“Φωτογραφία: Προπαγάνδα αλλά και Εργαλείο Αφύπνισης” / γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος

                      *Τα παιδιά – θύματα του Πολέμου

       “Υπάρχουν πάντα δύο άνθρωποι σε κάθε φωτογραφία: Ο φωτογράφος και ο θεατής” (Ansel Adams).  

        Στην εποχή της Παγκόσμιας Αταξίας, της  Βίας, του Πολέμου, των μεγάλων Ανισοτήτων, του κύματος των Μεταναστών-Προσφύγων, της Τεχνητής Νοημοσύνης και του βασιλείου της Εικόνας καθημερινά  κατακλυζόμαστε από έναν ωκεανό Φωτογραφιών που προσπαθούν άλλοτε να αποτυπώσουν με πιστότητα την πραγματικότητα, άλλοτε να κατασκευάσουν τη δική τους πραγματικότητα και όχι σπάνια να διαμορφώσουν την ανθρώπινη συνείδηση.

Η Φωτογραφία πάντοτε είχε και έχει μία περίεργη σχέση με την πραγματικότητα (Φυσική, κοινωνική…). Ο δημιουργός της, δηλαδή ο φωτογράφος, άλλοτε αποπειράται να την αποτυπώσει με ακρίβεια και να την περιγράψει κι άλλοτε να την υπερβεί δείχνοντας την αθέατη πλευρά της φυσικής πραγματικότητας ή ακόμη και να κατασκευάσει τη δική του πραγματικότητα μέσα από τον συγκλονισμό του ψυχισμού του ανθρώπου-δέκτη.

Αυτή η πάλη του Φωτογράφου με την πραγματικότητα προϋποθέτει τόσο την αναγνώριση, την αποδοχή και την  υποταγή σε αυτήν και στο ορατό, όσο και  την απελευθέρωση από αυτήν  στο όνομα της απόδοσης και περιγραφής του αόρατου. Πολλές φορές το ορατό (ερέθισμα) παραβλέπεται και  υποβαθμίζεται για να προβληθεί το αόρατο που διεκδικεί το ρόλο του ουσιώδους και του αυθεντικού στοιχείου της ουσίας του κόσμου.

Όλα τα παραπάνω είναι έργο του Φωτογράφου (που διεκδικεί και την ιδιότητα του καλλιτέχνη) και δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζει την θεωρία των «Ιδεών»  του Πλάτωνα για να πραγματώσει τους στόχους του. Ο Φωτογράφος, δηλαδή, διακονεί την επιθυμία του ανθρώπου να δει και να αισθανθεί τα πράγματα και την πραγματικότητα όχι μόνον όπως είναι, αλλά και όπως θα έπρεπε ή θα ήθελε να είναι. Αυτό φυσικά δεν είναι από τα πιο εύκολα έργα του ανθρώπου.

“Η Επιστήμη περιγράφει τα πράγματα όπως είναι. Η Τέχνη τα περιγράφει όπως τα αισθανόμαστε ή όπως αισθανόμαστε ότι πρέπει να είναι”.

Η “Αλήθεια”  της Φωτογραφίας

Πώς μπορεί, όμως, κι αν δικαιούται ή νομιμοποιείται η φωτογραφία ως η Τέχνη του Φωτός και της Γραφής, όπως υποδηλώνει και η ετυμολογία της, να αποτυπώσει και να διδάξει  τόσο την αλήθεια της πραγματικότητας (το ορατό, το φως…) όσο και  την κρυμμένη-σκοτεινή αλήθεια της πραγματικότητας  (το αόρατο, το σκοτεινό);

  Πώς μπορεί  το κλείστρο μιας φωτογραφικής μηχανής που διαρκεί μερικά δέκατα του δευτερολέπτου να υπηρετήσει δύο αντίμαχες λειτουργίες; Πώς μπορεί ένα κλικ της μηχανής να ενημερώνει, να συγκλονίζει, να προπαγανδίζει ή και να αφυπνίζει τις συνειδήσεις μας ταυτόχρονα; Τελικά, δηλαδή, πρέπει να υποψιαζόμαστε ή και να φιλοσοφήσουμε πάνω στη γνωστή θέση περί «Ουδετερότητας» της Τεχνολογίας;

