Οι στόχοι του κεφαλαίου μεταμφιεσμένοι σε «ατομικά δικαιώματα» στην εποχή του «ίντερνετ των σωμάτων» / γράφει ο Μάκης Παπαδόπουλος

*Του Μάκη Παπαδόπουλου

Γενικότερα περνάμε με γρήγορα βήματα από την εποχή του ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας στην τεχνολογική εποχή της «πολυτροπικής τεχνητής νοημοσύνης». Το ίντερνετ των πραγμάτων (internet of things) είναι ήδη πραγματικότητα. Με το κινητό μας μπορούμε πλέον να ενεργοποιήσουμε τις «έξυπνες συσκευές» του σπιτιού μας (π.χ. ψυγεία, τηλεοράσεις) που είναι συνδεδεμένες στο διαδίκτυο. Τώρα προχωράμε στην άμεση αλληλεπίδραση και διασύνδεση μεταξύ ανθρώπων, διαδικτύου και «έξυπνων μηχανών». Μεταβαίνουμε δηλαδή στο ίντερνετ των σωμάτων (internet of bodies).

Ήδη φοράμε «έξυπνα ρολόγια» και συσκευές που συνδέονται με το διαδίκτυο και παρακολουθούν πλευρές της σωματικής μας λειτουργίας (π.χ. τα καθημερινά μας βήματα, τους παλμούς μας). Τώρα η εφαρμοσμένη έρευνα εστιάζει στα εμφυτεύματα άμεσης σύνδεσης του ανθρώπινου εγκεφάλου με το διαδίκτυο. Και όπως είναι αναμενόμενο, δυναμώνει η σχετική δημόσια συζήτηση.

Οι περισσότερες αστικές αναλύσεις προβάλλουν το νέο τεχνολογικό άλμα ως τη θαυματουργή λύση για τα προβλήματά μας, ενώ ορισμένοι επιστημονικοί φορείς και επιτροπές βιοηθικής αναδεικνύουν τους νέους κινδύνους.

Ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης από το μονοπωλιακό κεφάλαιο

Το ουσιαστικό ζήτημα είναι ποιος και για ποια συμφέροντα καθορίζει τον προσανατολισμό, την ανάπτυξη και την αξιοποίηση κάθε νέας τεχνολογίας, όπως σήμερα της πολυτροπικής τεχνητής νοημοσύνης.

Στην ιστορική εποχή του ιμπεριαλισμού, την οποία διανύουμε, αυτός που αποφασίζει είναι το μονοπωλιακό κεφάλαιο. Ελάχιστοι πανίσχυροι όμιλοι και ιμπεριαλιστικά κέντρα καθορίζουν τον σκοπό και τον ρυθμό ανάπτυξης της τεχνολογίας, ως μέσο για την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, αλλά και για τον έλεγχο, τη χειραγώγηση και την καταστολή των εργαζομένων.

Στα χέρια του κεφαλαίου η νέα τεχνολογία αξιοποιείται για να αυξηθεί η εντατικοποίηση αυτών που συνεχίζουν να δουλεύουν, ενώ την ίδια ώρα αυξάνεται ο στρατός της μόνιμης ανεργίας. Το κεφάλαιο αξιοποιεί τις σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες για να αυξήσει στην πράξη τον ημερήσιο εργάσιμο χρόνο, ανεξάρτητα απ’ την παραμονή του εργαζόμενου σε συγκεκριμένο χώρο εργασίας.

Τώρα επιχειρεί το επόμενο βήμα στην κατεύθυνση της απόλυτης υπαγωγής της εργασίας στο κεφάλαιο. Επιχειρεί την πλήρη ένταξη και διασύνδεση του ίδιου του ανθρώπινου σώματος στο σύστημα των σύγχρονων «έξυπνων μηχανών» και του μετασχηματισμού του ανθρώπινου σώματος με βάση τις νέες ανάγκες της καπιταλιστικής κερδοφορίας. Επιχειρεί την άμεση παρέμβαση με εμφυτεύματα στον ανθρώπινο εγκέφαλο με βάση τους στόχους του.

Δεν χρειάζονται ειδικές γνώσεις για να αντιληφθεί κανείς την τεράστια ισχύ που θα αποκτήσουν οι μονοπωλιακοί όμιλοι, όταν θα μπορούν σε πραγματικό χρόνο να γνωρίζουν τι βλέπουμε, τι ακούμε και τι σκεφτόμαστε. Θα μπορούν πλέον να παρεμβαίνουν άμεσα στην κίνησή μας, στον εγκέφαλό μας.

