Γιώργης Έξαρχος – “Ναζίμ Χικμέτ: Ο θεσσαλονικιός ποιητής” / «σε μένα έτσι το ‘γραψε και το ‘φερε η μοίρα»…
Φρονούμε ότι τώρα, κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα, θα ανακαλυφθεί και θα μελετηθεί εκ νέου το έργο του προοδευτικού τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ και ότι αυτή η εκ νέου ανάγνωση του έργου του θα αποκαλύψει έναν παγκόσμιο, επίκαιρο και προφητικό ποιητή, προσηλωμένο σε αιώνιες πανανθρώπινες αξίες, αξίες που οι πολιτικές των ισχυρών της γης ακυρώνουν σήμερα με τις πρακτικές τους. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά έχουμε ανάγκη από τέτοιες ευαίσθητες και ειλικρινείς ανθρώπινες φωνές, φωνές που θέτουν το ζήτημα για ένα ειρηνικό σήμερα και για έναν μελλοντικό δίκαιο κόσμο για τα παιδιά μας
————-
Στις 16 Φεβρουαρίου 1999, έπρεπε να παραστούμε με την Ε.Ι. Ιωαννίδου, στην «Αίθουσα Τελετών Δήμου Αθηναίων», για την παραλαβή του βραβείου της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας για το έτος 1998, για το βιβλίο μας: Κλασική ιαπωνική ποίηση 7ος π.Χ. αι. έως σήμερα, Μετάφραση: Ελένη Ι. Ιωαννίδου και Γιώργης Σ. Έξαρχος, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 1998. Στρίψαμε με το μικρό «Φίατ» από την πλατεία Ομόνοιας προς την οδό Αθηνάς, για το Δημαρχείο, αλλά εκεί μας σταμάτησαν δυο αστυνομικοί, λέγοντάς μας ότι «απαγορεύεται η πορεία προς την οδό Αθηνάς», και όταν ρωτήσαμε γιατί, απάντησε «γιατί συνέλαβαν τον Οτσαλάν»! Επιδείξαμε την πρόσκληση για την τελετή και εξηγήσαμε ότι πρέπει να παραστούμε, γιατί «πρέπει να παραλάβουμε το βραβείο»! Η απάντηση ήταν κοφτή: «Καλά, συνεχίστε, κι αφήστε το αυτοκίνητο σας στην Αθηνάς, μπροστά από το Δημαρχείο». – Ίσως κάποια άλλη φορά, μιλήσω γι’ αυτή την τελετή και τα βραβεία που επιδόθηκαν σε διάφορους διακριθέντες, από ποιους φορείς, και διά χειρός του τότε Δημάρχου Αθηναίων Δημήτρη Αβραμόπουλου.
Εκείνη τη νύχτα, στις 16 Φλεβάρη 1999, μετά από την τελετή και τη βράβευσή μας, αποφασίσαμε με την Ε.Ι.Ι. να μελετήσουμε συνολικά το εκδομένο στην ελληνική γλώσσα έργο του Ναζίμ Χικμέτ, να ιδούμε τις νεότερες ξενόγλωσσες εκδόσεις για τον σπουδαίο Τούρκο ποιητή, και αν είναι κάτι που θεωρούμε ότι μας αρέσει πολύ και πρέπει να ξαναπροσπαθήσουμε για μια καλύτερη νεοελληνική απόδοση, θα μπούμε στον πειρασμό να το πράξουμε. Αυτό, χωρίς καμιά διάθεση να «αναμετρηθούμε με δόκιμους συγγραφείς» μεταφραστές του έργου του Χικμέτ, πολύ δε περισσότερο με εκείνους που μετέφρασαν από την τουρκική γλώσσα.
Το 2003 είχαμε περατώσει τη μελέτη μας και ετοιμάσαμε ένα βιβλιαράκι με τίτλο: Nazim Hikmet Ran, ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΗΛΙΟΠΟΤΕΣ, με ποιήματα ξαναδουλεμένα από εμάς, και τη Διαθήκη του, με ένα κατατοπιστικό προλόγισμα και αναγκαίο χρονολόγιο, και με θέαση εντελώς διαφορετική από εκείνη των λοιπών παλαιότερων μελετητών του έργου του Χικμέτ. – Τούτο το μικρό πόνημα, παραμένει στα συρτάρια μου. Από αυτό, θα δημοσιοποιήσω σήμερα μέρος του προλογίσματος και το χρονολόγιο, καθώς και τη Διαθήκη του ποιητή. – Τούτο δε, ως μικρό δείγμα της αγάπης μου προς τη Θεσσαλονίκη, όπου είμαι εγκατεστημένος και ζω από το 2008, και δείγμα αγάπης προς ένα παγκόσμια μεγάλο τέκνο της, κατά τον καιρό που η πόλη των Μακεδόνων ήταν πόλη οικουμενική, και όχι απλά μια βαλκανική παράγκα ή «συμπρωτεύουσα» κατά πώς την ονόμασαν οι Γασμούλοι και Γραικύλοι…
«Όπως ένας χωριάτης αγαπάει το χώμα και το βόδι του,
όπως ένας μαραγκός αγαπάει το σανίδι του και την πλάνη του,
το ίδιο αγαπώ κι εγώ την τουρκική γλώσσα.
Οι ρίζες της ποίησης μου βρίσκονται στο χώμα της πατρίδας μου…
Εάν κάποιος –αδιάφορο πού, πότε και σε ποια γλώσσα–
δημιουργήσει ποίηση ίσα κι όμοια με το μυαλό μου και την καρδιά μου,
εγώ θα προσπαθήσω να αποκρυπτογραφήσω την ομορφιά
αυτής της δημιουργίας, να μάθω έτσι κάτι από αυτήν.
Θεωρώ σημαντικούς και δασκάλους μου τους δημιουργούς
όχι μόνον της δικής μου [τουρκικής] λογοτεχνίας,
αλλά και όλους τους δημιουργούς της μεγάλης λογοτεχνίας
της Δύσης και της Ανατολής.»
(Ναζίμ Χικμέτ)
Ο Ναζίμ Χικμέτ [Nazim Hikmet Ran] ανήκει στην κατηγορία των τούρκων συγγραφέων – συνεχιστών των καλύτερων ποιητικών παραδόσεων της χώρας του και του λαού του, αλλά ο συγγραφέας που με το έργο του τον επηρέασε βαθύτατα είναι ο Namık Kemal (έζησε κατά τον 19ο αιώνα), για τον οποίο ο ποιητής Süleyman Nazif έχει γράψει πως: «Εάν ο Αλλάχ είναι αυτός που μας δημιούργησε, ο Namık Kemal είναι αυτός που μας διαπαιδαγώγησε».
Πράγματι, ο Namık Kemal είναι εκείνος που με την άριστη παιδεία του άνοιξε νέους ορίζοντες στην τουρκική ποίηση και την προσανατόλισε προς την ποιητική παράδοση της Δύσης τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς το θεματολόγιο. Στην πρώτη κιόλας δεκαετία του 20ού αιώνα ο ποιητής Tevfik Fikret στρέφεται με την ποίησή του κατά του δεσποτισμού και κατά του «αιματοβαμμένου σουλτάνου» Abdul Hamid II και οι στίχοι του συμβάλλουν στον θρίαμβο της Επανάστασης των Νεότουρκων, το 1908, ιδίως δε το Τραγούδι του Έθνους που το έγραψε 15 ημέρες πριν το δεύτερο τουρκικό Σύνταγμα και το οποίο ακούστηκε να τραγουδιέται από τους επαναστάτες στις διαδηλώσεις σε ολόκληρη σχεδόν την Οθωμανική επικράτεια.
Αυτό το «κλίμα» διαμορφώνει τον Ναζίμ Χικμέτ σε κοινωνικοπολιτικό ον τέτοιο που δέχεται άνετα επιδράσεις από τα ιδεολογικά ρεύματα του κοινωνισμού – σοσιαλισμού και του διεθνούς ουμανισμού και, ως δημιουργός, να δέχεται για ένα διάστημα επιδράσεις από την ποιητική τέχνη του ρώσου ποιητή της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 Μαγιακόφσκι. Τα στοιχεία αυτά τον «μπολιάζουν» και τον εξυψώνουν στην κατηγορία των προοδευτικών τούρκων διανοουμένων, από τους οποίους είναι ο πρώτος που ξεπερνάει τους εθνικούς φραγμούς και συνδέει το εθνικό με το οικουμενικό στην τέχνη, συνδέει το εθνικό με το διεθνές ως κοινωνικοπολιτική άποψη.
