“Το τέλος της παγκοσμιοποίησης, οι κυρώσεις ως ανέκδοτο και το μήνυμα του Πούτιν στη Δύση” / γράφει ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος

Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τις πολύ ενδιαφέρουσες απόψεις του κ. Σαπίρ, ενός από τους πιο κριτικούς οικονομολόγους στην Ευρώπη, αλλά και ορισμένες τοποθετήσεις του ίδιου του Ρώσου προέδρου, Βλαντίμιρ Πούτιν, που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον.

Ο «θάνατος» της παγκοσμιοποίησης

H «παγκοσμιοποίηση» πέθανε κάπου ανάμεσα στην κρίση του 2008-09 και στην κρίση του Covid, υποστήριξε ο Ζακ Σαπίρ. Απεδείχθη, στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ότι οι χώρες δεν μπόρεσαν να ελέγξουν τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης και, όταν ήρθε ο κορονοϊός, δεν θέλησαν να μοιραστούν τα εμβόλια με τις φτωχότερες χώρες.

O Σαπίρ υπενθύμισε ότι οι (δυτικοί) «επτά μεγάλοι» παρήγαγαν το 48% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 1991, αλλά μόνο το 33% το 2021. Οι BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότιος Αφρική) παρήγαγαν το 32% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2021 και το ποσοστό τους είναι πολύ μεγαλύτερο στην παραγωγή.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες παράγουν το 12% του παγκόσμιου ΑΕΠ (το νούμερο του Σακς είναι ελαφρώς μεγαλύτερο), ενώ η Ιαπωνία μαζί με τη Νότια Κορέα το 18%. Η Δύση αποβιομηχανοποιείται.

Προς «δυισμό εξουσίας» στον πλανήτη

Από τον 17ο αιώνα έως το τέλος του 20ού το κέντρο του κόσμου ήταν η Βόρεια Αμερική και η Ευρώπη. Τώρα αυτό αλλάζει. Αυτές όμως οι οικονομικές εξελίξεις έχουν δημιουργήσει νέες δυνατότητες συγκρούσεων και θέτουν το πρόβλημα της κυβερνησιμότητας, επιβάλλοντας τη μετάβαση από τους επτά μεγάλους (G7) στους είκοσι μεγάλους (G20). Χρειάζεται επίσης ενίσχυση της κυβερνησιμότητας σε περιφερειακό επίπεδο.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει απαξιωθεί και η Παγκόσμια Τράπεζα είναι μειωμένης επιρροής πλέον, τονίζει ο Σαπίρ. Η μονοπωλιακή χρήση του δολαρίου, οι κυρώσεις και το μπλοκάρισμα των αποθεματικών της Ρωσίας έχουν συμβάλει στην κατάρρευση του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος. Υπό τις συνθήκες αυτές αυξάνεται ο ρόλος των BRICS και του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), όπως και ο αριθμός των χωρών που θέλουν να μπουν ή να συνεργαστούν με αυτούς τους οργανισμούς, χωρίς να πληγεί η κυριαρχία τους.

Βλέπουμε μια τάση προς τον κατακερματισμό (fragmentation) του κόσμου. Ο «πολυπολισμός» σέβεται περισσότερο την κυριαρχία των κρατών και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες απέτυχαν να δημιουργήσουν ένα σταθερό διεθνές πλαίσιο, απεδείχθησαν ικανότερες να καταστρέφουν από το να δημιουργούν. Ο κατακερματισμός από την άλλη μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία εχθρικών μπλοκ.

Για να έχουν μέλλον οι BRICS και ο Οργανισμός της Σαγκάης πρέπει όμως και η Ρωσία, η Κίνα και η Ινδία να παραιτηθούν από τους δικούς τους ηγεμονισμούς και να φτιάξουν ένα ευρύτερο πλαίσιο συμφερόντων.

Έχει μέλλον η Ευρώπη;

Η γηραιά ήπειρος, λέει ο Σαπίρ, δεν χρειάζεται τη «συλλογική Δύση». Αυτό που χρειαζόμαστε είναι νέους διεθνείς κανόνες που να σέβονται την κυριαρχία. Και υπενθυμίζει ότι το μυστικό του μεταπολεμικού γερμανικού οικονομικού θαύματος ήταν οι μικρές πολεμικές δαπάνες και το φτηνό φυσικό αέριο.

