Ελλάδα Πολιτισμός
Μάνος Χατζιδάκις: “Γεννήθηκα στην Ξάνθη, μα η Κρήτη κυκλοφορεί στο αίμα μου!” Μια άγνωστη συνέντευξη
Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στη Φαρέτρα τον Ιανουάριο του 2019. Σήμερα το αναδημοσιεύουμε με αφορμή τα 30 χρόνια από τον θάνατό του
Μια άγνωστη στους περισσότερους συνέντευξη του Μάνου Χατζιδάκι, που δημοσιεύτηκε στις 26 Αυγούστου 1960, στην ελληνική εφημερίδα «Αίγυπτος (Ταχυδρόμος)» της Αλεξάνδρειας. Δυστυχώς, το όνομα του δημοσιογράφου, που συνομίλησε με τον Χατζιδάκι και απέδωσε τόσο γλαφυρά τα λεγόμενα αλλά και την εικόνα του Μάνου, δεν αναγράφεται στο φύλλο της εφημερίδας.
–
Η λατρεία για την Κρήτη αναβλύζει τόσο από τα λεγόμενα του μεγάλου συνθέτη, όσο και από τον τρόπο που σχολιάζει ενδιάμεσα ο δημοσιογράφος.
–
–Νέος είναι, 33 χρονών ο Χατζιδάκις. Παχύς και στο ανάστημα μέτριος. Το δέρμα του είνε σκούρο και μελαχροινό και κατάμαυρα τα μάτια του. Γλυκειά και απαλή η φωνή του, πειθαρχημένη κυλά και βγαίνει απ΄τα χείλη του, μα όταν υποστηρίζη κάτι, όταν υπογραμμίζη μία φράσι, γίνεται σκληρή, βαρειά σαν χτύπος καμπάνας και τα μάτια του πετούν αστραπές σαν το ατσάλι!
Για ένα που ξέρει να βλέπη, ο Χατζιδάκις, συμπληρώνει τον τέλειο χαρακτήρα του Κρητικού!
–
–-Γεννήθηκα στην Ξάνθη! λέει ο ίδιος. Μα η Κρήτη κυκλοφορεί μέσα στο αίμα μου! Ακούω τις φωνές της, νοιώθω το πέλαγος να δέρνεται και να βογγά στα βράχια της, μυρίζομαι το χώμα της, τα περιβόλια της, χυμά ολοένα η ψυχή μου απάνω της να ρουφήξη δύναμη και ομορφιά…
Ο πατέρας του Χατζιδάκι, ανήσυχη ψυχή σαν όλους τους Κρητικούς, ξεκίνησε μια μέρα να πραγματοποιήσει ένα όνειρο. Να πλουτίση εμπορευόμενος καπνά! Καλή η εποχή, έξυπνος έμπορος ήταν, είχε πείσμα και καρδιά και περίσσεια περηφάνεια, δεν μπορούσε παρά να κερδίση στο πάλαιμα με τη ζωή. Τι Κρητικός ήταν;
Οι άνθρωποι τον θαύμαζαν, τον αγαπούσαν, ήταν μεγάλη η καρδιά του και το μυαλό του σπίθιζε. Γέννησε κι η γυναίκα του, τούδωσε αγόρι, το βάφτισαν, μπήκε στους Χατζιδάκιδες, ένας Μανώλης ακόμη!
