Παρουσίαση βιβλίου: Θεόδωρος Ζιώτας “Η Νάουσα μέσα από τις εφημερίδες 1875-1940” / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΤΗΝ 9^η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2022 ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΤΟΥ ΝΑΟΥΣΑΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΙΩΤΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ:

«Η ΝΑΟΥΣΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ, 1875-1940,

Α΄ ΤΟΜΟΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ»

————–

ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

——————–

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το κείμενο της παρουσίασης του βιβλίου του Θεόδωρου Ζιώτα «Η ΝΑΟΥΣΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ» από τον Ναουσαίο ιστορικό ερευνητή Στέργιο Σπυρ. Αποστόλου, ενός εκ των τεσσάρων παρουσιαστών, μετά από σύντομη εισαγωγή, το διάβασε η φιλόλογος Σπυριδούλα Στ. Αποστόλου.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΙΩΤΑ

«Η ΝΑΟΥΣΑ» (Μέσα από τις εφημερίδες 1875-1940)

 Τόμος Α΄, κοινωνική ζωή

Πριν αρχίσω την ομιλία μου, απευθύνω έναν εγκάρδιο χαιρετισμό προς όλους σας κι ευχαριστίες για την παρουσία σας σ’ αυτή την εκδήλωση

Δεν θα αποτελέσει εκτροπή από την πραγματικότητα αν διατυπώσω την άποψη ότι το βιβλίο του συμπολίτη μας Θεόδωρου Ζιώτα με τίτλο «Η ΝΑΟΥΣΑ» (Μέσα από τις εφημερίδες 1875-1940). Τόμος Α΄, κοινωνική ζωή» αποτελεί σταθμό στα εκδοτικά χρονικά της πόλης μας. Δεν θα διστάσω, επίσης, να το χαρακτηρίσω σαν έναν πραγματικό άθλο του συγγραφέα, ένα γεγονός κολοσσιαίας σημασίας για τους ιστορικούς ερευνητές, Ναουσαίους και μη, το οποίο εφεξής τίθεται στη διάθεσή τους ως ιστορικό εργαλείο για την άντληση διαφόρων πληροφοριών για την Νάουσα αυτής της περιόδου. Ο Θεόδωρος Ζιώτας πρέπει να αισθάνεται υπερήφανος για το επίτευγμά του. Δεν εφείσθη κόπων, χρόνου και εξόδων προκειμένου να το φέρει εις πέρας.

Η ύλη του βιβλίου περιλαμβάνει δώδεκα διαφορετικές ενότητες, οι οποίες αναφέρονται συνολικά στην κοινωνική ζωή της Νάουσας. Από αυτές επέλεξα για ανάπτυξη και συνοπτική παρουσίαση την έβδομη ενότητα με τίτλο «Πολιτισμός – Ψυχαγωγία», με ειδικότερη αναφορά στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Θεωρώ όμως αναγκαίο να αναφερθώ πρώτα στην  διαστρωμάτωση της κοινωνίας της Νάουσας κατά τον Μεσοπόλεμο, δηλαδή, στις υφιστάμενες κοινωνικές τάξεις της πόλης. Από τις δραστηριότητες αυτών των τάξεων, πολιτιστικές και ψυχαγωγικές, θα εξαχθούν ενδιαφέροντα κοινωνικά και πολιτικά συμπεράσματα.

Η αστικοποίηση, η οποία έγινε πραγματικότητα σ’ όλο τον Δυτικό κόσμο, επομένως και στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε κάτω από την επίδραση των ιδεών του Διαφωτισμού και κυρίως, μετά την βιομηχανική επανάσταση. Προέκυψε από την ύπαρξη μαζικού ρεύματος αστυφιλίας που οδήγησε στην δημιουργία σύγχρονων πόλεων. Συγχρόνως, όμως, οδήγησε και στην εμφάνιση διαφορετικών κοινωνικών τάξεων σ’ αυτές τις πόλεις. Ανάμεσά τους εκδηλώθηκαν και αναπτύχθηκαν ταχύτατα έντονοι ταξικοί αγώνες, ιδίως, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση των Μπολσεβίκων στην Ρωσία.