Η Γερμανία δεν έχει, κατά τον Σαπίρ, μια συνολική άποψη για τον κόσμο, ενδιαφέρεται μόνο για το οικονομικό της μέλλον. Και η Γαλλία απέτυχε να εφαρμόσει τις ιδέες και τις μεθόδους του Ντε Γκωλ.

Βέβαια υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα. Μπορούν οι θεμελιώδεις, ριζικές αλλαγές στο παγκόσμιο σύστημα, που θέλει ο Σαπίρ ή ο Σακς, να υλοποιηθούν μόνο με εισηγήσεις διανοουμένων στις κυβερνήσεις ή με ενέργειες των τελευταίων; Υπάρχουν, ρωτάω τον Γάλλο οικονομολόγο, σήμερα, πολιτικά και κοινωνικά υποκείμενα που να τις ενστερνίζονται; Αποφεύγει να μου απαντήσει επί της ουσίας, υποθέτω γιατί η απάντηση θα πρέπει να αναγνωρίσει την εκκωφαντική σιωπή λαών και κοινωνιών, την εξαφάνιση σχεδόν, ή τουλάχιστο τη μεγάλη απομόνωση κριτικών διανοουμένων.

Ένα φαινόμενο παράλληλο με αυτά που περιγράφει ο Σαπίρ φαίνεται να εξελίσσεται εδώ και δεκαετίες ανεξαρτήτως συγκυριών, αντανακλώντας σε τελική ανάλυση τη χωρίς ιστορικό προηγούμενο άνοδο της ισχύος του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου, αλλά και των πρωτοφανών μέσων που διαθέτει για τον έλεγχο ανθρώπων, λαών και κρατών.

Τα πολιτικά κόμματα, τα κινήματα, τα συνδικάτα εκφυλίζονται όλο και περισσότερο, μοιάζουν με άδεια κοχύλια, που έχουν ελάχιστη σχέση με το συμβολικό τους περιεχόμενο. Οι πολιτικές ελίτ μεταβάλλονται σε υπαλλήλους. Κι από τότε που άρχισε η επανάσταση των ηλεκτρονικών και ιδίως η εμφάνιση της ιδιωτικής τηλεόρασης, παρατηρείται μια σταδιακή μεν πλην συνεχής και σημαντική άμβλυνση και της κριτικής σκέψης των ανθρώπων και του μορφωτικού του επιπέδου. Κάτω από τις συνθήκες αυτές οι κοινωνίες έχουν πολύ μικρότερη δυνατότητα να επηρεάσουν και να πιέσουν κυβερνήσεις και πάσης φύσεως εξουσίες.

Το ανέκδοτο για τις κυρώσεις και οι κυρώσεις ως ανέκδοτο

Αξίζει νομίζω στο σημείο αυτό να παραθέσω αυτούσια την απάντηση που έδωσε ο Ρώσος πρόεδρος στην ερώτηση που του απηύθυνα: «Τι θα λέγατε σε έναν απλό δυτικό πολίτη, ποιο είναι το μήνυμά σας;»

«Σε ό,τι αφορά το μήνυμά μας προς τους απλούς πολίτες των δυτικών χωρών – και των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης – είναι: αγωνιστείτε για υψηλότερους μισθούς. Αυτό είναι το πρώτο σημείο.

Το δεύτερο είναι μην πιστεύετε ότι η Ρωσία είναι ο εχθρός σας ή ακόμα και ο αντίπαλός σας. Η Ρωσία είναι φίλος σας και επί δεκαετίες κάναμε όλα όσα μπορούσαμε για να ενισχύσουμε τις σχέσεις μας κι αυτό σκοπεύουμε να κάνουμε και στο μέλλον.