–
-Να πω πως τον ζήλεψε ο Χάρος; Πως πέρασε κάποια φορά έξω από το σπίτι μας άκουσε το κακαριστό γέλοιο του, έσκυψε και είδε την ευτυχία μας και μπήκε; Η συμφορά έπεσε απροσδόκητα, γκρέμισε το σπίτι μας, και μεις, η μητέρα μου κι εγώ, μια σταλιά παιδί, θάψαμε τον πατέρα μου, τα μαζέψαμε και ήρθαμε στην Αθήνα… Το χρυσό όνειρο είχε τελειώσει, η ζωή δεν ήταν τόσο ρόδινη όσο την ξέραμε ως τότε. Η βιοπάλη άρχιζε. Δούλευα και σπούδαζα, κι οι δυσκολίες με πεισμάτωσαν! Τούτα τα προσόντα του Κρητικού, δεν τα ήξερα ποτέ. Κυνηγούσα τα δύσκολα, τα παραπάνω από μένα και τις δυνάμεις μου. Χιλιάδες πρόγονοι που βλάστησαν και τάφηκαν στα χώματα της Κρήτης, ξυπνούσαν μέσα μου και φώναζαν. Δεν ξεκαθάριζα τις πεθυμιές τους, δεν είχα ο ίδιος κατασταλάξει πάνω στη γή, δεν μπορούσα ακόμη να δω και να ξεχωρίσω τους δρομους…
–
Μεγάλη η γενιά των Χατζιδάκιδων στην Κρήτη, απλώνεται και πιάνει το νησί από τις τέσσερις άκρες του! Κισσαμίτες, Σφακιανοί, Αποκορωνιώτες, Ρεθυμιώτες, Καστρινοί, Μεραμπελιώτες και Γεραπετρίτες, πλούσιοι, φτωχοί, επιστήμονες, στρατιωτικοί. Μια φλέβα που κόπηκε με τον καιρό κομμάτια-κομμάτια κι άλλη θέλουν το «άκης» με «ήττα» κι άλλοι με «γιώτα» να χωρίζουν μεταξύ τους!
–
-Δέκα πέντε χρονών, κατέβηκα στην Κρήτη, κάθησα καιρό, εντύθηκε η ψυχή μου με τα χρώματά της… Μελέτησα τους ανθρώπους της, το φως της, ένοιωσα τη φοβερή δύναμι αφομοιώσεως που έχει σ’ αυτούς που πρωτοστατούν επάνω της, δέθηκα οριστικά μαζί της! Από παιδί μ’ άρεσε η μουσική, με είχαν μάθει κι έπαιζα πιάνο, μα μόνο σαν πάτησα στην Κρήτη η ψυχή μου κατάλαβε το νόημά της. Άρχισα να συνθέτω, να δημιουργώ, παράξενα συναισθήματα με πλημμύριζαν. Ένα θαύμα είχε γίνει μέσα μου…
–
-Μεγάλη είναι η κρήτη, έχει Χατζιδάκιδες πολλούς. Ποια η δική σας φύτρα;
–
-Ηρακλειώτης!… Καστρινός, όπως συνηθίζουν να τους λένε, επειδή παληά, Μεγάλο Κάστρο, έλεγαν το Ηράκλειο… Το δικό μας σόι, έχει πολλούς επιστήμονας και καθηγητάς. Ανθρώπους που ασχολιούνται με την λογοτεχνία και την ποίησι. Απ΄ό,τι έμαθα, δεν είχαμε άλλον μουσικόν.
–
ΕΜΠΝΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΡΗΤΙΚΟ ΠΕΙΣΜΑ!
Για να ξεκαθαρίσωμε τα πράγματα, ευθύς από την αρχή, ο Μάνος Χατζιδάκις είναι αφάνταστα προσγειωμένος! Δεν έχει παραξενιές, δεν μυρίζει… σάπια μήλα για να κατεβάσει ιδέες, ούτε βάζει σε παγωμένο νερό τα πόδια του για να του έρθει
έμπνευσις! Είναι απλός και φυσικός άνθρωπος και αντικρύζει τη ζωή γύρω του στις σωστές και φυσικές διαστάσεις της. Κοιμάται ελάχιστες ώρες μα το ξενύχτι του δεν είναι στείρο και αρρωστημένο. Δουλεύει.Δημιουργε!Σε κάτι τέτοιες ώρες, τον πέτυχα προχθές τα ξημερώματα. Ήθελε, δεν ήθελε, άφησε το μολύβι, παραμέρισε το πεντάγραμμο και μιλήσαμε. ήταν ζεστός ακόμη τότε ο καυγάς με τους …παλιούς, και δεν μπόρεσε να μη μιλήση.
–
-Δεν ήθελα να πειράξω κανένα, δεν είχα λόγους… Είπα την ιδέα μου, διατύπωσα την γνώμη μου και ξεσηκώθηκε ο κόσμος εναντίον μου! Ο λόγος; Η αφορμή;
–
-Μα ήταν ανάγκη; Γιατί να γίνη καυγάς;
–
-Τα είπα και αδιαφορώ! Ξέρω, πώς έχω δίκιο. Κι όταν έχω δίκιο τα βάζω και με το Θεό! Δεν φοβούμαι κανένα!