Ο Ναζίμ Χικμέτ πληρώνει το τίμημα των πολιτικών επιλογών του, από τα χρόνια της νεαρής του ηλικίας, και το έτος 1925, που είναι μόλις 23 χρόνων, καταδικάζεται σε 60 χρόνια φυλακή, από τα οποία ζει τα 18 ως φυλακισμένος. Απελευθερώνεται (αποφυλακίζεται) μετά από χορήγηση γενικής αμνηστίας των τουρκικών κυβερνήσεων προς όλους τους «αντιφρονούντες» και εξαναγκάζεται πια –μετά από επανειλημμένες διώξεις– να φύγει από τη χώρα του και να αναζητήσει άσυλο στη Μόσχα, πρωτεύουσα της τότε ΕΣΣΔ.
Κατά την περίοδο 1920-1929 κυριαρχούν στην εγγύς Ανατολή τρεις ποιητικές μορφές: ο Mehmet Emin Yurdakul, ο Yahya Kemal Beyatlı και ο Ahmet Haşim . Ο πρώτος θεωρείται ως ο εθνικός ποιητής της Τουρκίας, ο δεύτερος ως ο εκφραστής του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της τουρκικής ποίησης (γράφει ποίηση με έντονα λυρικά στοιχεία, επηρεασμένος από τον γαλλικό συμβολισμό και ρομαντισμό) και ο τρίτος ως ο ποιητής της προσεγμένης έκφρασης (γράφει στίχους υψηλής αισθητικής). Και οι τρεις αυτοί ποιητές επιδρούν καταλυτικά στον ποιητικό προσανατολισμό του νεαρού Ναζίμ Χικμέτ που το 1929 (σε ηλικία 27 ετών) εκδίδει το πρώτο ποιητικό του έργο – τόμο με 835 στίχους, με τους οποίους αγγίζει θέματα επίκαιρα και στους οποίους κυριαρχούν ο ουμανισμός, η αλληλεγγύη, το σύγχρονο προοδευτικό πνεύμα, δηλαδή στοιχεία που ενδυναμώνουν το λαό της Τουρκίας κατά της εγχώριας τυραννίας.
Η μετέπειτα πορεία του Ναζίμ Χικμέτ, μέχρι το έτος του θανάτου του –το 1963, πείθει (βλ. Χρονολόγιο) ότι ο ποιητής είναι ένας φλογερός πατριώτης και ένας πρωτοπόρος διεθνιστής, που «εκδηλώνεται» υπέρ του ισπανικού λαού στον Ισπανικό Εμφύλιο, υπέρ των λαών της Κούβας, της Αιγύπτου, της Αιθιοπίας και άλλων χωρών, όταν αυτοί επαναστατούν κατά των αποικιοκρατικών «δυνάμεων κατοχής», χωρίς ωστόσο να λησμονεί την Ειρήνη και την πάλη του απλού εργαζόμενου κόσμου για τα «απλά» και «καθημερινά», που με την πένα του τραγουδάει πότε με «θυμό» και πότε «λυρικά», με πνεύμα ανθρωπιστικό και αλληλεγγύης.
Πρόθεσή μας δεν είναι να υπεισέλθουμε σε κριτικές ή φιλολογικές παρατηρήσεις στο ογκώδες και ποικίλο έργο (ποίηση, διήγημα, μυθιστόρημα, θέατρο, αρθρογραφία, δημοσιογραφία κ.ά.) του Ναζίμ Χικμέτ, γιατί το έχουν πράξει με συνετή επάρκεια, γνώση, συνέπεια και φλογερό πάθος άλλοι, αρμοδιότεροι ημών, σε έξοχες εκδόσεις έργων του τούρκου ποιητή στη νεοελληνική μας γλώσσα. Εκείνο που μας απασχόλησε ήταν η διαδρομή του Ναζίμ Χικμέτ μέσα στη σύγχρονη τουρκική λογοτεχνία, διαδρομή η οποία αποκαλύπτει τον συγγραφέα τόσο στον χώρο του όσο και στην εποχή του, και ελπίζουμε πως έχουμε εκπληρώσει αυτόν τον στόχο με τις βιοεργογραφικές πληροφορίες που καταχωρίζουμε στο Χρονολόγιο που ακολουθεί, και θεωρούμε πως έτσι καλύπτουμε κάποιο κενό που –κατά την άποψή μας– υφίσταται στη σχετική ελληνόγλωσση βιβλιογραφία.
Κάτι άλλο που μας απασχόλησε και αποτέλεσε «μέγιστο πειρασμό», ήταν η μετάφραση ενός αριθμού ποιημάτων του Ναζίμ Χικμέτ που σε μας αρέσουν ιδιαίτερα, και από τα οποία ορισμένα έχουν γίνει ήδη ευρέως γνωστά στο νεοελληνικό αναγνωστικό κοινό μέσα από έγκριτες και θαυμάσιες μεταφράσεις λαμπρών ονομάτων της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Διευκρινίζουμε όμως ότι θεωρούμε πως –ποιητική αδεία, μάλλον– ορισμένες μεταφράσεις ποιημάτων του Χικμέτ στην κοινή νεοελληνική μας είναι είτε «υπερβολικές» είτε «άδικες», αφού κάποιες φορές παραφράζουν στίχους του δημιουργού, κι άλλες φορές αφήνουν αμετάφραστους στίχους και καμιά φορά… οι μεταφραστές προσθέτουν στίχους του δικού τους ποιητικού οίστρου.
Ίσως το όλο θέμα άπτεται του γνωστού και διαρκούς… προβλήματος σχετικά με το εάν μια μετάφραση πρέπει να είναι πιστή ή ωραία… Τολμούμε, όμως, μια εκ νέου μετάφραση ορισμένων ποιημάτων του Ναζίμ Χικμέτ, ποιημάτων που μας συγκινούν περισσότερο (αλλά και ποιημάτων του Ν. Χ. που δεν έχουν αποδοθεί ως τώρα στην ελληνική από άλλους και μεταφράζονται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας). Όχι –προς Θεού– για να αντιπαρατεθούμε προς τις δόκιμες μεταφράσεις των Γιάννη Ρίτσου, Στέλιου Μαγιόπουλου, Άρη Δικταίου, Πέτρου Μάρκαρη και άλλων που έχουν γνωστοποιήσει το έργο του μεγάλου τούρκου συγγραφέα (ποιητή – πεζογράφου) στους Έλληνες αναγνώστες, αλλά γιατί θεωρούμε ότι «όποιος επιχειρεί ν’ αποδώσει ποίηση σε άλλη γλώσσα, έχει και την υπέρτατη υποχρέωση να διαφυλάξει τους ποιητές από τους κινδύνους του άδικου ξεπεσμού που εγκυμονεί η πιστή μεταγλώττισή τους», όπως ορθά έχει γράψει (το 1974) ο Κώστας Ασημακόπουλος. Κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί –κατά την άποψή μας– με όλες τις αποδόσεις των ποιημάτων του Χικμέτ στη γλώσσα μας.
Ενδιαφέρουσα προσέγγιση του προσώπου και του έργου του Ναζίμ Χικμέτ είναι αυτή του μεγάλου ποιητή μας Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος αναμφίβολα δέχτηκε πολλές επιρροές στη δική του ποιητική τέχνη και θεματολογία από την ποίηση του ιδεολογικά συγγενούς τούρκου ομότεχνού του:
«[Ο Ναζίμ Χικμέτ] Είχε μιαν έμφυτη προσαρμοστικότητα στον ιστορικό χώρο (όχι μια τυραννισμένη ανάγκη προσαρμογής, διαρκώς διαψευδόμενη και διαρκώς ανανεούμενη πάνω στην τραγική υποψία του ακατόρθωτου)– μιαν έμφυτη προσαρμοστικότητα και μέσα στις πιο αιφνιδιαστικές και σχεδόν αυθαίρετες επελάσεις των γεγονότων στην ιστορία, στην αντίληψή του, στη συνείδησή του. Γι’ αυτό κ’ οι αντιδράσεις του, κ’ οι αντανακλάσεις των αντιδράσεών του στην τέχνη του, είχαν τη φυσικότητα και την πειστικότητα του γενικού και του κοινού –του γενικού, που αντιστοιχεί στο ένστικτο αυτοσυντήρησης όλων, και του κοινού, που αντιστοιχεί στην πρώτη κίνηση και στο πρωταρχικό αίσθημα μιας στοιχειώδους ηθικής της κοινότητας– να επικυρώνει το “καλό”, το χρήσιμο και το ευχάριστο, και να αρνιέται το “κακό”, το ανώφελο και το δυσάρεστο, σε κάθε παρουσίασή του, οργάνωσή του, σχήμα του.