Στη Νάουσα του Μεσοπολέμου, την πρώτη τάξη αποτελούσαν τα «τζάκια», δηλαδή, οι πλούσιοι, πρώην προύχοντες, που διέθεταν μεγάλη οικονομική ευρωστία. Η τάξη αυτή, ακόμα και πριν από την απελευθέρωση της Νάουσας το 1912, αποτελούνταν από τους βιομήχανους, τους μεγαλέμπορους και τους γαιοκτήμονες. Αυτοί διαδραμάτιζαν ηγετικό ρόλο πάντοτε, με τα  προνόμια τα οποία είχαν αποκτήσει διαχρονικά. Αυτά εκτείνονταν σε βάθος χρόνου. Πριν από την απελευθέρωση της Νάουσας το 1912, οι κανονισμοί των ελληνικών ορθόδοξων κοινοτήτων εκπονούνταν από την Υψηλή Πύλη σε συνεργασία με το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο, ουσιαστικά, είχε καταστεί μέρος της διοικητικής μηχανής της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Τις ελληνικές ορθόδοξες κοινότητες διοικούσε ο Κλήρος και όχι οι πολίτες. Αυτό προκύπτει από τον τελευταίο κανονισμό της ελληνικής ορθόδοξης κοινότητας Ναούσης και συγκεκριμένα από το περιεχόμενο του δεύτερου άρθρου, το οποίο προέβλεπε ότι:

— Πνευματικός άρχοντας της Νάουσας θα είναι ο εκάστοτε Μητροπολίτης Βεροίας και Ναούσης.

— Αυτός, σύμφωνα με το αξίωμα που του χορηγούσε η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία και ο Σουλτάνος με αυτοκρατορικό βεράτιο, είναι ο ανώτατος επόπτης της Νάουσας.

— Ειδικότερα, είναι πρόεδρος όλων των σωματείων της πόλης, δηλαδή, της Αντιπροσωπείας, της Δημογεροντίας, της Εφορείας των Σχολείων, των επιτροπών των εκκλησιών, των φιλανθρωπικών και φιλεκπαιδευτικών συλλόγων και κάθε άλλης εκκλησιαστικής ή κοινοτικής αρχής και αντιπροσωπείας.

Πολλοί Ναουσαίοι πλούσιοι, λόγω των σκόπιμων δωρεών τους προς την Εκκλησία, έχαιραν της ιδιαίτερης εύνοιας του Μητροπολίτη και, σχεδόν, συγκυβερνούσαν την πόλη με αυτόν. Μετά την απελευθέρωση της Νάουσας το 1912, σοβαρό θέμα προέκυψε με μέρος από τα βιβλία πρακτικών των δημογεροντικών σωμάτων της πόλης. Αυτά, αντί να βρίσκονται στην κατοχή του Δήμου Νάουσας ή στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, θεωρήθηκε ότι είναι εκκλησιαστικά αρχεία και βρίσκονται στην Μητρόπολη Βεροίας κα Ναούσης. Το ίδιο συμβαίνει και με τα αρχεία άλλων δημογεροντιών του ελλαδικού χώρου. Έτσι, σημαντικές πτυχές της ιστορίας της Νάουσας εξακολουθούν να μας είναι άγνωστες.

Όμως ο φίλος ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας Μανώλης Βαλσαμίδης έχει ήδη αξιοποιήσει μέρος αυτών των αρχείων με τα βιβλία που έγραψε. Μετά την τάξη των πλουσίων, δεύτερη τάξη στη Νάουσα ήταν η αστική. Η τάξη αυτή αποτελούνταν από τους μικροεμπόρους, τους μικροεπαγγελματίες και τους υψηλόμισθους υπαλλήλους των εργοστασίων. Η τρίτη τάξη της Νάουσας ήταν η εργατοαγροτική. Χαρακτηρίζω εργατοαγροτική αυτή την τάξη, επειδή οι μικροϊδιοκτήτες αγρότες κατά τον ελεύθερο χρόνο τους, εργάζονταν και στα εργοστάσια για τη συμπλήρωση του εισοδήματός τους. Από την ενότητα του βιβλίου, την σχετική με τον πολιτισμό και την ψυχαγωγία, μας παρέχεται η πληροφορία ότι μετά τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, από τους πολιτιστικούς και μουσικογυμναστικούς συλλόγους της Νάουσας πραγματοποιούνταν διαλέξεις, θεατρικές παραστάσεις, μουσικές εκδηλώσεις, συναυλίες από τετράφωνη χορωδία, ανεβάζονταν οπερέτες, γίνονταν ποδοσφαιρικοί και χιονοδρομικοί αγώνες, αγώνες στίβου, προβολή κινηματογραφικών ταινιών και άλλες συναφείς δραστηριότητες.  Οι σύλλογοι αυτοί ήταν η «ΜΕΡΙΜΝΑ», η «ΑΘΗΝΑ», ο «ΦΙΛΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ», οι «ΝΑΟΥΣΑΙΟΙ ΕΞ ΑΜΕΡΙΚΗΣ», ο «ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΟΡΦΕΥΣ», ο «ΑΚΡΙΤΑΣ», η «ΦΙΛΟΠΤΩΧΟΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ», Ο «ΑΧΙΛΛΕΥΣ», ο «ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ» κ.ά.

