“Παζάρια για τη μοιρασιά στα λάφυρα της Λιβύης – Η «τιμή» του μνημονίου Λιβύης – Τουρκίας” γράφει ο Βασίλης Γαλούπης
Ο νεοοθωμανισμός του Ερντογάν ενέχει και ρίσκα. Η Τουρκία, όμως, έχει πολλά να κερδίσει στη Λιβύη. Αν «επιβιώσει» ο Σαράτζ, οι τουρκικές εταιρείες θα μπορέσουν να συνεχίσουν με τα κατασκευαστικά πρότζεκτ αξίας 20 δισ. δολ. που έχουν παγώσει από την πτώση του Καντάφι το 2011.
Η ανάμειξη της Τουρκίας στη Λιβύη ήταν εξαρχής ένα διπλωματικό και στρατιωτικό στοίχημα. Από αγοραπωλησίες οπλικών συστημάτων μέχρι ενεργειακές συμφωνίες, άλλωστε, οι Πρόεδροι Τουρκίας και Ρωσίας είχαν πληθώρα συνεργασιών τα τελευταία δύο χρόνια.
Οι δραματικές εξελίξεις των τελευταίων 24ώρων μετά τη συνάντηση στη Μόσχα της ρωσικής πλευράς, της τουρκικής και των Σαράτζ και Χαφτάρ, όσα ακολούθησαν, η προγραμματισμένη ευρεία διάσκεψη στο Βερολίνο για την Κυριακή – χωρίς τη συμμετοχή της Ελλάδας – και το θρίλερ για το μέλλον της Λιβύης, που αγγίζει όλη την περιοχή, δημιουργούν εκρηκτικές συνθήκες.
Τα παζάρια των «εξωτερικών» παικτών, η μάχη για τη μοιρασιά του πετρελαίου στους «φυλάρχους» της Λιβύης, οι φόβοι για νέα Συρία και η αγωνιώδης προσπάθεια όλων των πλευρών να κατοχυρώσουν τις θέσεις τους εν όψει της επόμενης μέρας προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις σε κινούμενη άμμο.
Το ζητούμενο φαίνεται να είναι μια μοιρασιά ικανοποιητική για όλους. Παραμένει εξαιρετικά αμφίβολο το αν στους «όλους» θα περιλαμβάνεται και η Ελλάδα, που «καίγεται» για το μνημόνιο Λιβύης – Τουρκίας. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει ο Πούτιν να βγάλει εκτός σκηνικού τον Ερντογάν κι όχι να μοιραστούν τα λάφυρα της Λιβύης, κάτι που αποτελεί το χειρότερο σενάριο για τα ελληνικά συμφέροντα. Από τη στάση της Ρωσίας εξαρτώνται πολλά. Όμως:
● Η Γερμανία ενδιαφέρεται μόνο μην τυχόν σκίσει ο Ερντογάν τη συμφωνία για το μεταναστευτικό, δίχως να έχει ενδιαφέρον για όλα τα άλλα. Επίσης, στο θέμα της ενέργειας, τα συμφέροντά της ταυτίζονται περισσότερο με αυτά της Ρωσίας λόγω της εξάρτησής της από το ρωσικό φυσικό αέριο.
● Οι ΗΠΑ παραμένουν μέχρι τώρα εκτός σκηνικού Λιβύης και παρακολουθούν διακριτικά, αν όχι παθητικά.
● Η Γαλλία αρχικά ήταν υπέρ του Χαφτάρ, όμως αναμένεται η στάση της μπροστά στο νέο σκηνικό που διαμορφώνεται.
● Θολές κι όχι σταθερές είναι οι ιταλικές θέσεις.
Οι προσδοκίες της Άγκυρας
Το σίγουρο είναι ότι μια πιθανή διάσωση του Σαράτζ θα αναβαθμίσει και τη θέση της Τουρκίας στο ενεργειακό παιχνίδι της Ανατολικής Μεσογείου, όπου ο Ερντογάν έχει απέναντί του την Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Σύμφωνα με τον Μουσταφά Ελ Σαγεζλί, τον επικεφαλής ενός προγράμματος της λιβυκής κυβέρνησης για την επανένταξη των μελών των πολιτοφυλακών στην κοινωνία, η Τουρκία σκοπεύει να αναλάβει να βοηθήσει στην επαναδημιουργία των θεσμών και του στρατού της Λιβύης. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο Σαγεζλί, «αν κερδίσει ο Σαράτζ, οι πόρτες της Λιβύης είναι ανοιχτές για την Τουρκία».
