Βρετανικές αποκαλύψεις για τα μαγειρέματα στο «Σχέδιο Ανάν ΙΙΙ» / γράφει η Φανούλα Αργυρού

Στις 23 Ιουλίου 2024 το Βρετανικό Εθνικό Αρχείο αποδέσμευσε και πάλι, μετά από 20 χρόνια, πρωθυπουργικούς φακέλους (πρωθυπουργίας Tony Blair – Τόνι Μπλερ) για διάφορα θέματα, καλύπτοντας την περίοδο 2000-2003. Εντοπίσαμε ορισμένες, αν και περιορισμένες, αναφορές για την Κύπρο. Αναφορές για τους σχεδιασμούς που έκαναν το 2003 για το τροποποιημένο «Σχέδιο Ανάν ΙΙΙ» με «επικεφαλής» τον Σερ Ντέιβιντ Χάνεϊ και το Φόρεϊν Όφις, για μας, δίχως εμάς. Επισημαίνω ότι τα λιγοστά αυτά έγγραφα δεν μας δίνουν ολοκληρωμένη ιστορική συνέχεια με λεπτομέρειες για όλο το τρομερό παρασκήνιο. Οι οποίες υπάρχουν, όμως, στους ακόμα κλειστούς φακέλους του Φόρεϊν Όφις για τα έτη 2001-2003, που αναμένονται μετά την 30ετία.

Έστω και αυτές όμως οι αναφορές επαναβεβαιώνουν τη φιλοτουρκική πολιτική της εγγυήτριας Βρετανίας και τη συνέχιση της διχοτομικής της πολιτικής από το 1963/64 ταυτισμένη με την τουρκική του Δρος Νιχάτ Ερίμ από το 1956. Με συνεργάτη τις ΗΠΑ.

Υπενθυμίζεται ότι Υπουργός Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας τα χρόνια εκείνα του «Σχεδίου Ανάν», μεταξύ 2001-2006, ήταν ο υπέρμαχος και τιμηθείς από το τουρκικό κράτος, γνωστός Τζακ Στρο (Jack Straw).

«Ενωμένη» («united») – αλλιώς θα προκαλούσε προβλήματα στον Γλ. Κληρίδη

Υποδείξεις του Φόρεϊν Όφις προς τον Βρετανό Πρωθυπουργό πριν από το Συνέδριο των G8 ήταν να υποστήριζε τις εκ του σύνεγγυς συνομιλίες των ΗΕ και να καλούσε όλες τις πλευρές να υποστήριζαν τις προσπάθειες του ΓΓ Κόφι Ανάν για διευθέτηση του Κυπριακού. Και, αν χρειαζόταν, να εξέφραζε υποστήριξη στη λέξη «ενωμένη» Κύπρος, ως γλώσσα αποδεκτή από αμφότερες τις πλευρές. Και να εξασφάλιζε συμφωνία σε κείμενο τον G8 αποφεύγοντας γλώσσα που δεν ήταν αποδεκτή ή εμπρηστική για αμφότερες τις πλευρές.

«Συμφωνία είναι ανάγκη να επιτευχθεί για την προ-τελευταία πρόταση για μια ‘‘ενωμένη Κύπρο’’. Εμείς, οι ΗΠΑ, η Ιταλία και η Γερμανία υποστηρίζουμε τη χρήση αυτής της λέξης ‘‘ενωμένη’’. Ο όρος είναι αποδεκτός απ’ όλα τα μέρη και αποφεύγει την πιθανότητα ότι η νέα Κύπρος θα είναι ένα ενιαίο κράτος με κίνδυνο να προ-δικάσει τη συζήτηση συνομοσπονδίας/ομοσπονδίας».

«Agreement needs to be reached on a reference in the penultimate sentence to a “united Cyprus”. We, the US Italy and Germany support use of the word “united”. Term acceptable to both parties and avoids any implication that the new Cyprus would be a unitary state on the risk of pre-judging the confederation/federation debate».

Παρέπεμψαν σε επιστολή του Σερ Ντέϊβιντ Χάνεϊ (Sir David Hannay), 12 Ιουλίου 2000. Στο τέλος οι Βρετανοί ικανοποιήθηκαν με το μήνυμα του συνεδρίου, το οποίο είπαν «ήταν καλά ισοζυγισμένο. Η ορολογία δεν ενοχλούσε, ήταν συνυφασμένη τόσο με μια λύση ομοσπονδίας όπως και συνομοσπονδίας και εξέφραζε τον στόχο των διαπραγματεύσεων, αλλιώς η απουσία της θα ήταν σοβαρά προβληματική για τον Κληρίδη» (Ο Γλ. Κληρίδης ήταν τότε ο Πρόεδρος της ΚΔ).