Τον έβλεπα καθώς μιλούσε και χαιρόμουνα που τούδωσα την αφορμή να θυμώση, να τρικυμίση η ψυχή του, να βαρύνη η φωνή του και να πετάξουν μαύρες αστραπές τα μάτια του. Παμπάλαιοι και μακρινοί πρόγονοι, άγριοι βουνήσιοι Κρητικοί, ξυπνούσαν από τα βάθη των αιώνων και μιλούσαν με τη φωνή του!
–
-Αυτή ήταν η γνώμη μου… Εγώ έπρεπε να την πω. Κι οι άλλοι να την ακούσουν. Με τις φωνές και τις βρισιές δεν γίνεται συζήτησι. Αποτέλεσμα, πώς σώπασαν; Επειδή δεν πίστευαν σ’ αυτά που υποστήριζαν. Κι επειδή εγώ δεν το βάζω εύκολα κάτω!
–
Ανακάτεψε στο τραπέζι τα χαρτιά, χτύπησε το μολύβι σαν του έφταιγε εκείνο, άναψε τσιγάρο και κύτταξε απ΄το παράθυρο τη νύχτα π΄άρχιζε να χλωμιάζη. Σώπασε λίγο, μέρεψε η ψυχή του, ήρθε πάλι και γέμισε την καρδιά του το μεγάλο νησί…
–
-Κάποια μέρα που θα μπορώ να ζω όπως θέλω, θα τραβήξω κατά κάτω! Θα βρω μια γωνιά στον κρητικό παράδεισο και θα ριζώσω!… Άλλος τόπος στον κόσμο δεν υπάρχει. Ζωντανή είναι η Κρήτη, έχει ψυχή, φωνή, φλέβες που τρέχει αίμα ζεστό μέσα τους! Μού τό’πε μια φορά ένας γέρος χωρικός πάνω στην ώρα δυνατού σεισμού, μα το κατάλαβα αργότερα. «Μη φοβάσαι, Μανώλη, ζωντανή είναι η Κρήτη μας, κουνιέται!…» Και δεν είναι μόνο ζωντανή. Παρά και μάγισσα!«Ήπιες νερό από τα σπλάχνα της; Πάει, τέλειωσε! Έγινες σκλάβος της αιώνιος!…»
–
«ΔΕΝ ΓΡΑΦΩ ΜΟΝΟ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΖΩ»
Βλέπω τον πληθωρικό τούτον νέον καλλιτέχνη να μιλή, και πολλές φορές ξεστρατίζει το μυαλό μου δίχως να το θέλω, σ’ άλλα θέματα, σ’ άλλα σκοτεινά προβλήματα που βασανίζουν την ψυχή του ανθρώπου.
–Ανάβει και καίγεται καθώς μιλεί, οι φωνές έρχονται από μέσα, αν προσέξεις λίγο μπορεί να βρης και μια αλλοίωσι της φωνής του, μια παράξενη αλλαγή στα χαρακτηριστικά του. Δεν μιλεί αυτός, ξένες είναι οι φωνές κι έρχονται από τα βάθη των αιώνων! Πειρασμοί μεγάλοι που σ΄αναγκάζουν να ρωτήσης:
-Τι ξέρεις για το νησί και τους ανθρώπους του;
–
-Διαβάζω! Διαβάζω την ιστορία του, όχι την τωρινή, την γεμάτη αίματα και αναστεναγμούς, μα την παλιά…
-Και τι συμπέρασμα βγαίνει;
Γρήγορος ήταν ο διάλογος, στάθηκε και με είδε παραξενεμένος. Χαμογέλασε, πήραν πάλι φόρα τα μάτια του, άνοιξαν θαρρετά, κύτταξαν πέρα τον ουρανό που άσπριζε και η φωνή του κύλησε ανάμεσά μας ήρεμα, καλά στερεωμένη.
