“Ο τέταρτος στρατός κατοχής στην Ελλάδα” γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

Ο ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ  (1941 – 1944)

Αναφορά και στους αρματολούς, τα «ένοπλα δωσιλογικά σώματα» της Τουρκοκρατίας

Στέργιος Αποστόλου*

Η κρατούσα άποψη ότι τρεις ήταν οι στρατοί του Άξονα οι οποίοι κατείχαν το σύνολο του Ελλαδικού χώρου κατά την περίοδο 1941-1944, δηλαδή, ο Γερμανικός, ο Ιταλικός και ο Βουλγαρικός, κατά την άποψή μου, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Πάσχει σοβαρά και πρέπει οπωσδήποτε να αναθεωρηθεί, γιατί υπήρχε και τέταρτος στρατός κατοχής. Ποιος ήταν, λοιπόν, αυτός ο τέταρτος στρατός;

 Πρώτος στρατός κατοχής: Ο γερμανικός

Δεύτερος στρατός κατοχής: Ο ιταλικός

Τρίτος στρατός κατοχής: Ο βουλγαρικός

Αυτός ο τέταρτος στρατός κατοχής, εξίσου επικίνδυνος με τους προαναφερθέντες, αποτελούνταν από τα ποικιλώνυμα ελληνικά ένοπλα δωσιλογικά σώματα, τα οποία, με ιδιαίτερο ζήλο, αμιλλώνταν με τα λοιπά στρατεύματα κατοχής σε ωμότητες και άλλες ειδεχθείς εγκληματικές πράξεις εις βάρος της συντριπτι-κής πλειοψηφίας του Ελληνικού λαού που αγωνίζονταν μέσα από τις γραμμές της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης για την απελευθέ-ρωση της χώρας. Μία ενδελεχής μελέτη των ιστορικών συμβάντων κατά την ανωτέρω περίοδο οδηγεί τον οποιοδήποτε αντικειμενικό στην κρίση του ιστορικό στην παραδοχή της άποψης που διατυπώνω πιο πάνω, ότι, δηλαδή, υπήρχε και αυτός ο τέταρτος στρατός κατοχής.

Τέταρτος στρατός κατοχής 

Τάγματα Ασφαλείας, Ε.Α.Σ.Α.Δ, Ε.Ε.Σ, Π.Α.Ο κ.λπ. ένοπλα δωσιλογικά σώματα στην ελληνική επικράτεια

Ο τέταρτος στρατός κατοχής υπήρξε δημιούργημα των ιδιαίτερων συνθηκών που είχαν διαμορφωθεί κατά την κατοχική περίοδο, οι οποίες οδήγησαν στη σύναψη μιας άτυπης, αλλά σταθερής συμμαχίας μεταξύ Άγγλων και Γερμανών, στο σύνολο σχεδόν του Ελλαδικού χώρου. Τη συμμαχία αυτή κλήθηκαν να ενισχύσουν οι στρατοκρατικοί κύκλοι οι προσκείμενοι, κυρίως, στα Ανάκτορα και στα υπολείμματα της κυβέρνησης της 4^ης Αυγούστου, που είχε μεταφερθεί από τους Άγγλους στη Μέση Ανατολή και σε μικρότερη κλίμακα, οι προσκείμενοι στον μεσαίο πολιτικό χώρο.

Σύσσωμη δήλωσε τη συμπαράστασή της  προς τη συμμαχία αυτή και μεγάλη μερίδα του αστικού πολιτικού κόσμου της χώρας. Η συμμαχία αυτή είχε καθαρά  «αντικομμουνιστικό» χαρακτήρα και απέβλεπε στη δημιουργία ένοπλων σωμάτων στο εσωτερικό της χώρας, προορισμός των οποίων θα ήταν να αντιπαραταχτούν με τις δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ, πριν και αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών από τη χώρα, για να μην καταληφθεί αυτή εξ ολοκλήρου από αυτόν.

Από την άτυπη αυτή συμμαχία τα μέρη που μετείχαν σ’ αυτήν ωφελούνταν πολλαπλώς. Κατά κύριο λόγο, με εγγύηση των Άγγλων και με τη βοήθεια των ένοπλων δωσιλογικών σωμάτων, ο Γερμανικός στρατός εξασφάλιζε τη δυνατότητα να αποχωρήσει απρόσκοπτα από όλο τον Ελλαδικό χώρο, μετακινούμενος προς βορράν. Οι Άγγλοι, όπως προέβλεπαν τα σχέδιά τους, με τους στρατιωτικούς αντιπροσώπους που είχαν στον Ε.Λ.Α.Σ, θα μετέρχονταν σε πρώτη φάση κάθε μέσο,  ώστε οι δυνάμεις αυτού του λαϊκού στρατού να μην προβούν σε επιθέσεις ευρείας κλίμακας κατά των αποχωρούντων Γερμανικών στρατευμάτων, με απώτερο σκοπό να μην περιέλθει ο πάσης φύσεως οπλισμός τους στα χέρια του.

