Βασιλική Καραδήμου – Εμείς οι θνητοί*
Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο στάθηκε η ομιλία μου με τίτλο «ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΘΝΗΤΟΙ» για την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου, που οργάνωσε η Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία, Παράρτημα Βέροιας, στις 4 Φεβρουαρίου 2019.
Μόνο εύκολο δεν είναι να μιλήσει κανείς για τον καρκίνο. Από οποιοδήποτε πρίσμα και να το δεις παραμένει ένα μυστήριο, ένα μυστήριο που όλη η Ιατρική Κοινότητα, και όχι μόνο, προσπαθεί να κατανοήσει, να αναλύσει, να καταγράψει, χρόνια τώρα. Ένα μυστήριο που καθρεφτίζει το πεπερασμένο της ζωής σου, και σε φέρνει αντιμέτωπο με τη θνητότητα…
Είναι άραγε ο σύγχρονος άνθρωπος προετοιμασμένος να δει στον καθρέφτη της ζωής του το είδωλο της θνητότητας του; Μπορεί να αντικρίσει το ενδεχόμενο της νοσηρότητας του, που μπορεί να είναι και καταληκτική, και είναι σε θέση να τη διαχειριστεί;
Θα μπορούσε άραγε ο άνθρωπος να μετουσιώσει αυτόν τον αγώνα της ζωής σε πείσμα θανάτου, όχι απλά σα να πρόκειται για μια μεταφυσική αναζήτηση, αλλά σα να είναι ένα ταξίδι εσωτερικής μεταμόρφωσης, που θα κάνει να μοιάζει το έργο της ζωής του « έργο τέχνης»;
Θα μπορούσε να μετατρέψει το επέκεινα του θανάτου σε διαρκή αγώνα για την ζωή;
Ποιος είναι ο ρόλος των θεραπόντων ιατρών σε όλο αυτό το ταξίδι;
Είναι, άραγε, οι ιατροί έτοιμοι να διαχειριστούν τη νόσο, όταν δεν αποτελούν αγγελιοφόρο αλλά παραλήπτη του μηνύματος;
Ο καρκίνος είναι γνωστός σε όλους μας, όμως είναι ένας γνωστός που κανένας μας δεν θα ήθελε ποτέ να συναντήσει στη ζωή του.
Η «επάρατη νόσος », η «κακιά αρρώστια»… Πολλοί μέχρι και σήμερα αδυνατούν να μιλήσουν για τη νόσο με το όνομα της. «Ο καημένος πάσχει από την κακιά αρρώστια, μακριά από δω!!!»
Κακιά αρρώστια ίσον καρκίνος, ίσον θάνατος. Μια νόσος που έχει δαιμονοποιηθεί!
Δυστυχώς ο άνθρωπος κινδυνεύει από την άγνοια της νόσου, ακόμη και όταν είναι σωματικά υγιής, διότι μπλέκει σε τέτοιου είδους δεισιδαιμονίες. Στόχος μας είναι να αποδαιμονοποιήσουμε τη νόσο και ο μοναδικός τρόπος να νικήσεις τους δαίμονες είναι να τους γνωρίσεις!
Στη γνώση λοιπόν βασίζεται όλος αυτός ο αγώνας της πρόληψης και όχι μόνο αυτής, κατά του καρκίνου…
Ένας χορός αυτή η νόσος… ένα TANGO… όπως αποτυπώνεται σ’ αυτήν την πολύ όμορφη φωτογραφία, όπου ο καρκίνος έχει επιλέξει την ασθενή του σφιχταγκαλιάζοντας την, η οποία ακολουθεί σιωπηλά τους ρυθμούς του «leader» παρτενέρ της… Ένας χορός μόνο για δύο, κι εμείς οι φίλοι, οι συγγενείς απ’ έξω παρακολουθούμε. Υπάρχει όμως ένας άνθρωπος, ένας παρατηρητής που έχει υψώσει την ομπρέλα του προστατεύοντας το ζευγάρι, ελέγχοντας το χορό, το ρυθμό, τα βήματά του, την εναλλαγή του κι αυτός δεν είναι άλλος από τον θεράποντα ιατρό.
