“Τα σπίτια ξαναχτίζονται;” γράφει ο Βασίλης Νιτσιάκος
Αν είναι έτσι, φυσικά και ξαναχτίζονται ( με την προϋπόθεση πάντα ότι έχουμε χρήματα για να το κάνουμε).
Είναι, όμως, έτσι; Είναι τα σπίτια μη τόποι; Είναι ντουβάρια; Ή είναι τόποι μνήμης και ταυτότητας; Θυμάμαι μια ταινία των αδελφών Ταβιάνι, όπου ένας ξενιτεμένος επιστρέφει στο χωριό του και το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να χαϊδέψει τη μηλιά στον κήπο του πατρικού του σπιτιού. Εκπλήσσεται που την βλέπει κοντή. Είναι που αυτός είχε ξενιτευτεί μικρός. Δεν κόντυνε το δέντρο…
Στη δική μας παράδοση ένα από τα πιο γνωστά και πιο σπαρακτικά μοτίβα είναι αυτό της αναγνώρισης του ξενιτεμένου στο γνωστό δημοτικό τραγούδι. Επιστρέφει ο άντρας μετά από χρόνια και η γυναίκα του δεν τον αναγνωρίζει. Ζητά σημάδια. Πρώτα της αυλής. Της απαντάει: ” Έχεις μηλιά στην πόρτα σου και κλήμα στην αυλή σου. Κάνει σταφύλι ροζακί και το κρασί μοσχάτο…” Δεν πείθεται και του ζητάει σημάδια του σπιτιού “Καταμεσίς στην καμάρη χρυσό καντήλι ανάφτει, που φέγγει σου και λούζεσαι και πλέκεις τα μαλλιά σου…” Τελικά πείθεται από τα σημάδια του κορμιού…
Το σπίτι, λοιπόν, είναι ο οίκος και η εστία. Είναι η καμινάδα που τον καπνό της να δει από μακριά ποθούσε να δει ο Οδυσσέας και κάθε Οδυσσέας πριν πεθάνει. Η εστία είναι το κέντρο του οίκου αλλά και του κόσμου. Είναι το σημείο από το οποίο ο άνθρωπος οργάνωσε τον κόσμο του απέναντι στο κοσμικό χάος. Είναι η πρωταρχική, πρωτογονική πράξη οικειοποίησης του χώρου και μετατροπής του σε τόπο.
Είναι το σύμβολο της εστιακής ομάδας οποιασδήποτε μορφής. Είναι εκεί όπου λαβαίνουν χώρα όλες οι εθιμικές τελετές που αφορούν τη συλλογική μνήμη, τη συνοχή και την ταυτότητα της ομάδας.
Όπως η εστία, το συμβολικό του κέντρο, έτσι και το σπίτι καθαγιάζεται με σπονδές και θυσίες. Είναι τόποι καθαγιασμένοι.
Τα έθιμα του θεμελιώματος, τα γκαινιάσματα αλλά και οι εθιμικές τελετές στην ολοκλήρωση (μπαξίσια ή μαντηλώματα) δηλώνουν την ιερότητα της κατοικίας αλλά και τις μορφές αλληλεγγύης και κοινωνικής συνοχής. Πρόκειται για σημαντικές επιτελέσεις της συλλογικής ταυτότητας, από τις οποίες αποκτά και το άτομο την προσωπική του ταυτότητα ως μέλος της κοινότητας. Έτσι ουσιαστικά το άτομο γίνεται πρόσωπο. Έτσι ταυτίζεται συμβολικά με το σπίτι και το σπίτι δεν είναι απλά μια κατασκευή για να καλύψει βασικές βιοτικές ανάγκες. Γίνεται σύμβολο ταυτότητας και τόπος της μνήμης. Της προσωπικής και της συλλογικής μνήμης.
Οι κατασκευές ως υλικά αντικείμενα ξαναχτίζονται. Τα σπίτια όμως, ως σύμβολα ταυτότητας και τόποι της μνήμης;