Ακολούθως, δια της διπλωματικής οδού, προγραμμάτιζαν να σύρουν τις ηγεσίες του Ε.Α.Μ και του Κ.Κ.Ε στην υπογραφή διαφόρων συμφωνιών, ώστε ο Ε.Λ.Α.Σ να υπαχθεί στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, ακολούθως δε να περιέλθει στον έλεγχό τους και να καταστεί ουσιαστικά ακίνδυνος γι’ αυτούς. Τέλος, με την πραγματοποίηση της κύριας επιδίωξής τους, δηλαδή, την παράδοση των όπλων του, να διαλυθεί οριστικά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι θα έθεταν την Ελλάδα κάτω από τη σφαίρα επιρροής τους.

Οι αντιδραστικοί πολιτικοί και στρατοκρατικοί κύκλοι της χώρας, σε αντάλλαγμα της ολόπλευρης στήριξης που παρείχαν στους Άγγλους για την υλοποίηση  των σχεδίων τους, θα καλούνταν εκ νέου να αναλάβουν τα ηνία της εξουσίας, μετά την αποχώρηση των Γερμανών.

Η άτυπη αυτή συμμαχία δεν δίστασε να υιοθετήσει εξ ολοκλήρου το γνωστό Ιησουητικό δόγμα σύμφωνα με το οποίο «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Το κυριότερο από τα μέσα αυτά, η χρησιμοποίηση του οποίου κρίνονταν απολύτως αναγκαία, ήταν η στενή συνεργασία των ένοπλων δωσιλογικών σωμάτων με τα υπάρχοντα σ’ όλη την επικράτεια στρατεύματα κατοχής, κυρίως δε τα γερμανικά.

Η συνεργασία αυτή αποσκοπούσε αφ’ ενός μεν στην από κοινού ανάληψη στρατιωτικής δράσης κατά των δυνάμεων του Ε.Λ.Α.Σ και αφ’ ετέρου στην απρόσκοπτη αποχώρηση των Γερμανών από τη χώρα.  Είναι προφανές, λοιπόν, ότι για τους κύκλους αυτής της αντιδραστικής συμμαχίας η προδοσία και η εθνική μειοδοσία θεωρήθηκαν πράξεις ήσσονος σημασίας και τέθηκαν σε δεύτερη μοίρα, ενώ σαν υπέρτατο καθήκον προς την πατρίδα θεωρήθηκε η αποτελεσματική καταπολέμηση του κομμουνιστικού κινδύνου, ο οποίος, κατ’ αυτούς, ελλόχευε παντού.

Οι κύκλοι αυτοί και οι σύμμαχοί τους Άγγλοι με φανερή ανησυχία είχαν διαπιστώσει ότι δεν υπήρχε περιοχή της Ελληνικής επικράτειας στην οποία να μην είχαν δημιουργηθεί, αναπτυχθεί και δράσει στρατιωτικά τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ, αρχικά με τη μορφή ανταρτικών συγκροτημάτων και αργότερα τακτικού στρατού.

Ο λαϊκός αυτός απελευθερωτικός στρατός, υποβοη-θούμενος και από τις ποικίλες κατά τόπους ΕΑΜικές οργανώσεις, κατάφερε καίρια πλήγματα με τις επιθέσεις του κατά των δυνάμεων κατοχής και των ένοπλων δωσιλογικών σωμάτων που τις στήριζαν. Με σκληρούς και αιματηρούς αγώνες στα βουνά και στους κάμπους πέτυχε προοδευτικά να απελευθερώσει σημαντικά τμήματα της χώρας και να δημιουργήσει την Ελεύθερη Ελλάδα, ένα ελεύθερο, δηλαδή, Ελληνικό κράτος στους κόλπους της κατεχόμενης Ελλάδας.

Σε όλες τις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας λειτούργησαν υποδειγματικά όλοι οι λαϊκοί θεσμοί, διοικητικοί, δικαστικοί κ.ά. Αναμφισβήτητα, τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία του Ελληνικού λαού, κάτω από τις ειδικές συνθήκες που είχαν δημιουργηθεί κατά τη συγκεκριμένη κατοχική περίοδο, απόκτησε ένα αλάνθαστο πολιτικό κριτήριο, το οποίο την οδήγησε να ενταχθεί μαζικά στους κόλπους της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης.

