“Το Βήμα του Αποστόλου Παύλου στη Βέροια ως τοπόσημο του Χριστιανικού Πολιτισμού” / γράφει ο Εμμανουήλ Ξυνάδας
Το Βήμα του Αποστόλου Παύλου στη Βέροια ως τοπόσημο του Χριστιανικού Πολιτισμού, στο πλαίσιο της συμπλήρωσης 100 ετών από την έναρξη των υπαίθριων σε αυτό λατρευτικών εκδηλώσεων
Εμμανουήλ Γ. Ξυνάδας, Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού Α.Π.Θ.[1]
Στη Βέροια, ετησίως, το απόγευμα της 29ης Ιουνίου πραγματοποιείται μία λιτανευτική πορεία από τον μητροπολιτικό ναό των Αγίων Αποστόλου Πέτρου και Παύλου προς το Βήμα του Αποστόλου Παύλου, όπου τελείται υπαίθριος πανηγυρικός εσπερινός υπό την παρουσία θρησκευτικών, πολιτικών και λοιπών αρχών.
Το ιστορικό
Η λιτανευτική πορεία μαρτυρείται για πρώτη φορά το έτος 1925, οπότε ο μητροπολίτης Βεροίας και Ναούσης Σωφρόνιος Σταμούλης (1924-1927) μετά τη θεία Λειτουργία μετέβη στον χώρο, στον οποίο, κατά την παράδοση, ο Απόστολος Παύλος κήρυξε στους Βεροιείς τον λόγο του Ευαγγελίου. Από το επόμενο έτος καθιερώθηκε να πραγματοποιείται η λιτανευτική πορεία το απόγευμα της 29ης Ιουνίου και στον χώρο του Βήματος να τελείται πανηγυρικός εσπερινός.
Από τότε μέχρι σήμερα η συγκεκριμένη λειτουργική πράξη πραγματοποιείται ανελλιπώς, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων οφειλομένων σε ιστορικούς ή απρόβλεπτους παράγοντες. Η εν λόγω πράξη εντάχθηκε στη θρησκευτική παράδοση της Βέροιας και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εκφάνσεις της λαϊκής θρησκευτικότητας, όπως αποδεικνύεται από τη διάρκεια και την αντοχή της στο διάβα του χρόνου αλλά και από τη μεγάλη συμμετοχή των πιστών που διαχρονικά μετέχουν σε αυτήν.
Το Βήμα του Αποστόλου Παύλου
Ο Απόστολος Παύλος επισκέφτηκε τη Βέροια κατά τη διάρκεια της δεύτερης περιοδείας του μεταξύ των ετών 49-51 μ.Χ. Αρχικά, κήρυξε, κατά συνήθεια, στη Συναγωγή της πόλης για τους Εβραίους κατοίκους της και στη συνέχεια ανέπτυξε το περιεχόμενο της νέας θρησκείας στην αγορά της πόλης ή κατ’ άλλους σε χώρο εκτός των τειχών της, ο οποίος, με βάση την παράδοση σχετίζεται με το χώρο του Βήματος. Τα ανωτέρω αποτελούν παραδόσεις, αφού ελλείπουν τα αρχαιολογικά και ιστορικά τεκμήρια που θα μπορούσαν να επιβεβαιώσουν την οποιαδήποτε άποψη.
Πάρα ταύτα, αυτό που μπορεί να υποστηριχθεί είναι, ότι το Βήμα του Αποστόλου Παύλου αποτελεί χώρο ιερό, πλησίον του οποίου μαρτυρείται ναός τιμώμενος στο όνομα του Αποστόλου των Εθνών. Ο ναός αυτός μετά την οθωμανική κατάκτηση μετατράπηκε σε τέμενος, ενώ στον ευρύτερο χώρο του Βήματος μαρτυρείται ήδη από τον 17ο αιώνα μουσουλμανικό νεκροταφείο, το οποίο θα πρέπει να συσχετιστεί με το γειτονικό τέμενος, καθώς και υπαίθριο τέμενος.