Σκοπός του είναι να απομακρύνει τον καρκίνο από την ασθενή του και να διακόψει το χορό, όπως όταν επέρχεται η πλήρης ίαση της νόσου. Κάποιες φορές όμως αυτό δεν είναι εφικτό. Τότε προσπαθεί να απομακρύνει τον καρκίνο από την παρτενέρ του, να τον αφήσει σε μια γωνιά σαν να κοιμάται, και παίρνει αυτός τη θέση του στο χορό. Θεράπων ιατρός λοιπόν και ασθενής θα συνεχίσουν να χορεύουν μαζί πλέον, γιατί η σχέση του ογκολογικού ασθενή με τον ιατρό του είναι μια άρρηκτα δεμένη σχέση κι είναι σχέση ζωής.
«Γιατρέ, τι έχω;» είναι μια ερώτηση που ακούμε πολλές φορές την ημέρα. Υπάρχουν όμως φορές που η ερώτηση αυτή είναι πολύ μεγάλη και πολύ βαριά. Όταν φτάνεις στο τέλος της υπερηχογραφικής εξέτασης του μαστού κι έχεις ένα σοβαρό εύρημα, η γυναίκα σε κοιτάει στα μάτια βαθιά και σε ρωτάει « Γιατρέ, τι έχω;» Κι εσύ ως επιστήμονας οφείλεις να δώσεις απαντήσεις, τι είναι αυτό που βλέπεις, εάν είναι καλό ή κακό ή εάν χρήζει περαιτέρω ελέγχου. Οι γυναίκες γνωρίζουν πως όταν πεις ότι το εν λόγω εύρημα χρήζει βιοψίας, το πρώτο πράγμα που θα σκεφθούν είναι ο καρκίνος.
Συγκλονίζει η εικόνα της στιγμής, όταν εσύ, ως ιατρός, αναλύεις, εξηγείς, προετοιμάζεις και βλέπεις την στεναχώρια ξαφνικά να ζωγραφίζεται στο πρόσωπο της ασθενούς σου, βλέπεις το χάσμα ανάμεσα στη ζωή, που είχε την περασμένη εβδομάδα και στη ζωή, την οποία ετοιμάζεται να ζήσει και τα μάτια της βουρκώνουν δίχως να κλαίει… Αυτές είναι μεγάλες ώρες και « ιερές» στιγμές, τόσο για τον ασθενή, όσο και για τον ιατρό. Εκεί οφείλεις να έχεις ενσυναίσθηση, οφείλεις να καταλάβεις τι είναι αυτό που περνάει εκείνη την ώρα η γυναίκα και ο κάθε ασθενής, γιατί απλά περνάει το κατώφλι μιας μεγάλης ιστορίας που δεν γνωρίζεις πάντα πού θα οδηγήσει….
Όταν επιβεβαιωθεί η διάγνωση, συνήθως με το πόρισμα της βιοψίας, αρχίζει ο καταιγισμός ερωτήσεων.
«Γιατρέ, δεν έχω λεφτά, πού πρέπει να απευθυνθώ; Πόσο καιρό θα περιμένω, για να κάνω αξονική; Πού να πάω να χειρουργηθώ; Έχει μεγάλη αναμονή, μπορώ να περιμένω; Θα μπορέσω να επιστρέψω στη δουλειά μου; Θα μπορέσω να στηρίξω οικονομικά την οικογένεια μου; Λένε θα πέσουν τα μαλλιά μου! Θα μπορέσω να ξανακάνω έρωτα με τα χάλια που θα έχω; Πώς θα το πω στα παιδιά μου; Θα πεθάνω…;»
Διάγνωση… κεραυνός εν αιθρία!!! Συνειδητοποιείς την ανατροπή κάθε σχεδίου σου, αδυνατείς να αντιληφθείς την κατάσταση, πανικοβάλλεσαι και όλα αυτά τα συναισθήματα επιτείνονται, όταν η αρρώστια δεν πάει καλά. Δεν νομίζω πως υπάρχει πιο εύστοχος πίνακας από αυτόν του Edvard Munch – Η κραυγή
O καρκίνος είναι μια αρρώστια που ρουφάει τους χυμούς σου, που ξεριζώνει τις δυνάμεις σου, που απογυμνώνει τα συναισθήματα σου, που συρρικνώνει το χρόνο σου… κι έτσι ξαφνικά όλα γίνονται πιο λίγα. Ξαφνικά ναι, έτσι γίνεται πάντα, ξαφνικά, γιατί δεν μπορείς να ελέγξεις τη στιγμή ούτε τη δύναμη που τη διέπει. Έχεις λοιπόν λιγότερο χρόνο να εργαστείς, να ονειρευτείς, να αγαπήσεις και να αγαπηθείς… Νιώθεις πως ο χρόνος σου τελειώνει και πολλές φορές αδυνατείς να ζήσεις ακόμη και αυτό το λίγο που σου έμεινε!
