Η παγκόσμια φιλοδοξία του Ταγίπ Ερντογάν – Το μη επιτεύξιμο όραμά του να γίνει “η φωνή όλων των μουσουλμάνων”
Οι βλέψεις του Ερντογάν δεν περιορίζονται στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο. Οι φιλοδοξίες του είναι παγκόσμιες. Ο Τούρκος Πρόεδρος διαθέτει μια ακόρεστη όρεξη και, εκτός από προστάτης των μουσουλμάνων, τώρα επιχειρεί να γίνει και ο ηγέτης των απανταχού φτωχών και κατατρεγμένων. Το να κεραυνοβολεί τη Δύση για να εμπνεύσει την πατριωτική υποστήριξη των Τούρκων αποτελεί πάγια τακτική του. Τώρα, όμως, αρχίζει να απευθύνεται και σε ένα παγκόσμιο κοινό.
Ο Ερντογάν, έχοντας αποτύχει να διαμορφώσει κατά τις επιθυμίες του τη Μέση Ανατολή μετά την Αραβική Άνοιξη, κοιτάζει τώρα αλλού για να προμοτάρει το… μεγαλείο του, όπως σχολιάζει ειρωνικά ο «Economist». Προσπαθεί να επανεφεύρει τον εαυτό του ως τη «φωνή της Ούμα», των απανταχού μουσουλμάνων και των φτωχών.
Μέχρι σήμερα οι προσπάθειές του επικεντρώνονταν κυρίως στην Ευρώπη, όπου η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της τον προστάτη των τουρκικής καταγωγής πολιτών στις ευρωπαϊκές χώρες. Πρόσφατα, όμως, ο Ερντογάν άρχισε να έχει μεγαλύτερες φιλοδοξίες. Όπως λένε ερευνητές στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφάλειας (German Institute for International and Security Affairs), «η Τουρκία προσπαθεί να γίνει ο βασικός προστάτης όλων των μουσουλμάνων».
Η συγκεκριμένη πολιτική ήδη αποφέρει καρπούς στα Βαλκάνια. Το τουρκικό χρήμα κονταροχτυπήθηκε εκεί με το χρήμα των χωρών του Κόλπου και τελικώς κατάφερε να εξασφαλίσει τη συμπάθεια Αλβανίας, Βοσνίων και Κοσοβάρων.
Ένα βασικό στοιχείο της καινούργιας πολιτικής «παγκόσμιων φιλοδοξιών» της Άγκυρας είναι η διεθνής καμπάνια της Τουρκίας κατά της ισλαμοφοβίας.
Στο πλαίσιο αυτής της καμπάνιας η κυβέρνηση Ερντογάν έχει κινητοποιήσει ξένες αποστολές, υπηρεσίες ανθρωπιστικής βοήθειας, λομπίστες, δηλαδή έμμισθες ομάδες που προσπαθούν να περνάνε τις θέσεις και τα συμφέροντα της Τουρκίας, και φίλα προσκείμενους ακαδημαϊκούς.
Η Άγκυρα έχει ζητήσει από τα τουρκικά προξενεία στην Ευρώπη να ενθαρρύνουν τους μουσουλμάνους να τους αναφέρουν οποιοδήποτε περιστατικό παρενόχλησης ή «ισλαμοφοβίας».
Πρόκειται, όμως, για καθαρά επιλεκτική «ευαισθησία», αφού υπάρχει χτυπητή αντίθεση με την εκκωφαντική σιωπή της Τουρκίας όσον αφορά την Κίνα, όπου ένα εκατομμύριο μουσουλμάνοι Ουιγούροι έχουν φυλακιστεί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και πολλοί έχουν στειρωθεί. Προφανώς σ’ αυτό το ζήτημα ο Ερντογάν προτιμά να διασφαλίσει τις κινεζικές επενδύσεις παρά να πάρει θέση.
