«Αυτό που είναι ο δάσκαλος είναι πιο σημαντικό από ό,τι διδάσκει»
(Karl Amenninger)
Κάθε φορά που προσπαθούμε να ορίσουμε την έννοια και τον ρόλο του σύγχρονου δασκάλου βρισκόμαστε μπροστά σε δύο προβλήματα. Το πρώτο σχετίζεται με τον τρόπο υπέρβασης του παραδοσιακού προτύπου δασκάλου και την ανάγκη καταγραφής εκείνων των γνωρισμάτων που θα τον καταστήσουν ικανό να επιτελέσει με αποτελεσματικό τρόπο το έργο του στην ψηφιακή εποχή. Το δεύτερο αφορά στο δίλημμα που εγείρεται σχετικά με την αναγκαιότητα του δασκάλου στην εποχή που ο όγκος των πληροφοριών και η προσβασιμότητα σε αυτές τον καθιστούν περιττό και αχρείαστο.
Το δίλημμα για την αναγκαιότητα και την χρησιμότητα του δασκάλου μπορούμε εύκολα να το προσπεράσουμε αφού οι συνθήκες δεν έχουν ωριμάσει ακόμη και ο όγκος των πληροφοριών από πλεονέκτημα κατέστη μειονέκτημα. Εξάλλου, ο δάσκαλος δεν ορίζεται αποκλειστικά ως επεξεργαστής και μεταδότης πληροφοριών και γνώσεων αλλά ταυτόχρονα και πρωτίστως ως σμιλευτής ψυχών και συμπεριφορών. Με αυτό το δεδομένο το ενδιαφέρον και η προσοχή εστιάζονται στην δόμηση της ταυτότητας του σύγχρονου δασκάλου.
Συχνά τονίζοντας την επαγγελματική ιδιότητα αυτοσυστηνόμαστε ως “ Eγώ ο Δάσκαλος” (ι Teacher),προσδιορίζοντας ταυτόχρονα την κοινωνική μας ταυτότητα, ενισχύοντας το κύρος και αντλώντας αυτοπεποίθηση μέσω αυτής της αυτοσύστασης. Ανταποκρίνεται, όμως, στην πραγματικότητα αυτός ο αυτοπροσδιορισμός; Γιατί ποιος είναι στην ουσία ο αληθινός δάσκαλος; Αυτός με τα πιο ανθρώπινα χαρακτηριστικά ,με το απαράμιλλο ήθος, την αθώα καθαρή ψυχή για να μπορεί να αγγίζει τις πιο ευαίσθητες χορδές των παιδικών ψυχών αλλά συνάμα και ο “αναρχικός” της σκέψης, εκείνος που διδάσκει τον μαθητή να αμφισβητεί τις αυθεντίες ,να ανατρέπει τα καθιερωμένα μέσω μιας γόνιμης αντικομφορμιστικής στάσης;
Ο αναρχικός της σκέψης
Η ιδεατή ή η εξιδανικευμένη εικόνα του δασκάλου καθορίζεται κάθε φορά από την εκάστοτε προκρινόμενη τεχνική διδασκαλίας και από τον επιθυμητό τύπο πολίτη που θέλουμε να διαμορφώσουμε. Ωστόσο και για τον επιθυμητό τύπο πολίτη δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε αφού η παιδαγωγική και η σύγχρονη ψυχολογία αξιολογεί ως υπέρτερες τις ανάγκες του ατόμου – εφήβου και όχι του ανώνυμου και απροσδιόριστου κοινωνικού συμφέροντος. Το αιώνιο ερώτημα Άτομο ή Κοινωνία παραμένει αναπάντητο.
Ωστόσο μία καταγραφή και προβολή της «ιδεατής» εικόνας του σύγχρονου δασκάλου κρίνεται αναγκαία αφού αυτός εξ αντικειμένου θεωρείται ακόμη ο βασικός πυλώνας τόσο της εκπαίδευσης όσο και της παιδείας μας.
“ Σκοπός της παιδείας είναι να μας βοηθήσει να δώσουμε νόημα στην ζωή μας ,να ερμηνεύσουμε το παρελθόν και να γίνουμε ανοιχτοί στο μέλλον”(Erman Esse).
Ο δάσκαλος δεν αφεντεύει, ούτε διαφεντεύει. Αρκείται στην γνωσιακή και συναισθηματική αυτονόμηση του μαθητή με απώτατο στόχο την βίωση μιας πρωτογενούς ελευθερίας και υπευθυνότητας. Σε ένα άλλο επίπεδο αναγκαία κρίνεται η καλλιέργεια της αμφισβήτησης και της διαφωνίας του μαθητή γιατί αυτά θεωρούνται ότι επωάζουν τόσο την «εσωτερική αυτονομία» όσο και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (επιχειρήματα, απόδειξη…).
