Ένας αθλητής, δύο γλύπτριες και ένα προσθετικός μάς βάζουν στον κόσμο των τεχνητών μελών.
«Στην Ελλάδα γίνονται 2.500 ακρωτηριασμοί το χρόνο», διάβαζα πρόσφατα σε ένα άρθρο. Αυτοί συνήθως συνδέονται με επιπλοκές παθολογικές -λόγω διαβήτη κλπ- ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι που μπορεί να σχετίζονται με τροχαία ατυχήματα, καρκίνους ή μολύνσεις.
«Μου έκοψε το πόδι ακαριαία»
«Ήταν περίπου 2 τα ξημερώματα, όταν σχόλασα από το νυχτερινό μαγαζί που δούλευα τότε. Είμαστε στο 2014 και είμαι 19 χρονών. Ανεβαίνω στη μηχανή για να φύγω. Ένα αμάξι ήρθε με ταχύτητα πάνω από 100 χιλιόμετρα, με χτύπησε μετωπικά και με εγκατέλειψε. Μου έκοψε το πόδι ακαριαία και μου έσπασε όλη τη λεκάνη», μου λέει ο πλέον 28χρονος Νότης Τσίλης, που κάθεται απέναντί μου. Φορά μια κοντή βερμούδα μέχρι το γόνατο, κάτω από την οποία είναι εμφανές το τεχνητό του πόδι. Σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα, είναι επαγγελματίας αθλητής μπάσκετ με αναπηρικό αμαξίδιο στον Παναθηναϊκό.
«Ήμουν αιμόφυρτος στο έδαφος. Ζητούσα βοήθεια, αλλά δεν περνούσε κανείς. Κάποια στιγμή, πέρασε ένα αμάξι που σταμάτησε για λίγο, αλλά όταν είδε πως είμαι ζωντανός, έφυγε χωρίς να βοηθήσει. Όταν κοίταξα στα δεξιά μου και είδα το υπόλοιπο πόδι, συνειδητοποίησα πως πρέπει να καλέσω βοήθεια», λέει, περιγράφοντας το βράδυ του ατυχήματος.
«Πήρα τηλέφωνο τον πατέρα μου και το αφεντικό του μαγαζιού που εργαζόμουν, οι οποίοι κατέφθασαν στον τόπο του τροχαίου και κάλεσαν ασθενοφόρο. Μας είπαν ότι δεν μπορούν να μας εξυπηρετήσουν επειδή δεν είχαν διαθέσιμους οδηγούς ασθενοφόρου. Επειδή το ατύχημα είχε γίνει έξω από την Καβάλα, περιμέναμε ασθενοφόρο από την πόλη, το οποίο άργησε να έρθει μια ώρα. Ήμουν στο έδαφος αιμόφυρτος, ο αιματοκρίτης μου είχε φτάσει στο 7 από 45. Με πήρε ασθενοφόρο, νοσηλεύτικα για ένα βράδυ στο γενικό νοσοκομείο Καβάλας, ενώ το επόμενο πρωί με πήγαν οι γονείς μου σε μία ιδιωτική κλινική στη Θεσσαλονίκη, όπου έκατσα επί 38 ημέρες. Έκανα πολλές επεμβάσεις στη λεκάνη, γιατί κινδύνευα να μείνω καθηλωμένος σε αμαξίδιο, ενώ το πόδι μου είχε μολυνθεί από την άσφαλτο επειδή ήταν ανοιχτή πληγή, οπότε χρειάστηκε να μου το ακρωτηριάσουν πολύ πιο ψηλά», μου λέει.
Όταν του συνέβη το ατύχημα, πέρασε μια περίοδο της ζωής του που βρισκόταν σε πολύ κακή ψυχολογική κατάσταση, αφού τα πάντα άλλαξαν ριζικά. «Το πρώτο διάστημα το είχα ρίξει στο αλκοόλ, αλλά έπειτα κατάλαβα ότι δεν είναι λύση. Είχα μεγάλη στήριξη από την οικογένειά μου, όμως, μετά από ένα τέτοιο τραυματικό γεγονός, χρειάζεται να επισκεφθείς κάποιον ψυχολόγο – στη δική μου περίπτωση αυτό με βοήθησε πολύ».
«Μπορείς να κάνεις τα πάντα με το πρόσθετο μέλος»
Το γεγονός ότι μέχρι τότε δεν κάπνιζε, δεν έπινε αλκοόλ και έκανε αθλητισμό, συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην επιτυχία των επεμβάσεων αλλά και στην ανάρρωση μετά το ατύχημα. Κάποια στιγμή, άκουσε για το μπάσκετ σε αμαξίδιο και αποφάσισε να το κάνει – εξάλλου έπαιζε μπάσκετ και πριν το ατύχημα. «Δοκίμασα στην τοπική ομάδα της Καβάλας και μου άρεσε πολύ. Μετά από τρία χρόνια, πήρα μεταγραφή στη Θεσσαλονίκη όπου πέρυσι κατακτήσαμε το πρωτάθλημα, υπήρξα μέλος της Εθνικής Ελλάδος, ενώ, φέτος, πήρα μεταγραφή στον Παναθηναϊκό», μου λέει.