Όσον αφορά την καμπάνια του Ερντογάν, υπάρχει η υποψία ότι σκοπός της είναι να προκαλέσει δυσαρέσκεια προς τη Δύση, να δημιουργήσει προβλήματα στις δυτικές κυβερνήσεις και να νομιμοποιήσει τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής του. Άλλοι επισημαίνουν τους κινδύνους για την ελευθερία του λόγου.
O καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και ειδικός στην ιστορία της Τουρκίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου Σαμίμ Ακγκονούλ δήλωσε ότι «η ισλαμοφοβία χρησιμοποιείται από την Τουρκία ως ασπίδα για να απαγορεύσει κάθε κριτική προς το Ισλάμ στα ΜΜΕ και στον ακαδημαϊκό κόσμο». Και κυρίως για να μπλοκάρει κάθε πιθανή κριτική εναντίον του!
Με Άλι και Malcolm X
Η Τουρκία άρχισε να «φλερτάρει» τους μουσουλμάνους και τους μαύρους στην Αμερική. Στο πλαίσιο της καμπάνιας του ο Ερντογάν άνοιξε ένα ισλαμικό κέντρο κοντά στην Ουάσιγκτον, πράγμα που δεν αποτελεί έκπληξη, αλλά έκανε και κάτι ακόμη. Ένα ίδρυμα, στο διοικητικό συμβούλιο του οποίου είναι τοποθετημένη η κόρη του Ερντογάν, αγόρασε πρόσφατα την έπαυλη του Μοχάμεντ Άλι στο Σικάγο για τρία εκατομμύρια δολάρια. Σχεδιάζεται, μάλιστα, να τη μετατρέψουν σε καλοκαιρινό σχολείο για μουσουλμάνους.
Πριν από περίπου δυο χρόνια ο Ερντογάν συνάντησε τις κόρες του Malcolm X. Μία εξ αυτών θεωρείται πως είπε ότι ο Τούρκος Πρόεδρος ενσάρκωνε την κληρονομιά του πατέρα της. Ύστερα απ’ αυτό η Τουρκία έσπευσε να μετονομάσει έναν δρόμο κοντά στη νέα αμερικανική πρεσβεία στην Άγκυρα σε «Λεωφόρο Malcolm X».
Δεν πήγαν όλα, όμως, σύμφωνα με το σχέδιο του Ερντογάν.
Το 2016 ο νεοσουλτάνος αναγκάστηκε να επισπεύσει την επιστροφή του από την κηδεία του Μοχάμεντ Άλι όταν τον ενημέρωσαν ότι δεν θα του επιτρεπόταν να εκφωνήσει επικήδειο ούτε να αποθέσει ένα κομμάτι μαύρου υφάσματος διακοσμημένου με στίχους από το Κοράνι που καλύπτει την Κάαμπα στο φέρετρο του πυγμάχου.
Πιο πρόσφατα ο Ερντογάν καταδίκασε τον θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ με ένα tweet που χαρακτήριζε το γεγονός ως «μια από τις πιο επώδυνες εκδηλώσεις της άδικης τάξης πραγμάτων». Όμως μια ομάδα μαύρων σοσιαλιστών (Black Socialists in America) του απάντησε με λέξεις όχι ιδιαίτερα κόσμιες, αποκαλώντας τον «φασίστα» και υποδεικνύοντάς του ότι ουσιαστικά πρέπει να κοιτάζει τη δουλειά του.
Προφανώς το μήνυμα του Ερντογάν ίσως τύχαινε καλύτερης αποδοχής αν η κυβέρνησή του δεν συλλάμβανε χιλιάδες ανθρώπους με αμφιλεγόμενες κατηγορίες περί τρομοκρατίας, δεν φυλάκιζε δημοσιογράφους ή δεν απαξίωνε εκατομμύρια Κούρδους χώνοντας στη φυλακή τους εκλεγμένους ηγέτες τους.
