Δημήτρης Δασκαλάκης: Η ιστορία του Έλληνα γιατρού που έριξε ο Μπάιντεν στη μάχη κατά της ευλογιάς των πιθήκων

Γιατρός, λοιμωξιολόγος, ερευνητής, όπλο του Λευκού Οίκου ενάντια στις επιδημίες, ακτιβιστής, εμβληματική φιγούρα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, επιτομή του cool και περήφανο μέλος της Oμογένειας των ΗΠΑ. Ολοι αυτοί οι τίτλοι και ακόμοι περισσότεροι ανήκουν στον Δημήτρη Δασκαλάκη. Προ ημερών διορίστηκε από τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν αναπληρωτής συντονιστής του Λευκού Οίκου και για τον χειρισμό της ευλογιάς των πιθήκων.

Μαζί με τον Ρόμπερτ Φέντον, που είναι ο περιφερειακός διαχειριστής της FEMA (Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαχείρισης Καταστάσεων Εκτακτης Ανάγκης) και είχε ηγετικό ρόλο στη μαζική εμβολιαστική προσπάθεια για τον κορωνοϊό τον περσινό Φεβρουάριο, θα συντονίσουν τη «στρατηγική και τις επιχειρήσεις για την καταπολέμηση της τρέχουσας επιδημίας της ευλογιάς των πιθήκων.

Θα εστιάσουν στην αύξηση της διαθεσιμότητας των τεστ, των εμβολιασμών και των θεραπειών». Κανείς δεν αιφνιδιάστηκε από τον διορισμό του. Ακόμα και πριν από αυτή την τιμητική θέση, ο Δημήτρης Δασκαλάκης αποτελούσε κάτι σαν σούπερ σταρ της παγκόσμιας ιατρικής κοινότητας συμβάλλοντας όσο κανείς στον πόλεμο κατά του AIDS. Εργάστηκε για την εξάλειψή του στη Νέα Υόρκη, αλλά και για την εναλλακτική αντιμετώπισή του, με αποτέλεσμα να μην ανιχνεύεται πλέον ο ιός σε δεκάδες οροθετικούς ασθενείς, όπως πληροφορούμαστε τις τελευταίες εβδομάδες από σχετικά άρθρα.

Ο πως χαρακτηριστικά λένε συνάδελφοί του στη Νέα Υόρκη, το αποτύπωμά του στον αγώνα κατά του AIDS είναι βαθύ και ανεξίτηλο. Πράγματι, μετά από δύο δεκαετίες ενασχόλησής του στον τομέα αυτόν, η συμβολή του θεωρείται καθοριστική για την πρόσφατη πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην καταπολέμηση του ιού HIV. Ειδήσεις όπως αυτή για τον 66χρονο άνδρα στη Νότια Καλιφόρνια και την 70χρονη γυναίκα στην Ισπανία, που προστέθηκαν σε μια μικρή ομάδα ανθρώπων που φαίνεται να έχουν νικήσει τις μολύνσεις από τον ιό, φέρουν και την υπογραφή του Έλληνα γιατρού.

Οι οροθετικοί

Για την ακρίβεια, ο Δημήτρης Δασκαλάκης πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό το γεγονός ότι το ποσοστό του AIDS στη Νέα Υόρκη τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί εντυπωσιακά. Εκείνος υιοθέτησε την περίφημη πλέον στρατηγική για την «ουδέτερη περίθαλψη». Το να είναι δηλαδή σχεδόν πανομοιότυπη η φροντίδα στη θεραπεία κάποιου οροθετικού ατόμου με την προληπτική θεραπεία κάποιου οροαρνητικού που θέλει να προστατευτεί. «Είναι κάπως παράλογο να υπάρχουν δύο πόρτες, μία για τους οροθετικούς και μία για τους οροαρνητικούς, όταν δουλεύουμε πάνω στο ίδιο πράγμα, τον HIV», έχει σχολιάσει χαρακτηριστικά. Σημαντική στιγμή στην καριέρα του είναι η δημιουργία του φαρμάκου PrEP.