Ο Χικμέτ, διέθετε μια καταπληχτική άνεση σ’ όποιο περιβάλλον, μπροστά στο πλήθος, μπροστά στους λίγους, μπροστά στους φίλους, μπροστά στους αντιπάλους, μπροστά στη γυναίκα, μέσα στην πολιτεία, μέσα στην εξοχή, μπροστά στη θάλασσα, μπροστά στη νύχτα ή στον ήλιο, σ’ όποια χώρα, σ’ όποιο ταξίδι, παρ’ όλη την ιδιαίτερη νοσταλγία του για την πατρίδα του. Είταν πραγματικά ένας πολίτης του κόσμου. Ένιωθε πως είχε αυτονόητα δικαιώματα σ’ όλες τις χώρες κι ούτε τα διεκδικούσε ούτε τα διεκήρυττε. Τα είχε. Κ’ η συμπεριφορά του στις χώρες που τον φιλοξενούσαν, είταν συμπεριφορά συμπολίτη κι όχι φιλοξενούμενου. Η μεγάλη του εγκαρδιότητα ποτέ δεν ξέπεφτε σε δουλοφροσύνη ή σε φιλοφρονετικότητα. Έμενε στο ύψος της αντρικής φιλίας, στην αξιοπρέπεια της ανθρώπινης συντροφικότητας. Μια γελαστή, πλατιά περηφάνεια, μια ρωμέϊκη λεβεντιά.
Την ίδια άνεση είχε στην ποίησή του, σχεδόν μιαν αισθητική αδιαφορία, που αυτή ακριβώς διαμόρφωνε τη γενική αισθητική του, ευλύγιστη, εύπλαστη, βασισμένη πιστά κι απροκατάληπτα στα σκιρτήματα του αισθήματός του, υπαγορευόμενη κάθε φορά απ’ τη συγκίνησή του, που ελεύθερα “αυτοσχεδίαζε”, χωρίς να περιφρονεί κάποιες έτοιμες εκφραστικές ευκολίες, μια συνθηματολογικότητα που γι’ αυτόν ποτέ δεν ήταν τυπική, μα πάντα παλλόμενη, έναν τρόπο “επωδιακό”, με τις επικουρικές της έμπνευσης επαναλήψεις ορισμένων λέξεων ή φράσεων ή ρυθμών, που δίνουν μια κάπως ρητορική και φυσική ομοιογένεια στην ανάπτυξη του ποιητικού λόγου, αντιστοιχώντας στο βασικό “αναπνευστικό σύστημα” της συγκίνησης που χαίρεται να συδαυλίζει τον εαυτό της και να εντείνεται, όπως συμβαίνει στα μοιρολόγια ή στα νανουρίσματα ή στα ερωτικά εγκώμια, ή όπως στους ομιλητές μπροστά σε μεγάλο κοινό που θερμαίνονται απ’ την ίδια τη φωνή τους.
Κι ο Χικμέτ το ένιωθε και το ήξερε πως τον άκουγε μεγάλο κοινό, κ’ η φωνή του αναγκαστικά ρυθμιζόταν απ’ το μέγεθος αυτού του κοινού κι απ’ την “ακουστική ικανότητα” αυτού του κοινού. Μα το ξεχωριστό της τέχνης του Χικμέτ, είταν πως ο ίδιος ο ποιητής βρισκόταν μέσα στο κοινό που τον άκουγε, γι’ αυτό κ’ η επωδιακή ρητορική του δεν είναι η “τεχνική” του δημαγωγού, δεν είναι ούτε η συγκαταβατική χρησιμοποίηση “δημοφιλών μέσων” του μοναχικού διανοητή στην αγωνιώδη του ίσως προσπάθεια εκπλήρωσης ενός κοινωνικού χρέους κ’ επαφής με τον κόσμο, αλλά η ίδια η αναπνοή της συγκίνησής του, στα μέτρα της συγκίνησης του κοινού, που τον συγκινούσε και τον ίδιο και που ανέβαζε σ’ ένα υψηλότερο επίπεδο συνείδησης τη συγκίνηση όλων. Όμως, ούτε για μια στιγμή δε θα συναντήσουμε στο στίχο του την αποκρουστική αυταρέσκεια που εμπεριέχει η τεχνική της ρητορικής, ούτε την οίηση της διδακτικής. Κι όταν η ποίησή του γίνεται κάποτε “διδακτική”, δεν ανεβαίνει στους “υψηλούς” επιτιμητικούς τόνους, αλλά χαμηλώνει στους πατρικούς τόνους, τους απλά συμβουλευτικούς, τους συνυπεύθυνους και σαν “συνένοχους”– σ’ έναν τόνο “μαλώματος” με τα πιο καθημερινά, σπιτικά επίθετα, μ’ εκείνες τις υποκοριστικές, οικογενειακές “βρισιές”, που μόνο σε πολύ αγαπημένους απευθύνονται.» (Ποιήματα, Κέδρος, 1966, σ. 11-13).
«Δε χρειάζονται σχόλια σ’ αυτά τα ποιήματα, ούτε εξηγήσεις κι αναλύσεις, κοινωνικής, αισθητικής ή ηθικής υφής. Δεν υπάρχουν αινίγματα καμιάς κατηγορίας. Όλα είναι καθαρά και “ντόμπρα”, χωρίς υπαινιγμούς, περιστροφές, αποσιωπήσεις και χωρίς άλλες αισθητικές προεκτάσεις. Ο ίδιος εκθέτει και εξηγεί. Η ποίηση πια μένει μόνο στο θέμα, στη συγκίνηση και στον τόνο, και σε μερικά μικρά φραστικά απρόοπτα, όπως “αν ψεύδεται το όνειρο”, “αν ψεύδεται το φεγγαρόφωτο”, που κι αυτά όμως, όπως κ΄ οι λίγες απλές συζεύξεις παρομοιώσεων, δε δίνονται με “αξιώσεις ποιητικές” και γι’ αυτό παραμένουν αθόρυβα και σεμνά ποιητικές.» (Ό.π., σ. 14).
Φρονούμε ότι τώρα, κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα, θα ανακαλυφθεί και θα μελετηθεί εκ νέου το έργο του προοδευτικού τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ και ότι αυτή η εκ νέου ανάγνωση του έργου του θα αποκαλύψει έναν παγκόσμιο, επίκαιρο και προφητικό ποιητή, προσηλωμένο σε αιώνιες πανανθρώπινες αξίες, αξίες που οι πολιτικές των ισχυρών της γης ακυρώνουν σήμερα με τις πρακτικές τους. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά έχουμε ανάγκη από τέτοιες ευαίσθητες και ειλικρινείς ανθρώπινες φωνές, φωνές που θέτουν το ζήτημα για ένα ειρηνικό σήμερα και για έναν μελλοντικό δίκαιο κόσμο για τα παιδιά μας.
Χαλκίδα, 12 Αυγούστου 2003
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ
Αναφέρονται χρονολογίες που σχετίζονται κατά άμεσο ή έμμεσο τρόπο με τη ζωή και τη δράση του ποιητή, αλλά και χρονολογίες στις οποίες έλαβαν χώρα πολιτικά γεγονότα και πνευματικά συμβάντα στην Τουρκία τέτοια, που συνέβαλλαν στην πολιτική και πνευματική διαμόρφωση του ποιητή – συνέβαλαν στην όλη πορεία του. Γίνεται μνεία και συμβάντων – γεγονότων της συνολικότερης πολιτικής και πνευματικής ζωής στην Τουρκία, ως και αναφορές σε άλλους πνευματικούς δημιουργούς αυτής της χώρας, οι οποίοι ακολούθησαν (ή όχι) παράλληλους δρόμους με τον Ναζίμ Χικμέτ.