Το αλάνθαστο αυτό πολιτικό κριτήριο ήταν που έκανε τον Ελληνικό λαό να αντιληφθεί ότι η ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση με το λαϊκό στρατό της, τον Ε.Λ.Α.Σ, ήταν η μόνη Αντίσταση που αγωνίζονταν όχι μόνο για το διώξιμο των κατακτητών και την  απελευθέρωση της χώρας, αλλά και για τα αναφαίρετα δικαιώματά του τα οποία έπρεπε να διασφαλίσει κατά τη μεταπολεμική περίοδο, όπως, την απαλλαγή του από την ανελέητη κεφαλαιοκρατική εκμετάλλευση, τις λαϊκές ελευθερίες, την απομάκρυνση του κινδύνου εγκαθίδρυσης εκ νέου από τις ακροδεξιές πολιτικές δυνάμεις της χώρας δικτατορικού καθεστώ-τος, όπως αυτό της 4^ης Αυγούστου, την άνοδο του βιοτικού και πολιτιστικού επιπέδου του λαού κ.ά.

Αναφορικά με τη συνεργασία των ντόπιων ένοπλων δωσιλογικών σωμάτων με τους Γερμανούς κατακτητές κατά την περίοδο της κατοχής, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να πληροφορηθούμε από τις δέλτους της Ελληνικής ιστορίας αν το φαινόμενο του δωσιλογισμού στην Ελλάδα είναι καινοφανές ή έχει προϋπάρξει και κατά την περίοδο της Tουρκοκρατίας.

Η αστική ιστοριογραφία στη χώρα μας, κατέβαλε και συνεχίζει να καταβάλλει προσπάθειες για τον αποπροσανατολισμό των Ελλήνων από την ιστορική πραγματικότητα που επικρατούσε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αγνοώντας σκόπιμα τους πραγματικούς συντελεστές της επανάστασης του 1821 και επιχειρώντας στη θέση τους να προβάλει ανύπαρκτους, κατά το δικό της αφήγημα.

Έτσι, παράλληλα με τους πραγματικούς αγωνιστές αυτής της περιόδου, τους Κλέφτες δηλαδή, σαν ελευθερωτές της Ελλάδας από τον Τουρκικό ζυγό εμφανίζει και τους αρματολούς. Όμως, από αδιάσειστα ιστορικά στοιχεία προκύπτει ότι αυτοί αποτελούσαν τον αντίστοιχο δωσιλογικό στρατό εκείνης της εποχής, ο οποίος διετέλεσε διαχρονικά στην υπηρεσία των Τούρκων, όπως, ακριβώς, τα Τάγματα Ασφαλείας, η Π.Α.Ο. και όλα τα λοιπά ένοπλα δωσιλογικά σώματα, τα οποία, κατά την κατοχική περίοδο 1941-1944, στάθηκαν στο πλευρό των Γερμανών.

Ειδικά για τους αρματολούς και τη διαχρονική αντεθνική τους δράση λόγω της στενής συνεργασίας τους με τις κατά τόπους Τουρκικές αρχές, στρατιωτικές, πολιτικές, ιεροδικαστικές κ.ά., παραθέτω ενδιαφέροντα πληροφοριακά στοιχεία τα οποία προέρχονται από τα αρχεία του Τουρκικού Ιεροδικείου Βέροιας και Νάουσας. Τα αρχεία αυτά βρέθηκαν στα υπόγεια του εν λόγω Ιεροδικείου, κατά την απελευθέρωση της Βέροιας από τον ελληνικό στρατό το 1912. Έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά και εκδόθηκαν με την επιμέλεια του γνωστού ιστορικού Ιωάννου Κ. Βασδραβέλλη.

Από αυτά, επιλέγω την περίπτωση του διορισμένου με φιρμάνι της Υψηλής Πύλης αρχιαρματολού της Βέροιας Θεοδόσιου, «εντεταλμένου δια την καταδίωξιν των απίστων επαναστατών στον καζά Βέροιας», ο οποίος συνελάμβανε τους περιφερόμενους στα όρη του καζά Βέροιας ένοπλους και τους παρέδιδε στο Ιεροδικείο Βέροιας για να δικαστούν και να τους επιβληθεί η δέουσα ποινή, συνήθως η θανατική. Σημειώνω ότι τα εν λόγω αρχεία, όλους αυτούς που κατέφευγαν στα όρη, δηλαδή τους κλέφτες, τους χαρακτηρίζουν ως «φονείς, κακούργους, κακοποιούς, ληστές, επαναστάτες κ.λπ». Πιστεύω ότι με την παράθεση των κατωτέρω πληροφοριακών στοιχείων τεκμηριώνεται πλήρως η άποψη που διατυπώνω παραπάνω:     

            « Ο εντεταλμένος την δίωξιν των ληστών και των κακούργων εις τα όρη της Βεροίας αρματολός ονόματι Θεοδόσιος, εμφανισθείς ενώπιον του Ιεροδικείου παρουσία και του υποτελούς Κωνσταντίνου, υιού Νίκου, κατοίκου του χωρίου Μπήκοβα (;) της Βεροίας, ήγειρεν αγωγήν κατ’ αυτού εκθέτων ότι ο ειρημένος Κωνσταντίνος, περιφερόμενος ελευθέρως εις τα όρη συλλαμβάνει και ληστεύει τους οδοιπόρους, απογυμνώνει τους πτωχούς και φονεύει ανθρώπους, είναι εκ των ληστών και κακοποιών και αιτείται να ερωτηθή και επιβληθή αυτώ η κατά νόμον τιμωρία … Διό γενομένης δεκτής της καταθέσεώς των ως αληθούς, διετάχθη ό,τι επιβάλλεται εκ του νόμου. Διό συνετάχθη το παρόν τη 26^η Ζιλ Χετζέ 1080». (17 Μαΐου 1670). Αριθ. 61, σελ. 50-51.