Τα αρχικά του φαρμάκου σημαίνουν Pre-Exposure Prophylaxis (προφύλαξη πριν την έκθεση). Πρόκειται για έναν νέο τρόπο πρόληψης της HIV λοίμωξης για τους ανθρώπους που δεν έχουν τον ιό, λαμβάνοντας ένα χάπι ημερησίως. Το χάπι περιέχει δύο φάρμακα που χρησιμοποιούνται και στη θεραπεία των ατόμων που ήδη έχουν μολυνθεί, σταματώντας για εκείνες τις περιπτώσεις την περαιτέρω μόλυνση του οργανισμού. Ως αποτέλεσμα, είναι ο πρώτος κρατικός αξιωματούχος στον κόσμο που συνυπέγραψε παγκόσμια διακήρυξη στην οποία αναφέρεται ότι οι άνθρωποι με HIV, που παίρνουν σωστά την αγωγή τους, δεν κινδυνεύουν να μεταδώσουν τον ιό στους συντρόφους τους, ακόμα και με σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλάξεις. Ο ίδιος δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από τη στερεοτυπική εικόνα που έχει κανείς για τους γιατρούς, πόσο μάλλον τους ερευνητές που με το έργο τους αλλάζουν τον κόσμο.

Με την ίδια άνεση που φοράει το στηθοσκόπιο φωτογραφίζεται με δερμάτινα φετιχιστικά λουριά, επιδεικνύοντας τα τατουάζ που καλύπτουν το σώμα του. Βρίσκεται έξω απο τη νόρμα, αψηφώντας κανόνες και προκαταλήψεις. Κάθε ρανίδα της προσωπικότητάς του αποκαλύπτει την ιδιάζουσα δημιουργικότητα με την οποία συνυφαίνεται η προσωπική ηθική του. Μοιάζει να έχει επιτύχει σχεδόν κάτι πρωτοφανές: αποτελεί μέρος του συστήματος δίχως να έχει αλλοτριωθεί από τις κοινωνικές συνθήκες της αναρρίχησής του στα κορυφαία κλιμάκια της ιατρικής. Και όλα αυτά ενώ έχει κερδίσει μεταξύ κοινού και συναδέλφων του το προσωνύμιο «the good doctor» (ο καλός γιατρός). Ο ομοφυλόφιλος γιατρός, γνωστός και ως ακτιβιστής γιατρός, έχει λειτουργήσει ως δημόσιος συνήγορος για άτομα που πάσχουν ή κινδυνεύουν από σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις.

Δίνει συχνά συνεντεύξεις, διοργανώνει εράνους, ντύνεται με ντραγκ ρούχα για να χορηγήσει εμβόλια μηνιγγίτιδας και συμμετέχει σε κρατικές ανακοινώσεις για τη δημόσια υγεία σχετικά με τη σημασία της θεραπείας και της πρόληψης για την καταπολέμηση του στίγματος του HIV. Ακόμα και σήμερα που θεωρείται ένας από τους πλέον διακεκριμένους επιστήμονες στον κόσμο, συνεχίζει να παρακολουθεί με την ίδια οικειότητα τους ασθενείς του. Τους ακούει να του περιγράφουν τη σεξουαλική τους ζωή, γράφει συνταγές για Viagra, τους αγκαλιάζει και όταν τους αποχαιρετά συνήθως τους ζητάει: «Στείλτε μου μήνυμα». Η ιστορία του δεν αρχίζει ούτε στη Νέα Υόρκη, ούτε στην Ουάσινγκτον, όπου ζει και δραστηριοποιείται σήμερα, αλλά στην Ευρυτανία. Και οι δύο γονείς του κατάγονται από εκεί.

