“Τα αίτια της γέννησης του ναζισμού – Πώς εκατομμύρια άνθρωποι ακολούθησαν μία διαδικασία αποκτήνωσης;” του Βασίλη Λιόση
Βασίλης Λιόσης*
Ο ναζισμός υπήρξε αναμφίβολα η πιο φρικώδης ιδεολογία που εμφανίστηκε στον 20ό αιώνα. Αλλά αυτή είναι μόνο μία διαπίστωση και μία διαπίστωση δεν δίνει απαντήσεις στα γιατί. Και τα γιατί είναι κρίσιμα:
● Γιατί εμφανίστηκε ο ναζισμός;
● Ποιοι ήταν οι παράγοντες που τον εξέθρεψαν και του έδωσαν μεγάλες διαστάσεις;
● Πώς είναι δυνατόν εκατομμύρια άνθρωποι να ακολούθησαν μία διαδικασία αποκτήνωσης;
Αν επιθυμούμε να δώσουμε απαντήσεις που να πατάνε σε στέρεο έδαφος, θα πρέπει πρώτα από όλα να δούμε το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου εμφανίστηκε ο ναζισμός. Επρόκειτο για ένα πλαίσιο κατάφορτο από γεγονότα. Η μεγάλη πυκνότητα ιστορικών συμβάντων συμπεριελάμβανε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη ρωσική επανάσταση, τη γερμανική επανάσταση, την κρίση του 1929.
Σημειώθηκαν ανακατατάξεις στη διάταξη της ισχύος των ισχυρών κρατών και ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε νικητές και ηττημένους. Ο μεγάλος χαμένος ήταν το δίχως άλλο η Γερμανία. Η ήττα της αποτυπώθηκε στη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Είναι αξιοσημείωτο πως στη συγκεκριμένη συνθήκη άσκησαν κριτική τόσο ο Κέυνς όσο και ο Λένιν, δηλαδή δυο άνθρωποι με διαφορετικές ιδεολογικές προκείμενες.
Η αλματώδης άνοδος
Το εκρηκτικό κοκτέιλ αυτών των παραγόντων, σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερες γερμανικές συνθήκες, δημιούργησε αυτό που έγινε γνωστό στην ανθρωπότητα ως ναζισμός.
Ο ναζισμός συνένωσε ό,τι πιο ανορθολογικό υπήρχε: τον ρατσισμό, τον κοινωνικό δαρβινισμό, τον αντικομμουνισμό, τον εθνικισμό, τον αντισημιτισμό. Δεν παρήγαγε τίποτα από μόνος του, αλλά δημιούργησε το δικό του ιδεολογικό σύμπυγμα με τις δάνειες προϋπάρχουσες ιδέες που υποβοήθησαν και ενίσχυσαν όλη τη γνωστή δολοφονική πρακτική του.
Η άνοδος του ναζισμού υπήρξε εκρηκτική. Το ποσοστό του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος το 1924 ήταν μόλις 3% και έγινε σχεδόν 44% το 1933. Με άλλα λόγια το ποσοστό των ναζί αυξήθηκε περίπου 14 φορές μέσα σε 10 χρόνια. Η αλματική πορεία στηρίχθηκε στην κρίση των κλασικών αστικών κομμάτων και στον ρόλο της Σοσιαλδημοκρατίας, στην εκτεταμένη φτώχεια και την ξέφρενη πορεία του πληθωρισμού, αλλά και στη στήριξη των ναζί από τη γερμανική πλουτοκρατία.