Με άλλα λόγια, η δικτατορία του κεφαλαίου αναβαθμίζεται και ισχυροποιείται απέναντι στην εργατική τάξη και το επαναστατικό εργατικό κίνημα.

Οι σοβαροί νέοι κίνδυνοι από την ανάπτυξη και αξιοποίηση απ’ το μονοπωλιακό κεφάλαιο των δυνατοτήτων της νέας τεχνολογίας επισημαίνονται ήδη στο πλαίσιο της επιστημονικής κοινότητας. Αναδεικνύονται και από επιστήμονες που δεν χαρακτηρίζονται από ριζοσπαστικές, αντικαπιταλιστικές διαθέσεις. Τίθεται το ερώτημα ποιος νομιμοποιείται να συγκεντρώνει και να κατέχει τεράστιες ποσότητες δεδομένων των εργαζομένων, να τα χρησιμοποιεί και να τα πουλά με γνώμονα το καπιταλιστικό κέρδος.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα με τα «έξυπνα βραχιολάκια» της «Amazon», που παρακολουθούν τον ρυθμό εργασίας των υπαλλήλων και δονούνται άμεσα μόλις καταγράψουν μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας.

Συνοψίζοντας τους μεγάλους κινδύνους, η Οντρεϊ Αζουλάι, γενική διευθύντρια της UNESCO, ανέφερε τον κίνδυνο χειραγώγησης του ανθρώπινου εγκεφάλου και την απειλή στην ελευθερία έκφρασης, στην ιδιωτικότητα και στη διατήρηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Προφανείς είναι οι κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων. Αφορούν μεταξύ άλλων την πιθανή αστοχία εμφυτευμένων συσκευών, τον κίνδυνο από τους λαθεμένους χειρισμούς, το άγχος των χρηστών που γνωρίζουν ότι βρίσκονται υπό συνεχή παρακολούθηση και δεν μπορούν να εμποδίσουν τη συλλογή των προσωπικών δεδομένων τους.

Το πρακτορείο «Ρόιτερς» είχε αναφέρει τον Νοέμβρη αίτημα διερεύνησης της σχετικής δραστηριότητας της «Neuralink» προς τις αρμόδιες αρχές, μετά την αποκάλυψη των καταστροφικών συνεπειών στην υγεία των πιθήκων στους οποίους δοκιμάστηκε αρχικά το νέο εμφύτευμα του Ιλον Μασκ.

Καθώς όλο και πιο συχνά βλέπουν το φως της δημοσιότητας τα συγκεκριμένα σχέδια των μονοπωλιακών ομίλων, αναμενόμενο είναι να αυξηθούν οι ανησυχίες, οι επιφυλάξεις, η δυσαρέσκεια σε ευρύτερα τμήματα εργαζομένων, εκτός της πανεπιστημιακής κοινότητας. Γι’ αυτό τα επιτελεία του ευρωατλαντισμού και των ισχυρών αμερικανικών ομίλων έχουν σχεδιάσει μια πολύμορφη επιχείρηση πρόληψης και ενσωμάτωσης της λαϊκής δυσαρέσκειας.

Παραδοσιακά όπλα της επίθεσης του κεφαλαίου

Η πολύμορφη επίθεση του κεφαλαίου για τη διάβρωση της ταξικής συνείδησης των εργαζομένων περιλαμβάνει παραδοσιακά και νέα όπλα.

Περιλαμβάνει την προσπάθεια εφησυχασμού για το υποτιθέμενο πλαίσιο ρύθμισης και προστασίας από τους σχετικούς κινδύνους, από «αξιόπιστους κρατικούς και διεθνείς φορείς», την απατηλή δηλαδή υπόσχεση ότι θα προστατεύσουν τα δικαιώματά μας οι διακρατικές ιμπεριαλιστικές συμμαχίες και τα κράτη του κεφαλαίου.

Περιλαμβάνει επίσης τη μονοδιάστατη προβολή της συμβολής των συγκεκριμένων σχεδίων στην αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας (π.χ. νευρολογικών παθήσεων), αποκρύπτοντας τους ευρύτερους στόχους για την αναβάθμιση της εκμετάλλευσης και τη χειραγώγηση των εργαζομένων.