Από αυτούς, πρωτοστατούσαν σε δραστηριότητες η «ΑΘΗΝΑ» και η «ΜΕΡΙΜΝΑ». Όμως, εκτός από την δράση των τοπικών συλλόγων, υπήρχε και η εισαγόμενη πολιτιστική και πνευματική δραστηριότητα. Την Νάουσα επισκέπτονταν τακτικά και έδιναν θεατρικές παραστάσεις διάφοροι καλλιτεχνικοί θίασοι. Επίσης, πραγματοποιούνταν και διαλέξεις από ομιλητές κύρους, μη Ναουσαίους. Αυτή η εισαγόμενη πολιτιστική και πνευματική κουλτούρα συντελούσε στην άνοδο του πολιτιστικού και πνευματικού επιπέδου της πόλης. Κατά την διάρκεια του Καρναβαλιού, την ψυχαγωγία απολάμβαναν όλοι οι Ναουσαίοι, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη.

Το αντίθετο όμως συνέβαινε στις επίσημες δεξιώσεις και κυρίως στις χοροεσπερίδες. Διαβάζοντας από τις εφημερίδες τα ονόματα των ατόμων τα οποία συμμετείχαν σ΄αυτές, άνδρών και γυναικών, βλέπουμε ότι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, τα άτομα αυτά ανήκαν στην τάξη των πλουσίων της πόλης, καθώς και σε μέρος της εύρωστης οικονομικά αστικής τάξης. Στις δεξιώσεις και στις χοροεσπερίδες, συνήθως, διενεργούνταν και λαχειοφόρος αγορά υπέρ των απόρων και πτωχών της πόλης. Με τον τρόπο αυτό η οικονομική και κοινωνική ελίτ της Νάουσας ήθελε να καταδείξει ότι δεν στερείται φιλάνθρωπων αισθημάτων.

Ότι με φιλανθρωπικές προσπάθειες και όχι με πολιτικές αλλαγές, είναι δυνατόν να εκλείψουν οι διάφορες κοινωνικές πληγές, όπως πείνα, ανεργία, επαιτεία, μεγάλες οικονομικές ανισότητες μεταξύ των πολιτών κ.λπ. Οι  ειδήσεις των εφημερίδων, οι σχετικές με τις δεξιώσεις και τις χοροεσπερίδες, δεν παραλείπουν να κάνουν  κάθε φορά ειδική αναφορά για τα άτομα εκείνα τα οποία διακρίνονταν στους μοντέρνους χορούς τσάρλεστον, ταγκό, βαλς κ.ά. Ιδίως, το ταγκό, λόγω του επικοινωνιακού του χαρακτήρα, είχε ευρύτατη διάδοση στη νεολαία της Νάουσας. Σημειώνω ότι, σ’ αυτές τις εκδηλώσεις, καταφανής ήταν η απουσία ατόμων από την εργατοαγροτική τάξη της Νάουσας. Η τάξη αυτή ψυχαγωγούνταν κατά το μεγαλύτερο μέρος με την συμμετοχή της σε σειρά παραδοσιακών εορτών αγίων και οσίων, στις οποίες η Εκκλησία διαδραμάτιζε πρωταρχικό ρόλο. Τα πανηγύρια σε διάφορες εκκλησίες εντός της πόλης και εκτός αυτής σε διάφορα εξωκκλήσια, όπως του Αγίου Νικολάου, του Προδρόμου, του Αγια-Σωτήρη, των Ταξιαρχών, του Αι-Λιά κ.ά. αποτελούσαν την συνήθη ψυχαγωγία αυτής της τάξης.

