Βιβλιοφιλικά ταξίδια: Δύο νέα βιβλία του Γιώργη Έξαρχου

ΓΙΩΡΓΗΣ Σ. ΕΞΑΡΧΟΣ – ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ

ΔΥΟ ΝΕΑ ΒΙΦΛΙΑ

«ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΠΟΙΜΕΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ…

και

ΝΙΚ. Κ. ΚΑΣΟΜΟΥΛΗ: ΑΛΒΑΝΙΤΟΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΓΡΑΙΚΟΒΛΑΧΟΙ – Η ιστορία του κλεφταρματολισμού»

Ήρθε ο καιρός της επίσημης εγγραφής δύο πνευματικών μου «παιδιών» στα «Πνευματικά Δημοτολόγια και Μητρώα Γεννήσεων», αν και είναι «γεννημένα» (ολοκληρωμένες συγγραφές) το 2017 και 2021, αντίστοιχα, με την έκδοσή τους από δύο διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους: το ένα στην Θεσσαλονίκη, το άλλο στην Αθήνα. Πρόκειται για δύο βιβλία μου, μεγάλου σχήματος και όγκου:

α) ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΠΟΙΜΕΝΙΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ & ΑΡΜΑΝΙΚΩΝ – ΒΛΑΧΙΚΩΝ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ – ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Κ & Μ ΣΤΑΜΟΥΛΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, σελίδες 752.

β)ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΩΝΣΤ. ΚΑΣΟΜΟΥΛΗ ΑΛΒΑΝΙΤΟΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΓΡΑΙΚΟΒΛΑΧΟΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΛΕΦΤΑΡΜΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΕΚ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΓΙΩΡΓΗΣ ΕΞΑΡΧΟΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΔΟΥΣΑ ΑΘΗΝΑ, σελίδες 540.

• Του πρώτου βιβλίου τα περιεχόμενα είναι:

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Προλεγόμενα…………………………………………………………. 011

Γλωσσάρι ποιμενικών λέξεων νεοελληνικών…………………… 023

Γλωσσάρι χρήσιμων ξεχασμένων λέξεων από παλαιά

δημοσιευμένα έγγραφα του γεωργοκτηνοτροφικού κόσμου…. 555

Γλωσσάρι κυρίων ονομάτων σχετιζομένων άμεσα ή έμμεσα

με τον ποιμενικό κόσμο…………………………………………….. 571

Γλωσσάρι ποιμενικών λέξεων αρμάνικων-βλάχικων…………. 617

Βιβλιογραφία…………………………………………………………. 732

Φωτογραφίες – Σχέδια……………………………………………… 745

Οι νεοελληνικές ποιμενικές λέξεις ανέρχονται σε 3785/4000, οι παλαιές ξεχασμένες λέξεις σε 570, το γλωσσάρι των κυρίων ονομάτων (ιστορικές και εγκυκλοπαιδικές εκτενείς πληροφορίες) περιέχει 25 λέξεις, και οι αρμάνικες ποιμενικές λέξεις ανέρχονται σε 2065/2100.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ:

Ο άνθρωπος από τότε που εγκατέλειψε τα σπήλαια και το κυνήγι, για να εξασφαλίσει τα της ζωής του, δέθηκε με τη μάνα γη. Με το πέρασμα των αιώνων προέκυψε και η ανάγκη να αναπτυχθούν κάποιες δεξιοτεχνίες προς εξυπηρέτηση αυτών των αναγκών του, της νομαδικής ιδίως ζωής που ζούσε, για να συγκροτήσει οργανωμένη κοινωνία, στην οποία ο ένας είχε και έχει ακόμα την ανάγκη του άλλου. Οι δεξιοτεχνίες αυτές, σιγά-σιγά, έγιναν βιοποριστικά επαγγέλματα. Οι κάτοικοι του χωριού, και δη της ορεινής υπαίθρου, έγιναν προλετάριοι αγρών, παλεύοντας με στοιχεία της φύσης και προσπαθώντας να βελτιώσουν τη διαβίωσή τους σε άγονα μέρη. Μα τι άλλο θα μπορούσαν να κάνουν, αφού έλαχε να γεννηθούν σε άγονους και κακοτράχαλους τόπους; Δεν είχαν κανέναν προσανατολισμό για κάποιο επάγγελμα. Όλοι, μικροί-μεγάλοι, ασχολούνταν από λίγο και με όλα, αλλά πρωτίστως με την εκτροφή ποιμνίων αιγοπροβάτων ή άλλων παραγωγικών ζώων. Κατόπιν άρχισαν να μετέχουν, από τον πιο μικρό ως τον πιο μεγάλο, σε δουλειές του σπιτιού, στο χωράφι, στο αμπέλι, στο φύλαγμα των μαναριών, στο κουβάλημα των δημητριακών στον μύλο κ.ο.κ..