Περιλαμβάνει και την αόρατη βία που ασκεί καθημερινά το κεφάλαιο στα θύματα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, τα οποία καλούνται να ανταγωνίζονται συνεχώς μεταξύ τους για να διατηρήσουν την εργασία τους.

Ο Ιλον Μασκ απευθύνεται κυνικά στους πιθανούς αρνητές των σχεδίων του και προβάλλει τον κίνδυνο να μείνουν στο περιθώριο αν δεν «αναβαθμίζουν» συνεχώς τον εγκέφαλό τους με βάση τις προδιαγραφές του. Είπε χαρακτηριστικά σε μια ομιλία του το 2022: «Είμαι σίγουρος ότι δεν θα θέλατε το κεφάλι σας να κολλήσει στο επίπεδο του i-Phone 1, εάν είναι διαθέσιμο το i-Phone 14».

Ο επίσκοπος Μπέρκλεϊ με μεταμοντέρνα ενδυμασία

Όμως, το ευρωατλαντικό σχέδιο ενσωμάτωσης είναι πιο φιλόδοξο. Επιχειρεί να διασφαλίσει την ενεργή στράτευση ενός μέρους των εργαζομένων, ιδιαίτερα των νέων, στους στόχους του κεφαλαίου.

Αυτόν τον σκοπό υπηρετεί η διάδοση της αντίληψης του «ατομικού αυτοπροσδιορισμού» και των πολλαπλών ταυτοτήτων. Καλλιεργείται η αντίληψη που αποσυνδέει τον άνθρωπο από κάθε αντικειμενικό προσδιορισμό, για παράδειγμα από το βιολογικό φύλο ή την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει. Να αποκτήσει δηλαδή ο εργαζόμενος την ψευδαίσθηση ότι είναι τάχα ελεύθερος να αυτοπροσδιορίζεται με βάση τις εκάστοτε ατομικές επιθυμίες του, ανεξάρτητα απ’ την αντικειμενική πραγματικότητα. Να διαβρωθεί και να ρευστοποιηθεί η συνείδησή του σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μετατραπεί σε πραγματικό έρμαιο του κεφαλαίου. Να εγκλωβιστεί σε μια θολή, ρευστή, αταξική, ατομική ταυτότητα, χωρίς καμιά αντικειμενική βάση.

Στην ουσία του, ο μεταμοντέρνος ανορθολογισμός του «ατομικού αυτοπροσδιορισμού» είναι πολύ παλιός και βαθιά αντιδραστικός. Επιχειρεί να αναστηλώσει τους χρεοκοπημένους ισχυρισμούς του επισκόπου Τζορτζ Μπέρκλεϊ του 18ου αιώνα. Τους ισχυρισμούς του υποκειμενικού ιδεαλισμού ότι η αντικειμενική πραγματικότητα, η αντικειμενική αλήθεια δεν υπάρχει ανεξάρτητα απ’ τις ατομικές επιθυμίες μας και τα αισθήματά μας.

Οι παλιές αντιδραστικές θέσεις παρουσιάζονται με νέο μανδύα για να διευκολυνθεί η χειραγώγηση των εργαζομένων απ’ το κεφάλαιο.

Ταξική πάλη ή ατομικός δικαιωματισμός;

Η μεταμοντέρνα προβολή των πολλαπλών ατομικών ταυτοτήτων συσκοτίζει τον μεγάλο ένοχο, που θυσιάζει τις ανάγκες του λαού στον βωμό του καπιταλιστικού κέρδους και ευθύνεται για κάθε μορφής κοινωνική καταπίεση. Η αναγκαία ταξική ενότητα των θυμάτων της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης κονιορτοποιείται. Μεγαλομέτοχοι, μισθωτοί και άνεργοι ίδιων σεξουαλικών προτιμήσεων καλούνται να υπερασπίσουν την κοινή τους ταυτότητα.

Η ταξική καπιταλιστική κοινωνία παρουσιάζεται ως ένα ρευστό, ακαθόριστο άθροισμα ατομικών επιθυμιών και ιδιαιτεροτήτων. Τα ατομικά δικαιώματα απογυμνώνονται απ’ το κοινωνικό τους περιεχόμενο.

Η κοινωνία των ιδιωτών, των αποξενωμένων ατομικοτήτων, όπου η ελευθερία νοείται ως το δικαίωμα στην καπιταλιστική ιδιοκτησία, δηλαδή το δικαίωμα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, παρουσιάζεται ως φυσικό φαινόμενο.

