1940-1950 : “Η δεκαετία των μεγάλων ανατροπών και συγκρούσεων”

Δ’ Επιστημονική Hμερίδα Τοπικής Ιστορίας από την Ε.Μ.Ι.Π.Η.

Η έναρξη των εργασιών της επιστημονικής ημερίδας «Μιλάμε για τη Βέροια του 20ου αιώνα – Η δεκαετία των μεγάλων ανατροπών και συγκρούσεων (1940-1950)», πραγματοποιήθηκε σήμερα το απόγευμα στο Χώρο Τεχνών της Βέροιας, στο πλαίσιο της διοργάνωσης της Δ’ Εβδομάδας Τοπικής Ιστορίας από την Ε.Μ.Ι.Π.Η.

Πιο συγκεκριμένα, στην επιστημονική ημερίδα συμμετέχουν 15 ερευνητές, οι οποίοι κλήθηκαν να αναπτύξουν θέματα σχετικά με την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο στην Ημαθία και ειδικότερα στη Βέροια.
Στην Α’ Συνεδρία, που έλαβε χώρα αμέσως μετά την εναρκτήρια εισήγηση του Προέδρου της Εταιρίας Εμμανουήλ Ξυνάδα, μίλησαν οι Πανεπιστημιακοί Ιστορικοί του ΑΠΘ Λουκιανός Χασιώτης και Αθανάσιος Σφήκας, πραγματευόμενοι την κριτική προσέγγιση του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου.