Ωστόσο και παρά τις υπηρεσίες της φωτογραφίας στην ενημέρωση-πληροφόρηση του κοινού, παρά το κοινωνικό της έργο, την πνευματική προσφορά της και τη συμβολή της στην αισθητική καλλιέργεια δεν έχει ακόμη-όπως και η διαφήμιση- αναγνωρισθεί ως Τέχνη. Φαίνεται πως η παρεμβολή του τεχνικού μέσου-της φωτογραφικής μηχανής-στην παραγωγή του τελικού προϊόντος (Φωτογραφία) να εμποδίζει την αναγνώριση και ένταξή της στο σώμα των εικαστικών τεχνών.

Βέβαια οι υπέρμαχοι της φωτογραφίας θα αντιτείνουν πως η Φωτογραφία, ως τελικό προϊόν, δεν είναι τόσο επίτευγμα της μηχανής αλλά περισσότερο της ματιάς, της σκέψης, της καρδιάς,  του συναισθήματος και της ευαισθησίας του ανθρώπου, του φωτογράφου. Η Φωτογραφία αποτυπώνει και φανερώνει όχι μόνον την αισθητική του φωτογράφου αλλά και την γενικότερη βιοθεωρία του όπως και τον τελικό σκοπό που θέλει να υπηρετήσει.

“Για να φωτογραφίσεις πρέπει να τοποθετήσεις σε μία ευθεία γραμμή το μυαλό, το μάτι και την καρδιά” (Henri Cartier–Bresson).

             Όντας η φωτογραφία από τα πιο αποτελεσματικά μέσα επικοινωνίας διακονεί και την ανθρώπινη ανάγκη να συμμετέχει στην κοινή ανθρώπινη μοίρα, στη μοίρα των άλλων συνανθρώπων. Κι αυτό γιατί η φωτογραφία δεν πληροφορεί και δεν συγκινεί ή και δεν ευαισθητοποιεί και αφυπνίζει μόνο με αυτό που δείχνει, αλλά και με αυτά που αποκρύπτει ή βρίσκονται στην αθέατη-αλλά τόσο υποψιασμένη– πλευρά της πραγματικότητας.

Η πάλη του φωτογράφου και το έργο της φωτογραφίας είναι να εγκλωβίσουν το στιγμιαίο του χρόνου και να το καταστήσουν αιώνιο, διασώζοντας έτσι το παρελθόν και ό,τι αυτό εμπεριέχει από τη φθορά της Λήθης. Η φωτογραφία είναι η Μνήμη μας και η επιστροφή στο Παρελθόν μας. Είναι οι αναμνήσεις μας και το Παρόν. Είναι η ελπίδα μας και η αγωνία μας για το αύριο και το Μέλλον, γιατί μία φωτογραφία μάς υποχρεώνει σε μία σύγκριση του «ποιοι ήμασταν, ποιοι είμαστε και πως υποψιαζόμαστε πως θα γίνουμε».

Τελικά η φωτογραφία είναι ο πιο πιστός σύμμαχός μας στην πάλη μας με το χρόνο.

                           Η Φωτογραφία ως Παιδαγωγός

Η Φωτογραφία, λοιπόν, είναι Τέχνη, Τεχνική και Αισθητική. Περισσότερο, όμως, είναι και παιδαγωγός αφού μπορεί να αναδεικνύει την ανθρώπινη πλευρά σε όλες τις αποχρώσεις της. Σε ένα κλικ μπορούν να χωρέσουν τόσο η Ευτυχία και η Μεγαλοσύνη του ανθρώπου όσο και η Τραγωδία και η Μικρότητά του.

   “Φωτογραφία είναι η καταγραφή της χαράς, της λύπης, της ιστορίας, της ομορφιάς, της ασχήμιας, η καταγραφή της φρίκης του πολέμου, της πείνας των παιδιών, της ανθρώπινης εξαθλίωσης, του τοπίου της κρίσης… είναι να βλέπουμε πέρα από το προφανές, είναι ο πόλεμος με το προφανές” (Σπύρος Σανσονέτης, διαδίκτυο).