Ακόμα χειρότερα, μέσα σ’ αυτήν την κοινωνία της βαθιάς ουσιαστικής ανισότητας, παρουσιάζεται ως προοδευτική η διεκδίκηση των ίσων δικαιωμάτων των πολιτών (π.χ. της ίδιας φορολογικής αντιμετώπισης του τραπεζίτη και του ανέργου, των ίδιων ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης ανδρών και γυναικών).

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο προβάλλονται ως ατομικά δικαιώματα όλοι οι στόχοι του κεφαλαίου. Τον 21ο αιώνα προβάλλεται ως δικαίωμα η μετατροπή του ίδιου του παιδιού σε εμπόρευμα που παραγγέλνεται και αγοράζεται (απ’ το εμπόριο ωαρίων μέχρι τις παρένθετες μητέρες).

Προβάλλεται ως προοδευτική επιλογή η συνεχής φυλομετάβαση σε ανθρώπους στους οποίους δεν συντρέχουν ιατρικοί λόγοι (π.χ. προβλήματα διαφυλετικότητας). Προβάλλεται, επίσης, και μάλιστα ως αυτονόητο δικαίωμα, η επιλογή της αναστολής της εφηβείας (ήβης) σε υγιή κορίτσια και αγόρια μέχρι να επιλέξουν το φύλο τους, με αυτονόητες παρενέργειες για την υγεία τους.

Προβάλλονται ως δικαίωμα «αυτοδιάθεσης του σώματος» ο πλήρης μετασχηματισμός του υγιούς ανθρώπινου σώματος, η τεχνολογική παραβίαση κάθε βιολογικού περιορισμού, η μετατροπή του ανθρώπου σε έμβιο ρομπότ (cyborg).

Θα μπορούσαν να θεωρηθούν ανεκτά ακόμα και τα πειράματα του ναζιστή εγκληματία Γιόζεφ Μένγκελε για την προώθηση της ευγονικής.

Κρυφοί και φανεροί σημαιοφόροι των σχεδίων ευρωατλαντισμού

Για να επιτευχθούν οι νέοι στόχοι του κεφαλαίου, υλοποιείται σήμερα ένα μεγάλο πλήθος πολιτικών, νομοθετικών και πολιτιστικών παρεμβάσεων.

Η προώθηση της ταυτότητας φύλου, το δικαίωμα στη συνεχή φυλομετάβαση, οι μεταμοντέρνες θέσεις του «ατομικού αυτοπροσδιορισμού» και το τσουβάλιασμα ανθρώπων με διαφορετική ταξική θέση, πολιτικές απόψεις και εκφράσεις σεξουαλικότητας ως ενιαία «ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα», αποτελούν επίσημη στρατηγική της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.

Μια σειρά από νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως το Ευρωπαϊκό Πιστοποιητικό Γονικής Σχέσης (που αναγνωρίζει τη γονική σχέση του παιδιού με τρεις γονείς του ίδιου βιολογικού φύλου) έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή.

Πλατφόρμες μαζικής ψυχαγωγίας, τύπου Netflix, βομβαρδίζουν με πανομοιότυπα μηνύματα και παρουσιάζουν όποιον τα αρνείται ως αντιδραστικό, θρησκόληπτο και φασίστα.

Σε αυτήν την κατεύθυνση αξιοποιείται και η αυτοαποκαλούμενη ηγεσία των ΛΟΑΤΚΙ, που χρηματοδοτείται και στηρίζεται από ομίλους όπως του Τζ. Σόρος, της «JP Morgan», της «General Electric». Στο παγκόσμιο φόρουμ του Νταβός συζήτησαν πρόσφατα πώς η εταιρική διπλωματία θα προωθήσει την ατζέντα της «ηγεσίας των ΛΟΑΤΚΙ».

Ισχυρά κέντρα των ΗΠΑ, όπως η Υπηρεσία Προηγμένων Αμυντικών Ερευνητικών Προγραμμάτων (DARPA) και η Εθνική Πρωτοβουλία Βιοτεχνολογίας και Βιοκατασκευής, χρηματοδοτούνται αδρά για να δημιουργήσουν τον «Ανθρωπο 2.0», ένα έμβιο ανθρωποειδές ρομπότ (cyborg), ένα ουδέτερο ανθρώπινο σώμα – βιολογικό εργαστήριο, που θα επιδέχεται απεριόριστες τεχνικές μεταβολές και άμεσες εντολές διακυβέρνησης. Ολα αυτά παρουσιάζονται με ανώδυνους όρους, όπως «σύγχρονη συμβίωση ανθρώπου και υπολογιστή».

