, με συμπερίληψη των συμφερόντων των κρατών εξαγωγέων υδρογονανθράκων. Ελεύθερη πρόσβαση στην τεχνολογία. Ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, απουσία συνεννόησης με τις ΗΠΑ. Ισχυροποίηση των Οργανισμών Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO). Προστασία των πολιτισμικών αξιών. Διεύρυνση του ΣΑ του ΟΗΕ και των BRICS με νέα κέντρα ισχύος.
Οι ΗΠΑ αναφέρονται σε: Ευθυγράμμιση των ΔΝΤ-ΠΤ-ΟΟΣΑ με τα σχέδια τους, πίεση στις κλειστές οικονομίες, ψηφιακό δολάριο. Γρήγορη πράσινη μετάβαση. Φραγή στις τεχνολογικές ροές προς ανταγωνιστές. Παγκοσμιοποίηση του ΝΑΤΟ. Ανάπτυξη πυρηνικών όπλων ικανών να αντιμετωπίσουν Κίνα και Ρωσία, χρήση τους σε συμβατικές συγκρούσεις. Σύνδεση των συνεργασιών τους με την προώθηση της δημοκρατίας. Προστασία των ατομικών δικαιωμάτων. Εκμοντερνισμό-αξιοποίηση του ΟΗΕ. Ενίσχυση των G7.
Ωστόσο στα ντοκουμέντα ξεχωρίζουν τρεις ακόμη κοινές διαπιστώσεις: 1) Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει υπαρξιακές απειλές. 2) Η συνεργασία των μεγάλων δυνάμεων είναι αναγκαία όσο ποτέ. 3) Παραμένει χώρος για τη δημιουργική συνύπαρξη ΗΠΑ-Ρωσίας. Συνολικά υποδεικνύεται ότι η αποκλιμάκωση των αμερικανορωσικών σχέσεων είναι δυνατή.
Τρία κοινά συμπεράσματα ευνοούν μία τέτοια εξέλιξη: Η κοινωνική ένταση, που θρέφει η περιβαλλοντική, οικονομική και τεχνολογική συγκυρία. Οι απρόβλεπτες συνέπειες ενός παγκοσμίου-πυρηνικού πολέμου. Οι μη υπαρξιακές διαφορές ΗΠΑ-Ρωσίας. Γενικά η καταστροφή της διεθνούς τάξης δεν είναι επιθυμητή από τα δύο κράτη.
Αυτό φαίνεται και στην Ευρώπη. Οι ΗΠΑ δε μιλούν για ένταξη των Ουκρανία, Γεωργία, Μολδαβία στο ΝΑΤΟ, αν και λένε ότι πολλά θα κριθούν στον Ουκρανικό πόλεμο. Ο Πούτιν αναφέρεται στη δυνατότητα η Οδησσός να αποτελέσει εφαλτήριο για έναν συμβιβασμό Κιέβου και Μόσχας. Λάθος υπολογισμό χαρακτηρίζει, η Ρωσία τις Δυτικές κυρώσεις, οι ΗΠΑ τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Συνεπώς μία εκεχειρία παραμένει δυνατή.
Αποπληθωρίζοντας όλα τα παραπάνω, διακρίνεται η σύγκρουση ΗΠΑ-Ρωσίας σε κρίσιμα για τη διεθνή τους θέση ζητήματα. Μάλιστα σε τρία, οι κόκκινες γραμμές τους διαπλέκονται εμφανώς: Γεωπολιτικός προσανατολισμός Ουκρανίας. Δολάριο ως διεθνές αποθεματικό. Ταχύτητα απανθρακοποίησης της διεθνούς ενεργειακής κατανάλωσης. Συνακόλουθα ο μεγάλος πόλεμος αποτελεί σοβαρότατο και ενισχυόμενο ενδεχόμενο.
Παράλληλα, φαίνεται η επιθυμία ΗΠΑ-Ρωσίας να σώσουν (αναθεωρώντας) τη διεθνή τάξη. Και εδώ τρία ζητήματα ξεχωρίζουν. Η επάρκεια της ισχύος τους ώστε να απολαμβάνουν προνόμια μεγάλης δύναμης. Ο φόβος τους για την εσωτερική σταθερότητα και τη διεθνή τους θέση. Η εστίαση των ΗΠΑ στην Κίνα, και της Ρωσίας στις ισορροπημένες σχέσεις με όλα τα κέντρα ισχύος. Έτσι η δυνατότητα ύφεσης στις σχέσεις τους συντηρείται.