Η φωτογραφία είναι, επίσης, και ένα εργαλείο με το οποίο η «Δημόσια Ιστορία» ανασυνθέτει, αναδιαμορφώνει και αναθεωρεί το παρελθόν, ερμηνεύει το παρόν και στοχεύει στην αλλαγή του κόσμου μέσα από την ευαισθητοποίηση και την αφύπνιση των συνειδήσεων.

           Καμία αλλαγή, όμως, δεν μπορεί να πραγματωθεί, αν πρώτα ο ίδιος ο άνθρωπος δεν γίνει καλύτερος και δεν συνειδητοποιήσει πως κι αυτός αποτελεί μέρος του προβλήματος αλλά και της λύσης των προβλημάτων.

Η δύναμη της φωτογραφίας είναι μεγάλη αφού στο θέμα της αλλαγής του κόσμου ο ρόλος της είναι πρωταγωνιστικός. Κι αυτό γιατί, όπως διαπιστώθηκε και παραπάνω εμπεριέχει και κοινωνικά μηνύματα ή και υπόρρητα προπαγανδίζει την «Κοινωνική Αλληλεγγύη» με την αποτύπωση της αλήθειας της πραγματικότητας.

Πόλεμοι, Εγκλήματα, Ανθρώπινες Τραγωδίες, κοινωνικά Δράματα, Γενοκτονίες, Εθνοκαθάρσεις, Προσφυγιά, Μετανάστευση, συγκρούσεις Πολιτισμών, Φονταμενταλισμοί και άλλα φαινόμενα εγκλωβίζονται σε ένα κλικ της Φωτογραφίας και πυροδοτούν αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα που συνθέτουν το σύγχρονο κοινωνικό και ατομικό εκκρεμές… Θαυμασμός, Αγωνία, Οργή, Θλίψη, Απόγνωση, Διαμαρτυρία, Εξέγερση…

                           Φωτογραφίες  Πολέμου

Όλα τα παραπάνω συναισθήματα τα πυροδοτούν οι φωτογραφίες που έρχονται από το μέτωπο του Πολέμου, του κάθε πολέμου όχι μόνο του σημερινού  στο Ισραήλ.

Ένας πόλεμος, όμως, εκτός από τη βία και τους θανάτους στο πεδίο των μαχών συνοδεύεται και από τον «Υβριδικό» πόλεμο και τον «Πόλεμο της Πληροφορίας».  Κι αυτό γιατί ο  νικητής του πολέμου φροντίζει να κερδίσει και την «Κοινή Γνώμη» και να πείσει για το δίκαιό του. Χρήσιμο και άκρως αποτελεσματικό μέσο προς επίτευξη αυτού του στόχου είναι και η Φ ω τ ο γ ρ α φ ί α.

Ιστορικά η Φωτογραφία συνέβαλε καταλυτικά στην εξέλιξη ενός πολέμου λειτουργώντας άλλοτε ως πομπός πληροφόρησης και άλλοτε ως εργαλείο «Παραπληροφόρησης».

  “Η φωτογραφία ήταν ανέκαθεν ικανή να χειραγωγεί” (Joel Sternfeld)

         Χαρακτηριστικό παράδειγμα και σύμβολο του «Πολέμου της Παραπληροφόρησης» διαχρονικά αποτελεί η φωτογραφία του «Κορμοράνου» (Ιανουάριος 1991) που υποτίθεται πέθανε βουτηγμένος στο πετρέλαιο εξαιτίας της ανατίναξης των εγκαταστάσεων από τον Σαντάμ Χουσεϊν. Μπορεί το ψεύδος αυτής της φωτογραφίας να ανακαλύφθηκε αργότερα, αλλά ο στόχος είχε επιτευχθεί, που δεν ήταν άλλος από την   Ηθική δικαίωση  της αμερικανικής επιδρομής.

