Η Αποκριά ως εθιμική εκδήλωση παρουσιάζει στοιχεία τέτοια που την καθιστούν λειτουργική σε κάθε εποχή. Το βασικό της όμως τελετουργικό χαρακτηριστικό που στηρίζει την επιβίωση και αναπροσαρμογή της σε νέες κοινωνικές συνθήκες είναι η μεταμφίεση. Είναι η πράξη εκείνη που επιτρέπει στο άτομο να βγει από καθορισμένα πλαίσια κοινωνικής συμπεριφοράς, να υποδυθεί ρόλους και συνεπώς να ζήσει καταστάσεις ανεπίτρεπτες υπό κανονικές συνθήκες.
Στις «παραδοσιακές» κοινωνίες, όπου οι κοινωνικές δομές και οι σχέσεις που τις διέπουν είναι αρκετά εμπεδωμένες και επιτακτικές και κατά συνέπεια ο κοινωνικός έλεγχος πάνω στη συμπεριφορά του ατόμου είναι αυστηρός, αυτού του είδους τα δρώμενα, που είναι συνήθως συνυφασμένα με εποχικές διαβατήριες μελέτες, κοινωνικά λειτουργούν και ως αφορμές εκτόνωσης, αλλά όχι μόνον.
Η τελετουργική εφήμερη αναίρεση καθορισμένων ρόλων και γενικά η ελευθεριότητα που χαρακτηρίζουν τις γιορτές αυτές αποτελούν αφορμές τελετουργικής αναβάπτισης στους θεσμούς και τους κανόνες της κοινωνίας, ανανέωσης και ενδυνάμωσης της κοινωνικής τάξης. Ο κόσμος γίνεται τελετουργικά «άνω-κάτω», για να αποκατασταθεί και να ανανεωθεί το «κοινωνικό συμβόλαιο» στο οποίο στηρίζεται και βέβαια να εμπεδωθούν οι κανόνες στις συνειδήσεις των μελών της κοινότητας.
Αυτό το γεγονός της αναίρεσης των κανόνων, της αντιστροφής ρόλων, της ελευθεριότητας, προϋποθέτει και αναπαράγει σκληρές κοινωνικές δομές και πολύ ευδιάκριτες κοινωνικές σχέσεις (εξουσίες, ιεραρχίες, διαφορές κ.λπ.). Η διακωμώδηση βέβαια, που αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο, δεν έχει ανατρεπτικό χαρακτήρα, παρόλο που μπορεί με κάποιες προϋποθέσεις να γεννήσει μια κριτική στο κοινωνικό κατεστημένο.
Η μεταμφίεση, το κοινώς αποκαλούμενο «μασκάρεμα», είναι ένα φαινόμενο που παίρνει άλλες διαστάσεις στη σύγχρονη εποχή, όπου οι σχέσεις είναι πιο απρόσωπες, οι κλίμακες πιο μεγάλες, οι δομικές σχέσεις πιο ανεξέλεγκτες και η αλλοτρίωση βέβαια αυξημένη. Θαρρώ πως το «μασκαραλίκι» στο σύγχρονο βίο έχει καταστεί καθημερινή υπόθεση σ’ έναν κόσμο όπου η αλήθεια είναι πολύ δύσκολη υπόθεση.
Η ανελαστικότητα των κοινωνικών δομών για την οποία μίλησα, ο άμεσος και αυστηρός κοινωνικός έλεγχος, οι προσωπικές σχέσεις, όση καταπίεση και να συνεπάγονται στις προβιομηχανικές κοινωνίες μικρής κλίμακας, χαρακτηρίζονται τουλάχιστον από μια διαφάνεια, μια καθαρότητα στους ρόλους και στις προθέσεις που καθιστούν το μασκάρεμα υπόθεση τελετουργική-εθιμική με συγκεκριμένες λειτουργίες. Στην καθημερινή ζωή ο χαρακτηρισμός «μασκαράς» χρησιμοποιείται για άτομα που παρεκκλίνουν από τους κανόνες.
Σήμερα, η αποπροσωποποίηση που επιβάλλουν οι μαζικές δομές της βιομηχανικής κοινωνίας και η σύγχυση και αλλοτρίωση που σημαδεύει τις ανθρώπινες σχέσεις καθιστούν τα όρια ανάμεσα στο πρόσωπο και το προσωπείο (μάσκα) όλο και πιό δυσδιάκριτα.
Το πρόσωπο του καθένα μας είναι αυτό που είμαστε. Το προσωπείο είναι αυτό που προσποιούμαστε ότι είμαστε. Όμως πόση συνείδηση έχει ο καθένας του προσώπου του, για να μπορεί να ελέγχει το προσωπείο του; Το ερώτημα συνδέεται άμεσα με την έννοια της αλλοτρίωσης. Και βέβαια στην περίπτωση ασύνειδης μασκαρο-ποίησης του Εγώ το ηθικό πρόβλημα δεν είναι τόσο μεγάλο όσο στην περίπτωση του συνειδητού μασκαρέματος, ενός φαινομένου που στιγματίζει τελευταία την κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας μας σε βαθμό που να μην έχουμε ανάγκη Αποκριάς…
Φωτογραφίες αρχείου: faretra.info