Οι Βρετανοί προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν «διευθέτηση» του Κυπριακού και εντός του χρόνου να άνοιγαν διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Τουρκίας. Σε περίπτωση όμως που δεν «διευθετείτο» το Κυπριακό, το σχέδιο Β τους ήταν π.χ. πώς να αντιμετώπιζαν τις τεχνικές και πολιτικές επιπτώσεις ένταξης μιας διαιρεμένης νήσου. Σε περίπτωση λύσης δε έπρεπε να δουν και πώς θα αντιμετώπιζαν τις αναγκαίες παρεκκλίσεις (derogations) στην ελευθερία αγοράς περιουσίας, περιλαμβανομένου του πώς το ευρωπαϊκό acquis θα λειτουργούσε στον «βορρά», καθώς οι Τ/κ δεν ελάμβαναν μέρος στις διαπραγματεύσεις ένταξης. «Εμείς και άλλες χώρες θα θέλαμε να κάνουμε σίγουρο ότι μια ενωμένη νήσος δεν θα γινόταν εύκολη οδός στην ΕΕ για ναρκωτικά και παράνομη μετανάστευση», έγραψαν. Και να έδιδαν και κάτι στην Τουρκία…

Η Τουρκία σήμαινε πολλά για το Ηνωμένο Βασίλειο, για στρατηγικούς λόγους που είχε εξηγήσει στον Πρωθυπουργό ο Υπ. Εξωτερικών στις 13 Μαΐου. Το ΗΒ υποστήριζε την τουρκική ένταξη για πολλά χρόνια. Όμως, όπως και άλλες χώρες, δεν μπορούσαν ν’ ανοίξουν μαζί της διαπραγματεύσεις προτού η Τουρκία συμμορφωθεί με τα πολιτικά κριτήρια της Κοπεγχάγης, και το τουρκικό (κακό) μητρώο σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα ενδιέφερε πολύ το Κοινοβούλιο. Ήταν μόνο το 1999 που οι σχέσεις ΕΕ/Τουρκίας άρχισαν να καλυτερεύουν παράλληλα με την ελληνο-τουρκική επαναπροσέγγιση…

Στα έγγραφα περιλαμβάνεται και η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας με αναστολή του ευρωπαϊκού κεκτημένου στο κατεχόμενο μέρος της ΚΔ…

Τα μαγειρέματα για το «Σχέδιο Ανάν ΙΙΙ»

Με τηλεγράφημά του, ημερ. 14 Φεβρουαρίου 2003 (σε δύο μέρη) από τη Νέα Υόρκη προς το Φόρεϊν Όφις και περιορισμένους παραλήπτες, ο αξιωματούχος Greenstock (Sir Jeremy Quentin Greenstock) ενημέρωσε για τις διαπραγματεύσεις που είχαν για το «Σχέδιο Ανάν ΙΙΙ» [ο λόρδος Ντέιβιντ Χάνεϊ και ο Τζόναθαν Άλλεν (Jonathan Allen, Φ.Ο., αργότερα παρευρέθη και στο Κράν Μοντανά) που είχαν πάει στη Νέα Υόρκη στις 13 Φεβρουαρίου 2003].

Περίληψη – Συνομιλίες μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου, ΗΠΑ και τα ΗΕ, με τον ΓΓ του ΟΗΕ (Κόφι Ανάν), ετοιμάζοντας το «Σχέδιο Ανάν ΙΙΙ», ενσωματώνοντας τις αλλαγές σ’ αυτό, και που θα ήταν έτοιμο για τις 24 Φεβρουαρίου 2003, μετά τις προεδρικές εκλογές στην Κύπρο.