Η ιστορία των πολέμων από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα παραπλάνησης της Κοινής Γνώμης με την βοήθεια άλλοτε κάποιων ψευδών πληροφοριών ή φημών κι άλλοτε με τις φωτογραφίες (κατασκευασμένες ή μη).

Στις μέρες μας στον απέραντο και χαώδη ψηφιακό χώρο οι φωτογραφίες από το μέτωπο του πολέμου αλλά κι από τις παράπλευρες συνέπειές του (Πρόσφυγες, άμαχοι, παιδιά…) κυριαρχούν στο διαδίκτυο και αποτυπώνουν με περισσή ενάργεια τη σκληρότητα του Πολέμου.

Φωτογραφίες Παιδιών-θυμάτων  του Πολέμου

Ιδιαίτερα σκληρές είναι εκείνες οι φωτογραφίες με θύματα τα αθώα παιδιά. Κανείς δεν μπορεί να μείνει ασυγκίνητος και αδιάφορος βλέποντας εκείνες τις φωτογραφίες με παιδιά νεκρά, ακρωτηριασμένα, πεινασμένα, δακρυσμένα, φοβισμένα…

Οι φωτογραφίες αυτές είναι η απόλυτη καταδίκη του Πολέμου και του  ανθρώπινου παραλογισμού. Είναι μία γροθιά στην ανθρωπιά μας, ένα δυνατό χτύπημα    στην κίβδηλη ηθική του πολιτισμού μας και στον κοινωνικό μας μιθριδατισμό. Είναι ένα ράπισμα  στην  οίηση των δυνατών και των κατ΄ επίφαση φιλειρηνιστών.

Είναι μία αποκάλυψη της γύμνιας μας ως ατόμων, κοινωνιών και διεθνών οργανισμών, αφού αιώνες τώρα και παρά τις υποκριτικές διακηρύξεις για το δίκαιο του Πολέμου (αλήθεια ποιο είναι αυτό το δίκαιο) οι άμαχοι και τα παιδιά εξακολουθούν να είναι οι συνήθεις παράπλευρες απώλειές του.

Και όσο περισσότερο συμβιβαζόμαστε με αυτές τις εικόνες-φωτογραφίες, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες ενός άλλου επερχόμενου Πολέμου.

Κι αυτό γιατί θα έχουν εκλείψει οι εσωτερικές μας αντιστάσεις και τα εναπομείναντα ανθρωπιστικά μας αντισώματα δεν θα είναι αρκετά και ανθεκτικά για να αποτρέψουν τον επόμενο πόλεμο.

Οι φωτογραφίες  με τα διαμελισμένα κορμιά των παιδιών και τα πρόσωπα με τα δάκρυα και την απόγνωσή τους είναι μία καταδίκη όλων εκείνων που στην προσπάθειά τους να αιτιολογήσουν έναν  πόλεμο σέρνονται και στην δικαιολόγησή  του. Η πνευματική σύγχυση της κοινής γνώμης είναι κι αυτή κομμάτι του υβριδικού πολέμου.

                     Ένας Πατέρας – Μία Αγκαλιά και μία Ζαλίκα

Πώς, όμως, θα  περιγράψεις την ανθρώπινη παράνοια και βαρβαρότητα βλέποντας τη φωτογραφία ενός πατέρα που κουβαλά τα τέσσερα παιδιά του; Πόσα χέρια χρειάζονται και πόσοι ώμοι ενός πατέρα  για να χωρέσουν τα τέσσερα παιδιά; Πίσω από τον φορτωμένο πατέρα διακρίνονται τα χαλάσματα. Φεύγουν για να σωθούν. Να πάνε πού όμως; Σε λίγο θα τους πουν πηγαίνετε πιο νότια για ασφάλεια… Πόσο πιο νότια, όμως;

Αδελφική Προστασία

Σε κάποια άλλη φωτογραφία- και δεν είναι η μοναδική-η αδελφική αλληλεγγύη ραγίζει καρδιές. Το κοριτσάκι σκεπτικό φροντίζει το μικρότερο αδελφάκι της που απολαμβάνει με αμήχανο βλέμμα την προστασία της αδελφής του σκεπτόμενο πως ο φωτογράφος ίσως βοηθήσει και τους δύο. Επί ματαίω, όμως.  Οι γονείς τους ίσως κάπου να χάθηκαν. Εδώ βρίσκει δικαίωση το «Μία εικόνα-Φωτογραφία, χίλιες λέξεις».