Οι άνθρωποι της υπαίθρου έκαναν με μεράκι τα πάντα και τα μεταβίβαζαν από γενιά σε γενιά, τα περισσότερα από τα οποία δεν υπάρχουν σήμερα, είτε γιατί τα απορρόφησε η τεχνολογία είτε γιατί τα απώθησε βίαια η αντίληψη περί προοδευτικού και μοντέρνου.

Μαζί με αυτά που χάθηκαν ή απωθήθηκαν, εξαφανίστηκαν και οι λέξεις που τα… έδιναν ζωή. Όμως, ο κύκλος της ζωής των ποιμένων (και των γεωργών) δεν ήταν δεμένος αποκλειστικά και μόνο με πράγματα της επαγγελματικής ενασχόλησης. Το θρησκευτικό εορτολόγιο έδινε αφορμή για τέλεση μυθικών τελετουργιών, σχετιζόμενων με τη ζωή και το είναι τους, με τις οικογενειακές εξελίξεις και την πορεία της φάρας και του ταϊφά τους. Τα δρώμενά τους, λες και ήταν θεόσταλτες προσταγές, και τα συμβάντα, καταγράφονταν στο ενεργητικό της ατο-μικής και της συλλογικής μνήμης και τα ανακαλούσαν τότε που είχαν ανάγκη από αυτά. Του Αϊ-Βασιλιού, του Αϊ-Γιάννη Ριγανά, του Αϊ-Γιώρ-γη, του Αϊ-Δημήτρη, του Αϊ-Πέτρου, του Αϊ-Σπυρίδωνος, και των άλλων αγίων τις γιορτές, για τους ποιμένες δεν ήταν απλές θρησκευτικές γιορτές, όπως ο Θεριστής ή Κερασάρης, ο Αλωνάρης ή Αλωνιστής, ο Τρυγητής, ο Αντριάς και οι άλλοι μήνες, δεν ήταν απλά ονόματα, αλλά χρονικές περίοδοι γιορτών, χαράς, πολέμων της ζωής, κάματου, αγώνα. Το ίδιο και η Λαμπρή, τα τραγούδια της Λαφίνας, τα παραμύθια για Νε-ράιδες κ.ά., κ.ά., θέματα που δεν θίγουμε εδώ ή μόνον ακροθίγουμε, και που σχετίζονται με τη ζωή των ποιμένων κατά άμεσο τρόπο. Μείναμε στα «άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου», στα φυτά και στα δέντρα που συνθέτουν το φυσικό περιβάλλον μες στο οποίο κινούνταν παλαιά οι ποιμένες, μείναμε σε επαγγελματικά γλωσσάρια τους και σε λεξιλόγια των υφαντριών γυναικών και σε εκείνα τα οποία συνιστούν την πλήρη ζωή του ποιμένα.

Του δεύτερου βιβλίου τα περιεχόμενα είναι:

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

• ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ 15
• ΕΙΣΑΓΩΓΗ 51
• ΜΕΡΟΣ Α΄

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΛΕΦΤΑΡΜΑΤΟΛΙΣΜΟΥ – ΠΕΡΙ ΒΛΑΧΩΝ

(ΓΡΑΙΚΟΒΛΑΧΟΙ – ΑΛΒΑΝΙΤΟΒΛΑΧΟΙ – ΒΛΑΧΟΧΩΡΙΑ κ.λπ.)

ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΜΟ Α΄ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΚΑΣΟΜΟΥΛΗ 119

• ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

Στρατιωτική άποψη της Βόρειας Ελλάδας – Ο θρύλος του

Σκεντέρμπεη – Αρματολοί και Κλέφτες – Μεϊντάνης και πολεμική

δράση του στη Δυτική Ελλάδα και Θεσσαλία – Απόπειρα σύστασης

Γενικού Αρματολού – Αρματολοί και Κλέφτες μετά τον Μεϊντάνη –

Πίνακες βιογραφικοί των Αρματολών και Κλεφτών. 119

• ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

Γενεαλογία Αρματολών και Κλεφτών – Βιογραφία Μεγδά-

νη – Ζήδρος – Λάππας – Λάζος – Βλαχάβας – Βλαχόπουλοι –

Κοντογιανναίοι – Μπουκουβαλαίοι – Σταθάς – Καραϊσκαίοι –

Γριβαίοι – Βαρνακιώτης – Αντρούτσος –Κατσαντωναίοι – Τόσκας

– Σουλιώτες. 129

• ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ

Τα από του 18ου αιώνα μέχρι το 1821 πατριωτικά κινήματα –

Ανάπτυξη των πραγματευθέντων στο προηγούμενο κεφάλαιο

– Δεύτερη περίοδος του Αρματολισμού – Τσαραίοι – Σύρος –

Λάππας – Στορναραίοι – Αφορμή και αρχή των Σουλιωτικών

αγώνων – Φάρες Σουλιώτικες – Γ. Μπότσαρης – Λ. Τζαβέλας –

Κατάργηση των Αρματολικιών, το 1829. 138

• ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ

Αρχή διωγμού των Αρματολών από τον Αλή πασά – Κατάστροφή

Μπουκουβαλαίων, Βλαχόπουλων, Κοντογιανναίων – Γιάννης

Σταθάς – Χρήστος Γρίβας – Γιάννης Βαρνακιώτης – Τσαραίοι – Άλλοι

Μακεδόνες Αρματολοί. 149

• ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΕΜΠΤΟΝ

Ο περί Πρεβέζης αγών του Αλή πασά – Σουλιώτικος πόλεμος

– Μποτσαραίοι – Φώτος Τζαβέλας – Σύναξη Αρματολών εις

Ιωάννινα και βιαία φυγή του ΝίκοΤσάρα – Νέα πατριωτικά σχέδια

– Σύναξη Αρματολών εις Κορφούς – Εκστρατεία και θάνατος του

Νίκο Τσάρα – Σκηνές Ζαλόγγου και μονής Σέλτσου. 177

• ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΕΚΤΟΝ

Αρματολοί του Ολύμπου και των Χασιών – Εξέγερση κατά των

Τούρκων – Εκστρατείες Μουχτάρ πασά και Βελή πασά – Σύρος,

Γκέγκας, Βλαχοθόδωρος – Λαζαίοι – Περίεργη προστασία των

Αρματολών – Επανάσταση Βλαχάβα – Προδοσία του κινήματος

– Αρματολική πειρατεία – Τσέλιος ο ανυπότακτος – Θάνατος

Βλαχάβα – Σφαγή Λαζαίων. 197

• ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΕΒΔΟΜΟΝ

Στορναραίοι – Μπουκουβαλαίοι – Βλαχοποιμένων σχέσεις

με Κλεφταρματολούς – Αρβανιτόβλαχοι και Ελληνόβλαχοι

– Συκάδες – Κοντογιανναίοι. 226

• ΜΕΡΟΣ Β’

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙ ΒΛΑΧΩΝ (ΓΡΑΙΚΟΒΛΑΧΩΝ –

ΑΛΒΑΝΙΤΟΒΛΑΧΩΝ – ΒΛΑΧΟΧΩΡΙΑ κ.λπ.) ΑΝΑ ΤΟΜΟ

ΑΠΟ ΤΑ ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Κ. ΚΑΣΟΜΟΥΛΗ 289

• ΤΟΜΟΣ Α΄ 291
• ΤΟΜΟΣ Β΄ 399
• ΤΟΜΟΣ Γ΄ 447
• ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ 525
• ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ Γ. ΕΞΑΡΧΟΥ 537

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ:

4) Η οικογένεια του Νικόλαου Κασομούλη είχει την εξής δομή: Α΄ γάμος: Κώστας Κασομούλης + Σουλτάνα [Παφίλη]  τέκνα: Νικόλαος, Γεώργιος, Δημήτριος. Β΄ γάμος: Κώστας Κασομούλης + Αλέξάνδρα [αγνώστου πατρωνύμου]  τέκνα: Σουλτάνα, Κατερίνα, Γιάννης, συν τα τέκνα του Α΄ γάμου. Μετά την καταστροφή της Νάουσας και τον θάνατο του Κώστα, η οικογένεια Κασομούλη –βάσει εγγράφου– είχε έτσι:

Υπερτάτη Σεβασμία Βουλή

εμφανιζόμεθα διά της παρούσης μας να αναφέρωμεν τον |

πατριωτισμόν του Μακαρίτου Κώνστα Κασσομούλη και των υιών του

| κυριόν Νικολάου και λοιπών Αυταδέλφων, ο οποίος είναι γνωστός

και | βεβαιωμένος εις όλους ημάς και εις πολλούς πελοποννησίους

και άλλους | πατριώτας, οίτινες ευρίσκονται αυτόθι, ο μεν πατήρ των

νυχθη|μερώς πολεμών εις Νιάουσαν κλεισμένος εις οικοίσκον αφανίζων

| πολλούς των εχθρών με Μεγάλην γενναιότητα και Ηρωϊσμόν υψόνων

(;) | ευπροσδέκτους θυσίας εις την αγάπην της Πατρίδος, οι δε υιοί του |

κύριος Νικόλαος Κασσομούλης, Γεώργιος και Δημήτριος, εφάνησαν εις

| όλους τους ολυμπιακούς αγώνας και πολέμους έργω τε και λόγω και

διά χρη|μάτων. Η φαμελιά των έπειτα μετά τον θάνατον του πατρός των

ε|σκλαβώθη εις Νιάουσαν, η Μητέρα των, δύο Μικραίς αδελφαίς | των

και ο συμπολεμών μικρότερος αδελφός των Ιωάννης. Η μεν φαμε|λιά

των συνευρισκομένη με όλους εις Νιάουσαν ηχμαλωτίσθη ως άνω|θεν,

τα δε υπάρχοντά των και όλη η ευκατάστατος περιουσία των ευρέ|θη

εις Σάτισταν και ελεηλατίσθη μέχρι ατόμου από τον Χουρσίτ πα|σάν και

έμειναν εις μίαν αθλίαν κατάστασιν τόσον οπού αλλού | η έλευσίς των

δεν μένει παρά μετά Θεόν εις τα συμπαθητικά και πατρώα σελά|χυα

της κοινής ημών Μητρός, την οποίαν θερμοπαρακαλούμεν και ημείς ως

πολυεύ|σπλαχνος μήτηρ να ανοίξη την αγκάλην της να δεχτή αυτούς

να φροντίση την απε|λευθέρωσίν των, να επιμεληθή υπερασπιζομένη

αυτούς ή διά χρηματικής βο|ηθείας ή δι’ άλλου κανενός επισήμου

αιχμαλώτου οποιωδήποται τρόπω ήθελον | το κρίνη εύλογον. Διά

να συντελεσθή αμμέσως η ευσπλαχνία της και να πλη|ροφορηθή

σαφέστερον πέμποντες παρ’ ημών και παρά τον Αυτάδελφον του

Κυρίου | Νικολάου ο Γεώργιος Αυτάδελφός του συνοδευόμενος παρά

τον παραστάτην | μας κυρίου Νικολάου καπ. Αντονίου Κρανιδιώτου και

με την ανά χείρας | ιδιόχειρον επιστολήν της Μητρός και αδελφού των,

με το να ενεργήση (;) εδώ | ο Νικόλαος μένει εις ημάς συναγωνιζόμενος

και ότι η κοινή Μήτηρ μας φροντίσει | δι’ αυτούς θέλει ενθαρρύνη ημάς

τε και άλλους πατριώτας, ότι τα τέκνα των | υπέρ αυτής θυσιαζομένων

δεν θέλουσι μείνει άπορα και ορφανά εις χείρας | ων τυράννων

αναδεόμενοι την φιλόστοργον και σεβαστήν ημών Κοι|νήν Μητέραν να

εισακούση τα της δεήσεώς μας και βλέμματι ιλαρό | λάβη συμπάθειαν.

εις αυτά μένομεν με όλον το προσήκον σέβας.

Οι προσκυνούντες και περιμένοντες την ταχείαν της περίθαλψιν.

1823 Απριλίου 13

εις ασπροπόταμον πρόθυμοι των επιταγών της

και γνήσια τέκνα της

Νικόλαος Γληγόρης Νάσος Καλλίνικος Τόλιος

Στουρνάρης Λιακατάς Μάνταλος Τζάρας Λαζόπουλος

———-