Προστάτης και των κατατρεγμένων
Παρά ταύτα, οι παγκόσμιες φιλοδοξίες του Ερντογάν δεν κάμπτονται. Ο «Economist» θεωρεί ότι ο σουλτάνος βλέπει τον εαυτό του σαν τη φωνή όχι μόνο όλων των μουσουλμάνων, αλλά και όλων των «κατατρεγμένων» του κόσμου. Ο ίδιος ο Ερντογάν είχε χαρακτηρίσει την επανεκλογή του το 2018 «μια νίκη για όλους τους αδικημένους ανθρώπους στην περιοχή μας, για όλους τους κατατρεγμένους στον κόσμο».
Ο Ερντογάν μπορεί να διαφημίσει την αύξηση σε δαπάνες για ανθρωπιστική βοήθεια, την επένδυση μεγάλων ποσών στη Σομαλία, ακόμα και το ότι έχει στη χώρα του τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες από τη γειτονική Συρία.
Στο πλαίσιο της «αντιιμπεριαλιστικής» σταυροφορίας του, ωστόσο, έχει υποστηρίξει τον Νικολάς Μαδούρο στη Βενεζουέλα, μια σχέση που έχει ως «λιπαντικό» τα εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια από εμπόριο χρυσού. Έχει υποστηρίξει το καθεστώς του πρώην Προέδρου Ομάρ Αλ Μπασίρ στο Σουδάν, που κατηγορείται από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για γενοκτονία. Και τον προηγούμενο μήνα δεν παρέλειψε να συγχαρεί τον Αλεξάντρ Λουκασένκο για τη νίκη του στις καταγγελλόμενες ως νοθευμένες εκλογές στη Λευκορωσία.
Πού είναι δημοφιλής
Η επίθεση γοητείας της Τουρκίας έχει σημειώσει και κάποιες επιτυχίες. Ο Ερντογάν είναι πολύ δημοφιλής σε ορισμένες γωνιές της Αφρικής και της Ασίας. Το 75% των Παλαιστινίων εγκρίνουν τις πολιτικές του, σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2019 (Arab Barometer). Το ίδιο και το 75% των Σουδανών και των Τυνήσιων.
Η δημοφιλία του Τούρκου Προέδρου στο Πακιστάν είναι τόσο μεγάλη ώστε ο πρωθυπουργός της χώρας Ίμραν Χαν είχε πει χαριτολογώντας ότι ο Ερντογάν θα μπορούσε άνετα να κερδίσει στις επερχόμενες εκλογές του Πακιστάν.
Σύμφωνα με τον ειδικό στην ιστορία της Τουρκίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου Σαμίμ Ακγκονούλ, ο Ερντογάν είναι ίσως ο δημοφιλέστερος μουσουλμάνος πολιτικός για τους νέους Άραβες στην Ευρώπη.
Διεκδικεί ρόλο χαλίφη
Ο Ερντογάν και η κουστωδία του δείχνουν να είναι πεπεισμένοι ότι η παλιά τάξη πραγμάτων καταρρέει και ψάχνουν να βρουν ρόλο στην καινούργια. Ο εναγκαλισμός του διεθνούς περιθωρίου από τον Ερντογάν βρίθει από υποκρισία και αντιφάσεις, κάτι που το κάνει περισσότερο διαφήμιση παρά ουσία. Όπως και να έχει, όμως, η καμπάνια του Ερντογάν για να μεγεθύνει το «γήπεδό» του είναι εδώ για να μείνει.
Ο Πρόεδρος της Τουρκίας έχει καβαλήσει το τρένο του πολιτικού Ισλάμ για να γίνει ο χαλίφης του μουσουλμανικού κόσμου. Για να χτίσει έναν κόσμο που θα κυριαρχείται από το πολιτικό Ισλάμ, χρειαζόταν να προωθήσει το συγκεκριμένο μοντέλο μέσα στην ίδια την Τουρκία, ξεριζώνοντας τις κοσμικές αξίες, αλλάζοντας ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα, ουσιαστικά μετατρέποντας την Τουρκία σε εργαστήριο του πολιτικού Ισλάμ.
