“Η Ύβρις Αθηναίων και Αμερικανών: Από τη Δημοκρατία στον Ιμπεριαλισμό” / γράφει ο Δημήτρης Πεπόνης
Στην πράξη το μόνο εγκώμιο που έχουμε στη διάθεσή μας για τη δημοκρατία στον αρχαίο κόσμο, από τους ίδιους του αρχαίους Έλληνες, είναι ο Επιτάφιος του Περικλή όπως μας τον παραδίδει ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του.
Δεν υπάρχει ένα αρχαίο κείμενο που να μας λέει πόσο καλή ήταν η Αθήνα.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Ήταν άραγε οι αρχαίοι συγγραφείς από τη φύση τους αντιδημοκράτες;
Ένας βασικός λόγος, που όμως σπάνια αναδεικνύεται, για τον οποίον η πλειοψηφία των κειμένων που έχουμε στη διάθεσή μας δεν μιλούν με κολακευτικά λόγια για τη δημοκρατία, είναι επειδή οι αρχαίοι έζησαν αυτό που αναχρονιστικά μπορεί να ονομαστεί «αθηναϊκός ιμπεριαλισμός» (Δες το εξαιρετικό βιβλίο της Jacqueline de Romilly για το θέμα). Δεν το χώραγε ο νους τους πόσο αλαζόνες και αμετανόητοι είχαν γίνει οι Αθηναίοι σε μια εποχή όπου η ύβρις σήμαινε κάτι πολύ ουσιώδες και πολύ βαρύ.
Ούτε, ασφαλώς, είναι τυχαίο ότι οι σύμμαχοι της Αθήνας, μόλις έβρισκαν ευκαιρία, ξεσηκωνόταν ο ένας μετά τον άλλον προκειμένου να αποστατήσουν από τη Δηλιακή Συμμαχία. Πριν από τα γεγονότα της Μήλου, που μας έδωσαν τον περίφημο διάλογο, είχαν προηγηθεί όσα έκαναν οι Αθηναίοι στην Αίγινα (τα οποία ως ιστορική αναλογία θα μπορούσαν να αποτελέσουν προειδοποίηση για τους Ισραηλινούς σε σχέση με την Παλαιστίνη) αλλά αυτό που πρέπει να τονιστεί εδώ, καθώς η Αίγινα και η Μήλος δεν ήταν σύμμαχοι της Αθήνας, είναι ότι όσα συνέβησαν στη Μήλο το 416 π.Χ παραλίγο να συμβούν τα ίδια και χειρότερα, νωρίτερα, στην περίπτωση της συμμάχου Μυτιλήνης, η οποία προσπάθησε να αποστατήσει από τη Δηλιακή Συμμαχία (428-427 π.Χ). Δεν είναι τυχαίο ότι οι Σπαρτιάτες έφτασαν να θεωρούνται απελευθερωτές της Ελλάδας -από την αθηναϊκή ηγεμονία και αρχή: αυτός είναι ο ορθός όρος και όχι ο αναχρονιστικός όρος ιμπεριαλισμός.
Ο αναχρονισμός είναι πάντοτε λάθος και θανάσιμο σφάλμα. Εντούτοις, εφόσον κανείς έχει συνείδηση του σφάλματος, αλλά και των επαναλήψεων που λαμβάνουν χώρα στην ανθρώπινη ιστορία (Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης, Σελ. 231-261), στο πλαίσιο ενός απλού κειμένου θα μπορούσε μιλήσει στη βάση δύο ιστορικών αναλογιών:
Πρώτη ιστορική αναλογία: οι αρχαίοι Έλληνες, πέρα από τον Επιτάφιο του Περικλή, δεν μας άφησαν άλλο εγκώμιο για τη δημοκρατία όχι επειδή ήταν εκ φύσεως αντιδημοκράτες αλλά επειδή διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο το γεγονός ότι έζησαν πόσο «Αμερικανοί πριν από τους Αμερικανούς» είχαν γίνει οι Αθηναίοι: με διαφορετικά λόγια επειδή έζησαν την ύβρη του «ιμπεριαλισμού» των Αθηναίων.
Ερώτημα που απορρέει από αυτή την ιστορική αναλογία: η δημοκρατία της εποχής μας μπορεί να έχει ανάλογη τύχη με την δημοκρατία του αρχαίου κόσμου λόγω του ιμπεριαλισμού των Αμερικάνων; Με απλά λόγια μπορεί να σιχαθεί ο κόσμος τη δημοκρατία λόγω της ύβρεως του αμερικανικού ιμπεριαλισμού;
Δεύτερη ιστορική αναλογία: μια πιθανή μελλοντική εκστρατεία των Αμερικανών στο Ιράν θα μπορούσε να γίνει αντιληπτή ως ιστορικό ανάλογο της εκστρατείας των Αθηναίων στη Σικελία. Όπως γνωρίζουμε οι Αθηναίοι μετά από την πανωλεθρία τους στην καταστροφική εκστρατεία στη Σικελία δεν έβαλαν μυαλό. Έπρεπε να ακολουθήσει η συντριπτική ήττα στους Αιγός Ποταμούς.
Ερώτημα που απορρέει από αυτή την ιστορική αναλογία: θα προλάβουν οι Αμερικανοί να βάλουν μυαλό, και να αποφύγουν μια καταστροφική εκστρατεία στο Ιράν, ή θα την πατήσουν όπως οι Αθηναίοι, οι οποίοι δεν έβαλαν μυαλό και έπρεπε να ακολουθήσει η πανωλεθρία στους Αιγός Ποταμούς;