Το μνημόνιο συμφωνίας που υπέγραψαν τον Νοέμβριο η Τουρκία και η GNA, δηλαδή η κυβέρνηση Σαράτζ, για καθορισμό μεταξύ τους θαλασσίων συνόρων, απειλεί ουσιαστικά να ματαιώσει τα σχέδια της Ελλάδας και των υπολοίπων τριών χωρών (Κύπρος, Αίγυπτος, Ισραήλ) για εξαγωγή φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω υποθαλάσσιου αγωγού. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι το μνημόνιο Τουρκίας – Λιβύης δίνει στη χώρα τους καθοριστικό λόγο στα κοιτάσματα στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το επίμαχο μνημόνιο ήταν η «τιμή» που υποχρεώθηκε εκ των πραγμάτων να πληρώσει ο απελπισμένος Σαράτζ για να πάρει τη βοήθεια της Τουρκίας. Το μνημόνιο είναι φοβερά σημαντικό για την Τουρκία. «Η Τουρκία δεν θα ήταν στη Λιβύη χωρίς το μνημόνιο» έχει δηλώσει ο Σινάν Ουλγκέν, πρόεδρος του τουρκικού think tank EDAM.
Αυτό σημαίνει ότι το κόστος μιας αποτυχίας θα ήταν επώδυνο για την Τουρκία. Αν ο στρατηγός Χαφτάρ επικρατήσει, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα… σκίσει το μνημόνιο για τα θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία, ενώ θα αποκλείσει και τους Τούρκους εργολάβους από τη Λιβύη. Όμως, μια μεγάλη τουρκική στρατιωτική αποστολή θα μπορούσε να αλλάξει τις ισορροπίες και να ανακόψει τον Χαφτάρ.
Μπορεί ο τουρκικός στρατός;
Αν δεν βρεθεί συμβιβαστική λύση, πολλά θα εξαρτηθούν από το πόσο μεγάλη ακριβώς θα είναι αυτή η στρατιωτική δύναμη. Η πολεμική αεροπορία της Τουρκίας δεν μπορεί να κάνει ουσιαστική διαφορά, αφού θα επιχειρεί από μια απόσταση άνω των 1.500 χλμ. Το πρώτο τουρκικό αεροπλανοφόρο δεν είναι ακόμη έτοιμο για μάχη.
Μια τουρκική αποστολή θα αποτελούσε πρόκληση για τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Αίγυπτο, δύο χώρες που επί χρόνια αποτελούν ανταγωνιστές της Τουρκίας και προσφέρουν στον Χαφτάρ όπλα και στήριξη από αέρος. Η κλιμάκωση, είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά, θα μπορούσε να μετατρέψει τη διαμάχη σε έναν παρατεταμένο περιφερειακό πόλεμο.
Η Τουρκία πρέπει ακόμη να τα βρει με τη Ρωσία, της οποίας μισθοφόροι έχουν ενωθεί με τις δυνάμεις του στρατηγού Χαφτάρ. Η Άγκυρα έχει ήδη χάσει έναν πόλεμο «διά αντιπροσώπων» εναντίον της Ρωσίας στη γειτονική Συρία και δεν θέλει να εμπλακεί και σε δεύτερο δίχως να έχει εξασφαλίσει το αποτέλεσμα.
Στις 8 Ιανουαρίου, πάντως, στη μεταξύ τους συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη, Ρωσία και Τουρκία πρόσθεσαν άλλο ένα «πιάτο» στο μενού, το… τραγάνισμα του πολέμου στη Λιβύη. Όταν βγήκαν από τη συνάντηση, Ερντογάν και Πούτιν ζήτησαν κατάπαυση πυρός στη Λιβύη, αρχής γενομένης από τα μεσάνυχτα της περασμένης Κυριακής.
Λίγες μόνο μέρες πριν από την άφιξη Πούτιν ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι η Άγκυρα είχε αρχίσει να στέλνει στρατεύματα στη Λιβύη για να υποστηρίξει την κυβέρνηση του Σαράτζ (GNA), που απειλείται από τις δυνάμεις του στρατηγού Χαφτάρ, ο οποίος ξεκίνησε προς την Τρίπολη έχοντας τη στήριξη Αιγύπτου, Ρωσίας και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.
