Η εντυπωσιακή κρήνη στην πλατεία της Μεθώνης Πιερίας, ένα μνημείο για τα Ελληνόπουλα που ξενιτευτήκαν
Δημήτρης Ρουκάς M.Sc.
Τεχν. Γεωπόνος Επιστημονικός Συνεργάτης Π.Ε. Πιερίας
Σε μια εποχή όπου τα χωριά αλλά και οι πόλεις δεν διέθεταν σύγχρονο υδρευτικό δίκτυο οι κρήνες στις πλατείες και στις γειτονιές εξυπηρετούσαν τους κατοίκους στο θέμα της ύδρευσή τους με την προμήθεια νερού για να καλύψουν τις διάφορες ανάγκες τους. Οι δημόσιες κρήνες, συμπεριλαμβάνονται ανάμεσα στης μικρής κλίμακας αλλά σημαντικές αστικές υποδομές που κατασκευάστηκαν. Συνήθως αποτελούσαν καλαίσθητες κατασκευές σε χαρακτηριστικά σημεία του χωριού και της πόλης. Σε πλατείες, κοντά σε λατρευτικούς χώρους, γενικά σε χώρους συνάθροισης των ανθρώπων, ενώ πολλές φορές βρίσκονταν προσαρτημένες σε προσόψεις ιδιωτικών κτηρίων
Στην Μεθώνη Πιερίας σώζεται μέχρι τις μέρες μας μια εντυπωσιακή κρήνη με υδαταποθήκη (δεξαμενή ύδρευσης). Η κάτοικοι την αποκαλούν η παλιά βρύση. Η υδαταποθήκη (δεξαμενή ύδρευσης) με κρήνες της Μεθώνης Πιερίας κατασκευαστικέ στα μέσα του μεσοπολέμου και συγκεκριμένα το 1930, όπως καταμαρτυρεί η κτητορική μαρμάρινη επιγραφή, αλλά και όπως φαίνεται μέσα από τα πρακτικά των συμβουλίων της κοινότητας Μεθώνης, επί προεδρίας Ε. Μάνδαλου.
Η δημόσια κρήνη, είναι κτισμένη στο κέντρο του χωριού και απέναντι από τον κεντρικό Ναό που είναι αφιερωμένος στους Αποστόλους, Πέτρο και Παύλο, (ο Ενοριακός Ναός είναι του Αποστόλου Παύλου) στη θέση της κύριας βρύσης του χωριού, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πλατεία της Μεθώνης (Φωτ. 1). Η επιλογή της συγκεκριμένης θέσης εξασφάλιζε την άμεση πρόσβαση των κατοίκων σε νερό. Εξυπηρετούσε τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων για πόσιμο νερό και για άρδευση των χωραφιών και αποτελούσε πυρήνα της κοινωνικής ζωής και τόπο συνάντησης. Η παρουσία της κρήνης στον χώρο αυτό δεν εξυπηρετούσε μόνο αυτές τις ανάγκες αλλά καθώς αποτελούσε και μια εντυπωσιακή κατασκευή όμορφα διακοσμημένη, ήταν αλλά και παραμένει στοιχείο αρχιτεκτονικής αναβάθμισης και αισθητικής του οικιστικού κέντρου του χωριού. Επίσης αποτελεί και ένα «τεχνητό» σημείο προσανατολισμού στο δομημένο περιβάλλον καθώς είναι επιμελώς και απόλυτα προσανατολισμένη στο χώρο, όπου η κάθε πλευρά της βλέπει και σε ένα σημείο του ορίζοντα.
Για πολλές δεκαετίες ο χώρος γύρω από την κρήνη της Μεθώνης αποτελούσε το ευδιάκριτο σημείο της (Φωτ. 2). Αποτελούσε καθημερινά τόπο συνάντησης των κατοίκων του χωρίου (Φωτ. 3).
