“Το τυχαίο άγγιγμα του χρόνου” / γράφει η Νικολέτα Θάνου
Σε ένα εξαιρετικό χρονογράφημα του Οδυσσέα Ιωάννου δημοσιευμένο στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» το 2019 και το οποίο έχει συμπεριληφθεί στην Τράπεζα θεμάτων της Γ΄Λυκείου γίνεται λόγος για την αναγκαιότητα διαμόρφωσης προσωπικού χρόνου.
Η αλήθεια είναι ότι πέρα από τις ανάγκες της διδασκαλίας και την -κάποιες φορές- μονότονη και συστηματοποιημένη προσέγγιση του κειμένου για τους λόγους της εξέτασης, διαπιστώνω συχνά ότι ορισμένα κείμενα έχουν μια δική τους εσωτερική φωνή, που οδηγεί σε εκτροχιασμό της σκέψης και σε μια ξέφρενη πορεία μέχρι την μετωπική της σύγκρουση με την πραγματικότητα ή άλλως την καθημερινή εμπειρία . Είναι το σημείο γέννησης της δικής σου αλήθειας.
Στο κείμενο, λοιπόν, του Οδυσσέα Ιωάννου που τιτλοφορείται «Ο δικός σου χρόνος» ο συγγραφέας διατυπώνει κάποιες προσωπικές σκέψεις σχετικά με την ακατάσχετη ροή του χρόνου, ο οποίος ερήμην μας ακολουθεί τη δική του αμείλικτη πορεία μέσα από μηχανισμούς κρυφούς και διεργασίες αθέατες, αλλά και ασύλληπτες από τον κοινό ανθρώπινο νου. Ο άνθρωπος αισθάνεται πολλές φορές την ανάγκη να παρακολουθεί τις εξελίξεις, να συμβαδίζει με αυτές, να αναπτύσσει ανάλογες ταχύτητες προκειμένου να συγχρονιστεί με τις συχνότητες της εποχής, ασθμαίνων, βιώνοντας, ωστόσο, ταυτόχρονα καθημερινές μικρές απώλειες του εαυτού του και της αλήθειας του. Μια προσαρμογή διόλου ευκταία και καθόλα επιθυμητή. Οι διαπιστώσεις αυτές οδήγησαν τον συγγραφέα του κειμένου στην παραδοχή της αναγκαιότητας για ένα προσωπικό φρενάρισμα, ως απόρροια αυτεπίγνωσης αλλά και μέτρησης των προσωπικών δυνάμεων, σε έναν αγώνα που προβλέπεται εκ των πραγμάτων άνισος.
«Δημιούργησε τον δικό σου χρόνο». Πόσο βολικό να ρυθμίζουμε τη ζωή ανάλογα με τις περιορισμένες δυνατότητες της θνητής μας φύσης «μια ζωή που θα περιέχει τις αλλαγές που αντέχεις, τις εξελίξεις που είσαι πρόθυμος να ακολουθήσεις, τις μάχες που θα είσαι φτιαγμένος για αυτές». Αλλά η ζωή έχει άλλα σχέδια και παρεμβαίνει συχνά με αναίδεια δημιουργώντας ρωγμές στον προσωπικό χρόνο και αναγκάζοντάς μας να δώσουμε μάχες που δεν είμαστε φτιαγμένοι γι’ αυτές. Μέσα από αυτές τις ρωγμές ως αντίλαλος φτάνει στα αυτιά μας το «Φτάσε όπου δεν μπορείς» του Καζαντζάκη ξεθεμελιώνοντας τις ακλόνητες βεβαιότητες. Το ανθρώπινο είδος είναι φορέας μια θνητής και μιας αθάνατης φύσης ταυτόχρονα και στην μακραίωνη πορεία του στο χρόνο τίμησε και τις δύο ακούγοντας την εσωτερική του φωνή, τη φωνή της αυτοσυντήρησης και άρα της επιβίωσης, ή τη φωνή της υπέρβασης.
Ο Ζαν Πολ Σατρ σε σχετική μελέτη του για το χρόνο στο έργο του Φώκνερ «Η βουή και η μανία» είχε διατυπώσει την άποψη ότι η δυστυχία του ανθρώπου έγκειται στη δέσμευσή του με το χρόνο εμβαθύνοντας στην ανάδειξη του παρόντος ως κυρίαρχου ρυθμιστή των εξελίξεων εν αγνοία του ανθρώπου. «Το γεγονός είναι εκείνο που μας πλησιάζει αθόρυβα, σαν κλέφτης, τεράστιο, αδιανόητο – που μας πλησιάζει αθόρυβα και έπειτα εξαφανίζεται..»έχοντας, όμως, προκαθορίσει ήδη τη μελλοντική εξέλιξη. Έχει γεννήσει ήδη ήρωες και αντι-ήρωες. Έχει κυοφορήσει αλλαγές, έχει αλλάξει τον ρουν της Ιστορίας.
