Η ματωμένη Μεγάλη Παρασκευή του Αγρινίου. Η ομαδική εκτέλεση 120 πατριωτών από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους….
Αγρίνιο, 14 Απριλίου 1944, Μεγάλη Παρασκευή.
Οι Γερμανοί κατακτητές επέλεξαν την πιο πένθιμη ημέρα της χριστιανικής παράδοσης για μία φριχτή θηριωδία. Εκείνο το σούρουπο, η πόλη του Αγρινίου αντί να περιφέρει τον επιτάφιο του Χριστού, θρήνησε πάνω από τον ανοιχτό τάφο 120 συμπολιτών της, θυμάτων των ναζί.
Πέντε μέρες νωρίτερα, στις 9 Απριλίου του 1944, αντάρτες του ΕΛΑΣ είχαν στήσει ενέδρα στην περιοχή της Σταμνάς, λίγο πριν από το Αιτωλικό και το Μεσολόγγι. Από εκεί θα περνούσε η αμαξοστοιχία που εξυπηρετούσε τον ανεφοδιασμό των γερμανικών στρατευμάτων. Αφού ανατίναξαν το τρένο και εξουδετέρωσαν τη φρουρά που το συνόδευε, οι αντάρτες απέσπασαν όλον τον οπλισμό και τις προμήθειες που μετέφεραν οι ναζί. Από την επίθεση σκοτώθηκαν δεκάδες Γερμανοί, μεταξύ των οποίων και ένας ταγματάρχης των Ες Ες.
Η γερμανική διοίκηση έδωσε εντολή για σκληρά αντίποινα, που είχε έτοιμα από καιρό και περίμενε την αφορμή για να τα εφαρμόσει. Πέρα από τις απώλειες και την ταπείνωση που υπέστησαν, ήθελαν να αποτρέψουν την αναζωπύρωση του αντάρτικου των σκλαβωμένων Ελλήνων.
Η εκτέλεση των 120
Τα αντίποινα έγιναν με τη σύμπραξη των προδοτικών Ταγμάτων Ασφαλείας που τελούσαν υπό τις διαταγές του Γεωργίου Τολιόπουλου. Ο Τολιόπουλος ήταν ένας 48χρονος πρώην αξιωματικός του ελληνικού στρατού που κατά τη διάρκεια της κατοχής συνεργάστηκε με τους Γερμανούς.
Στο μεσοδιάστημα, από την αντιστασιακή ενέργεια στη Σταμνά μέχρι τη 14η Απριλίου, κυκλοφορούσαν μόνο φήμες. Μάλιστα, οι ταγματασφαλίτες της περιοχής που προέρχονταν από την Πάτρα, έσπευσαν να καθησυχάζουν τους πολίτες. Ωστόσο, το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης κυκλοφόρησαν νέες φήμες ότι ανοίγουν λάκκους σε ένα χωράφι της περιοχής. Τα νέα διαδόθηκαν αλλά κανείς δεν ήταν σε θέση να φανταστεί το μακελειό που θα ακολουθούσε….
Οι πρώτες αγχόνες
Το τραγικό τέλος στην αγωνία τους δόθηκε το ξημέρωμα της Μεγάλης Παρασκευής. Οι Γερμανοί, με επικεφαλής τον λοχία Καρλ Βέρνερ, εισέβαλαν στις φυλακές του Αγρινίου και φώναξαν τα ονόματα τριών κρατούμενων. Ήταν ο 22χρονος Παναγιώτης Σούλος, ο 52χρονος Αβραάμ Αναστασιάδης και ο 23χρονος Χρήστος Σαλάκος. Χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις, τους οδήγησαν με τη βία στην κεντρική πλατεία της πόλης. Σκόπευαν να τους κρεμάσουν.
Ο Σαλάκος, προτού τον κουκουλώσουν, μπόρεσε να διακρίνει μέσα στο σκοτάδι τον ανθυπολοχαγό των ταγματασφαλιτών, Γεωργόπουλο. Τα τελευταία του λόγια τα απεύθυνε στον προδότη εκτελεστή του: «Θα εκδικηθεί για μένα ο λαός του Αγρινίου. Ζήτω το Ε.Α.Μ.!». Ο Γεωργόπουλος του ανταπάντησε με ένα στεγνό «Σκάσε παλιοκάθαρμα» κλωτσώντας ο ίδιος το σκαμνί πάνω στο οποίο στεκόταν ο 23χρονος πατριώτης….