Ένας λαβύρινθος αυτή η ιστορία… ένας λαβύρινθος με πολλαπλές εξετάσεις επαναλαμβανόμενες. Αξονικές, βιοψίες, χειρουργεία, ακτινοθεραπείες, χημειοθεραπείες, ορμονοθεραπείες και σε όλα αυτά προσθέστε τον σωματικό πόνο και την ψυχική εξάντληση….
Όμως κάθε λαβύρινθος έχει πάντα μία έξοδο και η αλήθεια είναι πως η Ιατρική τα τελευταία χρόνια βοηθάει ολοένα και περισσότερους ασθενείς να την ανακαλύψουνε!
Η υψηλή εξειδίκευση του ιατρικού προσωπικού, η χρήση καινούργιων διαγνωστικών μηχανημάτων με τρομερές δυνατότητες, η χρήση καινούργιων εξατομικευμένων και στοχευμένων θεραπειών καθώς και η στροφή προς την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού, έχουν καταφέρει τα τελευταία χρόνια ο πρώιμος καρκίνος να θεραπεύεται σε τρομερά υψηλά επίπεδα και ο μέσος όρος ζωής, από 12 μήνες που ήτανε το 2001, να φτάσει περίπου στα 7 χρόνια.
Παρατηρώντας το πορτραίτο του Dr. Gachet, ιατρού του Vincent van Gogh, δεν μπορώ να μη σταματήσω στη βαθυστόχαστη λύπη και στο μεγάλο προβληματισμό του. Και πώς να μην είναι προβληματισμένος ένας γιατρός;
Γιατί είναι αυτός που θα πρέπει να αναγγείλει την είδηση, είναι αυτός που θα προσπαθήσει να κατευθύνει σωστά τον ασθενή του, και να τον αντιμετωπίσει με τον αρτιότερο επιστημονικά τρόπο. Είναι αυτός που πρέπει να έχει ενσυναίσθηση.
Πόσο όμορφη λέξη! Μπορούν, άραγε, όλοι οι ιατροί να έχουν ενσυναίσθηση, μπορεί να διδαχθεί ή τελικά μπορεί να είναι μόνο απόρροια βιωματικών γεγονότων και πνευματικών διεργασιών;
Παρατηρώντας τους θεράποντες ιατρούς που είναι πραγματικά άξιοι λόγου, διότι δυστυχώς υπάρχουν και εκείνοι που δεν είναι, θα μπορούσε να πει κανείς πως υπάρχουν αρκετά μοντέλα ιατρών…
Ο ιατρός πατερναλίστας, είναι αυτός που σου παρέχει την ασφάλεια της αυθεντίας του, γνώστης και κάτοχος του αντικειμένου του, κι εσύ ως ασθενής δεν μπορείς παρά να υπακούσεις….
Ο ιατρός που καταγράφει τα γεγονότα και με βάση τα βιβλιογραφικά δεδομένα απλά σε κατευθύνει… και εκείνος ο ιατρός που μπαίνει στη διαδικασία διαλόγου με το ασθενή, στην ιδιαιτερότητά του, ακούει τις ανάγκες του, τις ερμηνεύει και προσπαθεί να ανταποκριθεί στην ιδιαιτερότητα των δικών του αναγκών….