Από το Μεγάλο Χωριό ο πατέρας του Κωνσταντίνος, από το Καρπενήσι η μητέρα του, το γένος Μπασδέκη. Οπως τόσοι και τόσοι πριν από αυτούς μετανάστευσαν στις ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940. Εγκατέλειψαν μια πατρίδα που αποτελούσε τότε πεδίο καταστροφικών πολεμικών συγκρούσεων, με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο. Τίποτα δεν είναι παραδοσιακό πάνω του, αλλά η επαφή με τις ρίζες του παραμένει κάτι παραπάνω από ουσιαστική. Ως παιδί επισκεπτόταν το μέρος καταγωγής των γονιών του και το θυμάται «πανέμορφο».

Οι γονείς του έχουν πλέον φύγει από τη ζωή, αλλά η Ελλάδα κυλάει στο αίμα του. Εχει ταυτίσει την παιδική του ηλικία με τη Βιρτζίνια, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε. Σκληρή δουλειά, αλλά και διασκέδαση ήταν αυτά που του μεταλαμπαδεύσαν οι γονείς του ως ελληνικά χαρακτηριστικά. Επισκέπτεται κάθε καλοκαίρι με τον σύζυγό του τα ελληνικά νησιά και μιλά αρκετά καλά τα ελληνικά. Επιστροφή, όμως, στην παιδική του ηλικία. Εκείνη που τον καθόρισε. Ηταν άριστος μαθητής. Ανήκε στην κατηγορία των παιδιών που γνώριζαν την κλίση τους. Κυκλοφορούσε με ένα ψεύτικο στηθοσκόπιο στο χέρι, έκανε ψεύτικες ενέσεις σε όλη του την οικογένεια και κυνηγούσε τη γιαγιά του να της πάρει την πίεση.

Κανένας δεν αιφνιδιάστηκε όταν δήλωσε ότι θα γίνει γιατρός. Κατάφερε, μάλιστα, να φοιτήσει σε ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, το Κολούμπια. Την εποχή εκείνη αποφάσισε να αποκαλύψει και τη σεξουαλική του ταυτότητα στην οικογένεια και το περιβάλλον του. Συνέχισε στο NYU School of Medicine και έκανε μάστερ στο Χάρβαρντ με ειδίκευση στη Δημόσια Υγεία. Τη δεκαετία του 1990, ως νέος ομοφυλόφιλος φοιτητής στη Νέα Υόρκη, είδε από κοντά την επέλαση του AIDS. Η Νέα Υόρκη τότε ήταν πολύ διαφορετική πόλη από τη σημερινή. Η αίσθηση της αυθεντικότητας, η αχαλίνωτη διασκέδαση, η βρωμιά, τα αμέτρητα κλαμπ, οι τεράστιες σάλες βιντεοπαιχνιδιών, οι φτηνές ταινίες, τα εστιατόρια και το AIDS. Ο Δημήτρης έζησε από φίλους του τον φόβο και το ανεξίτηλο στίγμα που ένιωθαν από τον κοινωνικό τους περίγυρο. Πολλοί εκδιώχθηκαν από τις οικογένειές τους. Η παραπληροφόρηση, οι δυσκολίες, ο εξοστρακισμός που αντιμετώπισε η κοινότητα των ομοφυλοφίλων σχεδόν γκρέμισε μια εποχή αθωότητας.

Ιατρικός ακτιβισμός

Τότε ήταν που αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή του στον ιατρικό ακτιβισμό, σε μια προσπάθεια να βοηθήσει και την κοινότητά του και την ανθρωπότητα. «Γνωρίζοντας από κοντά τον ακτιβισμό, κατάλαβα ότι ο δρόμος για την ιατρική που θα εστιάζει στους queer ανθρώπους έπρεπε υποχρεωτικά να περάσει μέσα από τη μεγάλη μάστιγα, που ήταν ο HIV. Οταν λοιπόν εμβάθυνα με τις σπουδές μου στην ιατρική, βρήκα ενδιαφέρον σε όλες τις λοιμώδεις ασθένειες και συνέχισα σε αυτές». Διετέλεσε θεράπων ιατρός στο νοσοκομείο Bellevue της Νέας Υόρκης και ιατρικός διευθυντής του εθνικά αναγνωρισμένου συστήματος υγείας Mount Sinai της πόλης, πριν προσληφθεί το 2014 στο υπουργείο Υγείας της Νέας Υόρκης ως βοηθός επίτροπος ελέγχου ασθενειών. Ακόμα θυμάται, όταν έγινε διαθέσιμη η κρατική αυτή θέση, φίλοι και γνωστοί να του στέλνουν μηνύματα: «Πρέπει οπωσδήποτε να κάνεις αίτηση για τη θέση!».