Στον χώρο του Βήματος, στην αρχική του μορφή, διατηρούνταν μαρμάρινοι αναβαθμοί από παλαιότερη χρήση. Αργότερα, οι αναβαθμοί ενσωματώθηκαν στο νεότερο αρχιτεκτονικό δημιούργημα, το οποίο δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 με χορηγία της Όλγας Μιχαηλίδου. Από τη φάση αυτή προέρχεται το ψηφιδωτό που απεικονίζει τον Απόστολο Παύλο, το οποίο κοσμεί σήμερα τον χώρο. Το έτος 1996, το Βήμα ανακαινίστηκε εκ νέου με πρωτοβουλία του σημερινού μητροπολίτη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας κ. Παντελεήμονα. Τότε, δεξιά και αριστερά του αρχικού μνημείου προστέθηκαν δύο ψηφιδωτές παραστάσεις από την περιοδεία και την έλευση του Αποστόλου Παύλου στη Βέροια. Αργότερα, στον ευρύτερο χώρο τοποθετήθηκε μνημείο με την ευκαιρία συμπλήρωσης 1950 ετών από την έλευση του Αποστόλου Παύλου (2000) και χάλκινος αδριάντας του πρωτοκορυφαίου Αποστόλου, έργο του διεθνούς φήμης Ρώσου γλύπτη Z. Tsereteli (2013).
Έτος σταθμό για τη συντήρηση, αναβάθμιση και ανάδειξη του Βήματος αποτελεί το τρέχον έτος 2025 κατά το οποίο εγκρίθηκε από την Περιφερειακή Επιτροπή της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας η σύναψη Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτισμικής Ανάπτυξης για την εκτέλεση του έργου «Συντήρηση, Αναβάθμιση και Ανάδειξη Βήματος Αποστόλου Παύλου». Η σύμβαση υπογράφηκε μεταξύ της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας / Π.Ε. Ημαθίας, του Υπουργείου Πολιτισμού και της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας, το απόγευμα της 26ης Ιουνίου, κατά την εναρκτήρια τελετή των ΛΑ´ Παυλείων. Η ανωτέρω σύμβαση αποτελεί καρπό γόνιμης συνεργασίας μεταξύ των τριών ετέρων εκ των οποίων η Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, χρηματοδότησε εξ ολοκλήρου τις απαιτούμενες μελέτες, η Αντιπεριφέρεια Ημαθίας, θα χρηματοδοτήσει την υλοποίηση του έργου συνολικού προϋπολογισμού 200.000€, ενώ το Υπουργείο Πολιτισμού έδωσε την σύμφωνη γνώμη για την πραγματοποίηση των εργασιών.
Τα Παύλεια
Τα «Παύλεια» οφείλουν την ονομασία τους στον πρωτοκορυφαίο Απόστολο Παύλο και αποτελούν την κύρια εκκλησιαστική, θεολογική και πολιτιστική δραστηριότητα της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας, την οποία εμπνεύστηκε και θέσπισε ο μητροπολίτης Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας κ. Παντελεήμων για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 1995. Τα «Παύλεια» πραγματοποιούνται κάθε χρόνο τον μήνα Ιούνιο. Η ανελλιπής διοργάνωση και υλοποίησή τους από το έτος 1995, ακόμα και κατά την περίοδο εφαρμογής υγειονομικών μέτρων για την αποφυγή της εξάπλωσης της πανδημίας Covid-19, επιτρέπουν τον χαρακτηρισμό τους ως «θεσμό» για τη μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας, τη Βέροια, τον νομό Ημαθίας, αλλά και ευρύτερα, καθώς η πολυετής υλοποίησή τους έχει συμβάλει στη διάδοσή τους, πέρα από τα όρια του νομού, στην Ελλάδα και το Εξωτερικό.
Πρόκειται για θεσμό διεθνούς εμβέλειας, με μακρά και συνεχή παρουσία άνω των τριάντα ετών. Ως θεσμός, τα «Παύλεια» εντάσσονται στις κατηγορίες των «Πολιτιστικών» και «Θρησκευτικών» εκδηλώσεων, που πρωταρχικό στόχο έχουν τον εορτασμό και την επιβεβαίωση της πολιτισμικής ταυτότητας του τόπου, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν εκκλησιαστικές γιορτές και πανηγύρεις, από τις οποίες μεταξύ άλλων τονώνεται το θρησκευτικό συναίσθημα και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά η χριστιανική πολιτιστική κληρονομιά και παράδοση.
