Γιώργης Έξαρχος – Βιβλιοφιλικά ταξίδια: Η πανεπιστημιακός και ποιήτρια Λιάνα Σακελλίου

ΓΙΩΡΓΗΣ Σ. ΕΞΑΡΧΟΣ – ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ

«Η ΤΕΧΝΗ ΔΕΝ ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ»

• Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (1541-1614), γνωστός διεθνώς ως Ελ Γκρέκο, διατύπωσε και την αφοριστική αλήθεια ότι «Η τέχνη δεν διδάσκεται», φράση η οποία στον καιρό μας προκαλεί συνειρμούς σκέψεων και προβληματισμών. Αν όντως κρύβει μεγάλη αλήθεια τούτη η φράση, τότε πώς εξηγείται στον καιρό μας, Πανεπιστήμια και Εκδότες να διοργανώνουν «μαθήματα» για μεταπτυχιακά και διδακτορικά ή και για απλές πιστοποιήσεις ότι διδάσκουν «δημιουργική γραφή», και άρα όποιος τα παρακολουθήσει αυτά τα μαθήματα «εξ ορισμού» είναι και πτυχιούχος ή διπλωματούχος «πνευματικός δημιουργός» κι ως τέτοιος εκδίδει πεζογραφήματα ή ποιήματα, οπότε ως «τέτοιος» δίπλα στο όνομά του κολλάει, αναλόγως, και τη λέξη: ποιητής, λογοτέχνης… Σαφώς, οι φίλοι του γραπτού λόγου καλωσορίζουμε αυτού τους είδους τις παρουσίες, και ευχόμαστε πάντοτε ευόδωση των προσδοκιών τους των έτσι υπογραφόντων. Αν όμως ισχύει ο αφορισμός του Ελ Γκρέκο, υπάρχει ένα ζήτημα: Ποιοι και πώς διδάσκουν την «Τέχνη της Γραφής», και οι σπουδάζοντες αυτήν, τελικά, γίνονται τεχνίτες του λόγου;

     Αυτές οι σκέψεις μου ήταν να κατατεθούν στην ΦΑΡΕΤΡΑ στις 21 του Μάρτη, μέρα που διεθνώς εορτάζεται ως «Ημέρα της Ποίησης». Λόγω άλλων επίκαιρων γεγονότων δεν συνέβηκε τότε, οπότε σήμερα…

• Επειδή δεν έχω απαντήσεις σαφείς και ξεκάθαρες πάνω στο θέμα που ανάφερα, οφείλω να εξομολογηθώ, ότι λέω να καταθέσω τώρα μια άλλη αλήθεια: Οι άνθρωποι των τεχνών είναι οι καλύτεροι πρέσβεις των λαών τους, για γνωριμία τους με άλλους λαούς. Είναι δεδομένο πως οι επίσημοι κρατικοί πρέσβεις είναι πράκτορες των χωρών τους σε άλλη χώρα, με όλα αυτά που είναι γνωστά από την αστυνομική λογοτεχνία: κατασκοπείες, παρακολουθήσεις, σεξ και αμαρτίες… Οι καλλιτέχνες πρέσβεις, όμως, είναι μακριά από αυτά, και μεταφέρουν τους παλμούς της καρδιάς του λαού τους σε άλλους λαούς είτε με την τέχνη είτε διά ζώσης. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει η πανεπιστημιακός και ποιήτρια Λιάνα Σακελλίου (δες παρακάτω βιογραφικό της) η οποία, ως προσκεκλημένη ρουμανικών πνευματικών φορέων στο τρίτο δεκαήμερο του Μαρτίου στην παραδουνάβια χώρα, μαζί με την άοκνη και σπουδαία μεταφράστρια λογοτεχνικών έργων Άντζελα Μπράτσου (από τη ρουμανική στη νεοελληνική και αντιστρόφως) – μεταφράστρια και έργων της Σακελλίου στη ρουμανική, μίλησε ενώπιον ακροατηρίων σε πολλές πόλεις της Ρουμανίας για το ποιητικό έργο της, και ξεδίπλωσε την ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (ποίησης και πεζογραφίας) σε χώρους ακαδημαϊκούς και μεγάλου κοινού, ώστε οι γείτονες να μάθουν για τους Νεοέλληνες, πράγματα πολύτιμα και που δεν τα γνώριζαν, και που γι’ αυτά μιλάει με τον δικό της τρόπο μόνον η λογοτεχνία.