Η απόφαση πάρθηκε όταν ένας σημαντικός άνθρωπος στη ζωή του τού είπε: «Η Ιστορία καλεί. Θα απαντήσεις;». Τότε ο γιατρός είδε μια τεράστια ευκαιρία με τον νόμο για την προσιτή φροντίδα και την επέκταση της ασφάλισης υγείας, ειδικά σε πολλούς νέους. Προώθησε επιθετικά το φάρμακο PrEP για όσους διατρέχουν κίνδυνο HIV και το TasP (θεραπεία ως πρόληψη) για όσους ζουν με αυτόν. Σήμερα η ιστορία είναι εντελώς διαφορετική. «Εζησα κυριολεκτικά τις πρώτες ημέρες της μετατροπής του HIV από θανατική καταδίκη σε χρόνια ασθένεια», έχει πει χαρακτηριστικά.

Οι συνεργάτες του κάνουν λόγο για έναν άνθρωπο που σπάνια χάνει την ψυχραιμία του. Παραμένει ήρεμος, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Δεν πανικοβάλλεται, λειτουργεί στρατηγικά και πράττει χειρουργικά. Ο «Guardian» αλλά και το αμερικανικό δίκτυο NBC έχουν αναφερθεί αρκετές φορές με ιδιαίτερα κολακευτικά λόγια στον ριζοσπάστη ακτιβιστή γιατρό επαινώντας το έργο του στην Αμερική. Μετά τα δείγματα γραφής του στον αγώνα κατά του AIDS, ήρθε αντιμέτωπος και με την πανδημία COVID-19. Πρώην αναπληρωτής επίτροπος για το Τμήμα Ελέγχου Νοσημάτων στο Τμήμα Υγείας και Ψυχικής Υγιεινής της Νέας Υόρκης, ο Δασκαλάκης προσλήφθηκε ως διευθυντής του Τμήματος Πρόληψης HIV/AIDS στα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων στα τέλη του περασμένου έτους.

Οι πρώτες εβδομάδες στη δουλειά του συνέπεσαν με την αλλαγή φρουράς στον Λευκό Οίκο, την εξέγερση στο Καπιτώλιο και το κύμα θανάτων από COVID (σχεδόν 2.000-4.000 την ημέρα). «Είναι μια υπέροχη στιγμή για προσγείωση… Βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι στρατηγικής και εφαρμογής. Η ηγεσία του Τμήματος Πρόληψης του HIV/AIDS του CDC είναι η δουλειά των ονείρων μου. Πιστεύω ότι όλα όσα έχω κάνει στην καριέρα μου με οδήγησαν σε αυτό τον ρόλο». Αυτός είναι ο Δημήτρης Δασκαλάκης, έτοιμος για νέες περιπέτειες με έναν νέο αντίπαλο, την ευλογιά των πιθήκων. Στον αγώνα θα μπορούσε να φοράει και κάπα. Αυτή των σούπερ ηρώων ή ό,τι άλλο τέλος πάντων αποτελεί σήμα κατατεθέν των πρωταγωνιστών της Marvel, που με τις πολύχρωμες και ασφυκτικά στενές λάτεξ στολές τους και τα κάθε λογής γκατζετάκια τους τα βάζουν με σκοτεινές δυνάμεις για τη σωτηρία αυτού και πολλών ακόμα παράλληλων κόσμων. Εξάλλου, μπορεί να μην είναι κινηματογραφικός ήρωας, αλλά σίγουρα είναι με τον δικό του -πολύτιμο για τους ανθρώπους- τρόπο ήρωας…

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: GETTY IMAGES / SPLASHNEWS / IDEAL IMAGE, AFP / VISUALHELLAS.GR

 protothema