Σε μια τέτοια καμπή βρίσκεται την τελευταία περίοδο η χώρα. Είναι σαν να έχουμε χάσει «τον δικό μας χρόνο». Σαν οι χιλιάδες ατομικοί χρόνοι να έχουν συγχωνευτεί σε έναν, από το άγγιγμα ενός τυχαίου γεγονότος, που επέτρεψε το αδύνατο. Αυτό που ο Ν. Καζαντζάκης αποκάλεσε στην «Αναφορά στο Γκρέκο» αφοσίωση σε έναν υπερατομικό σκοπό, στο χρέος που κείται υπεράνω χρόνου και γρήγορων ή αργών ρυθμών, που ξορκίζει τον εφησυχασμό και καθιστά τις χίμαιρες χειροπιαστές και προπάντων εφικτές. «Όταν η καρδιά πιστεύει κι αγαπάει, χίμαιρα δεν υπάρχει. υπάρχει μόνο αντρεία, εμπιστοσύνη και γόνιμη πράξη …. «χρέος έχουμε, πέρα από τις ατομικές έγνοιες, πέρα από τις βολικές μας συνήθειες, πιο πάνω από τον εαυτό μας, να θέσουμε ένα σκοπό, κι αυτόν, μέρα και νύχτα, αψηφώντας τα γέλια, την πείνα ή το θάνατο, να μοχτούμε να τον φτάσουμε». Αυτός ο σκοπός, το Καζαντζακικό χρέος, είναι ο διαλύτης των διαφορετικών ατομικών χρόνων, των ξέφρενων ρυθμών της εποχής, του ανταγωνιστικού πνεύματος, της αέναης πάλης για επικράτηση εις βάρος του άλλου. Είναι ο διαλύτης του εγωισμού και των παθών, η δύναμη που ενεργοποιεί τις συλλογικότητες ενάντια σε μορφές σφετερισμού των ελευθεριών… Είναι ενσάρκωση του θεϊκού νόμου που μέσα στις ανθρώπινες κοινωνίες αποκτά διάσταση πολιτική. Είναι μοχλός ελευθερίας.
“Εκείνα που ήταν να γίνουν, δεν έγιναν ποτέ. Και αυτά που γίνονται, δεν ήταν να γίνουν”. (Μήδεια) . Αυτά που γίνονται στις μέρες μας είναι το τυχαίο άγγιγμα του χρόνου που μπορεί – αντιστρέφοντας τα λόγια του αρθρογράφου, που έδωσαν το βήμα στον παρόντα προβληματισμό- τελικά να διαρρήξει βίαια χιλιάδες προσωπικούς χρόνους, ώστε να δώσουμε μάχες που δεν ήμασταν – όπως νομίζαμε – φτιαγμένοι για αυτές, ή να ακολουθήσουμε εξελίξεις τις οποίες -κάποτε -δεν ήμασταν πρόθυμοι να ακολουθήσουμε. Η δύναμη του χρέους, ο άγραφος ηθικός κώδικας είναι υπεράνω χρόνου και υπεράνω χρονικών προσδιορισμών και περιορισμών. Είναι ακατάλυτοι και αιώνιοι και ανεξίτηλα εντυπωμένοι στην συλλογική μνήμη. Όταν ένα τυχαίο γεγονός διαταράξει την ομαλή τάξη των πραγμάτων, όταν διασαλευτεί το Δίκαιο , τότε ο χρόνος απλά λειτουργεί ως ο αρχικελευστής, που επαναφέρει το χάος στην τάξη μέσα από διεργασίες δικαίου και ηθικής. Αυτά διδαχτήκαμε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, στοχαστές και ποιητές, ιδέες που μπαζώθηκαν και αυτές κάτω από τόνους μισαλλοδοξίας και θρησκευτικού ή πολιτικού φανατισμού σε κοινωνίες που μεγαλουργούσε κάποτε η ελεύθερη σκέψη, και που η λέξη «άνθρωπος» γκρέμιζε τα τέρατα από το υψηλό τους βάθρο.
Είναι σαφές πλέον ότι το τυχαίο άγγιγμα του χρόνου με όλα τα οδυνηρά του παρεπόμενα, στάθηκε η αφορμή για μια ανάδυση . Την ανάδυση της ενεργούς πολιτικής δράσης που – δεδομένων των σύγχρονων συνθηκών ζωής- συνιστά πράξη επαναστατική, συνιστά ρήξη του ανθρώπου όχι με την εξουσία, αλλά με τον αλλοτριωμένο και ξεχασμένο του εαυτό, συνιστά θυσία του προσωπικού χρόνου, συνιστά εν τέλει ευγενή πόθο και ηρωισμό.
Ν.Θ.
……………….