Καθημερινά κατέφθαναν οι κάτοικοι, ύστερα από τις κοπιαστικές εργασίες τους στα χωράφια, για να πιουν νερό και να ξεδιψάσουν αλλά και για να ποτίσουν τα ζώα και τους μπαξέδες τους. Ειδικά κάποιες μέρες του χρόνου ξεχείλιζε από κόσμο, όπως στην περιφορά της εικόνας του Αποστόλου Παύλου του Ι. Ναού της Μεθώνης ανήμερα της εορτής του (Φωτ. 4), επίσης των Φώτων. Έναν από τους πρώτους χώρους που έπρεπε να επισκεφτούν οι καινούργιες νύφες του χωριού ήταν και η βρύση ως έθιμο του γάμου (Φωτ. 5)
Ακόμη όσο αφορά στους τότε μαθητές και τις μαθήτριες, σίγουρα έχουν τις καλύτερες αναμνήσεις τους από την παλαιά βρύση στην πλατεία (Φωτ. 6).
Οι κάτοικοι της Μεθώνης Πιερίας
Ο οικισμός της Μεθώνης (έως το 1923 Ν. Ελευθεροχώρι) δημιουργήθηκε το 1909 για να στεγάσει Βόσνιους μουσουλμάνους, τους ονομαζόμενους και ΜΟΥΑΖΙΡΗΔΕΣ από το MUHADJIR (επανεγκατάσταση). Μέχρι τις μέρες μας σώζονται ορισμένα από τα σπίτια που κατασκευάστηκανγι’ αυτό το σκοπό. Μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Τούρκους (1912) στη Μεθώνη εγκαταστάθηκαν κάτοικοι από το Καταφύγι Κοζάνης. Την περίοδο 1918-1922 το χωριό ενισχύθηκε με την είσοδο των Θρακών (Ανατολική Θράκη) και μετά το 1919 έως το 1923 ήρθαν οι Πόντιοι.
Η εγκατάσταση των Βόσνιων μουσουλμάνων οφείλεται στο γεγονός της υπογραφής του αυστροουγγρικού πρωτοκόλλου και την παραίτηση της Τουρκίας από τα κυριαρχικά της δικαιώματα στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, μετά την επικράτηση των Νεότουρκων (1908). Κυρίως όμως είναι αποτέλεσμα του προγράμματος εκτουρκισμού των εθνικών μειονοτήτων ιδίως της Μακεδονίας, με εποικισμό,έτσι ώστε να γίνει αισθητή η αριθμητική υπεροχή του μουσουλμανικού στοιχείου. Στο πλαίσιο αυτό οι Νεότουρκοι έφεραν επίσης προς ψήφιση νόμους για το καθεστώς που θα ίσχυε σε εκκλησίες, σχολεία, στράτευση των Χριστιανών με σκοπό την υποχρεωτική εκμάθηση της τουρκικής ως εθνικής γλώσσας στη λειτουργία των δικαστηρίων και των συμβουλίων στα σαντζάκια, τα βιλαέτια κ.α. Εδικά η στράτευση των Χριστιανών, με ό,τι αυτή συνεπαγόταν στον Μακεδονικό χώρο, ώθησε πολλούς νέους Έλληνες να μεταναστεύσουν στο εξωτερικό για να την αποφύγουν και να κρατήσουν την εθνική τους συνείδηση.
Μεταξύ των νέων που προτίμησαν την εξορία ήταν και πολλοί από το Καταφύγι Κοζάνης, οι οποίοι πήγανε στην Αμερική. Δεν ξέχασαν ποτέ όμως τους δικούς τους στέλνοντας τις οικονομίες τους στις οικογένειές τους αλλά και για την κατασκευή διάφορων κοινωφελών έργων. Οι Καταφιώτες αμέσως μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας αποτέλεσαν τους πρώτους Έλληνες κατοίκους της Μεθώνης μετά την αποχώρηση των Βόσνιων εποίκων της (1913). Ορισμένοι από αυτούς που εγκαταστάθηκαν στο χωριό, ακολούθησαν τους συντοπίτες τους στην Αμερική για μια καλύτερη τύχη. Οι Καταφυγιώτες της Μεθώνης στην Αμερική δεν ξέχασαν τις ανάγκες που είχε ο τόπος, όπως γράφει και η κτητορική επιγραφή που βρίσκεται στην βρύση. Μέσα από τον σύλλογο «Μέγας Αλέξανδρος» που ίδρυσαν, έστειλαν χρήματα για να μπορέσει η απλή βρύση της κεντρικής πλατείας της Μεθώνης Πιερίας να γίνει μια πανέμορφη κρήνη με υδαταποθήκη για να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες σε νερό που είχαν οι συμπατριώτες τους. Η εν λόγω υδαταποθήκη με τις κρήνες της αποτέλεσε το κύριο σύστημα υδροδότησης του χωριού και εξυπηρέτησε την Μεθώνη για πολλά χρόνια.