1902 Στις 15 Ιανουαρίου γεννιέται στη Θεσσαλονίκη ο Nazım Hikmet Ran (Ναζίμ Χικμέτ – Ν. Χ.), εγγονός του ποιητή Mehmet Nazim Paşa, βαλή της Θεσσαλονίκης, και γιος της ζωγράφου Ayşe Celile και του Hikmet Nazim, γενικού διευθυντή τύπου και οθωμανικού πρόξενου στο Αμβούργο.
1908 Στις 24 Ιουλίου ξεσπάει η αστικοδημοκρατική Επανάσταση των Νεότουρκων. Ο ποιητής Tevfik Fikret γράφει το εμβατήριο Millet Şarkısı (Το τραγούδι του έθνους), το οποίο –μαζί μ’ άλλα δικά του πατριωτικά τραγούδια– εμψυχώνει τους επαναστάτες.
1909 Στις 13 Απριλίου ο σουλτάνος Abdul Hamit II διαλύει την Βουλή. Στις 24 Απριλίου επαναστάτες από τη Θεσσαλονίκη (που τελούσε ακόμα υπό Οθωμανική κυριαρχία) εισέρχονται στην Κωνσταντινούπολη μαζί με το «Κίνημα των Νεότουρκων» με το οποίο ενώθηκαν σε κοινή πορεία. Στις 27 Απριλίου καθαιρείται ο σουλτάνος Abdul Hamit II και ανέρχεται στον θρόνο ο αδερφός του Mehmet V. Εγκαθιδρύεται κυβέρνηση των Νεότουρκων. Εκδηλώνονται απεργίες στην Κωνσταντινούπολη και στη λοιπή Οθωμανική επικράτεια. Δημιουργείται μία λογοτεχνική κίνηση, με την επωνυμία Αυγή του Μέλλοντος, με νέους αισθητικούς προσανατολισμούς (1909-1912).
1910 Ιδρύεται το Οθωμανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα υπό την επιρροή ελεύθερων αστών. Ο ανεξάρτητος συγγραφέας Ebubekir Hazım Tepeyran δημοσιεύει το έργο του Küçük Paşa (Ο μικρός Πασάς), μυθιστόρημα εμπνευσμένο από τη ζωή των χωριών της Ανατολίας.
1911 Στις 11 Απριλίου τυπώνεται στη Θεσσαλονίκη το λογοτεχνικό περιοδικό Genç Kalemler (Νέοι Κονδυλοφόροι / Νέες Πέννες), όργανο της μετέπειτα πνευματικής κίνησης «Εθνική Λογοτεχνία» (1911-1923). Ο Tevfik Fikret εκδίδει τόμο με φιλοσοφικούς και κοινωνικούς στίχους, με τίτλο Haluk‘un Defteri (Το τετράδιο του Χαλούκ).
1912 Στις 18 Οκτωβρίου αρχίζει ο Βαλκανικός Πόλεμος.
1913 Στις 30 Μαΐου υπογράφεται η Συνθήκη του Λονδίνου, στο πλαίσιο της οποίας η Τουρκία διατηρεί την κατοχή της επί Ευρωπαϊκών εδαφών μόνο στην Κωνσταντινούπολη και σε μικρό τμήμα της Θράκης. Γίνονται απεργίες εργατών στη Σμύρνη.
1914 Ο Ν. Χ. εγγράφεται για σπουδές στο Κολέγιο Nişantaşı στην Κωνσταντινούπολη.
Στις 2 Αυγούστου 1914, η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπογράφει σύμφωνο στρατιωτικής συνεργασίας με τη Γερμανία και στις 31 Οκτωβρίου εισέρχεται επισήμως στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκδηλώνονται απεργίες ανθρακωρύχων στα ορυχεία της Μαύρης Θάλασσας. Τυπώνονται οι ποιητικοί τόμοι Türk Sazı (Το τουρκικό σάζι) και Ey Türk Uyan (Ξύπνα, τουρκικέ λαέ!) του Mehmet Emin Yurdakul, ο οποίος θεωρείται και εθνικός ποιητής της Τουρκίας, ενός έξοχου χειριστή τού –λαϊκής δομής– συλλαβικού στίχου.
1915 Ο Ν. Χ. κάνει την εμφάνισή του στα τουρκικά γράμματα, γράφοντας το πρώτο ποίημά του Yangın (Η πυρκαγιά), χωρίς να είναι γνωστό αν δημοσιεύτηκε τότε σε κάποιο έντυπο.
1917 Ο Ν. Χ. εγγράφεται σε στρατιωτική Ναυτική Σχολή.
1918 è Στις 3 Ιουλίου πεθαίνει ο σουλτάνος Mehmet V και ενθρονίζεται ο αδερφός του Mehmet VI. Καθαιρείται η Κυβέρνηση των Νεότουρκων και σχηματίζεται άλλη, προς την οποία διάκεινται ευμενώς οι συμμαχικές δυνάμεις. Στις 30 Οκτωβρίου 1818, η Οθωμανική Αυτοκρατορία συνθηκολογεί. Τον Νοέμβριο, η Κωνσταντινούπολη καταλαμβάνεται από τις συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ. Οι Άγγλοι καταλαμβάνουν τη Μεσοποταμία και τη Σαμψούντα, οι Γάλλοι καταλαμβάνουν τη Συρία και την Κιλικία, οι Ιταλοί καταλαμβάνουν το Ικόνιο και την Αττάλεια. Ο Ziya Gökalp δημοσιεύει το έργο του Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak (Εκτουρκισμός, Εξισλαμισμός, Εκσυγχρονισμός), βασικό ιδεολογικό «εγχειρίδιο» του «τουρκισμού» ή «παντουρκισμού» που ακολούθησε, και του οποίου υπήρξε πρωτεργάτης.
1919 Ο Ν. Χ. εμφανίζεται στον λογοτεχνικό τύπο με το ποιητικό έργο του Selviliklerde (Στον κήπο με τα κυπαρίσσια), που το έγραψε μετά από προτροπή και καθοδήγηση του ποιητή Yahya Kemal Beyatli, καθηγητή τότε στη στρατιωτική Ναυτική Σχολή.
Στις 15 Μαΐου 1919, γίνεται απόβαση Ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη. Εκδηλώνεται μεγάλη λαϊκή διαδήλωση στην Κωνσταντινούπολη, στην πλατεία Sultan Ahmet, εναντίον της «ξένης κατοχής». Ο στρατηγός Mustafa Kemal γίνεται επιθεωρητής των στρατευμάτων της βόρειας Τουρκίας. Στις 19 Μαΐου ο Mustafa Kemal Atatürk αποβιβάζεται στη Σαμψούντα· έτσι αρχίζει η τουρκική εθνική αστική επανάσταση. Σε πολλές πόλεις της Μικράς Ασίας δημιουργούνται κομμουνιστικοί πυρήνες και στην πόλη Ερζερούμ εκδίδεται η εφημερίδα Eş (Ο σύντροφος), όργανο του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος των περιοχών της Μαύρης Θάλασσας. Ο Refik Halit Karay εκδίδει τον τόμο Memleket Hikayeleri (Διηγήσεις από την πατρίδα), εμπνευσμένο από τη ζωή της επαρχίας και κυρίως από τη ζωή στα χωριά της Ανατολίας.
1920 Ο Ν. Χ. αρρωσταίνει από πλευρίτιδα. Η αρρώστια υποτροπιάζει, ο ποιητής αποτραβιέται από το πολεμικό ναυτικό. Αρχίζει να δημοσιεύει ποιήματα στην εφημερίδα Alemdar (Ο πιονιέρος) και στο μηνιαίο περιοδικό Yarın (Το αύριο). Κατά την περίοδο της ανάρρωσης εγκαταλείπει παράνομα και λαθραία το πατρικό του σπίτι, για να πάρει μέρος στο Κίνημα της Αντίστασης (30 Δεκεμβρίου).
