Η “Αντιγόνη” του Θέμη Μουμουλίδη – Μια εμπνευσμένη παράσταση με μοντέρνα σκηνοθετική ματιά

Δήμητρα Σμυρνή

“Πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει” (Πολλά τα φοβερά και θαυμαστά, τίποτα πιο φοβερό και θαυμαστό απ’ τον άνθρωπο) θα πει ο Σοφοκλής στην “Αντιγόνη” του, πάνω από 2500 χρόνια πριν. Κι από τότε ο άνθρωπος θα αποδεικνύει αέναα το εύρος των δυνατοτήτων του αλλά ταυτόχρονα θα πληρώνει το βάρος των λαθών του.

Από την κορυφή στην πτώση. “Μεγάλες πράξεις, μεγάλα λόγια, μεγάλες πληγές…” διαπιστώνει ο χορός στο τέλος της “Αντιγόνης”, με συντριμμένο τον πάλαι ποτέ αλαζονικό Κρέοντα να αναφωνεί: “Είμαι ένα τίποτα”. Η αρχαία ύβρις και η αρχαία νέμεσις.

Παράξενο αλήθεια το πιο γνωστό έργο της αρχαίας τραγωδίας, κείμενο που το διδαχτήκαμε όλοι, να εξακολουθεί να γεμίζει τα θέατρα, μ’ όποια μορφή κι αν του δίνουν οι σκηνοθέτες του. Κι όχι μόνο να τα γεμίζει αλλά να το παρακολουθούν οι θεατές με προσοχή, για να μη χρησιμοποιηθεί ο όρος κατάνυξη.

Αυτό συνέβη χθες, 26/8/’15, στο Θέατρο Άλσους “Μελίνα Μερκούρη” στη Βέροια, στην παράσταση που ανέβασε η 5η Εποχή, σε συνεργασία με το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας. Κόσμος πολύς, κόσμος που συμμετείχε, με απόλυτη σιωπή, περνώντας με ευλάβεια σχεδόν από την διαδικασία της μέθεξης στην τελική κάθαρση.

Κι αυτό γιατί όχι μόνο ο αρχαίος λόγος έχει τη δύναμη να υπερνικά το χρόνο και να επιβιώνει θριαμβικά, αλλά και γιατί η παράσταση σεβάστηκε το μεγαλείο του και τον μετέφερε στο σήμερα με τρόπο που, χωρίς να τον μειώνει στο ελάχιστο, τον έκανε πιο οικείο, πιο ανθρώπινο.

Χωρίς τις σκηνοθετικές μεγαλοστομίες παλιών παραστάσεων, με ματιά διεισδυτική, επιστημονική επάρκεια και διάθεση γόνιμου πειραματισμού, ο Θέμης Μουμουλίδης, που η υπογραφή του συνδέεται εδώ και πολλά χρόνια με την ποιότητα, έδωσε μια “Αντιγόνη” καινούργια και συγκινητική.

Υιοθετώντας τη μετάφραση της Παναγιώτας Πανταζή –μια μετάφραση χωρίς υπερβολές ποιητικής έξαρσης- μετάφραση πολύ κοντά στη σημερινή καθημερινότητα, η οποία όμως δεν πρόδωσε τον αρχαίο λόγο, ο Μουμουλίδης απέδειξε από την αρχή τις προθέσεις του.

Επιμένοντας στην απλή αφαιρετική γραμμή, που υπογραμμίστηκε σαφώς κι από τη σκηνογραφία και από τα κουστούμια, ο σκηνοθέτης κίνησε το σύνολό των ηθοποιών του αριστοτεχνικά, φωτίζοντας με προσοχή όλα τα πρόσωπα, από τους πρωταγωνιστές μέχρι και τον τελευταίο του χορού.

Η “Αντιγόνη” της Ιωάννας Παππά –προσπάθεια μιας νεαρής ακόμα ηθοποιού να αποδώσει έναν τόσο βαρύ ρόλο, φορτωμένο από μνήμες προκατόχων της- ίσως δεν ολοκληρώθηκε απόλυτα, όχι λόγω της κίνησης, η οποία ήταν σωστή και καλοδουλεμένη, όσο λόγω του τόνου και του εύρους της φωνής της, η οποία προσπαθούσε να ισορροπήσει το δυναμισμό της ηρωίδας με το εύθραυστό της φυσικής παρουσίας της ηθοποιού.

Ο “φύλακας-αγγελιοφόρος” του Σπύρου Ζαλμά στήθηκε εντυπωσιακά από τον ηθοποιό, αποδεικνύοντας μια πλουσιότατη εκφραστική γκάμα φωνής και κίνησης, συνοδευόμενη από εκπληκτική φυσικότητα.

