Οι ευθύνες του διαχρονικού «Ανθρωπάκου» για τον Πόλεμο / γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος

«Μην εμπιστεύεσαι τον άνθρωπο, μεγάλε θεέ! Μην του δίνεις περισσότερη δύναμη έως ότου μάθει να χρησιμοποιεί καλύτερα την λίγη που έχει τώρα».(Έμερσον)

Ηλίας Γιαννακόπουλος

Η παραπάνω παράκληση – προτροπή του Έμερσον αναδεικνύει τη σχέση του πολέμου με την «δύναμη» του ανθρώπου. Μία δύναμη που χρησιμοποιείται καταχρηστικά εις βάρος του ίδιου του ανθρώπου και όχι δημιουργικά υπέρ της ειρηνικής συνύπαρξης και της προόδου. Μία δύναμη που την εκχωρούμε σε άφρονες ηγέτες επ’ ωφελεία σκοτεινών σκοπιμοτήτων και αδιαφανών διαδικασιών. Το ανησυχητικό, βέβαια, είναι, ότι λατρεύει και επευφημεί αυτούς τους Ηγέτες που θυσιάζουν το ανθρώπινο αίμα στο κολαστήριο του πολέμου, αναδεικνύοντας έτσι το μεγάλο «Ανθρωπάκι»  που κρύβεται σε κάθε άνθρωπο.

Από τα πράγματα, λοιπόν, τίθενται οι ευθύνες του κάθε ανθρώπου χωριστά για τον πόλεμο, αλλά και το χρέος του για την αποτροπή του. Του πολέμου που φαίνεται να γράφει την δική του «ιστορία», ανεξάρτητα από τη βούληση του ανθρώπου. Έχει τη δύναμη να τον αποτρέψει ή είναι εγκλωβισμένος στην «μικρότητά» του και στην αδυναμία  ή απροθυμία να συνειδητοποιήσει την δύναμή του;

Οι Ευθύνες του «Ανθρωπάκου»

«Αφήνεις τους ανθρώπους της εξουσίας να αναλάβουν δύναμη για το «καλό του Ανθρωπάκου»… Δίνεις στους ανθρώπους της εξουσίας, ή σε ανθρώπους με κακόβουλες προθέσεις τη δύναμη να σ’ αντιπροσωπεύουν. Και πολύ αργά ανακαλύπτεις ότι πάντα είσαι το κορόιδο»(«Άκου Ανθρωπάκο», Ράϊχ)

Ο Βίλχελμ Ράϊχ στο εμβληματικό του έργο «Άκου Ανθρωπάκο», αποπειράται να αναδείξει τις ευθύνες του ανθρώπου για τον πόλεμο επισημαίνοντας ταυτόχρονα και τον τρόπο υπέρβασής του μέσα από έναν εικονικό διάλογο. Και όλα αυτά το 1946-47 (χρόνος γραφής και έκδοσης του έργου) και μετά από την εμπειρία και τα τραυματικά βιώματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1940-44). Μία καταγραφή – σύντομη και επιλεκτική – ίσως θα βοηθούσε το βάθος αλλά και την αποτελεσματικότητα των προτάσεων του Ράϊχ για την αποτροπή του πολέμου στο βαθμό που ο «Ανθρωπάκος» με την σιωπή του και την συναίνεσή του τροφοδοτεί το «Μεγάλο όρνιο» (Ηγέτες, πόλεμος) και όχι τον «Αετό» (Ειρήνη, πρόοδος).

Αρχικά δίνονται από τον συγγραφέα οι βασικές συντεταγμένες του «Ανθρωπάκου» που τον καθιστούν άθελά του «συνένοχο» του πολέμου και αιώνιο θύμα των άφρονων Ηγετών του από τους οποίους αντλεί δύναμη για αυτοεπιβεβαίωση.

«Ο Ανθρωπάκος… συγκαλύπτει την μικρότητά του και τη στενότητά του με ψευδαισθήσεις δύναμης και μεγαλεία, με τη δύναμη και το μεγαλείο άλλων. Είναι περήφανος για τους μεγάλους στρατηγούς του, μα όχι περήφανος γιατον εαυτό του»

Του καταλογίζει, επίσης, πως λειτουργεί μόνον ως καταναλωτής και πατριώτης «Θέλεις μόνο να είσαι καταναλωτής και πατριώτης». Επίσης επισημαίνει τον διαρκεί φόβο του που τον οδηγεί σε κραυγές και όχι σε μια ορθολογική αποτίμηση της θέσης του. «Κραυγάζεις επειδή φοβάσαι».