Τα άψυχα σώματά των αντρών αφέθηκαν πάνω στους στύλους σε κοινή θέα. Στόχος ήταν η τρομοκρατία και ο παραδειγματισμός της υπόλοιπης πόλης. Έπειτα, επέστρεψαν στις φυλακές και διέταξαν τους κρατούμενους να βγουν από τα κελιά τους και να παραταχθούν σε ομάδες των δέκα.
Ύστερα, ανέλαβαν οι αποκαλούμενοι «Γερμανοτσολιάδες». Οι Έλληνες ταγματασφαλίτες παραλάμβαναν τους κρατούμενους σε δεκάδες και τους οδηγούσαν πίσω από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Εκεί τους περίμενε το εκτελεστικό απόσπασμα των προδοτών. Με συνοπτικές διαδικασίες τους εκτέλεσαν όλους. Δε γλίτωσε κανείς. Όλοι βρήκαν ακαριαίο θάνατο. Ο τραγικός απολογισμός ήταν 120 νεκροί.
Ανάμεσά τους βρισκόταν μία γυναίκα και δύο Ιταλοί αντιφασίστες. Η πόλη έρχεται αντιμέτωπη με την τραγωδία Οι Αγρινιώτες την ημέρα εκείνη ξύπνησαν από τον ήχο των πένθιμων καμπάνων της Μεγάλης Παρασκευής. Για πρώτη φορά οι καμπάνες προμήνυαν μία πραγματική τραγωδία που δεν έμελλε να ανατραπεί με το χαρμόσυνο νέο της Ανάστασης δυο μέρες μετά. Η ατμόσφαιρα μύριζε θάνατο. Μόλις συνειδητοποίησαν τι είχε συμβεί, άντρες, γυναίκες και παιδιά έτρεχαν πανικόβλητοι στους δρόμους αναζητώντας τους δικούς τους ανθρώπους. Η εικόνα της κεντρικής πλατείας, που άλλοτε αποτελούσε σημείο ευχάριστων καθημερινών συναθροίσεων, είχε μετατραπεί σε ένα κράμα φρίκης και τρόμου. Από παντού ακούγονταν κλάματα και κραυγές….
Οι Γερμανοί έριξαν τα πτώματα των εκτελεσθέντων στο μεγάλο λάκκο που είχε σκαφτεί την προηγούμενη νύχτα. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, ξεκρέμασαν και τους απαγχονισμένους και τους έβαλαν μαζί με τους άλλους. Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, μόλις στοίβαξαν όλους τους νεκρούς στον ομαδικό τάφο, επιχείρησαν να τους κάψουν ρίχνοντας πετρέλαιο.
Οι σκηνές που διαδραματίστηκαν ήταν αποτρόπαιες. Οι συγγενείς των θυμάτων έκλαιγαν τους αγαπημένους τους πάνω από τον ανοιχτό τάφο πασχίζοντας να τους αναγνωρίσουν από τα ρούχα. Παράλληλα, ο στρατιωτικός διοικητής των Γερμανικών μονάδων Ηπείρου, εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με το γεγονός.
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ
Την 9ην Απριλίου 1944 ο εκ Μεσολογγίου προς Αγρίνιον κατευθυνόμενος σιδηροδρομικός συρμός, υπέστη βορείως της Σταμνάς επίθεσην κομμουνιστικών συμμοριών και επυρπολήθη. Γερμανοί στρατιώται και συνταξιδεύοντες Έλληνες πολίται εφονεύθησαν ή ετραυματίσθησαν, τραυματισμένοι Γερμανοί στρατιώται εφονεύθησαν ή ηπήχθησαν ανάνδρως. Ως αντίποινα των υπούλων τούτων πράξεων, αίτινες πλήττουν αφ’ ενός τον Γερμανικόν Στρατόν και αφ’ ετέρου τους ειρηνικούς κατοίκους, ελήφθησαν και εξετελέσθησαν τα κάτωθι μέτρα:
1ον) Σήμερον 120 κομμουνισταί εκ χωρίων κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής και εκ Παναιτωλίου, οίτινες ως διεπιστώθη, έλαβον μέρος εμμέσως ή αμέσως εις την εν λόγω πράξιν, ετυφεκίσθησαν ή απηγχονίσθησαν εν Αγρινίω.