 «Ο αρχιαρματολός ονόματι Θεοδόσιος, όστις τυγχάνει εντεταλμένος δια την καταδίωξιν των ανά τα όρη ελευθέρως περιφερομένων ληστών και κακοποιών, εμφανισθείς ενώπιον του Ιεροδικείου παρουσία του Παναγιώτου Γράφα, ραγιά εκ του χωρίου Κουστοχωρίου Βεροίας, ήγειρεν αγωγήν κατ’ αυτού εκθέτων ότι ο ρηθείς Παναγιώτης είναι ληστής, περιφερόμενος εις τα όρη μετά των εξοντωθέντων ληστών Περδικάρη και Καλογήρου, συνέλαβεν οδοιπόρους ληστεύσας αυτούς, εδήωσε τας περιουσίας αυτών και εφόνευσεν ανθρώπους και αιτείται όπως εξετασθή και επιβληθή αυτώ η δέουσα τιμωρία … Της μαρτυρίας των ταύτης γενομένης δεκτής ως αληθούς και του ειρημένου Παναγιώτου ομολογήσαντος αβιάστως … απεφασίσθη όπως επιβληθή αυτώ η δέουσα τιμωρία».(τελευταία ημέρα μηνός Μουχαρέμ έτους 1081/19 Ιουνίου 1670). Αριθ. 62, σελ. 51-52.         

« Ο επιφορτισμένος με την σύλληψιν των ανά τα όρη περιφερομένων ληστών και κακοποιών αρχιαρματολός Θεοδόσιος, προσαγαγών ενώπιον του Ιεροδικείου τον κάτοικον του χωρίου Δελημάνας ονόματι Στογιάννην Γιοβάν, ήγειρεν κατ’ αυτού αγωγήν εκθέτων ότι ο ρηθείς Στογιάννης, περιφερόμενος εις τα όρη με τους ήδη φονευθέντας αρχιληστάς Περδικάρην και Καλογήρου, συνέλαβεν και ελήστευσεν οδοιπόρους και πτωχούς ραγιάδες, εφόνευσεν ανθρώπους, είναι δε ληστής και κακούργος. Όθεν αιτείται να εξετασθή ούτος και να ενεργηθούν τα δέοντα … Της καταθέσεώς των ταύτης γενομένης δεκτής, διετάχθη η παράδοσις του ειρημένου Στογιάννη προς τον αξιωματικόν ίνα απονεμηθή δικαιοσύνη». (3^η Ζιλ Χετζέ 1081/13 Απριλίου 1671). Αριθ. 72, σελ. 58-59.

«Εμφανισθείς ενώπιον του σεβαστού και θεοφρουρήτου Ιεροδικείου του καζά Βεροίας ο δυνάμει φιρμανίου διωρισμένος δια την καταδίωξιν των απίστων επαναστατών αρματολός Θεοδόσιος, ανέφερε και κατέθεσε τα εξής: Ιδού εκτελών υψηλήν διαταγήν και εντολήν κατόρθωσα τη βοηθεία του παντοδυνάμου θεού να συλλάβω και φέρω σιδηροδέσμιον ενώπιον υμών τον εκ Ναούσης διαβόητον αρχιεπαναστάτην Ανδρέαν Σερμπέτην. Ούτος, ως γνωστόν, από καιρού υψώσας την σημαίαν της ανταρσίας και ασεβείας μετά των πρό τινος συλληφθέντων και αποκεφαλισθέντων διαβοήτων, ωσαύτως εκ Ναούσης, αρχηγών Περδικάρη και Πολύζου, διέπραξε μύρια κακουργήματα κατά του θεοφρουρήτου κράτους του Ισλάμ, ήτοι φόνους και ληστείας, εις βάρος τόσων πιστών.

Τούτον τη βοηθεία του παντοδυνάμου θεού κατόρθωσα να συλλάβω και να οδηγήσω ενώπιον υμών σιδηροδέσμιον, κατηγορώ δε τούτον και αξιώ όπως κρίνητε και τιμωρήσητε κατά τους νόμους του σερή ... Μετά τας καταθέσεις των ως άνω μαρτύρων, αποφασίσαντες κατά τον νόμον του σερή κατεδικάσαμεν τον εν λόγω άπιστον αρχιεπαναστάτην εις τον δι’ αγχόνης θάνατον και παρεδώσαμεν αυτόν εις τον δήμιον προς εκτέλεσιν της ποινής του». (23^η ιερού μηνός Ρετζέπ 1082/30 Νοεμβρίου 1671). Αριθ. 76, σελ. 61-62.