Μέσα από τα πρακτικά των συμβουλίων της κοινότητας Μεθώνης έτος 1930
Τις αυξημένες ανάγκες υδροδότησης του χωριού μάλιστα μπορούμε να τις εντοπίσουμε και μέσα από τα πρακτικά των κοινοτικών συμβουλίων της Μεθώνης. Βλέπουμε πως τα πρακτικά των κοινοτικών συμβουλίων δεν είναι απλώς πρακτικά τυπικών αποφάσεων του συμβουλίου αλλά συγκροτούνται και υπάρχουν ανάλογα με τις ανάγκες της κοινωνίας και είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την καθημερινή ζωή και τα προβλήματά της. Μέσα από χειρόγραφες σελίδες μεγάλου σχήματος οι οποίες περιέχουν πρακτικά (Φωτ. 6) και τις αποφάσεις (Φωτ. 7) του κοινοτικού συμβουλίου της Μεθώνης του έτους 1930, εντοπίζουμε την απόφαση για την κατασκευή μιας υδαταποθήκης. Η οποία έχει ως σκοπό να εξυπηρετεί όχι μόνο τις υδροδοτικές ανάγκες των κατοίκων αλλά και τις ανάγκες για το πότισμα των οικόσιτων ζώων και να συμβάλλει στην άρδευση.
Παρασκευή 21 Φεβρουαρίου 1930
Θέμα 4ο Διάθεσης πιστώσεως δια την κατασκευήν υδραποθήκην ως την κρήνην Ν. Ελευθεροχωρίου
Ο πρόεδρος προτείνει όπως το συμβούλιο εγκρίνει … χρηματικό ένταλμα δια την επί αποδ. λ/σμου κατασκευής μίας υδραποθηκης ως την κύρια κρήνη του συν/σμου Νέου Ελευθεροχωρίου εν της οποίας να συγκεντρώνονται το ύδωρ της νυκτός και να χρησιμοποιείται παρά των κατοίκων δια το πότισμα των καπνοσπορίων δια την φύτευσή των καπνών και δια το πότισμα των ζώων. Αριθμ αποφ. 22 Αναγράφει καταρχήν πίστωση ποσό 2.000 δρχ..
Καθώς οι ανάγκες για νερό είναι μεγάλες, τον ίδιο χρόνο (1930) έχουμε και άλλη απόφαση, αυτή τη φορά για τον εμπλουτισμό με νερό της υδαταποθήκης που την αναφέρουν ως υδραγωγείο. Ο εμπλουτισμός έγινε με μεταφορά νερού από την πηγή της Αγίας Βαρβάρας προς την υδαταποθήκη. Για όσους γνωρίζουν τη γεωγραφία της περιοχής, καταλαβαίνουμε για τι έργο μιλάμε την εποχή εκείνη.
Κυριακή 20 Ιουλίου 1930
Θέμα 4ο Περί διαθέσεως πίστωσης δια την επιαποδ. λ/σμού περισυλλογής των υδάτων πηγής Ν. Ελευθεροχωρίου.
Αναγράφει καταρχήν πίστωση ποσό 30.000 δρχ. δια την ύδρευση του συν/σμου Ν. Ελευθεροχωρίου ήτην δια την περισυλλογή των υδάτων της πηγής προς εμπλουτισμού του υπάρχοντος υδραγωγείο … με αριθ απόφαση 46 (Αναγράφει καταρχήν πίστωση ποσό 30.000 δρχ.).