Και θυμάμαι τώρα ένα ανέκδοτο που είπα πρόσφατα στους συναδέλφους μου. Μου το είπε ένας γνωστός μου από τη Γερμανία. Ένας γιος ρωτάει τον πατέρα του: ‘Μπαμπά γιατί κάνει τόσο κρύο εδώ;’. Κι ο πατέρας του απαντάει: ‘Γιατί η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία’. Το παιδί ξαναρωτάει: ‘Κι εμείς τι δουλειά έχουμε με αυτό’. Ο πατέρας απαντάει: ‘Επιβάλαμε κυρώσεις στη Ρωσία’. Ο γιος ρωτάει: ‘Για ποιο λόγο;’ κι ο πατέρας απαντάει ‘για να υποφέρουν’. Κι ο γιος διερωτάται: ‘Είμαστε δηλαδή Ρώσοι;’ (*)

»Θέλω να πω στο σημείο αυτό ότι κανένα από τα προβλήματα – και απευθύνομαι σε αυτή την περίπτωση στους ανθρώπους στις ευρωπαϊκές χώρες και στις Ηνωμένες Πολιτείες – που έχουν αναδυθεί σε αυτό το πλαίσιο δεν σχετίζονται με τη δράση της Ρωσίας. Έχουν τις ρίζες τους στα συστημικά λάθη των πολιτικών σας ηγετών – στους τομείς της ενέργειας και των τροφίμων και σε μια νομισματική πολιτική που οδήγησε στην άνευ προηγουμένου αύξηση του πληθωρισμού και στην έλλειψη ενεργειακών πηγών. Είναι αναγκαίο να κάνει κάποιος μια ρεαλιστική ανάλυση του τι συμβαίνει και να επιδιώξει αλλαγές στην οικονομική πολιτική.

Σε ό,τι αφορά τη διεθνή πολιτική είναι ασφαλώς πάντα μια απόφαση κυρίαρχων κρατών αλλά βέβαια πρέπει να βασίζεται στη γνώμη των ψηφοφόρων, των συνηθισμένων ανθρώπων στις διαφορετικές χώρες. Κι αυτοί πρέπει να γνωρίζουν και θα τελειώσω εδώ από κει που άρχισα ότι η Ρωσία δεν είναι ο εχθρός και ποτέ δεν είχε κακόβουλες προθέσεις απέναντι στις ευρωπαϊκές χώρες και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Και ξέρουμε ότι η Ρωσία έχει πολλούς φίλους εκεί. Θα χτίσουμε τις σχέσεις μας με τη λεγόμενη συλλογική Δύση βασιζόμενοι σε αυτό το τμήμα του πληθυσμού στις ευρωπαϊκές χώρες και τις Ηνωμένες Πολιτείες».

Στο σημείο αυτό ο συντονιστής της συζήτησης Φιοντόρ Λουκιάνοφ ρωτάει τον Πούτιν αν η σύστασή του για αγώνα για μεγαλύτερους μισθούς ισχύει και για τους Ρώσους πολίτες. Ο Πούτιν απαντάει: «Ναι, ισχύει», ο Λουκιάνοφ του απαντάει «Έξοχα, όλοι το άκουσαν αυτό». O Ρώσος Πρόεδρος ξαναπαίρνει τον λόγο για να εξηγήσει:.

«Πρέπει να γίνει σαφές ότι αυτό είναι ένα από τα ζητήματα-κλειδιά που πρέπει να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση, και τα συνδικάτα πρέπει να το αντιμετωπίσουν, ανεξάρτητα από οτιδήποτε άλλο, ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε ειδικές επιχειρήσεις (σ.σ. εννοεί την Ουκρανία).  Ένας σκληρός διάλογος συνεχίζεται στην τριμερή επιτροπή μεταξύ αντιπροσώπων των εργοδοτών, των συνδικάτων και της κυβέρνησης. Βλέπουμε ότι τα ονομαστικά εισοδήματα των πολιτών μας αυξάνονται, αλλά τα πραγματικά εισοδήματα κάπως μειώθηκαν. Λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση της ρωσικής οικονομίας, μπορούμε και πρέπει να λύσουμε αυτά τα θέματα. Ελπίζω ότι θα μπορέσουμε να το κάνουμε σε συμφωνία με τα σχέδια της ρωσικής κυβέρνησης».

Το μέλλον της πρώην ΕΣΣΔ

Αυτό που βλέπουμε σήμερα στην Ουκρανία δεν είναι παρά η καθυστερημένη συνέπεια και συνέχεια της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης, που επήλθε το 1991, μάλλον από μια εξέγερση της φιλοδυτικής νομενκλατούρας, παρά των σοβιετικών λαών και της οποίας μόνο σήμερα συνειδητοποιούν πολλοί τον βαθειά αρνητικό χαρακτήρα και για τις ίδιες τις πρώην σοβιετικές κοινωνίες και για την παγκόσμια κατάσταση. Όχι γιατί στην ΕΣΣΔ υπήρχε κάποιας μορφής σοσιαλισμός, αλλά γιατί η σοβιετική και η παγκόσμια τάξη του 1989-91 αντικαταστάθηκαν όχι με καλύτερες, αλλά με πολύ χειρότερες.