Ο Ερντογάν δήλωσε ότι οι Τούρκοι στρατιώτες θα απέχουν από τις μάχες και θα επικεντρωθούν στον συντονισμό και την εκπαίδευση. Ο στόχος της Τουρκίας, είπε τότε ο Ερντογάν, είναι «όχι να πολεμήσει, αλλά να υποστηρίξει τη νόμιμη κυβέρνηση και να διασφαλίσει ότι θα αποφευχθεί μια ανθρωπιστική τραγωδία». Οι Τούρκοι αξιωματούχοι, πάντως, δεν έδωσαν ακριβή περιγραφή της κλίμακας της τουρκικής αποστολής. Εκτιμάται ότι η Άγκυρα προετοιμάστηκε για να στείλει αρκετά πολεμικά πλοία και μαχητικά αεροσκάφη, καθώς και δυνάμεις εδάφους.
Η Τουρκία είχε ήδη προμηθεύσει τις δυνάμεις του Σαράτζ (GNA) με όπλα, συμπεριλαμβανομένων οπλισμένων drones. Επίσης ήδη δρουν στη Λιβύη Σύροι μισθοφόροι, που αποτελούν τον κύριο όγκο της πολεμικής δύναμης Ερντογάν.
Παρά ταύτα, στις 6 Ιανουαρίου οι δυνάμεις του στρατηγού Χαφτάρ ανακοίνωσαν ότι είχαν καταλάβει τη Σύρτη. Καθώς ο Χαφτάρ προελαύνει στη Λιβύη, η Τουρκία ελπίζει ότι η αποστολή των δικών της δυνάμεων θα αλλάξει την ισορροπία υπέρ του Σαράτζ, εφόσον δεν βρεθεί μια συμβιβαστική λύση.
Τι ενδιαφέρει τον Ερντογάν
Ένα αδιέξοδο και νέες ειρηνευτικές συνομιλίες δείχνουν να ευνοούν στην παρούσα φάση τα σχέδια του Ερντογάν. Η Τουρκία και η Ρωσία, εξάλλου, φαίνεται να εξακολουθούν να κινούνται ξεχωριστά από τις ευρωπαϊκές ειρηνευτικές προσπάθειες. Το ιδανικό σενάριο για την Τουρκία παραμένει η διάλυση του συνασπισμού του στρατηγού Χαφτάρ.
Ο Λίβυος Ταρέκ Μεγκερίσι του European Council on Foreign Relations (think tank του Λονδίνου) τονίζει ότι για την Τουρκία είναι ζωτικής σημασίας από την αρχή η εξασφάλιση της έγκρισης της Ρωσίας. Κάτι που αποδείχθηκε και στην τελευταία διάσκεψη στη Μόσχα.
Για την εύνοια του Κρεμλίνου
Ο στρατηγός Χαφτάρ, από την άλλη πλευρά, έχει δελεάσει τη Ρωσία με υποσχέσεις για συμβόλαια δισεκατομμυρίων σε υποδομές και ενέργεια. Αν η Τουρκία καταφέρει να πείσει τον Σαράτζ να κάνει μια παρόμοια προσφορά στον Πούτιν κι έτσι να ματαιώσει την προέλαση του Χαφτάρ, η Ρωσία ίσως μπει στον πειρασμό να αλλάξει πλευρά ή να αποσυρθεί. Όχι από τη μοιρασιά της Λιβύης, αλλά από την έμπρακτη υποστήριξη στον Χαφτάρ.
Η Ρωσία ενεπλάκη στη διαμάχη της Λιβύης πολύ αργότερα από ό,τι η Αίγυπτος ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αλλά αποτελεί τη μοναδική πλευρά με την οποία η Τουρκία μπορεί να διαπραγματευτεί μια λύση. Αυτό πιστεύει ο Emadeddin Badi, Λίβυος πολιτικός αναλυτής στο Middle East Institute της Ουάσιγκτον. Τονίζει ότι «για να βγει το στοίχημα της Τουρκίας στη Λιβύη, θα πρέπει να ντιλάρει με τους Ρώσους».