Τέλος φωτίζεται η ενδοσυστημικότητα του ανταγωνισμού. Οι δύο χώρες αμφισβητούν τη διάταξη του διεθνούς πλαισίου, όχι το πλαίσιο. Οι ΗΠΑ ζητούν ηγεσία ή και ηγεμονία. Δεν αρκούνται στην πρωτοκαθεδρία. Η Ρωσία δεν ευχαριστείται απλά με μία θέση στις μεγάλες δυνάμεις. Θέλει ισοτιμία μεταξύ αυτών. Και οι δύο ενδιαφέρονται για αλλαγή της θέσης εντός της υφιστάμενης κατάστασης των πραγμάτων -επιφανειακή, όχι ουσιαστική αλλαγή.
Άλλωστε τα δύο κράτη υμνούν την ελεύθερη αγορά. Δέχονται την κυριαρχία των μονοπωλίων, το χρηματιστικό κεφάλαιο. Έκαστο ενεργεί ως συλλογικός κεφαλαιοκράτης. Εκφράζει τα γενικά συμφέροντα των μεγαλομετόχων του -και μέσω δημόσιων εταιρειών. Αναπόφευκτα η εξωτερική τους πολιτική απορρέει από το μονοπωλιακό καπιταλισμό τους.
Επακόλουθα ανταγωνίζονται διά τις ισχύος για πρώτες ύλες, αγορές, κεφάλαια, υποδομές, εργατικό δυναμικό, δρόμους, στρατηγικά σημεία. Σχηματίζουν διακρατικά σχήματα. Χωρίζουν σφαίρες πλανητικής επιρροής. Μοιράζουν ρόλους στη διεθνή τάξη. Όταν ο συσχετισμός δεν είναι σαφείς επαναλαμβάνουν τη διαδικασία. ΗΠΑ και Ρωσία μετέχουν στο ιμπεριαλιστικό σύστημα οργάνωσης των κρατών, στην ιμπεριαλιστική διεθνή τάξη.
Ανάλογα αντιδραστικά είναι τα μοντέλα τους. Οι ΗΠΑ εξάγουν τη φιλελεύθερη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα γιατί έχουν πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς διαχείρισης τους. Η Ρωσία προτάσσει την παράδοση και τη δημοκρατία των πολιτισμών γιατί εκεί οι μηχανισμοί της είναι ισχυροί. Το ζητούμενο για τα δύο κράτη είναι η εσωτερική σταθερότητα και η βελτίωση της διεθνούς θέσης τους.
Αντίστοιχα υποκριτική, έχουν συμπεριφορά. Όσο ο συσχετισμός είναι σαφής -1991-2007, διατηρούν «καρτέλ». Έπειτα θέλουν την επάνοδο του, ενώ και σήμερα η ιδέα υπάρχει. Διαχρονικό εχέγγυο της είναι η διαχείριση των Κίνα-ΕΕ, η εκμετάλλευση των λαών, ο αντικομουνισμός, ο αντισοβιετισμός. Οι δύο δυνάμεις συνεργάζονται με κάθε καθεστώς, ακόμη και με φιλοναζιστές, αν ευνοούνται οι σχεδιασμοί τους. Ξεχνούν αξίες και κανόνες.
Οι λαοί είναι το πραγματικό θύμα της υπόθεσης. Στο Αμερικανικό μοντέλο οι άνθρωποι των λαϊκών στρωμάτων διαλύονται σε ανταγωνιστικές μονάδες. Στο Ρωσικό πολτοποιούνται σε πατερναλιστικές κοινότητες. Και στα δύο η προσωπικότητα τους φθίνει. Δυσκολεύει η διάκριση του κοινού τους συμφέροντος και η συλλογική του διεκδίκηση. Η εξουσία των μονοπωλίων τους συνθλίβει και στις δύο μορφές της.
Σε περίπτωση πολέμου η εκμετάλλευση τους θα εκτοξευθεί. Όμως και η «διεθνής εξουσία» ενδέχεται να κλονιστεί. Οι απαιτήσεις του πολέμου θα μάθουν στους λαούς πολιτική, θα τους σύρουν στο προσκήνιο. Η καταστροφή εμπεριέχει τη δημιουργία. Ένα άλλο διεθνές πλαίσιο δύναται να προκύψει. Αναγκαία προϋπόθεση οι λαοί να απορρίψουν κάθε αφέντη.
Τελικά η ρήση των κλασσικών του Μαρξισμού για την επαναστατική κατάσταση, «οι από δε μπορούν και οι από κάτω δε θέλουν να ζούνε όπως παλιά», την οποία επανέλαβε ο κ. Πούτιν στην ομάδα Valdai για να αιτιολογήσει όμως την πολιτική του, είναι όντως επίκαιρη.
