———Με αφορμή την έκθεση «Κάλλος – Η υπέρτατη ομορφιά»
Το κάλλος. Πριν το εδώ, μετά το επέκεινα. Στη διαχρονία του αεί.
Το ωραίο. Ακριβώς στη μεγάλη του ώρα. Στην (καθ)ιέρωση της ψυχής. Στην ελάχιστη στιγμή της ζωογονημένης τελειότητας. Ούτε καν στο μεταίχμιο. Τόσο σαφές, που δεν ενέχει το άωρο πείραμα, τόσο μεστό, που δε συμβιβάζεται με το ώριμο μετείκασμα. Το αειθαλές της αυταρέσκειας. Εξέχει αλαζονικά, υπερέχει με αυθάδεια. Και είναι λαμπρό και απαστράπτον. Και είναι συμμετρικό. Και είναι αρμονικό. Και είναι εύσχημο, μόνο εύσχημο. Προπάντων αυτό. Δεν είναι συμβατό, δεν επιδέχεται την ασχημία! Σε καμία της εκδοχή. Εδώ παγιώνεται δόγμα ακατάλυτο. Η χάρις της Ιδέας, όχι μόνο η ιδέα της Χάριτος. Δεσπόζει η ευμορφία. Βάσανος ανελέητη…
Το θαυμαστό των ανθρώπων στο έτυμο των λέξεων; Μάλλον. Το υπογράμμισε, αιώνες τώρα, ο κυνικός φιλόσοφος Αντισθένης: «ἀρχὴ παιδεύσεως ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις». Αρμονία, κάλλος, ευμορφία, ωραίο… Λέξεις μεστές νοήματος, εναργείς και δυναμικές. Μια κατάφαση ανθρωπισμού ενάντια στο ζόφο της δυστοπίας. Πραΰνουν το άλγος, ανασημαίνουν τη μέθεξη, τονώνουν τη διάδραση, επικοινωνούν τη φαντασία.
Ίσως τελικά, σε βάθος χρόνου, να δικαιώνεται ο Ντοστογιέφσκι. Γιατί, χωρίς ενστάσεις, είναι όντως «η ομορφιά που θα σώσει τον κόσμο[1]». Με ό,τι αυτό συνεπάγεται: υγεία και κοινωνική δικαιοσύνη, το πρόταγμα της παγκόσμιας ειρήνης έναντι του όποιου παγκοσμιοποιημένου ιμπεριαλισμού ή ολοκληρωτισμού, η σύνθλιψη παντοειδούς ρατσισμού. Γιατί το κακό, σε κάθε του έκφανση, είναι εκ φύσεως στείρο[2], διάτρητο και ευτελές. Πόσο ακόμη θα διαχέεται και θα μολύνει τα πάντα; Τι άλλο δύναται να εδραιώσει πέρα από την αποδόμηση, τη διάλυση εκ των ένδον; Χρόνια πανδημική κρίση και παρατεταμένα lockdown, απειλή νέας φτώχειας και αδυναμία επισιτισμού. Συγχρόνως γυναικοκτονίες κατά συρροήν, εκκρεμείς υποθέσεις παιδοκτονίας και παιδεραστίας, επισφαλή – αν όχι σαθρά – τεκμήρια αθωότητας, παρενόχληση και τοξικότητα, νοσηρές επαγγελματικές συμπεριφορές, αποκλεισμοί…
Εάν η ύλη είναι ενέργεια, τότε η μορφή έρχεται να την δοξάσει. Η αιώνια forma. Ας περιμένει ο φορμαλισμός… Και οι λοιπές, ορθόδοξες, ανορθόδοξες, εναλλακτικές προσεγγίσεις ή αναγνώσεις. Whatever. Μακριά όμως από το παγανιστικό ψεύδος. Προέχει το ευγνώμον μεγαλείο της αγάπης. Επειδή ακριβώς η πρωτεύουσα «αγάπη είναι επιθυμία ομορφιάς με την ευρεία έννοια του όρου: πρόκειται για τις έσχατες συγκινήσεις της ψυχής, για την ώθηση προς τις απόλυτες αξίες. Δεν καθορίζει μόνο η ομορφιά αυτό που αγαπάμε αλλά η αγάπη καθορίζει αυτό που εμείς βρίσκουμε όμορφο. Δεν ακολουθεί μόνο ο έρωτας την ομορφιά αλλά και η ομορφιά τον έρωτα. Αυτός είναι που βαπτίζει ό,τι αγγίζει μέσα στη λάμψη του κάλλους. Επειδή το αγαπάμε, το αγαπώμενο αναδεικνύει την ωραιότητά του»[3].
Σκέψεις διάσπαρτες., όχι απαραίτητα συντεταγμένες. Απηχούν την αγωνία της ύπαρξης, την ασφυξία της ψυχής μέσα στην αγονία των καιρών. Στάθηκαν όμως για λίγο στην ακεραίωση του εαυτού, όταν είχα την τύχη να επισκεφτώ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης την έκθεση «Κάλλος, η υπέρτατη ομορφιά». Επρόκειτο για εμπειρία, αισθητική και νοητική. Διαιρεμένη σε εννέα ευκρινείς ενότητες, έξοχα φωτισμένη και με σοφή την κατανομή των εκθεμάτων στο υπέροχο αυτό μέγαρο του αττικού νεοκλασικισμού, μετέτρεπε τον επισκέπτη σε κοινωνό της φιλοσοφίας του ωραίου, του μέτρου, της αρετής! Μέσα από τη δυναμική της πρόσληψης, της νοηματοδότησης και του αναστοχασμού, της αναπαράστασης. Οτιδήποτε κι αν επισημάνω περαιτέρω, μοιάζει και είναι φλυαρία. Ο σύνδεσμος https://cycladic.gr/page/kallos–i–ipertati–omorfia αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη μέλλοντος. Ας διατηρηθεί στο διηνεκές.
Προϊόντος του χρόνου και καθώς τα περιθώρια έχουν πλέον εξαντληθεί, περαίνοντας να πω μόνο: Είθε να είναι γλυκύ το έαρ. Όχι πια ως ευχολόγιο. Μόνο ως πράξη∙ ρητή και αμετάκλητη.
————–
[1] Αφοριστική διατύπωση του καλοπροαίρετου πρίγκιπα Μίσκιν στον «Ηλίθιο» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.
[2] Πρβλ. «Το κακό: Μαθήματα Ηθικής Φιλοσοφίας» στην πλατφόρμα Mathesis: https://mathesis.cup.gr/courses/course-v1:Philosophy+PHL5+21C/about
[3] Δημήτρης Καραγιάννης (2018) «Αλλάζει ο άνθρωπος», Εκδ. Αρμός, Αθήνα, σελ. 131. Κι ένα υστερόγραφο. Η μέρα που γράφονται αυτές οι γραμμές συμπίπτει με τα 89 χρόνια από τη γέννηση της σπουδαίας Μονσερά Καμπαγιέ. Ας τη θυμηθούμε με ό,τι πιο επίκαιρο: “Pace, pace mio Dio” – «Ειρήνη, ειρήνη, Θεέ μου» από τη «Δύναμη του πεπρωμένου» του Τζιουζέπε Βέρντι. Βλ. και https://www.youtube.com/watch?v=TPq6UmsEmn8 Στο τέλος μίας εποχής;…