Η εναντίωση της Εκκλησίας, των ακροδεξιών κύκλων και διεθνώς του ευρασιατικού μπλοκ σε αυτές τις κατευθύνσεις, στο όνομα της υπεράσπισης των «παραδοσιακών αξιών», εκφράζει αντιθέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά μονοπωλιακά και ιμπεριαλιστικά μπλοκ και αξιοποιείται ως βολικός αντίπαλος της γραμμής του ευρωατλαντισμού. Δίνει στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ τη δυνατότητα να φοράνε τον μανδύα του εκσυγχρονιστή, απέναντι σε θρησκευτικές ιδεοληψίες και αγκυλώσεις που δεν λαμβάνουν υπόψη τα σύγχρονα δεδομένα μαζικής συμμετοχής των γυναικών στην κοινωνική εργασία. Αποτελεί μια συντηρητική εκδοχή υπεράσπισης αστικών θεσμών, όπως π.χ. ο γάμος στο έδαφος του καπιταλισμού.

Σοσιαλισμός, η απάντηση για τον 21ο αιώνα

Δεν υπάρχουν περιθώρια για άλλες αυταπάτες. Στα χέρια του κεφαλαίου η επιστημονική γνώση και η τεχνολογία αναπτύσσονται και αξιοποιούνται για τη συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων, ιδιαίτερα των παιδιών και των γυναικών.

Επιβεβαιώνεται πλήρως η λενινιστική ανάλυση για τον ιμπεριαλισμό, το τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού, όπου το σύστημα σαπίζει και μετατρέπεται σε «αντίδραση σ’ όλη τη γραμμή». Καμιά μεταμοντέρνα απολογητική δεν μπορεί να κρύψει τη μεγάλη όξυνση της αντίθεσης κεφαλαίου – εργασίας, της αντίθεσης ανάμεσα στο συνεχές βάθεμα του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής και στην ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της απ’ το κεφάλαιο.

Πραγματική πρόοδος είναι να περάσουν στα χέρια της εργατικής τάξης, του λαού τα κλειδιά της οικονομίας και το τιμόνι της εξουσίας. Μόνο τότε, στο έδαφος της κοινωνικής ιδιοκτησίας, μπορεί να τεθεί ως σκοπός της παραγωγής η ικανοποίηση των διευρυνόμενων λαϊκών αναγκών.

Μόνο σ’ αυτό το πλαίσιο, όπου οι εργαζόμενοι θα παίζουν καθημερινά ενεργό ρόλο στη λήψη και στον έλεγχο των αποφάσεων, μπορεί να αξιοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη με γνώμονα τη λαϊκή ευημερία. Να αξιοποιηθούν οι νέες μεγάλες δυνατότητες για τη μείωση του εργάσιμου χρόνου, για την αναβάθμιση της προστασίας της υγείας μας, για την ουσιαστική μόρφωση. Να αντιμετωπιστούν τα νέα προβλήματα που αφορούν αλλαγές στο περιεχόμενο της εργασίας και της Εκπαίδευσης.

Για να ανοίξει αυτός ο δρόμος της ανατροπής, οι δυνάμεις του ΚΚΕ μπαίνουν σήμερα μπροστά στους αγώνες που αφορούν όλα τα βασικά κοινωνικά δικαιώματα και την καταδίκη κάθε μορφής αποκλεισμού και καταπίεσης με βάση το φύλο, το έθνος, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη θρησκεία. Βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή στη μάχη των ιδεών απέναντι στον μεταμοντέρνο ιδεαλισμό του «ατομικού αυτοπροσδιορισμού», όσο βέβαια και απέναντι στον σκοταδισμό και τον αναχρονισμό. Σημαδεύουμε τον πραγματικό αντίπαλο, το σύστημα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και φωτίζουμε την ταξική ρίζα των κοινωνικών ανισοτήτων.

Ο,τι κι αν κάνουν, ο τροχός της Ιστορίας θα γυρίσει ξανά προς τα εμπρός.

**Του Μάκη ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.

rizospastis