Αυτό από μόνο του είναι τρομακτικά δύσκολο. Διότι αυτή είναι μία διαδικασία που επαναλαμβάνεται διαρκώς. Δεν είναι τυχαίο πως αυτοί οι άνθρωποι έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά στο «BURN OUT SINDROME » – το σύνδρομο εξουθενωτικής επαγγελματικής κόπωσης, τα υψηλότερα ποσοστά σε διαζύγια…
Δεν είναι εύκολο πράγμα να παλεύεις συνέχεια, είτε να κερδίζεις, είτε να χάνεις τη μάχη. Ο αγώνας αυτός απαιτεί πολλά περισσότερα από χρόνο, ενέργεια, κατανόηση και γνώση. Απαιτεί βαθιές πνευματικές αναζητήσεις, που θα σου επιτρέψουν να απομακρύνεις τις δικές σου μαύρες σκέψεις, και να σταθείς ως στυλοβάτης απέναντι στον ογκολογικό ασθενή. Ίσως θα πρέπει να ακουμπήσεις στη Θεολογία, στη Φιλοσοφία, στη Λογοτεχνία, στην Τέχνη, στην Ποίηση, στη Ζωγραφική.
Πόσο μεγάλο ρόλο διαδραματίζει η πίστη σε όλο αυτό; Μπορεί η πίστη να αποτελέσει ασπίδα, τόσο για τον ιατρό, όσο και για τον ίδιο τον άρρωστο; Η πίστη ως ένας μοχλός εσωτερικής αναζήτησης και μεταμόρφωσης. Ουσιαστικής μεταμόρφωσης κι όχι απλά σαν ένα εργαλείο σωτηρίας.
Ίσως τελικά αυτή η σπουδαία επιστήμη της Ιατρικής θα πρέπει να γεφυρωθεί με τις ανθρωπιστικές σπουδές, και σε εκπαιδευτικό επίπεδο
Σε πολλές χώρες του αναπτυγμένου κόσμου έχει ξεκινήσει μια διαφορετική θεώρηση και μια διαφορετική προσέγγιση του ογκολογικού ασθενούς, όχι μόνο από τους ιατρούς αλλά και κυρίως από κρατικούς φορείς, αλλά και από απλούς ανθρώπους
Ασθενής τελικού σταδίου μεταφέρθηκε στο μουσείο του ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ για να θαυμάσει τον πίνακα του REBRANT.
Στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Μόντρεαλ του Καναδά, από την 1η Νοεμβρίου του 2018, συνταγογραφούνται από τους ιατρούς επισκέψεις στο χώρο του μουσείου για τους νεοπλασματικούς ασθενείς!!!
Πόσα θαυμαστικά μπορεί να βάλει κανείς σε αυτή τη δράση! Μήπως θα έπρεπε κι εμείς οι Έλληνες με τη σειρά μας να ακολουθήσουμε; Μήπως θα έπρεπε οι πολιτικοί, οι πολιτειακοί θεσμοί και εμείς οι απλοί άνθρωποι να ανασκουμπωθούμε, να αντιληφθούμε την πολυπρισματικότητα της νόσου και να δράσουμε;
Δεν χρειάζεται κλάματα η νόσος και ο θάνατος… χρειάζεται παιδεία!!!
Οφείλουμε να αντιληφθούμε πως η ελευθερία, η ελευθερία της ύπαρξής μας, περιορίζεται ολοένα και περισσότερο, όσο περνάνε τα χρόνια…
Δεν αφήνουμε δικαίωμα ύπαρξης στο θάνατο, αφού o πολιτισμός μας αποθεώνει αποκλειστικά την νεότητα και την ομορφιά.
Δεν ανεχόμαστε πλέον τη θέα μιας ρυτίδας στο πρόσωπό μας, και πολύ περισσότερο μιας δεύτερης, καθότι είναι συνυφασμένες στον κόσμο μας με το γήρας, και δεν αντιλαμβανόμαστε πως αυτές οι ρυτίδες αντιπροσωπεύουν τον τρόπο που οι εμπειρίες της ζωή μας γράφουν στο πρόσωπό μας.