–
-Μελετώντας τα παλιά, καταλήγεις στην μεγάλη αλήθεια. Πως η Κρήτη, δεν έχει αλλάξει στους αιώνες που πέρασαν! Μένει η ίδια, απαράλλαχτη! Η σημερινή ζωή, είναι μια συνέχεια της παλιάς… Οι ίδιοι άνθρωποι που ζούσαν επί Μίνωος, ζουν και τώρα! Πεθαίνουν, θάπτονται, ανασταίνονται, πάλιν οι ίδιοι! Ο κύκλος δεν σταματά. Στα παλιά χρόνια, βρίσκει κανείς τον ίδιο τον σημερινό Κρητικό. Τον άφοβο, που παλεύει με το Χάρο κι όμως κλαίει για την αγάπη του!
–
Ευκαιρία να ξαναφέρουμε την κουβέντα από την Κρήτη στην Αθήνα, στην έμπνευσι και στην καθημερινή δουλειά του καλλιτέχνη.
–
-Όταν γράφετε μουσική ή στίχους, έχετε την Κρήτη στο μυαλό σας;
–
-Δεν θυμούμαι… Μα αν ψάχνετε να δήτε αν με επηρεάζη στις εμπνεύσεις μου η Κρήτη, σας λέω όχι! Άλλο καρδιά, άλλος μουσική, άλλο Κρήτη! Διαβάζω πολύ, γράφω κι αν θέλετε ένα μεγάλο μυστικό δικό μου σας λέγω ότι κανένα από τα τραγούδια μου δεν γεννήθηκε χωρίς αγωνία και κόπο!
–
Ο Χατζιδάκις στέκεται ειλικρινής και περιγράφει τον εαυτό του με φράσεις κοφτές, αντρίκειες. Δεν φοβάται, ξέρει ότι πατεί στέρεα κι ανεβαίνει τον δύσκολο δρόμο…
–
-Όποιος γράφει μουσική εύκολα, ή δεν γράφει… μουσική ή κλέβει! Και πρέπει να το καταλάβουμε μια και καλή. Αρκετά έκλεψαν οι παλαιότεροι κι έφτιαξαν κάθε λογής μουσικά «αριστουργήματα!». Καιρός τώρα να δούμε αν μπορούμε να γράψουμε και τίποτα δικό μας. Ελληνικό, και στην έμπνευσι και στη διαπίστωσι!
–
-Εσείς προσπαθείτε;
–
-Δεν κάνω άλλο από προσπάθειες! Αυτές που μπορώ. Βάζω πολύ δύναμι, πολύ καρδιά, όλη μου την ψυχή ανάμεσα στις νότες και στους στίχους μου γιατί αγαπώ τον άνθρωπο, τον βιοπαλαιστή, τον φτωχό! Αυτόν έχω στο μυαλό μου όταν γράφω τη μουσική ή τους στίχους! Απλά πράγματα, ένα ποτήρι κρύο νερό, μια δροσερή αυλή και γύρω ένα κλωνάρι γιασεμί, μια γλάστρα βασιλικός!… Έχουν επιτυχία τα τραγούδια μου, ακριβώς γιατί μιλούν κατ’ ευθείαν στην καρδιά μας. Μου λένε για το τραγουδάκι μου ο «Υμηττός», πως δεν περιέχουν τίποτε οι στίχοι του, κι όμως ο λαός που το τραγουδά, βρίσκει εκεί που πρέπει το νόημά του και χαίρεται!
–
Την συνέντευξη την ξετρύπωσε ένας φίλος που δεν υπάρχει πια, έφυγε στα 47 χρόνια. Αφιερωμένη η ανάρτηση στον άτυχο Γιώργο, γνωστό στο διαδίκτυο ως ALLOU FUN MARX
–
–
(Σημείωση: Η ορθογραφία διατηρήθηκε όπως ακριβώς δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα). Χρήστος Ζουλιάτης
–
Επιμέλεια-Παρουσίαση: Χρήστος Ζουλιάτης
–
–
Ο Μάνος Χατζιδάκις παίζει στο πιάνο, μόνο για 34 δευτερόλεπτα, το μουσικό θέμα απ’ τα “Παιδιά του Πειραιά” για την εκπομπή “Δισκόραμα” της γαλλικής τηλεόρασης, λίγες μόνον ημέρες μετά την θριαμβευτική προβολή της ταινίας “Ποτέ την Κυριακή” του Ζυλ Ντασσέν στο φεστιβάλ των Καννών (Μάϊος 1960).