Το κόστος των έργων για την κατασκευή της υδαταποθηκης ανήρθε στις 1.855,50 δραχμές. Ενώ το ποσό που δαπανήθηκε για το έργο αυτό με τους διοχετευτικούς σωλήνες που μετέφεραν νερό στην υδαταποθήκη από την πηγή της Αγίας Βαρβάρας, ανήλθε στις 26.608,25 δρχ. Σήμερα η δεξαμενή της βρύσης γεμίζει με νερό από το δίκτυο ύδρευσής που έρχεται από τις πηγές της Ελαφίνας.
Από τα πρακτικά επίσης συνεπάγεται πως την υδαταποθήκη έκτισαν ντόπιοι εμπειροτέχνες. Κατά τη διακόσμηση της υδαταποθήκης ακολουθήθηκε ίσως αρχιτεκτονικό και μορφολογικό πρότυπο που απεστάλη από την Αμερική.
Είναι προφανές ότι με το ποσό των 2.000 δρχ. από τον κοινοτικό προϋπολογισμό δεν μπορούσε να κατασκευαστεί η βρύση ως υδαταποθήκη, γι’ αυτό και τα έξοδα του κτισίματος τα ανάλαβαν κατά κανόνα οι μετανάστες Καταφιώτες της Αμερικής γεγονός που η κτητορική επιγραφή (μαρμάρινη) εμφαίνει την κοινωφελή δράση τους με την αναγραφή:
«ΔΑΠΑΝΗ
ΤΟΥ ΕΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ
ΚΑΤΑΦΥΓΙΩΤΩΝ
ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
1930».
Αρχιτεκτονική της υδαταποθήκης
Η παλιά βρύση της Μεθώνης συνιστά ένα έργο λαϊκής αρχιτεκτονικής. (Φωτ. 8). Η αρχιτεκτονική της έχει μια απλή δομή, αποτελεί μια τετράγωνη κατασκευή ορθογώνιας κάτοψης (πλάτος 3,51m. Χ μήκος 3.51m. και ύψος 3,85m.) με δεξαμενή και εξωτερικά, με μνημειώδη μορφή και συμπαγείς προσόψεις των κρηνών. Πίσω από τις προσόψεις της βρίσκεται η υδαταποθήκη (στεγασμένη δεξαμενή νερού), με έλλειψη υπόστεγου χώρου. Ωστόσο, ο πλούτος της βρύσης στον σχεδιασμό είναι σημαντικός από την άποψη της αρχιτεκτονικής ιστορίας. Εμφανίζει στις τρεις πρόσθιες όψεις της (πλην Δυτικής), ένα είδος αρχιτεκτονικά διαμορφωμένης πρόσοψης, από όπου και προβάλλονται οι κρουνοί. Από άποψη μεγέθους και διακόσμησης μπορεί να συγκαταλέγεται στα «μεγάλα μνημειακά» δείγματα κρηνών στην Ελλάδα.
Χαρακτηριστική της κατασκευής είναι η τοξοστοιχία με αψίδες αλλά και οι δίδυμοι κίονες σε κάθε γωνία της. Η τοξοστοιχία με αψίδες που διαμορφώνεται μεεσοχές στις τρεις προσόψεις της (Ανατολική, Βόρεια και Δυτική)με ευρεία οξυκόρυφα τόξα και τρία ελάσσονα πάλι με οξυκόρυφα τόξα εσωτερικά στα τύμπανα τους. Το τετράγωνο σχήμα της παραπέμπει σε βυζαντινού τύπου βρύση ενώ στρογγυλό σχήμα είχαν οι περισσότερες οθωμανικές κρήνες. Τα σχηματιζόμενα οξυκόρυφα τόξα με κίονες παραπέμπουν σε δυτική μεσαιωνική κυρίως αρχιτεκτονική. Τα οξυκόρυφα τόξα χαράσσονται γεωμετρικά μέσω τμημάτων δύο κύκλων που τέμνονται στο μέσο του ανοίγματος που γεφυρώνουν.