Η Λιάνα Σακελλίου απέδειξε έμπρακτα όλες τις μέρες που βρέθηκε καλεσμένη επισκέπτρια στη γείτονα χώρα, ότι υπήρξε μία άριστη πρεσβευτής του λαού μας, με τις σπουδαίες πραγματεύσεις των θεμάτων της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, μπρος σε ένα κοινό υποψιασμένο και μυημένο σε αυτά τα ζητήματα.

• Δείγματα ποιητικής γραφής της καθηγήτριας και συγγραφέως:

Κοίτη

Ήταν μικρός ο όρμος.
Ήμουν στη θάλασσα.
Έψαχνα το αρχαίο λιμάνι.
Έψαχνα τη λέξη
πως ό, τι φεύγει, χάνεται.
Ίσως να ήταν
ο Αλάριχος, ο σεισμός,
οι Βησιγότθοι.
Το πλοίο όμως πλησίαζε.
Και η θάλασσα σκιζόταν.

Ευαγγελισμός, 1907 διά χειρός Παρθένη

Μίλησέ μας ζωγράφε
για τη γυμνή στιγμή
όταν πλαγιάζει ο ήλιος
της μοναστικής φύσης
ένα κομμάτι της ζωής
γεννάει το άλλο
σε μισόκλειστες φτερούγες
στους ώμους ή στα πόδια
πριν απ’ το πριν η κόρη
ενδύεται εσθήτα πορφυρή
στην αλχημεία της ύλης σου
σαν να προανάγγελλες.

 Ακροθαλασσιά λέξεων στην τέχνη της ρητορικής

Πάντα κάτι τραβά το σώμα της
στη θάλασσα.
Τα βότσαλα αντηχούν
κι αυτό σαν μάσκα, σαν δέρμα
νεογέννητου απαλό αποτραβιέται.
Οι λέξεις της παγωμένοι ιστοί
στις κλειδώσεις των βράχων.
Τις βρίσκουν οι παλαιές
και τις φυλάνε με ό, τι σχετικό
με τη βαφική.
Αυτή είναι εκεί. Στη σπηλιά.
Ακούει τα ναυτικά παραγγέλματα,
τα όργανα της φιλαρμονικής και τον φλοίσβο.
Ευλύγιστη οιακίστρια που μαθαίνει
να κρύβεται.
Είναι υγρή παλέτα τα νέφη.
Όμως αρκούν.

• Σε συνέντευξή της στην Καθημερινή, παλιότερα, η Λιάνα Σακελλίου είχε απαντήσει σε ερωτήσεις που της έγιναν, με τρόπο που ξεδιπλώνει όλο της τον προβληματισμό γύρω από τα καυτά θέματα που την απασχολούν, και δεν είναι άλλα από αυτά που παιδεύουν τον οικουμενικό πολίτη, τον άνθρωπο που γίνεται πιο ανθρώπινος όταν μπορεί με τον συνάνθρωπό του να βρει μυστικό κώδικα της αληθινής επικοινωνίας, κάτι που προδίδουν οι στίχοι της στο συνολικό ποιητικό της έργο. Αυτή η αντίληψη της και η άριστη ακαδημαϊκή παιδεία και θέση της, της προσδίδουν το απαραίτητο κύρος, ώστε να είναι σήμερα μια άριστη πρέσβειρα του ελληνικού πολιτισμού του σύγχρονου ελληνικού λόγου προς άλλους λαούς. Μακάρι να είχαμε και άλλους τέτοιους πρεσβευτές στον καιρό μας. Τους χρειαζόμαστε και τους έχουμε ανάγκη.

• Ας δούμε όμως τον «εσώτερο κόσμο» της στη συνέντευξη:

Διοργανώνετε ένα δείπνο. Ποιους συγγραφείς καλείτε, ζώντες και τεθνεώτες;

Πρέπει όμως να είναι συνομήλικοι, ας πούμε στην τρυφερή ηλικία των 65. Φόκνερ και Χέμινγουεϊ· Χίλντα Ντούλιτλ και Λόρενς· Καβάφη, Γουίτμαν και Πεσόα· Εμερσον και Ντίκινσον· Τσέχωφ και Λέβερτοφ και Ρίλκε· και τη Γουλφ με την Πλαθ μαζί μου στην κουζίνα για να με βοηθούν να σερβίρουμε τα εδέσματα.