Στις 23 Απριλίου 1920, συνέρχεται στην Άγκυρα η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας. Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ γίνεται πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου και της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης (23-24 Απριλίου). Στις 3 Μαΐου σχηματίζεται η πρώτη εθνική κυβέρνηση στη χώρα. Υπογράφεται στρατιωτική Συμφωνία ανάμεσα στην Τουρκία και στην ΕΣΣΔ. Αρχίζει ο αγώνας για την «εθνική απελευθέρωση». Στις 14 Ιουλίου, με την ένωση των κομμουνιστικών πυρήνων και οργανώσεων της Ανατολίας δημιουργείται το Κομμουνιστικό Κόμμα του Λαού της Τουρκίας (ΚΚΛΤ). Εκδίδονται οι κομμουνιστικές εφημερίδες Yeni Hayat (Νέα Ζωή) και Emek (Εργασία). Στις 10 Σεπτεμβρίου συνέρχεται το πρώτο συνέδριο του ΚΚΛΤ.
1921 Ο Ν. Χ. διασχίζει πεζοπορώντας την Ανατολία για να φτάσει στην Άγκυρα, το κέντρο της «τουρκικής αντίστασης» (Ιανουάριος). Για μικρό χρονικό διάστημα διδάσκει ως καθηγητής στο λύκειο του Bolu και παρακολουθεί συνάμα κύκλο μαρξιστικών μαθημάτων οργανωμένο από τον εργάτη Şinasi. Ο νεαρός ποιητής (Ν. Χ.) αναχωρεί για τη Μόσχα και γίνεται υπότροφος σπουδαστής στο Πανεπιστήμιο των Λαών της Ανατολής, στην κατεύθυνση των οικονομικών και κοινωνικών επιστημών (1921-1924).
Εκδηλώνονται απεργίες στην Κωνσταντινούπολη και στη Θράκη. Ο Ahmet Haşim εκδίδει τον πρώτο τόμο με ποιήματά του, με τίτλο Göl Saatleri ( Ώρες της λίμνης), στα οποία κρύβονται τουρκικοί συμβολισμοί και εκφράζονται βαθιά νοήματα.
1922 Στις 15 Αυγούστου λαμβάνει χώρα το δεύτερο συνέδριο του ΚΚΛΤ. Την 1 Νοεμβρίου καταργείται η βασιλεία (το σουλτανάτο) στη χώρα. Στην τουρκική μυθιστοριογραφία συντελείται ένα ποσοτικό και ταυτόχρονα ποιοτικό άλμα με την έκδοση των έργων Çalıkuşu (Η ποταμίδα) του Reşat Nuri Güntekin, Ateşten Gömlek (Πουκάμισο από φωτιά) της Halide Edip Adıvar, Kiralιk Konak (Κονάκι για ενοικίαση) και Nur Baba (Ο καλόγερος φωτίζει) του Yakup Kadri Karaosmanoğlu, εμπνευσμένα από τις σχέσεις των ανθρώπων της εποχής. Υπό την αιγίδα του συγγραφέα και σκηνοθέτη Muhsin Ertuğrul ιδρύεται ο πρώτος κινηματογραφικός οίκος στην Τουρκία.
1923 Ο Ν. Χ., στην ΕΣΣΔ, νυμφεύεται τη συμπατριώτισσά του Nüzhet Hanım.
Στις 23 Ιουλίου 1923, υπογράφεται η Συνθήκη ειρήνης της Λωζάννης. Στις 6 Οκτωβρίου τα τουρκικά στρατεύματα εισέρχονται στην Κωνσταντινούπολη, ο πόλεμος σταματάει και αρχίζει η περίοδος της «ανεξαρτησίας». Στις 29 Οκτωβρίου γεννιέται η Τουρκική Δημοκρατία, με πρόεδρο τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Το ΚΚΛΤ τίθεται εκτός νόμου. Αρχίζει νέα περίοδος στην τουρκική λογοτεχνία, γνωστή ως «Λογοτεχνία της Δημοκρατίας». Ο Ziya Gökalp εκδίδει το έργο του Türkçülüğün Esasları (Οι βάσεις του τουρκισμού).
1924 Ο Ν. Χ. χωρίζει τη σύζυγό του Nüzhet Hanım. Αναπτύσσει έντονη και ποικίλη δράση σε πολλούς τομείς: ποίηση, διήγημα, μυθιστόρημα, δραματουργία, σκηνοθεσία θεάτρου, δημοσιογραφία.
Στις 3 Μαρτίου 1924, καταργούνται τα χαλιφάτα, καθώς και τα μουσουλμανικά δικαστήρια και τα ιδρύματα θρησκευτικής εξέλιξης. Στις 30 Απριλίου η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση ψηφίζει το Σύνταγμα της Τουρκικής Δημοκρατίας.
1925 Ο Ν. Χ. επιστρέφει στη χώρα του και αρχίζει συνεργασία με το σοσιαλιστικού προσανατολισμού περιοδικό Aydınlık (Το Φως). Πληροφορείται ότι εξ αιτίας ορισμένων επαναστατικών στίχων του έχει καταδικαστεί παλαιότερα σε 15 χρόνια φυλάκιση, οπότε εγκαταλείπει εκ νέου την Τουρκία και περνάει στην παρανομία.
Τους μήνες Ιανουάριο – Φεβρουάριο του 1925, τίθενται σε κυκλοφορία οι νέοι Κώδικες: Αστικός, Ποινικός, Εμπορικός. Τους μήνες Αύγουστο – Νοέμβριο καταργούνται όλες οι θρησκευτικές διατάξεις από τη νομοθεσία και απαγορεύεται η πολυγαμία. Από τον Σεπτέμβριο γίνεται υποχρεωτικός ο πολιτικός γάμος.
1926 Εκδίδεται ο ποιητικός τόμος Piyale (Το κύπελλο) του Ahmet Haşim, στον οποίο κυριαρχούν τα λυρικά στοιχεία.
1928 Μετά από γενική αμνηστεία ο Ν. Χ. επιστρέφει στην πατρίδα του, αλλά συλλαμβάνεται στα σύνορα και κλείνεται πρώτα στις φυλακές της Hopa και μετά σε αυτές της Άγκυρας, όπου κρατείται για επτά μήνες. Στο μεταξύ εκδίδεται ένας τόμος με επαναστατικά ποιήματά του στο Μπακού. Εγκαθίσταται στην Κωνσταντινούπολη και εκεί ο ποιητής μας, με το ψευδώνυμο Orhan Selim και άλλα, αναπτύσσει ενεργό δράση και έχει παρουσία από τις σελίδες του περιοδικού Resimli Ay (Εικονογραφημένος Μήνας ) –υπό την διεύθυνση των Sabiha και Zekeriya Sertel–, καθώς και από τις σελίδες των εφημερίδων Tan (Η Αυγή), Akşam (Το Βράδυ), Yeni Gün (Νέα Ημέρα), Milliyet (Το Έθνος), Son Posta (Η Τελευταία Ώρα).
Τον μήνα Απρίλιο του 1928, καταργείται το άρθρο του Συντάγματος που όριζε τον ισλαμισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Συγκροτείται η λογοτεχνική ομάδα Επτά Λυχνίες, που αποτελεί την πρώτη συλλογική εκδήλωση εναντίον των τελευταίων υπολειμμάτων της κλασικής ποιητικής αισθητικής. Την 1 Νοεμβρίου εισάγεται το λατινικό αλφάβητο για τη γραφή της τουρκικής γλώσσας. Ιδρύεται ο Σύλλογος Ανεξάρτητων Ζωγράφων. Ο Muhsin Ertuğrul δημιουργεί τον δεύτερο κινηματογραφικό οίκο.
1929 Εκδίδονται οι πρώτοι ποιητικοί τόμοι του Ν. Χ. στην Τουρκία: 835 Satir (835 Στίχοι) και Jokond ile Si–Ya–U (Τζοκόντα και Σι-Για-Ου).
Τον Ιούνιο του 1829, επιβάλλονται τελωνειακοί δασμοί και φόροι για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης της εθνικής βιομηχανίας και για την κατ’ αυτόν τον τρόπο προοδευτική κατάργηση των εξαρτήσεων από τις ξένες χώρες.
1930 Ο Ν. Χ. αναπτύσσει μία εικονοκλαστική λογοτεχνική δραστηριότητα, εκδίδει τον τόμο Varan 3 (Τρεις πληγές). Καταδικάζεται από το δικαστήριο της Προύσας σε φυλάκιση έξι ετών και έξι μηνών.
