“Λογοτεχνία και ποιότητα ζωής – Φιλαναγνωσία” του Βασίλη Βεργόπουλου

«Η ποιότητα ζωής καθορίζεται από τις δραστηριότητές της», είπε πριν χρόνια ο Ντένις Γουέιτλεϊ, αμερικανός πρωτοπόρος στο είδος του ομιλητής και συγγραφέας.

Αιώνες πριν απ’ αυτόν, στην αρχαία Ελλάδα, όπου τα ιδεώδη συμπορεύονταν με τη φύση της κουλτούρας και του πολιτισμού, όχι του έκ-πτωτου λαϊκισμού και της αποχαυνωτικής μαζικοποίησης, ο μεγάλος Αριστοτέλης είπε: «Οι συνήθειες είναι αυτές που καθορίζουν την ποιότητα της ζωής ενός ατόμου.

Συνδυάζοντας τα παραπάνω, οδηγήθηκα σ’ ένα άλλο ρητό «νους υγιής εν σώματι υγιεί», όπου ζητούμενα είναι η αρμονική συμβίωση δραστηριοτήτων και συνηθειών, χωρίς ν’ αφήνουν την καθημερινότητα να της προσδίδει ατέρμονη στασιμότητα. Βοηθός στη μορφοποίηση της προσωπικότητας κάθε ατόμου, ήταν και είναι η λογοτεχνία.

Ο λόγος να ονειρεύεσαι, το δικαίωμα να ζεις, η ευλογία να ελπίζεις, η φωνή για ν’ αντιδράς, η σιωπή για ν’ αναζητάς, ο φιληδονισμός ψυχής και σώματος, του πνεύματος και της σάρκας, με μια λέξη «εσύ» κι όλα αυτά που γίνεσαι, κρατώντας στα χέρια σου ένα βιβλίο, αφήνοντας να σε συνεπάρει και να σε παρασύρει, όχι μόνο στις σελίδες του, ούτε στο μαγικό του κόσμο, αλλά στη δημιουργία της έννοιας, του γούστου και της άποψης.

Εσύ, όντας μικρό παιδί, άκουγες τη μάνα σου να σου διαβάζει παραμύθια και οι εικόνες του φανταστικού να περνούν φευγαλέα μπροστά απ’ τα μάτια σου, έως σήμερα ή εσύ ο πιο άτυχος, που δεν είχες κάποιον να σου διαβάσει, είτε γιατί απλά δεν μπορούσαν να βρίσκονται μαζί σου, είτε γιατί σε είχαν παραμελήσει.

Μεγαλώνοντας βρήκες καταφύγιο στα βιβλία. Ήταν εκεί να σου αραδιάσουν την αλήθεια και την ψευτιά του κόσμου, ν’ αγκαλιάσουν τη μοναξιά σου και να σου θέσουν τα όρια στην κοινωνικότητά σου, να δώσουν εξήγηση στις πράξεις σου, να σου προσφέρουν επιλογή, να σε κάνουν μαχητή, όχι στρατιωτάκι, να σου μάθουν να έχεις πρότυπα με λόγο, όνειρα με πυγμή κι όχι πρότυπα που προσφέρει η τηλεόραση. Είναι αυτό που σου δείχνει το δρόμο προς την επιφάνεια για ν’ ανασάνεις κι όχι το δρόμο από την επιφάνεια στο τίποτα.

Αργότερα, ήσουν εσύ, εκείνο το παιδί που διάλεγε τον ήρωα που του ταιριάζει, βάζοντας ο ίδιος σου όρια στη φαντασία και στα θέλω που, παλαιότερα, σε περιόδους φτώχειας και ανέχειας ήσουν ο «Όλιβερ Τουίστ», ο γενναίος «Ρομπέν των δασών». Άλλοτε, πάλι, ο «Πήτερ Παν»,θέλοντας να γίνεις παιδί για πάντα και με τους φίλους σου να βρίσκεσαι στη χώρα του ποτέ-ποτέ.

Ήσουν ορφανός, μα πάνω απ’ όλα ανέμελος «Τομ Σόγιερ», ο σκανδαλιάρης «Τρελλαντώνης». Ήθελες να ‘χεις τη δύναμη του «Σούπερ-μαν». Έβρισκες τα ρούχα του εκθαμβωτικά, αν και μετά τον θεωρούσες γελοίο, που έβγαινε έτσι, μ’ αυτήν την περιβολή, να σώσει τον κόσμο.

Ποθούσες την ευλυγισία του «Σπαίντερμαν» και φανταζόσουν να βλέπεις την πόλη , σκαρφαλωμένος στους τοίχους των κτιρίων. Τι ταύτιση, Θεέ μου!