“To σχολείο πρέπει να έχει ως σκοπό την αυτονομία, την ανεξαρτησία, την αυτοδημιουργία. Αν το σχολείο (και ο δάσκαλος) δεν σε διδάξει να μάχεσαι υπέρ της θέλησης για ζωή και όχι υπέρ υπέρ της θέλησης για δύναμη, θα καταδικάσει γενεές ολόκληρες στην παραίτηση, την υποταγή και την αυτοκαταστροφική εξέγερση”(Ραούλ Βάνεγκεμ).
Ο «σωστός» δάσκαλος στον φόβο του μαθητή και στα λάθη του αντιπαραθέτει την αξία της προσπάθειας, της διακινδύνευσης και της τέχνης – τεχνικής να μαθαίνει από την αποτυχία. Ο «καλός» δάσκαλος είναι αυτός που αποκαλύπτει την σκοτεινή πλευρά της ζωής ως συστατικού της πορείας του και της ανάγκης να βλέπει κι αυτήν χωρίς όμως να κυριεύεται από αυτήν.
Ο «ιδανικός» δάσκαλος περισσότερο εμπνέει και λιγότερο πιέζει για συμμόρφωση στα καθιερωμένα σχήματα. Ο τύπος αυτός του δασκάλου είναι ένας sui generis αναρχικός της σκέψης, των συναισθημάτων και της κοινωνικής δράσης. η συναισθηματική σταθερότητα και ασφάλεια, το θετικό αυτοσυναίσθημα και η θετική δραστηριότητα του μαθητή μπορούν να βιωθούν ως εσωτερικές καταστάσεις μόνον από έναν δάσκαλο που λειτουργεί ως πομπός θετικής σκέψης, ως το «μπλε δελφίνι».
“ Σμίλεψε πάλι, δάσκαλε,ψυχές // Κι ότι σ απόμεινε ακόμη στη ζωή σου,// Μην τα αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου! // Χτίσ το παλάτι, δάσκαλε σοφέ ”(Κ.Παλαμάς).
Επιπρόσθετα ο “δημιουργικός” δάσκαλος οφείλει να είναι ο άνθρωπος της εποχής του και να λειτουργεί ως αποχυμωτής διαφορετικών εμπειριών και στοιχείων που τα συνθέτει και τα νοηματοδοτεί με στόχο την τον μετασχηματισμό της πραγματικότητας σε κάτι πιο ο υ τ ο π ι κ ό .Ο δάσκαλος ,δηλαδή, ζει, επιλέγει, συνδέει, ερμηνεύει και αξιολογεί τις εμπειρίες-βιώματά του και τα πραγματικά δεδομένα δημιουργώντας έτσι μιαν άλλη εικόνα του κόσμου απαλλαγμένη από τα ανεπιθύμητα στοιχεία του παρόντος.(δημοσίευμα).Κι αυτό γιατί στο “σχολείο κατασκευάζονται άνθρωποι “ και επειδή…
«Τα σχολεία δεν φτιάχνουν μόνον ανθρώπους, αλλά φτιάχνουν και βιογραφίες»
Τώρα πάω μόνος…
Ο σύγχρονος δάσκαλος είναι το «άγαλμα» που όσο το λατρεύουν οι μαθητές άλλο τόσο θέλουν ή είναι αναγκαίο να γκρεμίσουν. Είναι αυτός που «διώχνει» τον μαθητή πριν του γεννηθεί η ανάγκη να τον μιμηθεί και να τον καταστήσει αντικείμενο πίστης.
Εξάλλου ο σωστός δάσκαλος γνωρίζει πως « Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται πώς να σκέπτονται και όχι τι να σκέπτονται».
Στην διδασκαλία η πίστη διαβρώνει την ιδιαιτερότητα του μαθητή και αναστέλλει κάθε διάθεση για δόμηση μιας αυθεντικής ταυτότητας. Γι’ αυτό ο «ιδανικός» δάσκαλος επιλέγει την «μοναξιά» κι αυτήν διδάσκει – προτρέπει στους μαθητές του, ως άλλος Ζαρατούστρα.
«Τώρα πάω μόνος ως μαθητές μου. Και σεις το ίδιο, θα τραβήξετε μόνοι το δικό σας δρόμο. Έτσι το θέλω» (Νίτσε).
—————
Το παρόν άρθρο είναι προϊόν συνεργασίας των Φιλολόγων-συγγραφέων Ηλία Γιαννακόπουλου και Μαρίας Πετροπούλου.