Αποτέλεσμα όλων αυτών των ιδιοτήτων του η λατρεία των τυράννων και η επώαση μιας αντι-ανθρώπινης συμπεριφοράς. Στο σημείο αυτό ο Ράϊχ επισημαίνει τις διαφορετικές επιλογές που θα μπορούσε να κάνει ο «Ανθρωπάκος» του, που ωστόσο στράφηκε σε άλλες ανθρωποβόρες.

«Είχες να διαλέξεις μεταξύ της πνευματικής ανύψωσης στον Υπεράνθρωπο του Νίτσε και της εξευτελιστικής κατάπτωσης του Υπάνθρωπου του Χίτλερ. Φώναξες “Χάϊλ και διάλεξες τον Υπάνθρωπο”»

«Τι πρέπει να κάνω λοιπόν;»

Στο σκληρό σφυροκόπημα του Ράϊχ ο «Ανθρωπάκος» αντιτείνει το ερώτημα «Τι πρέπει να κάνω λοιπόν; Μισώ τον πόλεμο. Τι πρέπει να κάνω για να γίνω φορέας της ανθρώπινης κοινωνίας;».

Η απάντηση είναι απλή έστω κι αν κινείται σε ένα ευκταίο επίπεδο. Του προτείνει να ασχολείται με τα ειρηνικά του έργα και να πάψει να λατρεύει τους ηγέτες του. «Να οργώνεις τα χωράφια σου, να καρφώνεις με το σφυρί σου… να γράφεις άρθρα για τα γεγονότα της ημέρας, να διεισδύεις ακόμα βαθύτερα στα μυστικά της φύσης».

Στις αντιρρήσεις του «Ανθρωπάκου» που εξομολογείται πως αναγκάζεται να πολεμήσει λόγω της δύναμης των ανωτέρω του, της εξουσίας, ο Ράϊχ τού υπενθυμίζει πως:

«Σε τραβάνε στον πόλεμο και καταστρέφουν το χωράφι σου και το εργοστάσιό σου, γιατί όταν τα κάνουν αυτά εσύ βροντοφωνάζεις, Ζήτω ο πρίγκηπας καμαρωτός, ο Ιππότης…».

Στις συνεχείς αντιρρήσεις του «Ανθρωπάκου» για την αδυναμία του να διαφοροποιηθεί και να αντιταχθεί στην αναγκαιότητα της εξουσίας και στη δύναμή της ο Ράϊχ διατυπώνει τη τελική του πρόταση για τη στάση του ανθρώπου απέναντι στην προοπτική ανατροπής του πολέμου.

«Εξαρτάται αποκλειστικά από σένα, Ανθρωπάκο,

αν θα σε πάρουν ή όχι στον πόλεμο. Ας ήξερες μόνο ότι δουλεύεις για την ζωή και όχι για τον θάνατο. Ας ήξερες μόνο ότι όλα τα ανθρωπάκια στη γη είναι ακριβώς σαν εσένα»

Και αλλού προχωρεί σε μία πιο ρηξικέλευθη πρόταση, έστω κι αν ενέχει στοιχεία υπερβατικότητας και αγγίζει τα όρια του ουτοπικού.

«Φράξε ένα χωράφι έξω από κάθε πόλη της γης και άφησε μέσα τους διπλωμάτες και τους στρατάρχες να σκοτώνουν προσωπικά ο ένας τον άλλο»

Ως αντιστάθμισμα στην ιδιότητα του «πατριώτη» που κυοφορεί τον πόλεμο, ο Ράϊχ αντιπροτείνει κάτι άλλο πιο ανθρώπινο και πιο οικουμενικό…

«Η αγάπη, η δουλειά και η γνώση δεν έχουν πατρίδα, δεν ξέρουν τελωνειακούς σταθμούς και δεν φοράνε στρατιωτικές στολές. Είναι διεθνείς κι αγκαλιάζουν όλη την ανθρωπότητα»

Οι ευθύνες του Ο.Η.Ε.