1931 Οργανώνεται η Κεντρική Τράπεζα της Δημοκρατίας και των άλλων τραπεζών. Ο πεζογράφος Sadri Ertem δημιουργεί –κατά την περίοδο 1931-1940–, το ουσιώδες μέρος του έργου του, με κυρίαρχα τα στοιχεία της υλιστικής αντίληψης, κι ανοίγει έτσι νέες κατευθύνσεις στην τουρκική πεζογραφία.
1932 Στις 20 Μαρτίου πεθαίνει ο πατέρας του Ν. Χ. Εκδίδονται οι εξής τόμοι με ποίησή του: Benerci Kendini Niçin Öldürdu; (Γιατί αυτοκτόνησε ο Μπενερτζί;), Gece Gelen Telgraf (Το τηλεγράφημα που έφτασε τη νύχτα), καθώς και τα θεατρικά Kafatası (Το Κρανίο) και Bir Ölü Evi yahut Merhumun Hanesi (Το νεκρικό σπίτι ή Το σπίτι του μακαρίτη). Ο ποιητής συλλαμβάνεται εκ νέου από τις αρχές της χώρας του.
Ο προοδευτικός ποιητής Sabahattin Ali φυλακίζεται το 1932 στην πόλη Σινώπη και μετά στο Ικόνιο, για τον λόγο ότι έγραψε κριτικούς στίχους εναντίον των δυναστών της εποχής του.
1933 Ο Sadri Ertem δημοσιεύει τους πρώτους τόμους με διηγήματά του: Silindir Şapka Giyen Köylü (Ο χωριάτης με τον κύλινδρο), Bacayı Indir, Bacayı Kaldır! (Πάνω το κοφίνι, Κάτω το κοφίνι!), στα οποία εμβαθύνει τις σοσιαλιστικές ιδέες στην τουρκική πεζογραφία. Ο Cahit Sıtkı Tarancı εκδίδει τον πρώτο τόμο του με ποίηση, τον Ömrümde Sükut (Ηρεμία στη ζωή μου), με στίχους στοχαστικούς που δίνονται όμως με εύληπτο λεξιλόγιο. Στις 15 Ιουλίου 1933 ο πολυσχιδής Yaşar NabiNayır εκδίδει το λογοτεχνικό περιοδικό Varlık (Η Ύπαρξη), που η έκδοσή του κρατάει για πολλές δεκαετίες.
1934 Προωθείται πρόγραμμα 4ετούς ανάπτυξης της εγχώριας βιομηχανίας και αποδέσμευσής της από ξένες εξαρτήσεις και επιρροές.
1935 Ο Ν. Χ. απελευθερώνεται στο πλαίσιο μίας γενικής αμνηστίας και εκδίδει τους εξής τόμους με ποίηση: Taranta Babu‘ya Mektuplar (Επιστολές προς Ταράντα Μπαμπού) και Portreler (Πορτρέτα), το θεατρικό Unutulan Adam veya Söhret (Ο ξεχασμένος άνθρωπος ή Δόξα) και –ως επιφυλλίδα– το μυθιστόρημα Kan Konuşmaz (Το αίμα δεν μιλάει).
Οι Τούρκοι υπήκοοι, το 1935, υποχρεώνονται από τον νόμο να αυξήσουν το όνομά τους με ένα οικογενειακό επώνυμο δίπλα στο πατρώνυμό τους. Εκδίδεται ο πρώτος τόμος με διηγήματα του SabahattinAli, με τίτλο Değirmen (Ο μύλος), προσανατολισμένα σε ένα είδος λόγου άσκησης κοινωνικής κριτικής. Εκδίδεται ο πρώτος τόμος με ποιήματα του Fazıl Hüsnü Dağlarca, με τίτλο Havaya Çizilen Dünya[1] (Κόσμος φτιαγμένος αλλού).
[1]Κατά λέξη σημαίνει Κόσμος σχεδιασμένος στον αέρα.
1936 Ο Ν. Χ. εκδίδει το έργο Simavna Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı (Ποίημα για τον Σεϊχη Μπεντρεντίν, γιο του Δικαστή της πόλης Σιμάβνα).
Ο SabahattinAli εκδίδει το 1936 τόμο με διηγήματα, με τίτλο Kağnı (Η άμαξα), στο οποίο υπάρχει και το αφήγημά του Düşman (Ο εχθρός) με το οποίο εισάγει στην τουρκική πεζογραφία πρόσωπα κοινωνικών αγωνιστών. Εκδίδεται ο πρώτος τόμος του Sait Faik Abasıyanık, με τίτλο Semaver (Το σαμοβάρι) [μετάλλινο σκεύος για να βράζουν προκαταρτικά νερό για τσάι], με τον οποίο αναδεικνύει την τουρκική ποιητική αφήγηση.
1937 Ο Sabahattin Ali εκδίδει το μυθιστόρημα που κινείται στον αγροτικό χώρο, με τίτλο Kuyucakli Yusuf (Ο Γιουσούφ από το Κουγιουτζιάκ).
1938 Ο Ν. Χ. συλλαμβάνεται και καταδικάζεται από το στρατοδικείο σε δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη και από το ναυτοδικείο σε είκοσι χρόνια κάθειρξη.
1939 Στις 23 Ιουνίου η Γαλλία παραχωρεί στην Τουρκία, με σχετική Συμφωνία, το σαντζάκι της Αλεξανδρέττας, το γνωστό ως Hatay.
1940 Η προοδευτικού περιεχομένου επιστολή της Suat Derviş συμβάλλει στην έκδοση του μηνιαίου περιοδικού Yeni Edebiyat (Νέα Λογοτεχνία), που προπαγανδίζει τις αρχές και τις ιδέες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Ο RıfatIlgaz εμφανίζεται ως ένας από τους πρωταρχικούς εκφραστές αυτού του προσανατολισμού στην τουρκική ποίηση. Ο SabahattinAli εκδίδει το αντιφασιστικό μυθιστόρημα İçimizdeki Şeytan (Ο διάβολος από εμάς).
1941 Ο Ν. Χ. αρχίζει να γράφει το μεγάλης έκτασης ποίημα İnsan Manzaraları (Ανθρωπιστικά Τοπία).
Οι ποιητές Orhan Veli Kanik, Melih Cevdet Anday και Oktay Rifat, εκφράζονται με μία ποίηση που απωθεί την τυραννία της ομοιοκαταληξίας και των μεταφορών και αλληγοριών, και εισηγούνται το ποιητικό μανιφέστο Garip (Ασύνηθες).
1942 Ο Ν. Χ. μεταφράζει στην τουρκική το μυθιστόρημα Πόλεμος και Ειρήνη του Λέοντος Τολστόι.
1943 Ο Ν. Χ. αρχίζει να επεξεργάζεται τον τόμο Saat 21-22 Şiirleri (Ποιήματα γραμμένα μεταξύ των ωρών 21-22) και Rubailer (Ρουμπαγιάτ).
1944 Ο RıfatIlgaz συλλαμβάνεται από το τουρκικό καθεστώς για το ποίημά του Sınıf (Η τάξη).
1946 Ιδρύεται το Δημοκρατικό Κόμμα της Τουρκίας. Εκδίδεται ο δεύτερος τόμος με ποιήματα του Cahit Sıtkı Tarancı, με τίτλο Otuz beş yaş (Τριανταπέντε χρόνια). Στις 25 Νοεμβρίου, με πρωτοβουλία του Aziz Nesin –την υποστηριζόμενη από τον Sabahattin Ali–, εκδίδεται το χιουμοριστικό σατιρικό περιοδικό προοδευτικού προσανατολισμού Mark o Paşa. O Sabahattin Ali συλλαμβάνεται και κρατείται στις φυλακές για τρεις μήνες.
1947 Εκδίδεται ο τόμος του Sabahattin Ali με διηγήματα και αλληγορικές ιστορίες, καθαρώς πολιτικού χαρακτήρα, με τίτλο Sırça Köşk (Το παλάτι από κρύσταλλο ή Κρυστάλλινο παλάτι).
1948 O N. X. αρχίζει να γράφει το θεατρικό Ferhat ile Şirin (Φερχάντ και Σιρίν). Δολοφονείται ο συγγραφέας Sabahattin Ali.