Η μετάβαση στα εξωκκλήσια συνδυάζονταν πάντοτε και με εκδρομικές εξορμήσεις. Υπό την συνεχή επίδραση αυτής της ψυχαγωγίας, η εργατοαγροτική τάξη της Νάουσας διαμόρφωσε διαχρονικά μια ιδιότυπη κοινωνικοθρησκευτική κουλτούρα. Αυτή η κουλτούρα, πριν από τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, την είχε οδηγήσει νομοτελειακά στον ενστερνισμό συντηρητικών πολιτικών αντιλήψεων. Οι συντηρητικές αντιλήψεις αυτής της τάξης  θα αρχίσουν σιγά σιγά να υποχωρούν και να αντικαθίστανται με προοδευτικές, μετά την δημιουργία το 1919 και στην Νάουσα οργάνωσης του Σοσιαλιστικού Εργατικού κόμματος Ελλάδας (Σ.Ε.Κ.Ε).

Η Μικρασιατική καταστροφή και η έλευση και εγκατάσταση  προσφύγων στην Νάουσα, οι οποίοι, μεταξύ των άλλων, μετέφεραν και μέρος της ανατολικής μουσικής κουλτούρας και ψυχαγωγίας, έπληξε σοβαρά την αντίστοιχη ευρωπαϊκή κουλτούρα της πόλης. Από την τελευταία δεκαετία του Μεσοπολέμου, αυτή θα αρχίσει να χάνει  πολλά από τα ερείσματά της και να παραχωρεί τη θέση της σε νέα μουσικά ακούσματα και σε διαφορετικές μορφές ψυχαγωγίας. Κατά την περίοδο της δικτατορίας της 4^ης Αυγούστου, σημαντικό μέρος της  ψυχαγωγίας των Ναουσαίων, όπως και όλων των άλλων Ελλήνων πολιτών, θα είναι κατευθυνόμενο.

Θα πραγματοποιούνται συχνά διάφορες προπαγανδιστικές συγκεντρώσεις και εορταστικές εκδηλώσεις. Ο απώτερος σκοπός τους θα κατατείνει στην εξύμνηση του δικτατορικού καθεστώτος της 4^ης Αυγούστου και στον ενστερνισμό της ελληνοχριστιανικής ιδεολογίας από τις λαϊκές μάζες. Κάτι παρόμοιο, δηλαδή, με το δόγμα «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» της Χούντας των Συνταγματαρχών. Στη συνέχεια, ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος, η Κατοχή, η Εθνική Αντίσταση και ο Εμφύλιος θα καταφέρουν καίρια πλήγματα στην ευρωπαϊκή μουσική κουλτούρα και ψυχαγωγία του Μεσοπολέμου στη Νάουσα. Θα την αποδυναμώσουν σημαντικά και τελικά θα την οδηγήσουν στην περιθωριοποίηση. Έτσι, από τις αρχές της δεκαετίας 1950-1960, οι Ναουσαίοι θα προτιμούν να ψυχαγωγούνται με εξανατολισμένα λαϊκά μουσικά ακούσματα, με απαισιόδοξο, ως επί το πλείστον, περιεχόμενο και μέρος της νεολαίας της πόλης με ξένη μοντέρνα μουσική.

Σπάνια όμως με την μουσική και ψυχαγωγική κουλτούρα του Μεσοπολέμου, όπως αυτή αποτυπώνεται στο βιβλίο του Θεόδωρου Ζιώτα. Το φαινόμενο αυτό θα εμφανισθεί και θα κυριαρχήσει και στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. Μη θέλοντας να κάνω κατάχρηση της υπομονής σας, κλείνω την ομιλία μου και τονίζω για μία ακόμη φορά την βαρύτητα και την σπουδαιότητα του βιβλίου του Θεόδωρου Ζιώτα. Καλώ τους συμπατριώτες μου Ναουσαίους να το διαβάσουν, να καταστούν γνώστες πολλών πτυχών της κοινωνικής ζωής της πόλης κατά τον Μεσοπόλεμο  και να κοσμήσουν την βιβλιοθήκη τους με το εξαιρετικό αυτό βιβλίο.