EMMΑΝΟΥΗΛ ΞΥΝΑΔΑΣ
«…Κάθε επιστημονική ημερίδα με τον τίτλο «Μιλάμε για τη Βέροια του 20ου αιώνα» εξετάζει μια χρονική περίοδο του 20ου αιώνα. Ήδη τα προηγούμενα έτη εξετάστηκαν οι χρονικές περίοδοι 1890 – 1910, 1910 – 1925 και 1925 – 1940.
Φέτος συνεχίζουμε τη σειρά των επιστημονικών ημερίδων θέτοντας ως υπό εξέταση περίοδο τη δεκαετία 1940, 1950, ως τη δεκαετία μεγάλων ανατροπών και συγκρούσεων. Από τις πραγματοποιηθείσες ημερίδες έχουν διεξαχθεί πολύτιμα συμπεράσματα τα οποία συμβάλλουν στην ανάπτυξη και την πρόοδο της έρευνας της τοπικής Ιστορίας της Βέροιας και της ευρύτερης περιοχής. Συμπεράσματα τα οποία σχετίζονται με ζητήματα πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά και άλλα. Φέτος εξετάζουμε μια περίοδο η οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη διαμόρφωση της νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας της Ελλάδας…», είπε ο Πρόεδρος της Ε.Μ.Ι.Π.Η. στον εναρκτήριο χαιρετισμό του.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ ΧΑΣΙΩΤΗΣ
Ο κ. Χασιώτης μίλησε ειδικότερα για τα διακυβεύματα της δεκαετίας του 1940, που καθόρισαν, όπως είπε, το κοινωνικοπολιτικό σκηνικό, όπως αυτό διαμορφώθηκε, πυροδοτούμενο με την εμφύλια διαμάχη, και την ιδεολογική «στρατοπεδοποίηση» μεταξύ του δίπολου Κομμουνιστών – Αντικομουνιστών και των δορυφόρων των δύο αντιμαχόμενων πλευρών.
«…Τα γεγονότα αυτής της δεκαετίας αποτελούν το δημοφιλέστερο θέμα της διεθνούς Ιστοριογραφίας. Η βιβλιογραφία που αναφέρεται ιδιαίτερα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ανεξάντλητη και μέχρι και τις μέρες μας ανανεώνεται συνεχώς, προσφέροντας νέα στοιχεία και προσεγγίσεις και θέτοντας νέα ερωτήματα.(…)
Πρώτα απ’ όλα γνωρίζουμε όλοι ότι ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένας πολύ μεγάλος και τραγικός πόλεμος, ο κατεξοχήν ολοκληρωτικός πόλεμος που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Οι στρατιωτικές αναμετρήσεις ήταν πρωτόγνωρες για τα μέχρι τότε αλλά και τα μετέπειτα δεδομένα. Τα θύματα ξεπέρασαν κατά πολύ οποιεσδήποτε άλλες πολεμικές συγκρούσεις, οι άμαχοι περισσότερο από ποτέ άλλοτε ενεπλάκησαν ακούσια ή εκούσια σε αυτές και εκατομμύρια γνώρισαν εκτοπισμούς, εθνοκαθάρσεις και τη γενοκτονία.
Επιπλέον οι λαοί που ενεπλάκησαν στον πόλεμο έζησαν μεγάλες πολιτικές ανατροπές, κοινωνικές ρήξεις, και εθνικούς ανταγωνισμούς. Τα στοιχεία αυτά υπήρξαν περισσότερο έντονα στις χώρες που βίωσαν την ξένη κατοχή. Εκεί η κατάρρευση του υφιστάμενου Κρατικού Μηχανισμού, οδήγησε σε ανατροπή των παραδοσιακών αντιλήψεων των κοινωνικών σχέσεων και των μορφών πολιτικής δράσης, απελευθερώνοντας νέες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις. (…) Η ελληνική εμπειρία δε διαφέρει και πολύ από αντίστοιχες εμπειρίες άλλων χωρών. Αυτό που κάνει ξεχωριστή την περίπτωση δεν είναι τόσο το γεγονός των εμφύλιων συγκρούσεων, όσο η ταύτισή τους με το πέρασμα από τον Β’ Παγκόσμιο, στον Ψυχρό Πόλεμο…». , είπε μεταξύ άλλων ο κ. Χασιώτης.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΦΗΚΑΣ
Αφού ευχήθηκε επιτυχία στις εργασίες της ημερίδας, τις οποίες χαρακτήρισε μάλιστα και ως ασκήσεις αυτογνωσίας, ο κ. Σφήκας επιχείρησε μια τριφασική ανατομία της υπό εξέταση δεκαετίας, μιλώντας για την αναγκαστική έρευνα τριών υποπεριόδων της:
«…Η δεκαετία 1940 – 50 είναι μια από τις δύο πολιτικές περιόδους για τη διαμόρφωση και την εξέλιξη της σύγχρονης Ελλάδας. Η άλλη είναι η περίοδος της Μικρασιατικής εκστρατείας και καταστροφής αλλά ιστοριογραφικά, τα χρόνια της κατοχής, της αντίστασης και του εμφυλίου εξακολουθούν να αποτελούν τον προνομιακό χώρο συνάντησης και σύγκρουσης επιστημονικών θεωρήσεων και ιδεολογικών αναγνώσεων.
Τα ερμηνευτικά σχήματα που κατά καιρούς έχουν προταθεί για τη δεκαετία αυτή, εξακολουθούν να τροφοδοτούνται λίγο ή πολύ από τις αρχικές θέσεις των βασικών πρωταγωνιστών της περιόδου. Ένας δόκιμος τρόπος να προσεγγίσει κανείς τη δεκαετία 1940 -50 είναι να διακρίνει υποπεριόδους στη διάρκειά της και ταυτόχρονα να την εντάξει στη συνολική εξέλιξη του ελληνικού κράτους και της κοινωνίας.
Η προσέγγιση αυτή έχει αφετηρία την αποκρυστάλλωση και την όξυνση των κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1930. Στη συνέχεια η ίδια προσέγγιση εξετάζει την υπέρβαση αυτών των συγκρούσεων, με την εμφάνιση νέων πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων με επαναστατικά αιτήματα κατά τη διάρκεια της κατοχής. Και καταλήγει στη μελέτη της διαδικασίας απόρριψης αυτών των αιτημάτων και εξόντωσης των φυσικών φορέων τους από εκείνες τις δυνάμεις, εσωτερικές και εξωτερικές που επρόκειτο να θιγούν από την πραγμάτωση τους. Καταλήγει με άλλα λόγια στον Εμφύλιο Πόλεμο. ..», είπε χαρακτηριστικά.

ΑΡΧΕΙΑ & ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (ΑΣΚΙ)
Στη συνέχεια έγινε παρουσίαση, με προβολή προτζέκτορα, τεκμηρίων για την ιστορία της Βέροιας στις συλλογές των ΑΣΚΙ, από τις κ.κ. Άντα Κάπολα και Αγγελική Χριστοδούλου.