Στις εσωτερικές αψίδες, οι ακριανές έχουν ως εξωτερικές πλευρές τμήμα της μεγάλης οξυκόρυφου τόξου αψίδας ενώ στην κεντρική αψίδα οι τρίλοφες που τη σχηματίζουν, τα τοξύλια του οξυκόρυφου τόξου στηρίζονται σε δύο κίονες με κιονόκρανα διακοσμημένα πάλι με σφηνοειδείς ρόμβους.
Στο εξωτερικό μέρος του τυμπάνου των και συγκεκριμένα στις γωνίες στο πάνω μέρος των τριών προσόψεων, διακοσμείται συμμετρικά με δύο ροζέτες (ημικυκλικά σφαιρίδια) εκατέρωθεν του λοβού του ευρέος οξυκόρυφου τόξου.
Η κάθε γωνία της κατασκευής ενισχύεται από δύο δίδυμους κίονες. Συνολικά, την υδαταποθήκη την στηρίζουν οκτώ κίονες. Ο κάθε κίονας ξεκινά στη βάση του από τετράγωνο ευθυντήριο που επάνω του φέρει στρόγγυλο στυλοβάτη όπου εκεί εδράζει ο κίονας και καταλήγει σε κιονόκρανο διακοσμημένο με σφηνοειδείς ρόμβους. Η οροφή της κατασκευής φέρει διακοσμημένο επιστύλιο με ορθογώνια πλακίδια και γείσο που είναι διακοσμημένο με ανάγλυφες πριονωτές σχήματος γραμμές. Ενώ επάνω σε αυτή και σε κάθε γωνία τοποθετηθήκαν τέσσερα σφαιρίδια.
Στο πάνω μέρος της βόρειας πλευράς διακρίνουμε να εξέχει μια πολύ μικρότερη δεξαμενή. Η δεξαμενή αυτή χρησιμεύει ως χώρος ανάπαυσης του νερού ώστε να «ξεκουράζεται» το νερό και να κατακάθονται τα όσα στέρεα αυτό περιέχει.
Η υδαταποθήκη είναι κατασκευασμένη από πωρόλιθο και οπτόπλινθους με ασβεστοκονίαμα και άμμο ως συνδετικό υλικό ενώ εξωτερικά φέρει επίστρωση με σοβά.
Στην τρείς προσόψεις της (Ανατολική, Βόρεια, Νότια) στη βάση από τις κρήνες υπάρχουν χτισμένες «γούρνες» οι οποίες γέμιζαν από το νερό τους.
Η μαρμάρινη κτητορική πλάκα βρίσκεται στο υπερκείμενο τύμπανο της ανατολικής πρόσοψης η οποία και βλέπει προς την πλατεία του χωριού.
Γλύτωσε την κατεδάφιση και αναδείχτηκε
Τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, όπως συνέβη και στην υπόλοιπη Ελλάδα, άλλαξαν οι νοοτροπίες. Η παλιά βρύση στην πλατεία της Μεθώνης, όπως τη λέγανε οι ντόπιοι, κάποια στιγμή κόντεψε να θυσιαστεί (κατεδαφιστεί, για να κτιστεί σε άλλο σημείο) στον βωμό ενός κακώς εννοούμενου εκσυγχρονισμού για τον οποίον ισοπεδώθηκαν αρκετά αξιόλογα παλαιά στοιχεία και κτίσματα. Το γενικότερο ρεύμα ανανέωσης συμπαρέσερνε κάθε μορφή που μαρτυρούσε προγενέστερη δραστηριότητα. Ευτυχώς, οι πλειονότητα των κατοίκων της Μεθώνης θεώρησαν πως η βρύση είναι στοιχείο εξοπλισμού του χώρου το οποίο σχετίζεται με την ιστορία της ύδρευσης και τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα του παρελθόντος της. Αποτελεί το δικό τους κομμάτι ιστορίας, πολύτιμη μαρτυρία που πρέπει να διατηρηθεί και να αναδειχθεί. Η ανάδειξη και ο καλλωπισμός της βρύσης αποτέλεσε μονόδρομο, έτσι ο Σύλλογος Εθελοντών του χωριού και οι τοπικοί άρχοντες συνέβαλλαν ώστε να συντηρηθεί (2014), να αναδειχτεί και να συνεχίσει να αποτελεί αναπόσπαστο μνημειακό κομμάτι του περιβάλλοντος χώρουτου Ι. Ναού και της ανακαινισμένης πλατείας της Μεθώνης.