1949 Δημοσιεύουν τα πρώτα τους πεζογραφήματα οι συγγραφείς: Orhan Kemal, ρεαλιστής συγγραφέας με σοσιαλιστικές τάσεις (Baba evi – Το πατρικό σπίτι) και Haldun Taner, σατιρικός συγγραφέας (Yasasin Demokrasi – Ζήτω η Δημοκρατία!).
1950 Ο Ν. Χ. διαμαρτύρεται με απεργία πείνας. Ο τύπος ξεκινάει καμπάνια για την απελευθέρωσή του, ενώ οι ποιητές Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday και Oktay Rifat, σε ένδειξη συμπαράστασης προς αυτόν, αρχίζουν και εκείνοι απεργία πείνας. Στον ποιητή είχε επιβληθεί η ποινή της κάθειρξης για 80 έτη, αλλά, τελικά, απελευθερώνεται στο πλαίσιο μιας γενικής αμνηστίας. Μετά την αποφυλάκισή του συναντιέται με τους συγγραφείς Sait Faik, Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday και Oktay Rifat.
Το 1950, το Δημοκρατικό Κόμμα εκλέγεται στην κυβέρνηση. Ο Mahmut Makal δημοσιεύει τον μεγάλης λαϊκής απήχησης τόμο με ρεπορτάζ για τα χωριά της Ανατολίας, με τίτλο Bizim Köy (Το χωριό μας).[καλύτερα το «Το δικό μας χωριό»].
1951 Γεννιέται ο Mehmet, γιος του Ν. Χ. και της Münevver Andaç. Υπάρχει εκ νέου κίνδυνος για σύλληψη και φυλάκιση του ποιητή, οπότε εξαναγκάζεται να διαφύγει παράνομα από τη χώρα του και βρίσκει καταφύγιο στην ΕΣΣΔ. Μετά τη διαφυγή του συμμετέχει στο Φεστιβάλ Νεολαίας του Βερολίνου.
Ο Fazıl Hüsnü Dağlarca, το 1951, δημοσιεύει τόμο με αγωνιστική προοδευτική ποίηση με τίτλο Toprak Ana (Γη – Μητέρα).
1952 Εμφανίζεται νέα λογοτεχνική τάση στην Τουρκία, προσανατολισμένη προς την ανάδειξη της ζωής του χωριού, με την έκδοση των τόμων Sıcak (Το λιοπύρι) του YaşarKemal και Bozkırda Günler (Ημέρες της στέπας) του Talip Apaydın.
1953 Ο Ν. Χ. τιμάται με υψηλή διάκριση και παίρνει το Βραβείο Ειρήνης, στην ΕΣΣΔ.
Ο συγγραφέας Rifat Ilgaz φυλακίζεται το 1953 για πέντε χρόνια και έξι μήνες, για τις σατιρικές ιστορίες του στον ποιητικό τόμο Devam (Η Συνέχεια).
1955 Ο Ν. Χ. συμμετέχει στο Συνέδριο Ειρήνης στο Ελσίνκι. Εκδίδεται το θεατρικό έργο του Enayi (Ο Χαμένος / Ο Ανόητος).
Εδραιώνεται το λογοτεχνικό ρεύμα που θέλει να αναδείξει τη ζωή των χωριών της Ανατολίας, ιδίως με την έκδοση των έργων: Teneke (Ο τενεκές) και İnce Memed (Ίντζε Μεμέτης, ο Κλέφτης) του Yaşar Kemal, Göl İnsanları (Οι άνθρωποι της λίμνης) του Kemal Tahir, και Çilli (Η φακιδιάρα) του FakirBaykurt.
1956 Καθιερώνεται ο σατιρικός συγγραφέας και κοινωνικός αγωνιστής Aziz Nesin, στον οποίο απονέμεται το (πρώτο) Χρυσό Βραβείο στο Διεθνές Συνέδριο ευθυμογραφίας και γελοιογραφίας στην πόλη Bordighera. O Eflatun Cem Güney παίρνει το διεθνές Βραβείο Άντερσεν για τις παιδικές ιστορίες του. – Το 1991, σε επίσκεψή μου στην Κωνσταντινούπολη, συνάντησα στην πλατεία Ταξίμ και στην οδό Ιστικλάλ τον Αζίζ Νεσίν, και μου παραχώρησε μια εξαιρετική συνέντευξη, η οποία δημοσιεύτηκε τότε στην αθηναϊκή εφημερίδα Ελευθεροτυπία, με τίτλο: «Χαιρετισμούς στον Μίκη».
1957 Ο Ν. Χ. γράφει το θεατρικό έργο: Υπήρξε άραγε ο Ιβάν Ιβάνοβιτς; το οποίο παίζεται στη Μόσχα.
Ο Aziz Nesin, το 1957, παίρνει για δεύτερη φορά Χρυσό Βραβείο.
1958 Ο Ν. Χ. συμμετέχει στη Διάσκεψη των συγγραφέων της Ασίας, στην Τασκένδη. Εκδίδει στη Σόφια της Βουλγαρίας τα θεατρικά έργα İnek (Η αγελάδα) και İstasyon (Ο σταθμός). Ταξιδεύει σε Βιέννη, Πράγα και Παρίσι.
1959 Ο Ν. Χ. εκδίδει το έργο του Demokles’in Kılıcı (Το σπαθί του Δαμοκλή / Δαμόκλειος σπάθη).
Ο συγγραφέας RifatIlgaz, το 1959, εκδίδει το μυθιστόρημά του Bizim Koğuş (Το κύτταρό μας) [Η λέξη σημαίνει θάλαμος, υπνοδωμάτιο, πτέρυγα… επειδή αναφέρεται σε νοσηλευομένους ενός νοσοκομείου, προτιμότερη απόδοση είναι «Ο δικός μας θάλαμος»].
1960 Ο Ν. Χ. γράφει το έργο του Tartuffe (Ο Ταρτούφος). Ταξιδεύει σε Πράγα και Ρώμη. Νυμφεύεται την Vera Tulyakova.
Στις 27 Μαΐου 1960, γίνεται στρατιωτικό πραξικόπημα στην Τουρκία. Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και τα μέλη του Δημοκρατικού Κόμματος (ΔΚ) παραπέμπονται σε δίκη, ενώ τελικά το ΔΚ καταργείται και διαλύεται.
1961 Ο Ν. Χ. ταξιδεύει σε Παρίσι και Κούβα.
Στην Τουρκία, το 1961, υιοθετείται νέο Σύνταγμα.
1962 Ο Ν. Χ. συμμετέχει στο Παγκόσμιο Συνέδριο για τον αφοπλισμό, στη Μόσχα. Ταξιδεύει σε Παρίσι και Φλωρεντία της Ιταλίας.
Ιδρύεται, το 1962, το Εργατικό Κόμμα της Τουρκίας.
1963 Ο Ν. Χ. ταξιδεύει στην Αφρική. Ολοκληρώνει το μυθιστόρημα Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim! (Ωραίο πράγμα το να ζεις, αδερφέ!).
Στις 3 Ιουνίου 1963, ο ποιητής πεθαίνει στη Μόσχα.
Μετά, λοιπόν, από τούτη την χρονολογική κατάταξη πληροφοριών για τον Ναζίμ Χικμέτ, και την πολιτικοπολιτιστική εξέλιξη στην Τουρκία, κατά την ίδια περίοδο, είναι καιρός να δώσω δείγμα της γραφής του ποιητή, σε δική μας μετάφραση-απόδοση, από την οποία πιστοποιείται η όλη στάση ζωής του:
Η ΔΙΑΘΗΚΗ
Αν έρθει η ώρα, σύντροφοι, κάποτε να πεθάνω
και δεν θα είμαι ελεύθερος να δίνω προσταγή,
στην Ανατόλια θα ήθελα το σώμα μου να πάτε,
εκεί για να το θάψετε βαθιά μέσα στη γη.
Του Οσμάν τον τάφο αριστερά, του φουκαρά εργάτη,
που με εντολή του μπέη Χασάν σκοτώσανε με απάτη,
μα, θέλω να ‘χω δεξιά τής Αϊσέ το μνήμα,
που μια ζωή την ξόδεψε στην τσάπα σε άλλων χτήμα.
Να έρχεται χαράματα ανθρώπου οσμή, βενζίνα,
και τα τρακτέρ να χώνουνε στο χώμα τα υνιά.