« Ο διορισθείς δια την καταδίωξιν των ανά τα όρη περιφερομένων ληστών αρματολός Θεοδόσιος εμφανισθείς ενώπιον του Ιεροδικείου ήγειρεν αγωγήν κατά του παρόντος Μόσχου Κυριάκου, κατοίκου του χωρίου Νεοκάστρου του καζά Βεροίας, εκθέτων ότι ο παρών Μόσχος είναι εκ των συντρόφων του φονευθέντος αρχιληστού Καλογήρου και τυγχάνει κακούργος και ληστής, συλλαμβάνων τους οδοιπόρους, απογυμνώνων τους πτωχούς ραγιάδες και φονεύων ανθρώπους, αιτούμαι δε να εξετασθή και να ενεργηθούν τα δέοντα …  Διά ταύτα κατεδικάσθη ό Μόσχος ούτος εις τον δι΄αγχόνης θάνατον».(19^η Ζιλ Χετζέ 1083/7  Απριλίου 1673), Αριθ. 85, σελ. 69-70.  

« Ο διορισθείς δια την προστασίαν του καζά Βεροίας από ληστάς και κακοποιούς αρχιαρματολός Ιωάννης Θεοδοσίου, προσαγαγών ενώπιιον του Ιεροδικείου τον εκ των κατοίκων του χωρίου Σταυρού του καζά τούτου γνωστού υπό το όνομα (δυσανάγνωστον) ονόματι Κώσταν, ήγειρεν κατ’ αυτού αγωγήν λέγων ότι ο ρηθείς Κώστας είναι εκ των ανδρών των αρχιληστών Περδικάρη και Καλογήρου. Ούτος επιδραμών εις την οικίαν του εν τω χωρίω καλογήρου (όνομα δυσανάγνωστο) εφόνευσεν αυτόν και διήρπασε τα τρόφιμα και τα πράγματα αυτού και είναι εκ των δολοφόνων ληστών. Αιτούμαι να εξετασθή και να ενεργηθούν τα νόμιμα … Διά ταύτα εξεδόθη απόφασις περί απαγχονισμού του ειρημένου Φάσκου Κώστα, καταχωρηθείσης ώδε της αποφάσεως»(23^η Ζιλ Χετζέ 1092/3 Ιανουαρίου 1682). Αριθ. 98, σελ. 78.

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας: Β΄ ΑΡΧΕΙΟΝ ΒΕΡΟΙΑΣ – ΝΑΟΥΣΗΣ (1598-1886).  Έκδοση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Θεσσαλονίκη 1954

 (Στο τέλος κάθε ιεροδικαστικής πράξης αναγράφεται η χρονολογία, ο αύξων αριθμός και οι σελίδες του βιβλίου στις οποίες είναι καταχωρημένη)

 Από τα ανωτέρω στοιχεία σαφέστατα προκύπτει ότι οι αρματολοί, οι οποίοι διορίζονταν με ειδικό φιρμάνι απ’ ευθείας από την Υψηλή Πύλη (δηλαδή, από τους Τούρκους κατακτητές), είχαν σαν καθήκον να καταδιώκουν και να εξοντώνουν τους, κατ’ αυτούς, κακοποιούς, ληστές, φονείς, επαναστάτες κ.ά., δηλαδή, τους Κλέφτες, οι οποίοι κατέφευγαν εις τα όρη και ήταν οι πραγματικοί αγωνιστές που πολεμούσαν, όχι μόνο τους Τούρκους κατακτητές, αλλά και μερικούς από τους μεγαλόσχημους φιλότουρκους Έλληνες, που απολάμβαναν την εύνοιά τους, όπως ήταν οι μεγαλοκοτζαμπάσηδες κ.λπ.

Όμως, επειδή οι Κλέφτες τολμούσαν και «σήκωναν τη σημαία της ανταρσίας και της ασεβείας κατά του θεοφρουρήτου κράτους του Ισλάμ» έπρεπε να εξοντωθούν πάση θυσία. Πέραν τούτου, προκύπτει και κάτι άλλο, εξίσου σημαντικό. Τα γεγονότα που αναφέρονται στα ως άνω στοιχεία αφορούν στο δεύτερο μισό του 17^ου αιώνα, όμως, ο αρματολικός θεσμός ήταν προγενέστερος αυτού του αιώνα.