Τρομοκρατούμαστε στην όψη μιας χειρουργικής ουλής, αντί να θυμόμαστε πως ουλές φέρουν μόνο εκείνοι που κατάφεραν να επιβιώσουν. Όλοι, όσοι πολέμησαν σκληρά, όχι τον θάνατο, αλλά όσοι πολέμησαν σκληρά να διατηρηθούν στη ζωή, ορθώνοντας το ανάστημά τους, επαναπροσδιορίζοντας τις αξίες τους, τις σχέσεις τους, προχωρώντας πιο ώριμοι και πιο σοφοί.
Εμείς οι θνητοί, λοιπόν, εμείς οι θνητοί ασθενείς, εμείς οι θνητοί ιατροί, αλλά και εμείς οι θνητοί Ιατροί, που κάποτε μπορεί να γίνουμε και οι ίδιοι μας ασθενείς.
Είναι, άραγε, οι ιατροί έτοιμοι να διαχειριστούν τη νόσο, όταν δεν αποτελούν αγγελιοφόρο αλλά παραλήπτη του μηνύματος;
Εμείς οι ιατροί νομίζουμε πως, φορώντας την άσπρη ιατρική ποδιά, είμαστε στο απυρόβλητο. Μαθαίνουμε να ζούμε με τον θάνατο και τις ασθένειες, όχι μόνο τις νεοπλασματικές, από την αρχή των σπουδών μας.
Τον αναγνωρίζουμε τον θάνατο, τον ακούμε, τον μυρίζουμε, κινούμαστε στον ίδιο χώρο, συνυπάρχουμε, τον πολεμάμε, αλλά αυτός δεν είναι ποτέ ο δικός μας θάνατος, αλλά ο θάνατος ενός άλλου… Και, κάθε φορά που μιλάμε σε κάποιον ασθενή, βρισκόμαστε σε ένα σκαλοπάτι παραπάνω, γιατί ο ασθενής έχει το πρόβλημα, εκείνος έχει τον καρκίνο, δεν τον έχω εγώ, εκείνος θα πρέπει να υποβληθεί στις εξετάσεις, δεν θα πρέπει να υποβληθώ εγώ, εκείνος θα πρέπει να πάρει τη θεραπεία κι όχι εγώ. Άρα, είμαστε κατά κάτι τι αλαζόνες, υπερόπτες. Συμβαίνει, πολλές φορές συμβαίνει. Γιατί ξεχνάμε την άλλη πλευρά του νομίσματος και θεωρούμε πως αυτή η ώρα θα αργήσει πολύ για εμάς. Ο καρκίνος όμως δεν κάνει διακρίσεις σε γιατρούς και μη, σε πλούσιους και φτωχούς, δεν διακρίνει ούτε κόμματα, ούτε χρώματα, απλά κάποια στιγμή εμφανίζεται μπροστά σου και σε καλεί σε χορό, τι κι αν είσαι γιατρός…
«Όταν η Ανάσα Γίνεται Αέρας». Ένα καταπληκτικό βιβλίο.
Πρωταγωνιστής ένας νεαρός άνδρας, 36 ετών, ο Paul Kalanithi, ειδικευόμενος Νευροχειρουργικής. Στο τελευταίο τρίμηνο της ειδικότητάς του, διαγιγνώσκεται με καρκίνο του πνεύμονα τελικού σταδίου. Ο Paul Kalanithi τη μια μέρα φορούσε την χειρουργική ποδιά, για να χειρουργήσει, και την επόμενη φορούσε την ποδιά του ασθενούς, για να υποβληθεί σε χημειοθεραπεία.
Τη μία ήτανε ιατρός με όνειρα, και την άλλη ασθενής τελικού σταδίου, που προσπαθούσε να αγωνιστεί για τη ζωή του… Κι έτσι, ξαφνικά, το μέλλον που είχε ονειρευτεί έσβησε για πάντα… Μία εκπληκτική μεταμόρφωση ενός ανθρώπου που προσπαθούσε να αντιληφθεί τι δίνει αξία στη ζωή, ώστε να τη ζει κανείς σε πείσμα θανάτου.