Τι ανέμεναν από τον Τάσσο Παπαδόπουλο αν κέρδιζε

Τακτική – Ο Ανάν θα πήγαινε στην Άγκυρα στις 24 Φεβρουαρίου 2003 και μετά στην Ελλάδα, πριν πάει στην Κύπρο στις 26 Φεβρουαρίου. Ο Χάνεϊ είπε ότι ήταν κρίσιμο να γινόταν ξεκάθαρο σε αμφότερες τις πλευρές ότι ο ΓΓ ανέμενε ένα ναι ή ένα όχι ως απάντηση μέχρι να φύγει από το νησί. Ο Ανάν συμφώνησε ότι η 28η Φεβρουαρίου ήταν η τελική προθεσμία, δεν θα υπήρχε «Ανάν 4», ανησυχούσε για τις επιπτώσεις μιας νίκης του Παπαδόπουλου (Τάσσου). Αυτός ο άνθρωπος είχε σπαταλήσει όλη του τη ζωή θέλοντας να γίνει Πρόεδρος της Κύπρου. Θα ήταν πρόθυμος να εγκαταλείψει το έπαθλο τόσο σύντομα μετά που τελικά το εξασφάλισε; Πώς θα πιεζόταν; Τότε ο Αμερικανός Weston (Thomas Weston, διπλωμάτης) είπε ότι αν κέρδιζε (ο Παπαδόπουλος), οι ΗΠΑ ήταν έτοιμες να κινηθούν γρήγορα σε προεδρικό επίπεδο και να του στείλουν συγχαρητήριο μήνυμα, στο οποίο θα κατέγραφαν τι ανέμεναν από αυτόν. Το καλύτερο που θα ανέμεναν ήταν ο Παπαδόπουλος να υιοθετούσε ουδέτερη θέση. Σε τέτοια περίπτωση, οι προσπάθειές των θα γυρνούσαν προς το ΑΚΕΛ. Ο Χάνεϊ συμφώνησε. Ο Παπαδόπουλος μπορεί να είχε έντονες προσωπικές φιλοδοξίες , αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι οι ετερόκλητοι που τον υποστήριζαν τις συμμερίζονταν… Ο Χάνεϊ είπε ότι και εκείνος θα σύστηνε στον Πρωθυπουργό (Μπλερ) να στείλει το ίδιο μήνυμα. Ανέμεναν και σύντομη δήλωση από τη έκτακτη συνεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 17 Φεβρουαρίου.

Δομή του «Ανάν ΙΙΙ» (περιλαμβανομένων των δημοψηφισμάτων)

Ο Άλβαρο ντε Σότο (Alvaro de Soto, Περουβιανός διπλωμάτης – το 1999 διορίσθηκε ως ειδικός σύμβουλος του ΓΓ για το Κυπριακό), είπε ότι η όλη δομή του «Ανάν ΙΙ» θα άλλαζε, ακόμα δεν είχαν αποφασίσει κατά πόσον το «Ανάν ΙΙΙ» θα παρουσιαζόταν για υπογραφή ή θα πήγαινε απευθείας σε δημοψηφίσματα. Το πλεονέκτημα του τελευταίου θα έδιδε στους Τούρκους τον μηχανισμό να προσπεράσουν την πιθανή άρνηση του Ντενκτάς να υπογράψει μια διευθέτηση. Όμως οι Ελληνοκύπριοι θα το εκλάμβαναν ότι τους επιβλήθηκε από έξω αν οι ηγέτες δεν το υπέγραφαν. Ο Χάνεϊ δεν πίστευε ότι τα ΗΕ έπρεπε να πάνε απευθείας σε μηχανισμό υπογραφής βοηθώντας την ελληνοκυπριακή πλευρά και ο Weston πρόσθεσε ότι πρώτιστη προτεραιότητα των ΗΕ έπρεπε να ήταν να βοηθούσαν τον Ντενκτάς και τους Τούρκους.