Οι ναζί στοχοποίησαν τους κομμουνιστές, τους Εβραίους, τους Τσιγγάνους, τους Σλάβους, τους διανοητικά και σωματικά ανάπηρους. Ανέπτυξαν τη θεωρία του ζωτικού χώρου και τη ρητορική περί άριας φυλής. Και τους ακολούθησαν ενεργά εκατομμύρια Γερμανοί. Σε αυτό το σημείο αναφύονται τα πιο κρίσιμα ερωτήματα:
● Γιατί και πώς πείστηκαν τόσοι άνθρωποι;
● Έπαιξε ρόλο η ιδιοσυστασία του γερμανικού λαού; Ο «χαρισματικός» Χίτλερ; Η κακότητα της ανθρώπινης φύσης;
● Ή μήπως η εξήγηση βρίσκεται σε άλλα μονοπάτια;
Προσέγγιση των αιτίων
Η απάντηση δεν είναι μονοσήμαντη και απαιτεί την εξέταση οικονομικών, πολιτικών, κοινωνικών, πολιτισμικών και ψυχολογικών παραμέτρων. Επιχειρώντας, εντελώς κωδικοποιημένα, μία απαρίθμηση ορισμένων αιτιών θα αναφέραμε:
1. Την ψυχολογία των Γερμανών, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί ως απόρροια της Συνθήκης των Βερσαλλιών.
2. Τη διάθεση των ολιγαρχών Γερμανών για επανάκτηση εδαφών, αγορών, πρώτων υλών, οικονομικής ισχύος.
3. Την αποτελεσματική ναζιστική προπαγάνδα.
Όσον αφορά το Ολοκαύτωμα και τα όσα αίσχη έγιναν από τα γερμανικά στρατεύματα, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ως αίτια:
● Τα υλικά προνόμια που απολάμβαναν οι οικογένειες των Γερμανών στρατιωτών υπό τη μορφή κρατικών επιδομάτων και εξαιτίας της αποστολής λεηλατημένων αγαθών από τις κατεχόμενες χώρες.
● Τη χρήση μεθαμφεταμινών από τα γερμανικά στρατεύματα.
● Την επιβολή του φόβου και της τρομοκρατίας σε όσους δεν συμφωνούσαν με τις επίσημες πρακτικές.
● Την πλύση εγκεφάλου που υπέστησαν οι Γερμανοί στα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τους κινηματογράφους και σε όλους τους δημόσιους χώρους.
Βιομηχανία θανάτου
Ο ναζισμός υπήρξε μία βιομηχανία θανάτου. Στα κρεματόρια ο θάνατος βιομηχανοποιήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι τεχνικές του εργοστασίου μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τα ανθρώπινα σώματα μετατράπηκαν σε αξίες χρήσεις: μαλλιά, χρυσά δόντια, ακόμη και οι στάχτες των καμένων πτωμάτων, όλα ήταν προς χρήση. Επρόκειτο για μία ανείπωτη φρίκη που κατέστησε το Ολοκαύτωμα και τον ναζισμό μοναδικό κοινωνικό φαινόμενο, τουλάχιστον για τον 20ό αιώνα.
Μαζί με τα παραπάνω ερωτήματα προστίθεται ένα ακόμη: Πώς ορίζεται ο ναζισμός; Εδώ συναντώνται ή αποκλίνουν σε κάθε περίπτωση διαφορετικά ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα. Η διαμάχη αυτή είτε μοιάζει είτε είναι θεωρητική ενατένιση, ωστόσο παράγει αποτελέσματα. Επομένως, η απάντηση υπό τη μία ή την άλλη οπτική γωνία έχει τη σημασία της.
* Το νέο βιβλίο του Βασίλη Λιόση, υπό τον τίτλο «Ναζισμός – Τα αίτια γέννησης και γιγάντωσής του» (εκδόσεις ΚΨΜ), εξετάζει ερωτήματα όπως αυτά που τέθηκαν παραπάνω. Παραθέτει έναν μεγάλο όγκο πραγματολογικών δεδομένων, εμπεριέχει πλήθος αποσπασμάτων από τα ίδια τα ντοκουμέντα των ναζί, συμπυκνώνει κρίσιμες πληροφορίες σε δεκάδες πίνακες, συγκρίνει τις διαφορετικές ιδεολογικές προσεγγίσεις σχετικά με τον ναζισμό και κυρίως επιχειρεί να ερμηνεύσει τη γέννηση, τη δράση και την επιρροή του ναζισμού. Η πολύπλευρη εξέταση του ναζισμού δεν αφορά μόνο το παρελθόν και στείρους ακαδημαϊσμούς. Αφορά άμεσα και το σήμερα, καθώς ο πολιτικός βρικόλακας δείχνει να επιστρέφει…