Και είναι άραγε ο μοναδικός; Όχι, βέβαια… Δυστυχώς υπάρχουν πολλοί συνάδελφοι που αγωνίζονται για τη ζωή τους σε καθημερινή βάση. Είναι αλήθεια λίγοι εκείνοι οι ογκολόγοι, που το πρωί πηγαίνουνε να κάνουνε οι ίδιοι χημειοθεραπεία και το απόγευμα φροντίζουν τους ασθενείς τους; Όχι, βέβαια!
Ποιος όμως ασχολείται με αυτό; Κανείς! Αυτό είναι ένα θέμα που δεν πουλάει… Κι όμως αυτό είναι ένα LIFE STYLE… αυτό είναι MY STYLE ROCKS!… Διότι δεν είναι εύκολο να πολεμάς τον δικό σου καρκίνο, ενώ παράλληλα να αγωνίζεσαι και για τον καρκίνο των άλλων!
«Μαμά ξέρεις κάτι;» μου είπε ο γιος μου, όσο έγραφα αυτό το άρθρο κι αυτός καθότανε απέναντι και ζωγράφιζε τον πιο όμορφο μήνα του χρόνου, τον Ιούλιο, τη θάλασσα και τα κύματά της…. «Ξέρεις τι πιστεύω εγώ, μαμά; Πιστεύω πως η ζωή είναι σαν τα κύματα, έχει ένα χρονικό περιθώριο, σκάει και χάνεται….»
Αυτή είναι η αλήθεια, ποτέ δεν ξέρεις το δικό σου κύμα πότε και πώς θα σκάσει…
Εμείς οι θνητοί, λοιπόν, μπορούμε να νικήσουμε τον καρκίνο και στην πνευματική του διάσταση…
Πρέπει να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που δίνει αξία στη ζωή μας…
«Εμπρός κοιτάζω τ΄αναμμένα μου κεριά» έγραφε ο Καβάφης στο ποίημά του…
Κοιτάζω εκείνα τα κεριά που φέγγουν τον δρόμο και μου δείχνουν τι είναι αυτό που έχει αξία στη ζωή, τι είναι αυτό που την καθιστά σημαντική.
Μακάρι αυτό να το καταφέρουμε πριν συναντηθούμε με την επάρατη νόσο και πριν αντικρίσουμε το θάνατο…
“Ο πληγωμένος άγγελος του Simberg δεν είναι άλλος από τον δικό μας ασθενή” (Ιωάννης Μπουκοβίνας), αυτόν που εμείς οι θνητοί ιατροί οφείλουμε να συνοδεύσουμε, οφείλουμε να απαλύνουμε τον πόνο του, και φυσικά οφείλουμε να θεραπεύσουμε, γιατί, εάν δεν το κάνουμε εμείς, που έχουμε εκπαιδευτεί γι΄ αυτό, ποιος άλλος θα το κάνει;
«Ε, κακομοίρη άνθρωπε», είπε δυνατά, «μπορείς να μετακινήσεις βουνά, να κάμεις θάματα κι εσύ να βουλιάζεις στην κοπριά, στην τεμπελιά και στην απιστία!
Θεό έχεις μέσα σου, Θεό κουβαλάς και δεν το ξέρεις, το μαθαίνεις μονάχα την… ώρα που πεθαίνεις, μα ‘ναι πολύ αργά. Ας ανασκουμπωθούμε εμείς που το ξέρουμε, ας σύρουμε, μπορεί να μας ακούσουν!»
Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα! (Ν. Καζαντάκης – “Ασκητική”)
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΝ. ΚΑΡΑΔΗΜΟΥ
ΙΑΤΡΟΣ ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΡΙΑ στο Κέντρο Υγείας Βέροιας.
———————————-
*ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΩΝΥΜΟ ΤΙΤΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΑΤΟΥΛ ΓΚΑΟΥΑΝΤΕ« ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΘΝΗΤΟΙ»
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΘΕΡΜΑ ΤΟΝ κ. ΜΠΟΥΚΟΒΙΝΑ, ΙΑΤΡΟ-ΟΓΚΟΛΟΓΟ, (Πρόεδρο της Εταιρείας Ογκολόγων – Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ), που μου έδωσε τα ερεθίσματα για να γράψω αυτό το άρθρο