«Κόντρα» η κοινή γνώμη
Υπάρχουν, όμως, και εσωτερικά πολιτικά εμπόδια στα σχέδια του Ερντογάν για αποστολή μεγάλης στρατιωτικής δύναμης στη Λιβύη. Οι Τούρκοι, όπως ακριβώς και ο Πρόεδρός τους, θα ήθελαν να δουν τη χώρα τους να παίζει μεγαλύτερο ρόλο στη Λιβύη, που στο παρελθόν υπήρξε υπό οθωμανική κυριαρχία. Αλλά η πλειονότητα δεν θέλει να διακινδυνεύσουν ζωές Τούρκων. Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Istanbul Economics Research, μόνο το 34% των Τούρκων στηρίζουν την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων στη Λιβύη. Το 58% είναι κατά.
Η πρόσφατη τουρκική επιχείρηση στη Συρία, που είχε την υποστήριξη της πλειονότητας των Τούρκων, έδωσε στον Ερντογάν μια άνοδο στις δημοσκοπήσεις. Η Λιβύη θα μπορούσε εύκολα να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα για τον Σουλτάνο.
Ελιγμοί και «ναρκοπέδια»
Ο Ερντογάν, πάντως, δείχνει να καταφέρνει να αποφεύγει τις κακοτοπιές. Προσφέρει διευκολύνσεις στη Ρωσία και αποτελεί τον αγαπημένο φίλο του Ντόναλντ Τραμπ. Η τουρκική οικονομία κατάφερε τελικά να βγει από την ύφεση το 2019. Η κυβέρνηση απέφυγε τις οικονομικές κυρώσεις όταν η Αμερική ανέβαλε τα σχέδια να τιμωρηθεί η Τουρκία για την αγορά του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400.
Όμως, κάτω από την επιφάνεια σχηματίζονται ρωγμές. Στην πολιτική σκηνή η πίεση συσσωρεύεται. Αναπτερωμένη από τις επιτυχίες της στις τοπικές εκλογές του 2019, η κοσμική αντιπολίτευση θα κάνει νέα ανοίγματα στους συντηρητικούς και τους Κούρδους ψηφοφόρους. Ο Ερντογάν θα αντιμετωπίσει προκλήσεις και από το ίδιο του το κόμμα. Ήδη ο πρώην πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου και ένας πρώην υπ. Οικονομίας, ο Αλί Μπαμπατζάν, τα έσπασαν με το AKP του Ερντογάν. Οι δυο τους πρόκειται να δημιουργήσουν ένα ή περισσότερα κόμματα.
Η Τουρκία παραμένει φορτωμένη με μεγάλο χρέος και εκτεθειμένη σε εξωτερικά σοκ, συμπεριλαμβανομένων διπλωματικών κρίσεων στις σχέσεις με την Ευρώπη και την Αμερική. Η αγορά των S-400 ήδη κόστισε στην Τουρκία τη συμμετοχή της στο πρόγραμμα των μαχητικών αεροσκαφών F-35, αλλά και 12 δισ. δολάρια σε συμβόλαια τα οποία έχασε. Αν ο Ερντογάν συνεχίσει τον στενό εναγκαλισμό με τη Ρωσία, ίσως να μην καταφέρει τελικά να αποφύγει τις αμερικανικές κυρώσεις.
Η Τουρκία μπορεί σύντομα να κληθεί να αντιμετωπίσει άλλο ένα κύμα προσφύγων από τη Βορειοδυτική Συρία, όπου η κατάπαυση πυρός που διαπραγματεύθηκε ο Ερντογάν με τη Ρωσία κοντεύει να καταρρεύσει.
Αλλοίωση πληθυσμού στη Συρία
Πρόβλημα ανακύπτει και με την τύχη των προσφύγων που ήδη βρίσκονται στην Τουρκία. Ο Ερντογάν λέει ότι θέλει να επανεγκαταστήσει δύο εκατομμύρια από αυτούς τους πρόσφυγες σε μια «ζώνη ασφαλείας» που σχεδιάζει να δημιουργήσει σε κουρδικές περιοχές της Συρίας. Για τους επικριτές του, αυτή η «επανεγκατάσταση» μοιάζει με «δημογραφική μηχανική».
Ο Ερντογάν απείλησε τις δυτικές κυβερνήσεις ότι, αν δεν εγκρίνουν το πρότζεκτ του, δηλαδή να αλλοιώσει τις κουρδικές περιοχές στέλνοντας δύο εκατ. πρόσφυγες, τότε εκείνος θα σκίσει τη συμφωνία του 2016 με την Ευρωπαϊκή Ένωση για το προσφυγικό, θα ανοίξει τα σύνορα και θα στείλει ένα τεράστιο πλήθος την Ελλάδα.