Θα ήταν μία ασυγχώρητη ματαιοδοξία αν πίστευα πως σε ένα άρθρο θα μπορούσαν να χωρέσουν όλη η βαρβαρότητα του πολέμου και το δράμα των παιδιών όπως αποτυπώνονται σε κάποιες φωτογραφίες που καταγγέλλουν το άδικο του πολέμου και την απουσία κάθε στοργής προς το Παιδί.

Το κορίτσι και η Γνώση

Η φωτογραφία με το κοριτσάκι που κλαίει κρατώντας κάποια φύλλα χαρτιού – προφανώς  σχολικές σημειώσεις- συγκλονίζει. Δεν ξέρω αν κλαίει από φόβο για τη ζωή της ή γιατί έχασε μία ώρα μαθήματος λόγω βομβαρδισμού του σχολείου της. Επιμένει ωστόσο να κρατάει τις σημειώσεις κι ας κινδυνεύει η ζωή του. Όταν θα μεγαλώσει και θα βλέπει αυτή τη φωτογραφία ίσως θα αισθάνεται γενναία γι αυτό που πέτυχε…

Να  σώσει τη Γ ν ώ σ η  μέσα στα χαλάσματα. Μία γνώση που ίσως κάποτε σταθεί ικανή να γνωρίσουμε καλύτερα τα υπόγεια δώματα της ανθρώπινης φύσης. Μία γνώση που ίσως μάς βοηθήσει να γίνουμε καλύτεροι, να ανθρωπέψουμε. Μία γνώση που δεν θα χρειάζεται την αλήθεια και την πραγματικότητα της φωτογραφίας για να ευαισθητοποιούν οι δυνατοί αυτού του κόσμου

Η Selfie της Παντόφλας

Τα παιδιά μπορεί να είναι το μέλλον του κόσμου, αλλά έχουν ανάγκη και από ένα παρόν. Από μία στέγη κι από ένα παιχνίδι. Τα υπόλοιπα θα τα βρουν ή θα τα εφεύρουν μόνα τους. Η θέληση για ζωή και η ευρηματικότητά τους πολλές φορές μάς ξαφνιάζει ακόμη κι αν δίπλα τους πέφτουν βροχή οι σφαίρες και οι καπνοί από τις βόμβες σκεπάζουν τον ορίζοντά τους. Η παρακάτω φωτογραφία αποτυπώνει μία πραγματικότητα από την ευρηματικότητα των παιδιών του πολέμου. Το χιούμορ και η χαρά πλεονάζουν στην παρέα των παιδιών που απολαμβάνουν τη Selfie της παντόφλας κι ας είναι ξυπόλυτα.

Η επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης θα είναι γράμμα κενό όταν ακόμη τα παιδιά υποφέρουν από το φόβο του πολέμου και όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν πως ο  πλανήτης μας μάς χωρά όλους και πως όλοι οι λαοί δικαιούνται μία  Π α τ ρ ί δ α…

    Ας είναι και μικρή αυτή η Πατρίδα, αρκεί να είναι ελεύθερη

          *ΠΗΓΗ: Blog “ΙΔΕΟπολις” Ηλία Γιαννακόπουλου

       *Οι παρακάτω φωτογραφίες συνέβαλαν τα μάλα στο τερματισμό του Πολέμου του Βιετνάμ, αφού αποτύπωσαν με περισσή ενάργεια τη βαρβαρότητα των ανθρώπων στον Πόλεμο και τη φρίκη του Πολέμου. Οι φωτογραφίες με τα παιδιά-θύματα του πολέμου στο Ισραήλ θα πετύχουν κάτι ανάλογο;