Επομένως, για το διάστημα των τεσσάρων περίπου αιώνων, κατά το οποίο η Ελλάδα τελούσε υπό την κατοχή των Τούρκων, μεγάλη μερίδα ευθύνης φέρουν γι’ αυτό τα εξοπλισμένα από τους τελευταίους αρματολικά σώματα, τα οποία κατέστελλαν εν τη γενέσει του κάθε επαναστατικό κίνημα στη χώρα μας, με αποτέλεσμα να επιμηκύνεται χρονικά η οθωμανική κατάκτηση.

Μόνο κατά την περίοδο της επανάστασης του 1821, οι αρματολοί, προβλέποντας τη βέβαιη ήττα των Τούρκων, έκαναν την τελευταία στιγμή στροφή 180 μοιρών, τους εγκατέλειψαν και ενώθηκαν με τους Κλέφτες, για να αποφύγουν τις συνέπειες των πράξεών τους.

Δεν θα αποτελούσε εκτροπή από την ιστορική πραγματικότητα αν τους Κλέφτες τους εξομοιώναμε με τον Ε.Λ.Α.Σ της κατοχικής περιόδου και τους αρματολούς με τους Ταγματασφαλίτες, την Π.Α.Ο και τα λοιπά ποικιλώνυμα ντόπια ένοπλα δωσιλογικά σώματα, που συνεργάστηκαν στενά, όχι μόνο με τα κατοχικά στρατεύματα, αλλά και με τους Άγγλους συγχρόνως, για να αποφύγουν την τιμωρία και να έχουν την προστασία των τελευταίων μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα.

Υπήρξαν, όμως και ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις αρματολών. Θα αναφερθώ στην κατωτέρω περίπτωση η οποία αποτελεί μια τέτοια εξαίρεση και αφορά στο Ναουσαίο αρματολό Ζήση Καραδήμο και τους δύο γιους του Βασίλειο και Δημήτριο. Οι ανωτέρω στασίασαν και μαζί με τους κατοίκους της Νάουσας σκότωσαν τον Τούρκο Σιλιχτάρη Αχμέτ Τσελεμπή και τους δύο συνοδούς του οι οποίοι είχαν σταλεί στην πόλη αυτή για τη στρατολόγηση πενήντα νέων γενιτσάρων.

Οι Τούρκοι καταδίωξαν και κατόρθωσαν να σκοτώσουν τον Ζήση Καραδήμο σε μάχη και να συλλάβουν τους δύο γιους του. Οι τελευταίοι προσήχθησαν ενώπιον του Ιεροδικείου Βεροίας το οποίο τους επέβαλε την  ποινή του θανάτου με απαγχονισμό.

 Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας: Β΄ ΑΡΧΕΙΟΝ ΒΕΡΟΙΑΣ-ΝΑΟΥΣΗΣ (1598 1886). Θεσσαλονίκη 1954. (Αύξοντες αριθμοί ιεροδικαστικών πράξεων: 139, 140, σελ. 112-113. Χρονολογίες: 1^η ιερού μηνός Μουχαρέμ 1117/25^η Απριλίου 1705 και 28^η ιερού μηνός Σαφέρ/21^η Ιουνίου 1705)

Οι προθέσεις και τα σχέδια των Άγγλων να θέσουν ολοκληρωτικά υπό τη σφαίρα επιρροής τους την Ελλάδα είχαν αρχίσει να υλοποιούνται και να λαμβάνουν σάρκα και οστά με τη μεταφορά στη Μέση Ανατολή της δικτατορικής κυβέρνησης της 4^ης Αυγούστου. Η κυβέρνηση αυτή, οι υπουργοί της οποίας, άλλοι ήταν Αγγλόφιλοι και άλλοι Γερμανόφιλοι, ήταν δοτή, δηλαδή, δεν είχε προέλθει από προηγούμενη ετυμηγορία του Ελληνικού λαού. Παρ’ όλα αυτά, αναγνωρίστηκε από όλους τους συμμάχους, μηδέ και των Σοβιετικών εξαιρουμένων, σαν η μόνη εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση που εκπροσωπούσε τη χώρα στο εξωτερικό.

Έγινε, ήδη, μνεία της στρατηγικής και της τακτικής που θα ακολουθούσαν οι Άγγλοι στην Ελλάδα για την υλοποίηση των σχεδίων τους κατά την περίοδο της κατοχής της χώρας από τα Αξονικά στρατεύματα. Απομένει να αναφερθούμε ενδεικτικά σε μερικές κραυγαλέες περιπτώσεις, οι οποίες αφορούν στις απόψεις ορισμένων εκπροσώπων της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής (Β.Σ.Α) στην Ελλάδα, καθώς και συνδέσμων της οι οποίοι είχαν αποσταλεί σε τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ. Για το λόγο αυτό θα αναφερθώ στο κείμενο μιας αποκαλυπτικότατης εμπιστευτικής αναφοράς του Άγγλου Ταξίαρχου Έντι Μάγερς, αρχηγού της Β.Σ.Α στην Ελλάδα, την οποία απέστειλε τον Αύγουστο του 1943 στο Γενικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Η αναφορά αυτή υπό τα στοιχεία  «Χ – 12 Αυγούστου 1943. Αυστηρά εμπιστευτική 85-Α.Σ.» έχει ως ακολούθως:

 «Όλες οι αναφορές που πήρα από τους πράκτορες που έχω κάτω από τις διαταγές μου, βεβαιώνουν ότι και οι δύο πολιτικές και στρατιωτικές οργανώσεις του ΕΑΜ εμπνέονται στη μεγάλη τους πλειοψηφία από ρωσόφιλα αισθήματα και ακολουθούν τις κατευθύνσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος. Σύμφωνα με την τελευταία εμπιστευτική σας διαταγή έδωσα οδηγίες στους Άγγλους και Έλληνες πράκτορες που εργάζονται κάτω από τις διαταγές μου, να υπονομεύσουν το έργο του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ και να εμποδίσουν ώστε οι οργανώσεις αυτές να επιτύχουν να εδραιώσουν τη θέση τους και ν’ αποκτήσουν δεσπόζουσα επιρροή στην Ελλάδα.

Αυτό όμως είναι απίθανο, δεδομένου ότι οι βασιλόφρονες και οι υποστηρικτές της 4^ης Αυγούστου δεν έχουν καμιά πολιτική δύναμη στη χώρα και οι αρχηγοί τους μισούνται από τον Ελληνικό λαό. Ο Στρατηγός Παπάγος δεν έχει καμιά επιρροή στον Ελληνικό στρατό και θεωρείται γελοίο υποκείμενο. Η οργάνωσή του δεν αξίζει να γίνεται λόγος γι’ αυτήν.

Σημαντική πρόοδο σημείωσε η πολιτική και στρατιωτική οργάνωση ΕΔΕΣ, ιδίως στην Ήπειρο. Έχει όμως ανάγκη να εφοδιαστεί με πολεμικό υλικό και να υποστηριχτεί ηθικά. Κατά τη γνώμη μου η ομάδα αυτή θα μας είναι χρήσιμη σαν αντίρροπο εναντίον του ΕΛΑΣ και είναι ενδεχόμενο να την χρησιμοποιήσουμε εναντίον του ΕΛΑΣ όταν θα έχει δυναμώσει.

Μια μέρα θα χρειαστεί να διαλύσουμε τον ΕΛΑΣ για να είμαστε βέβαιοι ότι ο Τίτο δεν θα έχει οπλισμένους και δυναμικούς συμμάχους στην Ελλάδα. Σας αναφέρω ότι εκτέλεσα τις διαταγές σας και υποστηρίζω όσο είναι δυνατό τη μικρή πολιτική και στρατιωτική ομάδα της ΕΚΚΑ, χωρίς όμως να φανερώνω τις διαθέσεις μου.

Ο αρχηγός της ΕΚΚΑ Συνταγματάρχης Ψαρρός είναι τίμιος και σταθερός στις υποσχέσεις του προς εμάς. Οι πολιτικοί του σύμβουλοι Καψαλόπουλος και Καρτάλης διαρκώς ζητούν οικονομική βοήθεια και δεν ξέρω κατά πόσο κάνουν καλή χρήση των ποσών που τους δίνουμε. Όπως μαθαίνω μεγάλο ποσό ξοδεύεται από αυτούς στις ιδιωτικές υποθέσεις τους. Πάντως και οι δυο ως τώρα εργάστηκαν για τη διάλυση του ΕΛΑΣ.

Θεωρώ ότι θα ήταν χρήσιμο για τους πράκτορές μας να έχουν επαφή με αντιπροσώπους της κυβέρνησης (σημείωση δική μου: εννοεί την κυβέρνηση του κουΐσλινγκ πρωθυπουργού Ιωάννου Ράλλη), δηλαδή, με ανώτερους αξιωματικούς, αστυνομικούς, με σκοπό να τους ενσφηνώσουν την ιδέα ότι έχουν το καθήκον και το δικαίωμα να καταγγέλλουν τους αρχηγούς του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ στις αρχές της κατοχής και να βοηθήσουν στη σύλληψη των πρακτόρων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, ώστε όταν έρθει η στιγμή, οι οργανώσεις αυτές να μη μπορούν να βλάψουν τα αγγλικά συμφέροντα.

Από αυτή την άποψη η οργάνωση του ΕΔΕΣ έκανε πολλά. Κατάγγειλε στο Συνταγματάρχη Ντερτιλή και τον υπουργό Ταβουλάρη πολλά ενεργά πρόσωπα του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ που βρίσκονται τώρα στα χέρια των Γερμανών και γενικά των αρχών κατοχής.