Ειδικότερα, ο σκοπός των «Παυλείων» είναι αφενός η τιμή του Αποστόλου Παύλου και η προώθηση του μηνύματός του στον σύγχρονο κόσμο και αφετέρου η συμβολή στην πνευματική, πολιτιστική, επιστημονική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της τοπικής Εκκλησίας και κοινωνίας. Μέσω των συναφών εκδηλώσεων παρέχεται η δυνατότητα στο κοινό να ψυχαγωγείται, να μαθαίνει, να επηρεάζεται συναισθηματικά και πέραν τούτων να μορφώνεται πνευματικά, να καλλιεργείται και να προοδεύει προς την εν Χριστώ μεταμόρφωση, την κατά Θεόν τελείωση και τον αγιασμό του.
Η έναρξη και η λήξη των Παυλείων πραγματοποιείται με λατρευτικές εκδηλώσεις στο Βήμα του Αποστόλου Παύλου. Κατά την έναρξη, στις αρχές του μηνός Ιουνίου, διεξάγεται αρχιερατική θεία Λειτουργία, ενώ στη λήξη, το απόγευμα της 29ης Ιουνίου, τελείται ο διορθόδοξος πανηγυρικός εσπερινός, στον οποίο συμμετέχουν αρχιερείς και κληρικοί, εκπρόσωποι των Ορθοδόξων Πατριαρχείων και των Αυτοκεφάλων Εκκλησιών. Αξίζει να σημειωθεί, ότι στις παραπάνω λατρευτικές εκδηλώσεις στο Βήμα του Αποστόλου Παύλου συμμετείχαν κατά το πρόσφατο παρελθόν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος (2016) και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος (2018), καθώς και παλαιότερα ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης Βαρσοβίας Σάββας (2006) και οι Μακαριώτατοι Αρχιεπίσκοποι Αθηνών Χριστόδουλος (2007) και Ιερώνυμος (2008).
Θρησκευτικό τοπόσημο Χριστιανικού Πολιτισμού
Τα τοπόσημα αποτελούν σημεία αναφοράς στον χώρο, τα οποία έχουν συνδεθεί στενά με τη συλλογική μνήμη. Άλλοτε μπορεί να είναι χώροι που έχουν αποκτήσει συμβολική σημασία για την τοπική κοινωνία και άλλοτε η συμβολική τους σημασία ξεφεύγει από τα στενά όρια του τόπου. Ειδικότερα, ως θρησκευτικό τοπόσημο χαρακτηρίζεται ένας συγκεκριμένος τόπος, ο οποίος συνδέεται καθ’ οιονδήποτε τρόπο με μια θρησκεία ή λατρευτική πράξη, ο οποίος είναι γνωστός στην πέριξ αυτού κοινωνία και επιδρά στον δημόσιο χώρο.
Υπό την έννοια αυτή, το Βήμα του Αποστόλου Παύλου στη Βέροια αποτελεί διαχρονικό θρησκευτικό τοπόσημο όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε πανορθόδοξο και διαχριστιανικό επίπεδο, καθόσον συνδέεται με την παρουσία και το κήρυγμά του στην πόλη του Αποστόλου των Εθνών, ο οποίος αποτελεί πρόσωπο υψίστης σημασίας για ολόκληρη τη Χριστιανοσύνη. Τούτο αποδεικνύεται και στην πράξη, καθώς το Βήμα του Αποστόλου Παύλου συνιστά, διαχρονικά, τόπο προσέλκυσης πιστών από όλα τα δόγματα και τις χριστιανικές παραδόσεις, οι οποίοι έρχονται στη Βέροια προκειμένου να τιμήσουν τον Απόστολο Παύλο και να περιηγηθούν «εἰς τόν τόπον οὗ ἔστησαν οἱ πόδες αὐτοῦ».
[1] Ο Εμμανουήλ Γ. Ξυνάδας είναι Επίκ. Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ.
Φωτογραφίες: faretra.info. Βέροια, Βήμα του Αποστόλου Παύλου. Από την επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Παύλεια, Ιούνιος του 2016
–