Η γη να είναι ολωνών –σαν άνοιξη με κρίνα–,
και στα πηγάδια τα νερά να τρέχουν καθαρά.
Απάνω από τον τάφο μου φωνές τραγουδιστάδων,
μουγκοί, κουφοί, αόμματοι, να μαζευτούν στο μνήμα,
ν’ απλώνουμε τα πόδια μας –λαλιές των θεριστάδων–,
να λιώνουμε ωσάν γκρεντιές στο νεκρικό μας βήμα.
Μα εγώ πριν μπω μέσα στη γη, στο όμορφο το χώμα,
θ’ αρχίσω για να τραγουδώ τραγούδια ηρωικά,
πριν τα τρακτέρ κινήσουνε σε όργωμα κι αγώνα,
βενζίνη θα ‘χω μυριστεί, που καίει τα σωθικά.
Η φουκαριάρα η Αϊσέ και ο Οσμάν τού μόχθου,
να, δίπλα ξεκουράζονται –μου φέρνουν νοσταλγία–
τώρα που κείτονται νεκροί στην τούμπα αυτού
του όχτου–
και σκέφτομαι… δεν γεύτηκαν του έρωτα τη μαγεία.
Αν έρθει η ώρα, σύντροφοι, κάποτε να πεθάνω
και δεν θα είμαι ελεύθερος να δίνω προσταγή–
σε μένα έτσι το ‘γραψε και το ‘φερε η μοίρα–
στην Ανατόλια να θαφτώ, στης μάνας γης το μνήμα.
Στην κεφαλή μη βάλλετε πλάκα να με σκεπάζει,
φυτέψτε μόνο μια ελιά, φύλλα κι ανθούς να βγάζει.
(1953)
ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ – ΜΗΝΥΜΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ
Φίλοι κι αδέλφια της ψυχής μου.
Εσείς που πέσατε στις φυλακές και στα νησιά της κόλασης, που σας κρατάν αλυσωμένους μες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης γιατί πολεμάτε για την ανεξαρτησία, το ψωμί και τη λευτεριά του ελληνικού λαού, δεχτείτε την αγάπη και τον θαυμασμό μου.
Οι λαοί της Τουρκίας και της Ελλάδας έχουνε τους ίδιους θανάσιμα μισητούς εχθρούς: τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό και τους ντόπιους λακέδες του.
Οι λαοί της Τουρκίας και της Ελλάδας, φιλιωμένοι ο ένας με τον άλλο, με τη βοήθεια των φιλειρηνικών λαών όλου του κόσμου, θα τσακίσουνε στο τέλος αυτούς τους εχθρούς τους.
Αυτό το πιστεύω.
Ο δικός σας ένδοξος αγώνας είναι μια από τις πιο λαμπρές αποδείξεις ότι θα νικήσει η υπόθεση της ειρήνης, του ψωμιού και της λευτεριάς.
Σας σφίγγω όλους μ’ αγάπη στην αγκαλιά μου.
ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ
10.8.1951
Βερολίνο.
Ενδεικτική Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία Ναζίμ Χικμέτ
Γιατί αυτοχτόνησε ο Μπενερτζή; (μτφρ. Στέλιος Μαγιόπουλος), Στοχαστής, 1971, σσ. 136.
Η γελάδα υπήρξε ή Όχι ο Ιβάν Ιβάνοβιτς (μτφρ. Έρμος Αργαίος), Δωδώνη, 1980, σσ. 204.
Η στρατιά των πεινασμένων προχωρεί (μτφρ. Τάσος Ιορδάνογλου), Ελληνικές Εκδόσεις, 1987, σσ. 88.
Μια χειμωνιάτικη νύχτα και άλλα διηγήματα (μτφρ. Δαμιανός Γ. Εγγλέζος).
Ο Ιβάν Ιβάνοβιτς, Διογένης.
Ο νεκρός της πλατείας Μπεγιαζίτ, Ελληνικές Εκδόσεις.
Οι ρομαντικοί (μτφρ. Κώστας Κοτζιάς), Πολιτικές και Λογοτε-χνικές Εκδόσεις, 1968, σσ. 290. (Επανέκδοση: Θεμέλιο).
Οι ρομαντικοί, Ηριδανός.
Ποιήματα, Πέλλα, σσ. 99.
Ποιήματα – Επιλογή από το έργο του, Δαμιανός.
Ποιήματα, Δαρεμάς.
Ποιήματα (μτφρ. Γιάννης Ρίτσος), Κέδρος, 1966, σσ. 100.
Ποιήματα (μτφρ. Άρης Δικταίος), Ζαχαρόπουλος, σσ. 208.
Ποιήματα, Θ. Ζουμπουλάκης.
Ποιήματα (μτφρ. Αντώνης Μαρτάλης), Σπανός – Βιβλιοφιλία.
Ποιήματα των 9-10 μ. μ., Δαμιανός.
Τα Έργα του – Τόμος Α’ (μτφρ. Στέλιος Μαγιόπουλος), Σύγχρονη Εποχή, 1997, σσ. 535.
Τα Έργα του – Τόμος Β’ (μτφρ. Στέλιος Μαγιόπουλος), Σύγχρονη Εποχή, 1997, σσ. 462.
Τα ποιήματα των 9-10 μ. μ. (μτφρ. Πέτρος Μάρκαρης), Θεμέλιο.
Τα πράσινα μήλα (μτφρ. Τάσος Ιορδάνογλου), Ελληνικές Εκδόσεις, 1988, σσ. 217.
Το αίμα δεν μιλάει, Ελληνικές Εκδόσεις.
Το ερωτευμένο σύννεφο (μτφρ. Έρα Σαββαΐδου), Ύψιλον, 1983. σσ. 127.
Το ερωτευμένο σύννεφο (μτφρ. Έρμος Αργαίος), Σύγχρονη Εποχή, 1996, σσ. 139.
Το σπαθί του Δαμοκλή, Σύγρονη Εποχή.
Αφιερώματα: α) Εφημερίδα “Ριζοσπάστης“, φύλλο 30ής Ιουνίου 2002. – β) Περιοδικό “Οδηγητής“, τεύχος 882, Απρίλιος 2002.
Ενδεικτική Ξενόγλωσση Νεότερη Βιβλιογραφία για Nazim Hikmet
Beyond the Walls: Selected Poems by Nazm Hikmet, Ruth Christie (Translator), Richard McKane (Translator), Talat Sait Halman (Translator), Nazim Hikmet, C. R. Christie, 2002.
Cintec la masa soarelui (trad. Virgil Teodorescu), Minerva, 1977.
Human Landscapes from My Country: An Epic Novel in Verse by Nazim Hikmet, Randy Blasing (Translator), Mutlu Konuk (Translator), Edward Hirsch, 2002.
Poems of Nazim Hikmet (Transl.: Randy Blasing & Mutlu Konuk), Persea Books, New York, 2002.
Poems of Nazim Hikmet, Revised and Expanded Edition by Nazim Hikmet, Randy Blasing (Translator), Mutlu Konuk Blasing (Translator), Mutlu Konuk, 2002.
Romantic Communist: The Life and Work of Nazm Hikmet by Saime Goksu, Edward Timms, Yevgeny Yevtushenko (Preface), 1999.
Ωραία θα ήταν να «χτύπαγε την πόρτα μου» κάποιος εκδότης και να μου πει ότι θα ήθελε να εκδώσει τούτο το μικρό βιβλιαράκι μας για τον Ναζίμ Χικμέτ, στο οποίο περιλαμβάνονται σε απόδοσή μας 41 αδαμάντινα ποιήματά του. Μια απόδοση που μπορεί να ξαναφέρει τον Θεσσαλονικιό ποιητή και πάλι στο προσκήνιο, ειδικά τώρα που Παγκοσμιοποίηση και Πόλεμοι μας αλλάζουν τα φώτα, και οι λαοί χορταίνουν με τα «λάικ», στα «φεϊσμπούκια» τους…
————————
*Γιώργης Σ. Έξαρχος / Συγγραφέας – Ερευνητής / Βιογραφικό – Κάνετε κλικ
Σημείωση Φαρέτρας: Όλα τα κείμενα / εργασίες του Γιώργη Έξαρχου μπορείτε να τα διαβάζετε κάνοντας κλικ στον σύνδεσμο ΕΔΩ
———————-