Τα ΑΣΚΙ περιλαμβάνουν αρχεία πολιτικών κομμάτων, όπως της προδικτατορικής ΕΔΑ, Συνδικαλιστικών Φορέων, όπως του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, Οργανώσεων Νεολαίας, όπως το αρχείο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, Κοινωνικών Οργανώσεων και Κινημάτων, όπως το αρχείο της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και την Ειρήνη.
Ακολούθησε εισήγηση της Ελένης Τζαβέλα, η οποία ωστόσο απουσίαζε και το κείμενο της ανέγνωσε η φιλόλογος Ολυμπία Μπέτσα, με θέμα «Τεκμήρια από τη δεκαετία του 1940 στις συλλογές των Γ.Α.Κ. – Αρχεία Ν. Ημαθίας» και τέλος εισήγηση της Αρχαιολόγου Δρ Μαρίας Χειμωνοπούλου με θέμα: «Αρχαιολογικά πεπραγμένα της Βέροιας και της περιοχής της στη δεκαετία 1940-1950».

ΤΟ ΑΥΡΙΑΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ – Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
Τα αναλυτικό πρόγραμμα της συνέχειας των εργασιών που θα πραγματοποιηθούν και αύριο στον δεύτερο όροφο του Χώρου Τεχνών, έχει ως εξής:

Β΄ Συνεδρία
Πρόεδρος: Δρ. Χρήστος Σκούπρας – Δρ. Παν. Δυτ. Μακεδονίας
10:00 – 10:20 Γρηγόρης Γιοβανόπουλος: Αντιστασιακά και εμφυλιοπολεμικά περιστατικά στην ευρύτερη περιοχή της Ημαθίας
10:20 – 10:40 Γιάννης Μελιόπουλος: Πλευρές της εκπαιδευτικής διαδικασίας και πολιτικής στην πόλη της Βέροιας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’40
10:40 – 11:00 Αναστασία Γ. Ταναμπάση: Κατάστιχα Επιθεωρήσεως του ρουμανικού σχολείου Βέροιας την περίοδο της κατοχής
11:00 – 11:20 Αντώνης Χατζηκώστας: Στιγμιότυπα από την αθλητική ζωή στην Ημαθία κατά την περίοδο 1946-1949
11:20 – 11: 45 Συζήτηση
11:45 – 12:30 Διάλειμμα

Γ΄ Συνεδρία
Πρόεδρος: Θεοδόσης Τσιρώνης – Δρ. Α.Π.Θ.
12:30 – 12:50 Δημήτρης Καρασάββας: Η μνήμη της κατοχής στην Βέροια μέσα από τις τοπικές μαρτυρίες
12:50 – 13:10 Δρ. Εμμανουήλ Γ. Ξυνάδας: H στάση της Τοπικής Εκκλησίας της Βέροιας στην Κατοχή και τον Εμφύλιο, όπως αυτή αποτυπώνεται στον εκκλησιαστικό λόγο
13:10 -13:30 π. Αθανάσιος Γ. Βουδούρης: Τα Άλλα θύματα του Εμφυλίου στην Ημαθία»: Ανασυνθέτοντας τον κατάλογο του “Αἰματηροῦ ἀπολογισμοῦ τῆς Ἐαμοκρατίας ἐν τῇ περιφερείᾳ Βερροίας”, του μητροπολίτη Βεροίας και Ναούσης Αλέξανδρου Δηλανά
13:30 -14:00 Συζήτηση

 Δ΄ Συνεδρία
Πρόεδρος: Σοφία Ηλιάδου – Τάχου – Αν. Καθ. Παν. Δυτ. Μακεδονίας
18:30 – Προσέλευση
18:40 – 19:00 Κώστας Βλαστάρης: Η εκπαίδευση στη Βέροια 1940 ως το 1950: κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές διαστάσεις
19:00 – 19:20 Αλέκος Χατζηκώστας: Από την Απελευθέρωση μέχρι την Συμφωνία της Βάρκιζας (Πλευρές της περιόδου Οκτώβρης 1944 – Φλεβάρης 1945 στην Βέροια)
19:20 – 19:40 Δρ. Χρήστος Σκούπρας: Η «εποχή» του εμφυλίου πολέμου (1946-1949) στη Βέροια
19:40 – 20:00 Ευγενία Καβαλάρη: Η μάχη της Νάουσας (Γενάρης του 1949) και οι αναφορές της στο Ραδιοφωνικό Σταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα» του ΔΣΕ
20:00 – 20:30 Συζήτηση
20:30 – 21:00 Εξαγωγή συμπερασμάτων – Λήξη Ημερίδας

Κωστής Χαλάτσης