Μπορούσες να τρέχεις σα FLACH (Φλας) και να νικάς τους κακούς, όπως ο «Μπάτμαν». Ζήλευες την πονηριά του JOKER και, αν ζούσες εγκαταλελειμμένος ή σαν θύμα πίεσης ή ενδοοικογενειακής βίας, έκλαιγες μπροστά στο χαμόγελό του. Εκεί μάθαινες την υποκρισία και την επιβολή της εμφάνισης.

Όλη εκείνη η εικόνα του κλόουν δεν ήταν, παρά μια κάλυψη των ουλών που χάραξε ο ίδιος ο πατέρας του JOKER στο παιδί του, γιατί απλά, δε χαμογελούσε.
Κάθε ήρωας, είτε σε κλασικό, είτε σε κόμικς, ήταν στη διάθεσή σου την κάθε στιγμή που άνοιγες τις σελίδες του βιβλίου.

Δεν ήσουν σαν αυτούς. Ήσουν ακόμη καλύτερος, γιατί απλά, μέσω των βιβλίων τους γνώριζες, τους μάθαινες, έβλεπες τα τρωτά τους σημεία, έβλεπες και τα δικά σου, βέβαια, όπως και άλλα, όσα ήθελες ή δεν ήθελες να γίνεις.
Αργότερα, στην εφηβεία σου, ένιωσες τα πρώτα σκιρτήματα, είτε διάβαζες ερωτικά κείμενα ή διηγήματα άλλου περιεχομένου, για να ξεχάσεις.

Μετά την πρώτη σου ερωτική απογοήτευση, τα βιβλία ήταν, πάλι, εκεί, για να συντροφεύσουν τις αϋπνίες σου. Και όλ’ αυτά, μέχρι ν’ αντικρίσεις ξανά τον έρωτα με τα μάτια ενός ψαγμένου ατόμου.
Διάβαζες για πολιτικούς, φιλοσόφους, ηθοποιούς, τραγουδιστές, ζω-γράφους… Μάθαινες για εποχές, ανθρώπους, κουλτούρες, σκέψεις…

Θα έλεγα ότι από την ανάγκη του ανθρώπου να ερμηνεύει κάθε φο-ρά τον κόσμο που τον περιβάλλει, γεννήθηκε η λογοτεχνία, η οποία με τρόπο πάντα έμμεσο, του έδειχνε τις αλήθειες της ζωής κι έκανε πιο ασφαλή τα βήματά του, μέσα απ’ το πέρασμα του χρόνου.

Η λογοτεχνία είναι μια μορφή αιωνιότητας, είναι το όπλο για ν’ αντικρίσουμε με διαφορετικό τρόπο την υπερβολικά υλιστική εποχή μας. Είναι η πρόταση απελευθέρωσης του νου μας από τα δεσμά του αυτονόητου και του πνευματικού εφησυχασμού.

Μας υπενθυμίζει ότι όλος ο κόσμος ταλανίζεται από προβλήματα και μας κάνει να υποψιαζόμαστε ότι κι εμείς είμαστε μέρος του παγκόσμιου προβλήματος. Μας δημιουργεί διλλήματα ηθικά, κοινωνικά, πνευματικά, φιλοσοφικά κ.ά. Μας επιτάσσει να εξερευνήσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Μας βοηθάει ν’ αφουγκραστούμε τη βαθύτερη ανάγκη μας και ν’ αναθεωρήσουμε παλιές, φθαρμένες κοσμοθεωρίες μας. Κι ύστερα μας δίνει μια καινούργια αντίληψη του εαυτού μας και μας υποκινεί, εντέλει, να θέλουμε να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι.

Η λογοτεχνία είναι εκείνη η πνευματική δραστηριότητα, η οποία ενώνει τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φυλής και εθνικής ή γεωγραφικής καταγωγής, γιατί αναφέρεται σε συγκινήσεις και συναισθήματα, ιδέες και σκέψεις. Ο καθένας μας, όταν διαβάζουμε κάποιο λογοτεχνικό έργο, συμπάσχουμε με τον ήρωα στις διάφορες περιπέτειες που αυτός περνά, αγωνιούμε, έχουμε ενδιαφέρον να δούμε τη συνέχεια, ίσως να νιώθουμε έκπληξη για την έκβαση του έργου και διαμορφώνουμε κριτική άποψη γι’ αυτό.

Περιοδικό “Λυχνάρι” Αριδαίας.  Έκδοση Μπ. Παρασίδης

Ο Βασίλης Βεργόπουλος είναι διευθυντής του 1ου Δημοτικού Σχολείου Ελευθερούπολης Καβάλας.