Το όραμά του είναι η αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό να κατακτήσει μεγαλύτερο πολιτικό έλεγχο όχι μόνο μέσα στην Τουρκία, αλλά στη Μέση Ανατολή και στην Ευρώπη. Αυτό θα καθόριζε τις σχέσεις της Τουρκίας με τον υπόλοιπο κόσμο και θα πολλαπλασίαζε την επιρροή της σε οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά θέματα.
Η Τουρκία χρησιμοποιεί την επιρροή της στη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τις σχέσεις με τους ισλαμιστές ως εργαλείο προπαγάνδας στον μουσουλμανικό κόσμο: Προσφέρει υποτροφίες σε τουρκικά πανεπιστήμια και πληρώνει για ταξίδια στην Τουρκία.
Όταν ξεκίνησε η Αραβική Άνοιξη, τα κράτη της Μ. Ανατολής άρχισαν έναν φρενήρη ανταγωνισμό σε μια προσπάθεια να γεμίσουν το κενό εξουσίας. Η Τουρκία έβαλε τα αυγά της στο καλάθι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ως του οχήματος για την ηγεμονία της στη Μέση Ανατολή.
Το στοίχημα του Ερντογάν δεν του βγήκε, αφού πρακτικά περιόρισε την επιρροή του στη Μ. Ανατολή. Αλλά και στη μεγάλη εικόνα οι φιλοδοξίες του «πάσχουν» λόγω της υποστήριξης σε ισλαμιστικές ομάδες και της επιθετικής εξωτερικής του πολιτικής που δημιουργεί προβλήματα με όλες τις γείτονες χώρες.
Όνειρο απατηλό
Το όραμά του είναι στην πράξη μη επιτεύξιμο, επισημαίνει ο «Economist». Έχει οδηγήσει τα πράγματα κοντά σε στρατιωτική σύγκρουση με την Ελλάδα, έχει αποξενωθεί από σημαντικές χώρες της Μ. Ανατολής, έχει ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες για συνεργασία με την Ευρώπη και τη Δύση και έχει προκαλέσει τεράστιο πονοκέφαλο στην Αμερική, όπου, εκτός του φίλου του Ντόναλντ Τραμπ και της διοίκησής του, οι υπόλοιποι ψάχνουν τρόπους να κρατήσουν δεμένη στο αμερικανικό άρμα την Τουρκία, αφού είναι πολύτιμη γεωστρατηγικά, ενώ ζυγίζουν το τι να κάνουν με τον Ερντογάν.
Σύμφωνα με τους «Financial Times» και το Washington Institute for Near East Policy, ο Ερντογάν βλέπει τις συμμαχίες που δημιουργούνται στην περιοχή ως απειλή, αλλά την ίδια στιγμή προβάλλει τον εαυτό του ως τον ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου και τον σημαιοφόρο των ισλαμιστικών κινημάτων, με σκοπό να εξουδετερώσει τη συνεργασία Εμιράτων – Σαουδικής Αραβίας – Αιγύπτου. Συνεχίζει να υπάρχει ένας ευρύτερος πόλεμος για τον σχεδιασμό της περιφερειακής τάξης πραγμάτων κι αυτό είναι που κινητοποιεί τον Ερντογάν.
Οι καινούργιες, άκρως απειλητικές εξαγωγές της Τουρκίας είναι η περιφερειακή αστάθεια και τα οράματα του πανισλαμισμού και του νεοοθωμανισμού, που έχουν επικίνδυνες συνέπειες για την ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και όχι μόνο.
Η Τουρκία σήμερα παίζει έναν όλο και πιο υπερμεγέθη ρόλο ως ο διεθνής υπερασπιστής και υποστηρικτής του Ισλάμ αναμειγνύοντας τουρκικό εθνικισμό, νεοοθωμανισμό, στρατιωτική εξωτερική πολιτική, εξισλαμισμό της κοινωνίας της και έλεγχο στις κοινότητες της διασποράς στο εξωτερικό. Το ερώτημα είναι για πόσο θα της επιτραπεί να συνεχίσει στην ίδια ρότα.