Σύμφωνα με τις διαταγές σας, φρόντισα να κερδίσω την εμπιστοσύνη ανωτέρων αξιωματικών του ΕΛΑΣ και ελπίζω να τους πείσω να εκδώσουν τις αναγκαίες διαταγές για την εκτέλεση πράξεων σαμποτάζ με την υπόσχεση ότι η Αγγλική κυβέρνηση θα (επ)ανορθώσει αν μπορεί αμέσως τις ζημιές που τα Ελληνικά χωριά είναι ενδεχόμενο να υποστούν από αντίποινα των αρχών κατοχής.

Δεν μπορώ να παραλείψω να σας αναφέρω ότι η Κεντρική Διοίκηση του ΕΛΑΣ διστάζει να διατάξει τα στρατεύματά της να αρχίσουν γενικό σαμποτάζ εναντίον των συγκοινωνιών του εχθρού για να μην εκθέσει τους κατοίκους των χωριών στα αντίποινα των Γερμανών. Γι’ αυτό είναι ανάγκη με την κατάλληλη ραδιοφωνική επέμβαση να διαλυθούν οι υποψίες τους ότι τα Ελληνικά χωριά δεν θα προστατευτούν και δεν θα αποζημιωθούν.

Θα χρησιμοποιήσω τις υπηρεσίες των Αχιλλέα Κύρου και Πηνιάτογλου. Είναι ανάγκη να τους εφοδιάσουμε με σημαντικά ποσά ώστε να μπορούν να κινούνται ελεύθερα και χωρίς δυσκολία. Οι δυο αυτοί δε θέλουν να συνεργαστούν με τον Ζέρβα ή τον ΕΔΕΣ κι αναγνωρίζουν μόνο τον Σπηλιωτόπουλο. Παρ’ όλα αυτά ελπίζω να συμβιβάσω τις αντίθετες απόψεις τους.

Ο Στρατηγός Σπηλιωτόπουλος εργάζεται αποκλειστικά για το βασιλιά και θεωρεί ότι ο ΕΛΑΣ πρέπει να ξεκαθαριστεί, έστω και αν πρόκειται να υποστεί ζημιά η συμμαχική υπόθεση στην Ελλάδα. Πιστεύει ότι είναι προτιμότερο να αναβληθεί για έξι μήνες ή ένα χρόνο η απελευθέρωση της Ελλάδας παρά να περιέλθει η Ελλάδα κάτω από την κυριαρχία του ΕΑΜ.

Όσο για τους πολιτικούς ηγέτες, δεν έχω να προσθέσω τίποτε σε όσα έγραψα στην προηγούμενη επιστολή μου που εξαντλούσε τελείως αυτό το θέμα. Συμπληρώνοντας τις πληροφορίες μου μπορεί να προσθέσω ότι ο Καφαντάρης δεν έχει σημαντική δύναμη άξια να λαβαίνεται υπ’ όψη και ότι και η υγεία του είναι κλονισμένη. Ο Σοφούλης είναι γέρος, ο Γονατάς δεν έχει κόμμα, αλλά συνεργάζεται ειλικρινά με τον ΕΔΕΣ και στενά με το Σπηλιωτόπουλο της ομάδας… Από τους παλιούς βασιλόφρονες ο μόνος που μπορεί να υπολογίζεται είναι ο Ντίνος Τσαλδάρης, παλιός βασιλόφρων. Δεν έχει όμως οπαδούς.

Ταξίαρχος Έντι

 (Νίκος Κ. Καρκάνης: «ΟΙ ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ» (Δίκες – Παρωδία). Δεύτερη έκδοση, σελ. 13-15. Αθήνα 1982)

Η έκθεση αυτή, η γνησιότητά της οποίας δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Δελτίο του Ελληνοαμερικανικού Συμβουλίου της Νέας Υόρκης τον Οκτώβριο του 1945. Από το κείμενο αυτής της εμπιστευτικής έκθεσης μας παρέχονται σπουδαιότατα πληροφοριακά στοιχεία για πρόσωπα και καταστάσεις που αφορούν στην κατοχική περίοδο.

Τα στοιχεία  αυτά ενέχουν μεγάλη βαρύτητα, γιατί είναι αποκαλυπτικά, όχι μόνο του καταχθόνιου ρόλου τον οποίο διαδραμάτιζαν τα μέλη της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής (Β.Σ.Α) και οι ντόπιοι πράκτορές της στον Ε.Λ.Α.Σ, αλλά και της στάσης διαφόρων Ελλήνων πολιτικών και στρατιωτικών έναντι του Ε.Λ.Α.Σ, του Ε.Α.Μ και του Κ.Κ.Ε, των  προσκείμενων, είτε στην κυβέρνηση του Καΐρου, είτε στην κυβέρνηση των Κουΐσλιγκς, είτε στα ανάκτορα, είτε σε δικτατορικούς κύκλους, είτε και σε άλλους αστικούς πολιτικούς χώρους.

*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

Στέργιος  Σπυρ. Αποστόλου Βιογραφικά  στοιχεία – Εργογραφία  (κάνετε κλικ)