Αξιοθέατο Αρχιτεκτονική κληρονομιά
Η υδαταποθήκη με τις κρήνες της αποτελεί ένα σύμβολο της Μεθώνης Πιερίας και προβολή της ιστορίας του τόπου. Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι η βρύση αποτελούσε άλλα και εξακολουθεί να αποτελεί ένα ιστορικό αξιοθέατο, ένα στολίδι και ταυτόχρονα συστατικό στοιχείο της πλατεία. Μια ματιά στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες που έβγαζαν οι κάτοικοι μπροστά στην βρύση, όπως και να αποτελέσει θέμα σε καρτ ποστάλ της δεκαετίας του 80 (Φωτ. 9) μας το επιβεβαιώνει. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του χωριού, που στις μέρες μας συχνά είναι αγνοημένο από τους περισσότερους επισκέπτες της.
Το κτήριο που δημιουργήθηκε στα μέσα του μεσοπολέμου του περασμένου αιώνα και παρά το πέρασμα του χρόνου, φαίνεται να μην έχει χάσει τίποτα από την αίγλη του. Αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον κτίσμα, σημαντικό για τη μελέτη της Αρχιτεκτονικής, που έχει συνδεθεί ανεξίτηλα με τη ζωή και τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής. Όλα αυτά σε κάθε περίπτωση μπορεί να τα διαπιστώσει ο σημερινός επισκέπτης της.
Σήμερα η βρύση μπορεί να μην συμβάλει στην ύδρευση του χωρίου όπως τα παλαιότερα χρόνια, καθώς έχουν εγκατασταθεί σύγχρονα δίκτυα ύδρευσης, είναι ωστόσο μια πολύτιμη πολιτιστική κληρονομιά. Εξακολουθεί όμως και σήμερα να αποτελεί σημείο αναφοράς και συνάντησης των κατοίκων της όποίας οι παρέες μπορούν να απολαμβάνουν ένα τσιπουράκι. (Φωτ. 10) Η προσανατολισμένη κρήνη της Μεθώνης Πιερίας είναι ένα μνημείο που όπως αναφέρει και ο νυν πρόεδρος της κοινότητας κ. Αντώνης Μπούμπουρας ¨ Με συγκίνηση μας θυμίζει τα Ελληνόπουλα που ξενιτευτήκαν¨ (Φωτ. 11).
Ευχαριστίες
Οι ιστορικές πληροφορίες που αφορούν την κατασκευή της δεξαμενής προέρχονται από τα πρακτικά του Κοινοτικού Συμβουλίου Μεθώνης και τις αποφάσεις αυτού το έτος 1930. Για να πραγματοποιηθεί η έρευνα, πολύτιμες πληροφορίες δόθηκαν από τον νυν πρόεδρο της κοινότητας Μεθώνης Πιερίας κ. Αντώνιο Μπούμπουρα όπως και βιβλιογραφικό υλικό από το βιβλίο του «ΜΝΗΜΕΣ – Στιγμές μιας εποχής, στιγμές ανθρωπιάς» Κατερίνη 2014. Επίσης βοήθεια πρόσφεραν με φωτογραφικό υλικό και πληροφορίες, οι κάτοικοι της Μεθώνης Πιερίας, κ. Αμφιλόχιος Καρακάσης, κ Ιωάννη Μωυσίδη, κ Αθανασιάδη Λάζαρο, κα. Ιφιγένειας Παμπόρη και φωτογραφικό υλικό από τον ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης (f.b.) «ΜΕΘΩΝΗ ΠΙΕΡΙΑΣ».