2ον) Εις Σταμνάν και Παναιτώλιον, ορισμένος αριθμός οικιών, εις τας οποίας είχον διαμείνει συμμορίται ή ανευρέθησαν εν αυταίς όπλα και πυρομαχικά, κατεστράφη.
3ον) Δέκα χωρία, εξ ων προήρχοντο οι λησταί, ή τα οποία κείνται κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής, υπεχρεώθησαν εις την καταβολήν μεγάλης χρηματικής ποινής. Εις περίπτωσιν επαναλήψεως, όλα τα χωρία άτινα κείνται παρά την σιδηροδρομικήν γραμμήν, ως και εκείνα ων οι κάτοικοι λαμβάνουν μέρος εις αποπείρας, θα καταστραφούν. Και οι άνω των 16 ετών άρρενες κάτοικοι αυτών θα υποβληθούν εις αντίποινα. 14 Απριλίου 1944.
Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ…
Ο απολογισμός
Η εκτέλεση των 120 Ελλήνων κρατούμενων έμεινε ανοιχτή πληγή για την πόλη του Αγρινίου. Εκτός από την τεράστια ανθρώπινη απώλεια και το βάρος που κλήθηκαν να κουβαλήσουν όσοι έμειναν πίσω, οι ένοχοι δεν τιμωρήθηκαν ποτέ. Οι συνεργάτες του κατοχικού στρατού που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις εκτελέσεις κατάφεραν να διαφύγουν. Το ίδιο συνέβη και με τον διοικητή τους Γεώργιο Τολιόπουλο….
Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, μετά την ήττα της Ναζιστικής Γερμανίας και την αποχώρηση της Βέρμαχτ από τα ελληνικά εδάφη, ο Τολιόπουλος «παρέδωσε την πόλη στους αντάρτες και έφυγε σαν κύριος».
Ο ίδιος στην αναφορά του την 1η Οκτωβρίου 1944 έγραψε: «Η Κυβέρνησις διέταξε την προσωρινήν απόλυσιν, άμα και την εναντίον εκάστου απαγγελίαν κατηγορίας ως δοσιλόγων. Επικολούθησε διεξαγωγή ανακρίσεων, βάσει των καταγγελιών εκ μέρους των ελασιτών, οπότε και αφέθημεν ελεύθεροι περί τας αρχάς Απριλίου του 1945».
Ο Τολιόπουλος συνέχισε την επαγγελματική του πορεία στον ελληνικό στρατό και το 1949 προήχθη στο βαθμό του Συνταγματάρχη. Πέθανε το 1962 στην Αθήνα. Για τις πράξεις του δεν κλήθηκε να λογοδοτήσει ποτέ.
Για την ιστορία παραθέτουμε την λίστα με τα ονόματα όσων εκτελέστηκαν:
Αγγελάκης Γεώργιος – Άγιος Κωνσταντίνος Αγρινίου, Αλεξανδρής Κωνσταντίνος – Αγρίνιο, Αναστασίου Χρήστος – Αγρίνιο, Αναστασιάδης Αβραάμ – Αγρίνιο, Αντωνόπουλος Γεράσιμος – Αγρίνιο, Αντωνόπουλος Χρήστος – Αγρίνιο, Βλάχας Αλέκος – Κατούνα Ξηρομέρου, Βλάχος Δημήτρης – Αγρίνιο, Βίτσας Γιάννης – Άγιος Αντρέας Μεσολογγίου, Γράψας Βασίλης -Λευκάδα, Γιάγκας Σπύρος – Όχθια Αιτωλ/νίας, Γυφτομήτσος Γιώργος – Λεπιανά Ευρυτανίας, Δανίας Γεώργιος – Καμαρούλα Αγρινίου, Διαμαντής Γεώργιος – Παναιτώλιο Αγρινίου, Ζήκας Κωνσταντίνος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Ζήκας Μιχάλης – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Ζήκας Βασίλειος- Κρυοπηγή Πρεβέζης, Καρέλος Θεόδωρος –Κατούνα Ξηρομέρου, Κούρτης Βαγγέλης – Αγρίνιο, Κατσαρός (Καραγιάννης) Γιώργος – Λευκάδα, Καρφής Γιώργος – Διαμαντέικα Αγρινίου, Κασαγιάννης Πάνος – Αγρίνιο, Κολοβός Χαράλαμπος – Αγρίνιο, Καλλίμαχος Σωτήρης – Αγρίνιο, Καταπόδης Κώστας· – Λευκάδα, Κυριλής Χρήστος – Δοκίμι Αγρινίο,υ Κοκορόμπας Γιώργος – Κατούνα Ξηρομέρου, Καβγιούλας Γιάννης – Αγρίνιο, Καλυβιώτης Κωνσταντίνος – Δοκίμι Αγρινίου, Κίτσος Χρήστος – Πρέβεζα, Κουκουμέλας Βασίλης – Παναιτώλιο Αγρινίου, Κατσάμπελος Νικόλαος – Αγρίνιο, Κουρούπης Αντώνιος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Μαριώλης Βασίλης – Αγρίνιο, Μπέλλος Δημήτρης – Αγρίνιο, Μπλήτσας Κωνσταντίνος – Κατούνα Ξηρομέρου, Μιχαλόπουλος Δήμος – Δοκίμι Αγρινίου, Μπαρτζώκας Σταύρος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Νικολάου Χρήστος – Αγρίνιο, Νιάφας Απόστολος – Δοκίμι Αγρινίου, Ντελής Αλέξανδρος- Κρυοπηγή Πρεβέζης, Ντελής Ιωάννης – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Ντελής Χρήστος- Κρυοπηγή Πρεβέζης, Παπαπάνου Γεώργιος – Αγρίνιο, Παπανίκος Γιάννης – Νέα Αβόρανη Αγρινίου, Παπακωνσταντής Χρήστος – Κατούνα Ξηρομέρου, Παπαδήμος Σταύρος – Αγρίνιο, Παπαευθυμίου Ανδρέας – Λαμπίρι Τριχωνίδας, Πάνης Γεώργιος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Πάνης Ευάγγελος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Παππάς Δημήτριος – Λεπιανά Ευρυτανίας, Παππάς Διονύσιος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Παππάς Ιωάννης – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Πέππας Χαράλαμπος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Σαλάκος Χρήστος – Αγρίνιο, Σβώλης Χρήστος – Αγρίνιο, Σισμάνης Φώτης – Αγρίνιο, Σταυρόπουλος Σπύρος Σκιαδάς Κώστας – Αγρίνιο, Σκαρλάτος Γιάννης – Αγρίνιο, Σούλος Παναγιώτης – Αγρίνιο, Σοπικιώτης Βασίλης – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Σοπικιώτης Νικηφόρος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Σοπικιώτης Χαράλαμπος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Τσικώνης Γεράσιμος – Κατούνα Ξηρομέρου, Τζαμίλης Αντώνης – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Τσίρκας Γιάννης – Αγρίνιο, Τσιτσώνης Σταμούλης – Κατούνα Ξηρομέρου, Ταμπάκης Κωνσταντίνος – Κατούνα ξηρομέρου, Τσίπης Βασίλης – Αγρίνιο, Τζίμας Γιώργος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Τζίμας Σπύρος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Τσούτσης Δημήτριος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Τσούτσης Μιλτιάδης – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Τσούτσης Μιχάλης – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Τσούτσης Χαράλαμπος – Κρυοπηγή Πρεβέζης, Χαραλαμπίδης Παρασκευάς – Άγιος Κωνσταντίνος Αγρινίου, Χατζάρα Κατίνα – Κομπότι Άρτας, Χατζηελευθερίου Νικόλαος – Άγιος Κωνσταντίνος Αγρινίου, Χρηστάκης Γεώργιος – Αγρίνιο, Χρήστου Αριστείδης – Τσικλίστα Ευρυτανίας, Χολέβας Γεώργιος – Νέα Αβόρανη Αγρινίου, Σταυράκης Χριστόφορος – Αγρίνιο, Σαμαντάς Χρήστος – Κατούνα Ξηρομέρου, Σωκρατάκης Πάνος – Αγρίνιο…