Ωστόσο, ο τελευταίος πόλεμος δεν ανέδειξε τις διαχρονικές ευθύνες μόνον του «Ανθρωπάκου» του Ράϊχ, αλλά και την αναποτελεσματικότητα των διεθνών οργανισμών στην αποτροπή του. Ο Ο.Η.Ε. που ιδρύθηκε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (24/10/1945) με σκοπό την ασφάλεια και την διεθνή ειρήνη – συνεργασία, απέτυχε παταγωδώς να προβλέψει ή να αποτρέψει έναν προαναγγελθέντα πόλεμο στην Ευρώπη που υπήρξε το πεδίο μάχης δύο φορές στον αιώνα που έφυγε. Οι πλατωνικές διακηρύξεις του περί ειρήνης και τα ψηφίσματά του δεν εισακούγονται ούτε εφαρμόζονται. Η χώρα μας έχει πικρή εμπειρία από την αναποτελεσματικότητά του. Το ίδιο αναποτελεσματικό στάθηκε και το Συμβούλιο Ασφαλείας, αφού οι ισορροπίες μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων ακυρώνουν το έργο του. Θα ήταν μία κίνηση αξιοπρέπειας και υπηρεσίας στην διεθνή ειρήνη η παραίτηση του κ. Γκουτιέρες συνοδευόμενη από την καταγγελία της ιταμότητας όσων χρησιμοποιούν τον πόλεμο ανερυθρίαστα προς εξυπηρέτηση των εθνικών τους συμφερόντων.

Τα κινήματα ειρήνης

Εξίσου, όμως, περιορισμένου «βεληνεκούς» αποδείχτηκαν και τα κινήματα ειρήνης σε διεθνές επίπεδο, αφού πέραν μιας πρόσκαιρης ευαισθητοποίησης των λαών δεν κατόρθωσαν τίποτα περισσότερο. Η πίεση που άσκησαν ήταν μηδαμινή και πολλές φορές κατηγορήθηκαν για ιδεολογική εξάρτηση και για εξυπηρέτηση κομματικών σκοπιμοτήτων. Το «μείζον», η εσωτερική μεταμόρφωση των ανθρώπων προς ειρηνική συνεργασία και η πίεση προς τους ηγέτες να αποφεύγουν τη βία ως τρόπος επίλυσης των διακρατικών διαφορών, δεν καρποφόρησε. Πολλές φορές φαίνεται πως οι καλές προθέσεις δεν είναι αρκετές να ακυρώσουν το πνεύμα του πολέμου που καραδοκεί σε κάθε γωνιά της γης μας.

Η σιωπή των διανοουμένων

Ηχηρή, επίσης, στον Ουκρανικό πόλεμο ήταν και η «σιωπή» των πνευματικών ανθρώπων. Δεν γνωρίζω αν αυτή ήταν μία συνειδητή επιλογή και προϊόν της συνειδητοποίησης πως κανείς πλέον δεν τους «ακούει» ή εγκλωβίστηκαν στα παραδοσιακά τους στερεότυπα να απέχουν από δηλώσεις και πράξεις που ενέχουν και πολιτική χροιά. Άλλοι τούς καταλογίζουν ιδεολογική μονομέρεια που λειτουργεί υπέρ της επιθετικότητας της Ρωσίας, αφού αν τον πόλεμο τον διεξήγαγε άλλη χώρα (Η.Π.Α., Ισραήλ) η φωνή τους και ο καταγγελτικός τους λόγος θα ήταν πιο ισχυρός και συνεχής. Μέσα σε αυτήν την υποψία βυθισμένοι έχασαν μία ευκαιρία να ορθώσουν το ανάστημά τους και να διαμορφώσουν συνειδήσεις φιλειρηνικές και ανθρώπινες. Μπορούν οι πνευματικοί μας άνθρωποι πλην της ιδιότητας του «πνευματικού» να γίνουν και «πολίτες» – διαπαιδαγωγοί του πλήθους.