Εδαφικό – περιουσίες

Ο ντε Σότο είπε ότι είχαν ετοιμάσει νέο χάρτη βάζοντας την Καρπασία στο Τουρκοκυπριακό Component State. Στο περιουσιακό σκέφτονταν να αφαιρέσουν το ανώτατο όριο (fixed limit) στις ετήσιες επιστροφές (annual returns) και το «final cap» και αντίθετα να έδιδαν στα Component States το δικαίωμα να θέσουν τους δικούς τους περιορισμούς, στη βάση ασφάλειας, δημόσιας τάξης, διζωνικότητας, και όσοι επηρεάζονταν από αυτούς τους περιορισμούς να έκαναν έφεση στο δικαστήριο. Αργότερα έγινε συζήτηση για το θέμα αυτό σε γεύμα μεταξύ ΗΒ/ΗΠΑ/ΗΕ (ο ντε Σότο δεν μπορούσε να παρευρεθεί και αντιπροσωπεύθηκε από τον Dann). O Dann (Robert Dann για πολιτικές υποθέσεις) εξήγησε ότι το δικαίωμα για έφεση θα γινόταν στο common state Supreme Court και στη συνέχεια στο ΕΔΑΔ. Ο Χάνεϊ δεν πείστηκε από την πρόταση των ΗΕ, οι Ελληνοκύπριοι θα το εκλάμβαναν ως μεγάλη υποχώρηση προς τους Τ/κ, εξάλλου δεν περιλαμβανόταν στο έγγραφο με τις τουρκικές «Βασικές Απαιτήσεις». Ο Dann υποστήριξε ότι ναι μεν δεν ήταν, αλλά ο Ziyal (Sıtkı Uğur Ziyal, Τούρκος διπλωμάτης στο τουρκικό ΥΠΕΞ) το είχε αναπτύξει, και πως η «διζωνικότητα» ήταν το κλειδί για τους Τούρκους. Επενέβη ο Weston και είπε πως αν ικανοποιούσε τους Τούρκους έπρεπε να ενσωματωθεί στο «Ανάν ΙΙΙ» και οι Έλληνες απλώς έπρεπε να δαγκώσουν τη σφαίρα (The Greek Cypriots would just have to bite the bullet). Ο Χάνεϊ διαφώνησε, έπρεπε να σκεφθούν τις επιπτώσεις πάνω στον Κληρίδη. Οι Τούρκοι θα ικανοποιούνταν με ένα ελάχιστα μεγαλύτερο μορατόριουμ…

Ασφάλεια – Ο ντε Σότο είπε ότι τα ΗΕ θα έθεταν όποιο αριθμό στρατευμάτων (εννοείται κατοχικών που θα έμεναν) συμφωνούσαν οι Έλληνες και οι Τούρκοι στο «Ανάν ΙΙΙ». Αν δεν συμφωνούσαν, τα ΗΕ θα έβαζαν 7.500, που θα ελαττώνονταν μετά από πέντε χρόνια σε 2.500 και μετά θα εξουδετερώνονταν πλήρως με την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Αμφότεροι Χάνεϊ και Weston είπαν όχι, εκτός και αν είχαν το πράσινο φως από τους Τούρκους. Ο ντε Σότο είπε ότι το βέτο των μητέρων πατρίδων στο θέμα κυπριακής συμμετοχής σε διεθνείς οργανισμούς θα αποκαθίστατο…

Έποικοι

Ο ντε Σότο είπε ότι τα ΗΕ σχεδίαζαν να καταργήσουν τις διάφορες κατηγορίες των Τούρκων υπηκόων που δικαιούνταν κυπριακή ιθαγένεια και απλώς θα έβαζαν τον αριθμό των 40.000 ως δικαιούχους. Ο Dann αργότερα είπε πως αυτό ήταν ακόμα μια παραχώρηση προς τους Ελληνοκυπρίους, καθώς μείωνε τον συνολικό αριθμό. Και εδώ ο Χάνεϊ επανέλαβε τη σημασία να γίνεται ξεκάθαρο ότι ο επαναπατρισμός των Τούρκων υπηκόων στην Κύπρο θα ήταν εθελοντικός.

ΞΕΧΩΡΙΣΤΟ ΣΕ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η Κύπρος θα ενταχθεί στην ΕΕ με λύση ή χωρίς λύση – Γιατί το θέλει η Ελλάδα!

Οι Βρετανοί στα εν λόγω έγγραφα τονίζουν ότι, όποια έκβαση και να έπαιρναν τα πράγματα, η Ελλάδα σε ένα πράγμα θα επέμενε σε σχέση με την Κύπρο (για τη διεύρυνση), ότι η Κύπρος έπρεπε να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε με λύση είτε δίχως λύση. Σημειώνεται ότι την Προεδρία της ΕΕ από την 1η Ιανουαρίου-31η Ιουνίου 2003 πήρε η Ελλάδα, η οποία δεν ήθελε αναφορές που επέρριπταν ευθύνη στην ε/κ πλευρά για την αποτυχία των διαπραγματεύσεων. Εξάλλου ο ίδιος ο ΓΓ του ΟΗΕ είχε προκαταλάβει, γράφει το βρετανικό έγγραφο, επιρρίπτοντας τις ευθύνες στον Ραούφ Ντενκτάς.