Το πρόβλημα των σχέσεων και ειδικά των συνόρων μεταξύ των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών απετέλεσε την αιτία δέκα συρράξεων στο έδαφος της πρώην ΕΣΣΔ, ήδη από το 1990, συρράξεων στις οποίες επενέβη ποικιλότροπα ο δυτικός παράγοντας, κατ’ ουσίαν ενισχύοντας την τάση προς ένα «μετασοβιετικό εμφύλιο», όπως αυτός που βλέπουμε τώρα στην Ουκρανία, που έγινε ταυτόχρονα η τοπική εκδήλωση μιας παγκόσμιας σύγκρουσης. Με τον ίδιο τρόπο που ο Α΄ και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξαν, με μια έννοια, «εμφύλιοι» της Ευρώπης (που επέτρεψαν μάλιστα την επικράτηση της Αμερικής στην ήπειρό μας).

Οπωσδήποτε θα χρειαστεί πολύς καιρός για να εξισορροπηθούν και να λάβουν μια ικανοποιητική μορφή οι σχέσεις μεταξύ των κρατών που προέκυψαν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ, αλλά διατηρούν ακόμα και σήμερα,  σημαντικούς υλικούς, αλλά και ιστορικο-πολιτιστικούς δεσμούς μεταξύ τους.

Ρώτησα τον κ. Πούτιν αν νομίζει ότι ήρθε ο καιρός για μια βαθύτερη ολοκλήρωση του χώρου της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Ιδού η πλήρης απάντησή του:

«Αυτό είναι ένα πολύ λεπτό θέμα. Εδώ πρέπει επίσης να επιδιώξουμε μια ισορροπία των συμφερόντων για την οποία μίλησα ήδη αναφερόμενος σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι ανάγκη να προχωρήσουμε κατά τρόπο επαγγελματικό και χωρίς βιασύνη. Έχουμε ορισμένα σχέδια στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (**). Τα σχέδια αυτά αφορούν την κατάργηση ορισμένων περιορισμών σε μεγάλες ομάδες εμπορευμάτων, ώστε να επιτύχουμε την πλήρη απελευθέρωση των κινήσεων αγαθών, χρηματιστικών μέσων, κεφαλαίου και εργασίας.

Δεν νομίζω ότι πρέπει να βιαστούμε να πάμε μπροστά, όπως συνέβη για παράδειγμα με την Ευρωπαϊκή Ένωση όπου μερικές χώρες με ένα ορισμένο επίπεδο ανάπτυξης μπήκαν στην ευρωζώνη και μετά δεν ήξεραν τι να κάνουν. Γιατί αναφύονται προβλήματα όταν καταργείται το εργαλείο του πληθωρισμού για τη ρύθμιση της οικονομικής κατάστασης. Αναφέρομαι στη γνωστή περίπτωση της Ελλάδας και ορισμένων άλλων χωρών επίσης.

Επομένως δεν πρέπει να βιαστούμε αλλά πρέπει να κινηθούμε με συνέπεια στην υλοποίηση των σχεδίων που έχουμε προδιαγράψει, λαμβάνοντας υπόψη μας τα συμφέροντα όλων των συμμετεχόντων στη διαδικασία».

Σημειώσεις

(*) Το ανέκδοτο σημειωτέον έγινε viral στα ρωσικά social media, αλλά και «έπαιξε» σε όλες τις ρωσικές τηλεοράσεις https://www.youtube.com/watch?v=ntTH7njMp0I)

(**) Στον οργανισμό αυτό συμμετέχουν πέντε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, Αρμενία, Λευκορωσία, Καζαχστάν, Κιργιστάν και Ρωσία ως πλήρη μέλη και ως παρατηρητές η Μολδαβία το Ουζμπεκιστάν και η Κούβα. Η απόφαση της ουκρανικής κυβέρνησης να συμμετάσχει στην Ένωση, με όρους πολύ πιο ευνοϊκούς από αυτούς της ένταξης στην Ε.Ε.  υπήρξε βασικός λόγος για την οργάνωση από τους Αγγλοαμερικανούς του πραξικοπήματος του 2014.