Ο “Κρέοντας” του Νικήτα Τσακίρογλου απόλυτα πειστικός και στις στιγμές της αλαζονείας και στις στιγμές της κατακόρυφης πτώσης, κυριολεκτικά κέντησε το ρόλο του, εκπέμποντας τη σιγουριά του ταλέντου του αλλά και την ωριμότητα της πολύχρονης πείρας του στο σανίδι.

Πειστική η “Ισμήνη” της Λουκίας Μιχαλοπούλου, στα πλαίσια του αναμενόμενου. Επιβλητικός ο “Τειρεσίας” του Νίκου Αρβανίτη, συμπαθής ο “Αίμονας” του Γιώργου Παπαπαύλου και εύστοχη στην απόδοση του βουβού πένθους της “Ευρυδίκης” η Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου.

Ο χορός, αποτελούμενος από τους Κώστα Βελέντζα, Μάνο Καρατζογιάννη, Γιώργο Νούση, Χρήστο Πλαΐνη, Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου, Γιώργου Παπαπαύλου, κινήθηκε στα πλαίσια μιας μοντέρνας ανάγνωσης του έργου, που επεδίωξε να τον μεταφέρει στο σήμερα, καθιστώντας τον μάρτυρα καταστάσεων, μάρτυρα όμως βουβό, που ο φόβος της εξουσίας του κρατά κλειστό το στόμα, άρα συμμέτοχο στο έγκλημα. Ευρηματικότατη η υπογράμμιση αυτής της διάστασης με το επιδεικτικό κράτημα του χαρτοφύλακα από το χορό, συμβόλου υποτέλειας στην εξουσία και την οικονομική δύναμη.

Από την παράσταση μπορεί να έλειψε το γνωστό κομμάτι της χορευτικής κίνησης, που ήταν αναπόσπαστο μέρος των τραγωδιών, από το σκηνοθέτη όμως υπογραμμίστηκε συνειδητά ο Λόγος του αρχαίου τραγικού, που, καθώς συνοδεύτηκε από τη μουσική, κάλυψε το κενό. Εδώ όμως πρέπει να τονιστεί πως, όταν παρεμβαίνει μια φράση τραγουδιού από γυναικεία χείλη στο “έρως ανίκατε μάχαν”, η έστω μικρή αυτή φράση-παρέμβαση φωτίζει διαφορετικά το αισθητικό αποτέλεσμα.

Και φτάνει κανείς σ’ ένα κομβικό σημείο της παράστασης, στη μουσική του έργου. Αν άκουγε κανείς πως μια παράσταση αρχαίας τραγωδίας θα καλυπτόταν μουσικά από την αρχή μέχρι το τέλος, θα ήταν απόλυτα αρνητικός και θα σκεφτόταν πως αυτό δε θα μπορούσε να συμβεί ούτε στις πιο αδύναμε χολιγουντιανές ταινίες.

Κι όμως! Η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου όχι μόνο δεν αποδυνάμωσε το κείμενο αλλά έδεσε μαζί του τόσο αρμονικά, τόσο σοφά, θα μπορούσε να πει κανείς, ώστε οδήγησε σ’ ένα συγκινησιακό αποτέλεσμα υψηλής αισθητικής. Κι εδώ αξίζουν συγχαρητήρια και στον συνθέτη και στον σκηνοθέτη που το τόλμησε.

Στη γενικότερη υποβλητική ατμόσφαιρα, που απέπνεε η παράσταση, καθοριστικός ήταν ο ρόλος της Παναγιώτας Κοκκορού, που η σκηνογραφία της απέδωσε όχι μόνο το διαχρονικό βαρύ χαρακτήρα της εξουσίας αλλά και το δαιδαλώδες της ανθρώπινης ψυχής. Τα κοστούμια της απόλυτα δεμένα με σκηνικό της αλλά και με τη συνολική σκηνοθετική αντίληψη για την παράσταση –όπου το μαύρο παίζει με την επισημότητα της εξουσίας αλλά και με το επικείμενο πένθος- οι επιβλητικοί φωτισμοί του Ηλία Μπέλμπα και ο προσεγμένος ήχος του Γιάννη Λαμπρόπουλου ολοκλήρωσαν την παράσταση, οδηγώντας στο συγκεκριμένο τελικό αποτέλεσμα.

Μια παράσταση αξιώσεων, που σίγουρα αξίζει να δει κανείς!

*Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι από την παράσταση που δόθηκε στη Βέροια και τις έχει τραβήξει η Βεροιώτισσα φωτογράφος Σοφία Ελευθεριάδου.