Η «Sequentiae» υπακούει πιο πολύ στη λογική της ποιητικής σύνθεσης παρά στην κλασικότροπη συλλογή ποιημάτων;

Είναι ποιητικό ορατόριο. Αποτελείται από πέντε μέρη και καθένα έχει τη δική του μορφή και γεωμετρικό σχήμα ανάλογα με το περιεχόμενό του. Πέντε φωνές (περσόνες) αφηγούνται τη δημιουργία και την ιστορία ενός έργου τέχνης του 16ου αιώνα.

Η διακριτική μα δραστική θρησκευτική αύρα που διαπνέει το έργο έχει ως μυστική έμπνευσή της τι ακριβώς;

Στις 26 Δεκεμβρίου 1566 εκδίδεται από τις βενετικές αρχές του Χάνδακα άδεια στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο να πουλήσει πίνακα αντί του ποσού των 70 δουκάτων. Ο δημιουργός αναχωρεί για ένα μεγάλο ταξίδι που θα τον οδηγήσει σε περιπέτειες του νου και της ψυχής, ενώ η εικόνα του κάνει κι αυτή ένα παράλληλο ταξίδι. Ισως ο πίνακας που πουλήθηκε να ήταν η εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ισως όχι. Μ’ ενδιαφέρει όμως η εικόνα της Κοίμησης που ζωγράφισε ο Δ.Θ. κατά την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση και μαζί τα δύο στοιχεία –κυήματα της παθιασμένης φαντασίας του Δομήνικου– που αποκαλύπτω στους στίχους μου.

ΛΙΑΝΑ ΣΑΚΕΛΛΙΟΥ – SCHULTZ

Η Λιάνα Σακελλίου γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου σπούδασε αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, συνεχίζοντας με μεταπτυχιακές σπουδές στο Εδιμβούργο, στο Essex και στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Είναι Καθηγήτρια της Αμερικανικής Λογοτεχνίας, με ειδικότητα στη σύγχρονη ποίηση και τη συγγραφική στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Για τις επιστημονικές και συγγραφικές δραστηριότητές της έλαβε 2 υποτροφίες από το Ίδρυμα Fulbright και από το Τμήμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Princeton. Άρθρα, ποιήματα, κριτικές βιβλίων και μεταφράσεις της έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και αμερικανικά περιοδικά.

Στις δημοσιεύσεις της περιλαμβάνονται τα εξής βιβλία: δύο ποιητικές συλλογές Αφές ρέουσες (Νεφέλη, 1992) και Πάρε με σαν φωτογραφία (Tυπωθήτω, 2004), δύο βιβλιογραφίες με σχολιασμό Denise Levertov: An Annotated Primary and Secondary Bibliography (Garland-New York, 1988) και Feminist Criticism on American Women Poets: An Annotated Critical Bibliography (Garland-New York, 1994), δύο μελέτες Ralph Waldo Emerson: Δοκίμια, (2 ττ., Gutenberg, 1999) και Denise Levertov’s Poetry of Revelation, 1988-1998: The Mosaic of Nature and Spirit (Τυπωθήτω, 1999), τρεις επιμέλειες με εισαγωγή και συμμετοχή στη συλλογική μετάφραση Η Πέτρα του Brendan Kennelly (Ερατώ, 1992), Γκάρυ Σνάιντερ: Η ποιητική και η πολιτική του τόπου (Οδυσσέας, 1998) και Εισαγωγή στην Τριλογία της H.D. (Gutenberg, 1999), και ένα λιμπρέτο για όπερα Δεύτερη δημιουργία (Ένωση Ελλήνων Υποτρόφων Fulbright, 2000).

Από το 1997 διδάσκει το σεμινάριο της συγγραφικής στο ΤΑΓΦ και επιμελείται το περιοδικό α-φορμες που περιέχει τη συγγραφική εργασία των φοιτητών/τριών που μετέχουν στο σεμινάριο. Από το 2005 είναι Θεματική Σύμβουλος – Συντονίστρια για τον Γραμματισμό στην Αγγλική Γλώσσα στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (Πρόγραμμα Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων). Σε συνεργασία με την αναπληρώτρια καθηγήτρια κ. Β. Μητσικοπούλου επιμελήθηκε τον τόμο Γραμματισμός στην Αγγλική Γλώσσα: Πρόγραμμα Σπουδών, Μεθοδολογικές Προτάσεις, Εκπαιδευτικό Υλικό για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, 2006).

–