Στις 17 Φεβρουαρίου 2003 το Φόρεϊν Όφις ετοίμασε τις πιο κάτω οδηγίες προς τον Υπ. Εξωτερικών Τζακ Στρο ως “Brief No.4: Cyprus” για τη συνεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

1. Είχαν ενημερώσει την Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ότι ήταν καλή ευκαιρία να επαναλάβει (η ΕΕ) την υποστήριξή της για μια διευθέτηση του Κυπριακού… Ο Ανάν θα κατέθετε τη δεύτερη αναθεώρηση των προτάσεων για διευθέτηση στις 24 Φεβρουαρίου και η Λευκωσία στις 26 Φεβρουαρίου όταν -με την υποστήριξη του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ- ο Ανάν στόχευε να εξασφάλιζε μιαν απάντηση ότι οι τελικές του διορθώσεις είχαν γεφυρώσει το χάσμα και ότι θα διεξάγονταν δημοψηφίσματα και στις δύο κοινότητες για το πακέτο. Αν γινόταν δεκτό από την Άγκυρα θα το έθεταν και στους Τουρκοκύπριους δίχως την υπογραφή του Ραούφ Ντενκτάς. Από ελληνοκυπριακής πλευράς πολλά θα εξαρτιόνταν από το ποιος θα κέρδιζε τις προεδρικές εκλογές, ο Γλ. Κληρίδης ή ο Τ. Παπαδόπουλος. Δημόσια υποστήριξη προς τη στρατηγική αυτή από την ΕΕ θα ήταν σημαντική.

2. Συζήτηση στην Κύπρο δεν ήταν αναγκαία ούτε επιθυμητή. Εκείνο που χρειάζονταν ήταν η ΕΕ να συμβάδιζε με τις προσπάθειες του ΟΗΕ στην Κύπρο…

3. Έπρεπε να ανακυκλωθεί η γλώσσα της Κοπεγχάγης και η δήλωση της Προεδρίας για ένα συνέδριο δωρητών (donors). Ο Peter Ricketts (Βρετανός διπλωμάτης) θα είχε το κείμενο που θα κάλυπτε ως εξής:

Τη δέσμευση των ενδιαφερομένων να φθάσουν σε συμφωνία μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου στη βάση των προτάσεων του ΓΓ του ΟΗΕ. Οι ηγέτες να αρπάξουν τη μοναδική ευκαιρία. Επαναλάμβανε την προθυμία της ΕΕ να ενσωματώσει τους όρους της διευθέτησης στη Συνθήκη της Προσχώρησης. Την υποστήριξη της ΕΕ και της Κομισιόν για την πρόταση ενός διεθνούς συνεδρίου δωρητών για να θεμελίωνε τη διευθέτηση.

Η Προεδρία σε ανακοίνωσή της εκ μέρους της ΕΕ για το θέμα διεθνούς συνεδρίου δωρητών για την Κύπρο υποστήριξε την πρόταση του ΟΗΕ αμέσως «μετά την υπογραφή πολιτικής συμφωνίας για επανένωση της Κύπρου… για υποστήριξη των εξόδων για τη συμφιλίωση των δύο κοινοτήτων».

Στροβίλια – βρετανική πολιτική

Υπάρχει και μια αναφορά στις προελάσεις των Τούρκων στα Στροβίλια. Και η βρετανική πολιτική ήταν πως λυπούνται για τα μέτρα των Τουρκοκυπρίων εναντίον της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, όμως αυτό ήταν ένα θέμα των Ηνωμένων Εθνών, υποστήριζαν τις προσπάθειες του ΟΗΕ για να λύσει το πρόβλημα, όμως πίστευαν πως με το να πάει το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας υπήρχε ο κίνδυνος να περιχαρακωνόταν η τουρκοκυπριακή θέση, και δεν έπρεπε να επιτραπεί να επηρεαζόταν η διευθέτηση.

Η αναφορά στην Ελλάδα, που ήθελε την Κύπρο είτε ενωμένη είτε μοιρασμένη να γίνεται μέλος της ΕΕ από το πρώτο κύμα της διεύρυνσης.

Αναφορές στον Τάσσο Παπαδόπουλο και πώς θα τον πίεζαν Αμερικανοί και Βρετανοί.

Η μελέτη του Φόρεϊν Όφις για «κάτι για την Τουρκία».

Η αναφορά ότι η διζωνικότητα ήταν το κλειδί για τους Τούρκους.

Η ελληνική Προεδρία της ΕΕ δεν ήθελε αναφορές που επέρριπταν ευθύνες στην ε/κ πλευρά.

Συζητήσεις στην Κύπρο δεν ήταν ούτε αναγκαίες ούτε επιθυμητές, έλεγαν οι Βρετανοί.

Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για ένταξη με αναστολή του ευρωπαϊκού κεκτημένου στο κατεχόμενο μέρος της ΚΔ (σημείο 12).

*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος, Λονδίνο, 23.7.2024