Η Τέχνη

Αλλά και η Τέχνη με την ευρύτερη έννοια του όρου (Μουσική, Θέατρο, Ποίηση…) φάνηκε απούσα στον τωρινό πόλεμο σε σύγκριση με άλλους παρόμοιους πολέμους. Εκτός κάποιων ηχηρών εξαιρέσεων οι δημιουργοί εσίγησαν μπροστά στον απρόβλεπτο πόλεμο, αφού καμία λογική και ηθική δεν μπορεί να τον δικαιολογήσει. Το μόνο που έκανε έντονη την παρουσία του ήταν το διαδίκτυο που ανέσυρε από το ποιητικό – μουσικό corpus γνωστά ποιήματα και τραγούδια αντιπολεμικού χαρακτήρα. Έστω κι αυτό το στοιχείο είναι καλοδεχούμενο, για να καταδειχθεί πως δεν υπάρχουν «δίκαιοι» και «άδικοι» πόλεμοι, αλλά ότι ο πόλεμος είναι απλά μία παράνοια.

Ενδεικτικά παραθέτω τους στίχους ενός τραγουδιού που ακούστηκε στον πόλεμο του Κόλπου (1990) που είχε απαγορευτεί ακόμη κι από το BBC.

«Οπλισμένα αδέλφια μου/ Υπάρχουν τόσοι διαφορετικοί κόσμοι/ τόσοι διαφορετικοί ήλιοι/  κι εμείς έχουμε μόνον έναν κόσμο/ …Είμαστε ανόητοι που κάνουμε πόλεμο/ Με τα οπλισμένα αδέλφια μας»

(«Μπράδερς ιν Αρμς» (Οπλισμένα Αδέλφια), Ντάϊαρ Στρέϊτς)

Αλλά και τους στίχους ενός ποιήματος του Μπρεχτ

«Στρατηγέ, ο άνθρωπος/ είναι χρήσιμος πολύ./ Ξέρει να πετάει, ξέρει να σκοτώνει./ Μόνο που έχει ένα/ ελάττωμα:/ Ξέρει να σκέφτεται»

(«Στρατηγέ το τανκ σου είναι δυνατό μηχάνημα»)

Όσο για τον «Ανθρωπάκο» του Ράϊχ και τον σημερινό άνθρωπο καλό είναι να θυμηθεί πως κάποτε σε ένα περίεργο δικαστήριο ή γιορτή ο λαός στεφάνωσε τον υμνητή της Ειρήνης, τον Ησίοδο και όχι τον υμνητή του πολέμου τον Όμηρο. Το σκεπτικό ήταν αφοπλιστικό:

«Θαυμάσαντες… οι Έλληνες… επήνουν… και εκέλευον διδόναι την νίκην (τω Ομήρω). Ο δε βασιλεύς του Ησίοδου εστεφάνωσε  ειπών δίκαιον είναι τον επί γεωργίαν και ειρήνην προκαλούμενον νικάν, ου τους πολέμους και σφαγάς δεξιόντα»

^­Χρήσιμα βιβλία και άρθρα:

1. «Άκου Ανθρωπάκο», Βίλχελμ Ράϊχ

2. «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας», Σίγκμουντ Φρόϋντ

3. «Περί πολέμου: Ερωτήματα χωρίς απαντήσεις», Ηλίας Γιαννακόπουλος, blogspot «ΙΔΕΟπολις»

4. «Η «παγίδα» του Θουκυδίδη» και η Ρωσία που βρυχάται», Ηλίας Γιαννακόπουλος, blogspot «ΙΔΕΟπολις»

5. «Περί πολέμου», Ηλίας Γιαννακόπουλος, blogspot «ΙΔΕΟπολις»

6. «Οι παράπλευρες συνέπειες του Πολέμου», Ηλίας Γιαννακόπουλος, blogspot «ΙΔΕΟπολις»

7. «Ο πόλεμος στην Ουκρανία και το «Επιχείρημα της Ολισθηρής πλαγιάς», Ηλίας Γιαννακόπουλος, blogspot «ΙΔΕΟπολις»

8. «Δεν θέλω να πεθάνω»: Ένα δάκρυ – βόλι της μικρής Βλάντα από την Ουκρανία, Ηλίας Γιαννακόπουλος, blogspot «ΙΔΕΟπολις»

9. «Ο «αναθεωρητισμός» του Πούτιν και το τέλος της Ευρωπαϊκής αθωότητας», Ηλίας Γιαννακόπουλος, blogspot «ΙΔΕΟπολις»

————

ΙΔΕΟπολις

https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com