«Επειδή αυτή είναι μια κατάσταση εφ’ όρου ζωής, είναι πολύ σημαντικό να πάει καλά η επέμβαση και να γίνει καλή δουλειά με το τεχνητό μέλος. Υπό αυτή την έννοια ήμουν τυχερός, γιατί η θήκη που μου έφτιαξαν είναι πολύ σωστή», προσθέτει ο Νότης.
………………..
Βρισκόμαστε στα σπλάχνα ενός από τα πιο παλιά εργαστήρια κατασκευής τεχνητών μελών της χώρας, κάπου στους Αμπελόκηπους. Ο ιδιοκτήτης του Κέντρου Αποκατάστασης – Chronopoulos Rehabilitation Center (CRC) και προσθετικός, Κωνσταντίνος Χρονόπουλος, κάθεται απέναντί μας.
Όπως μας εξηγεί, «κάποιος άνθρωπος που έχει ακρωτηριαστεί, νομίζει ότι η ζωή του τελειώνει, αν δεν πάει καλά το κομμάτι της αποκατάστασης. Οπότε, είναι πολύ κομβικό να γίνονται σωστές επιλογές στους μηχανισμούς, οι οποίοι διαφέρουν ανάλογα με τη δραστηριότητα κάθε ατόμου. Το 90% της επιτυχίας είναι στην εφαρμογή. Αυτό που μπορεί να πάει λάθος, είναι να δημιουργηθούν πληγές στη θήκης, να πονά ο ασθενής, να μην μπορεί να προχωράει και να χτίσει κινητικότητα. Εκεί συνήθως χωλαίνει η διαδικασία».
Όπως εξηγεί ο Νότης, «η καθημερινότητα αλλάζει, αλλά όχι πολύ. Επειδή δεν φοράω το πόδι στο σπίτι, στην αρχή δυσκολευόμουν να βάλω ένα ποτήρι νερό, κάνοντας κουτσό. Με το πρόσθετο μέλος η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο πολύ, που μπορείς να κάνεις τα πάντα. Περπατάω, οδηγάω αυτοκίνητο και μηχανή, πάω δουλειά, τα κάνω όλα σαν έναν αρτιμελή, δεν υστερώ σε κάτι». Δεν έχει τύχει να νιώσει στίγμα ή υποτίμηση. «Παλιότερα υπήρχαν ταμπού, πλέον δεν είσαι δαχτυλοδεικτούμενος, αλλά αυτό το κατακτάς δείχνοντας ότι είσαι ενεργός στην κοινωνία. Όταν βλέπουν ένα άτομο να παίζει ρακέτες, να κολυμπά χιλιόμετρα, να παίζει επαγγελματικά μπάσκετ σε αμαξίδιο και να έχει πετύχει κάποιους στόχους στη ζωή του, θεωρώ ότι θα υπάρξει θαυμασμός, όχι λύπηση».
«Όταν έρθει μια δυσάρεστη κατάσταση, σε βάθος χρόνου θα έρθει και χαρά. Τον χρόνο πρέπει να τον αξιοποιήσεις -να πιστέψεις στον εαυτό σου, να διεκδικήσεις ό,τι αξίζεις-, πρώτα απ’ όλα για σένα. Να κάνεις το επόμενο βήμα, να μη μείνεις στάσιμος, να μην λυπηθείς τον εαυτό σου, να κάνεις την υπέρβαση. Αυτή είναι η ζωή, πρέπει να τα καταφέρεις», καταλήγει. Τον χαιρετώ και προχωράω στο χώρο που κατασκευάζονται τα τεχνητά μέλη.
«Είναι σπουδαίο να φτιάχνεις για τους ανθρώπους κάτι που τους λείπει»
Αντικρίζω ένα εργαστήρι με πάγκους, καλούπια ποδιών, γύψινες κατασκευές, μεγάλα μηχανήματα που ‘ψήνονται’ τα καλούπια, σακούλες με γύψο και τους κατασκευαστές και περιφέρονται, κάνοντας εργασίες.
Σε ένα δωματιάκι ξέχωρο, βρίσκονται δύο κορίτσια, τα οποία έχουν μπροστά τους δύο αληθοφανή χέρια από σιλικόνη και τα χτίζουν σιγά-σιγά για να πάρουν το τελικό τους σχήμα. Και οι δύο είναι απόφοιτες της σχολής Καλών Τεχνών, υπεύθυνες για το αισθητικό κομμάτι της δημιουργίας πρόσθετων άκρων.
«Βρίσκω το αντικείμενο εξαιρετικά ενδιαφέρον. Έχουμε δημιουργήσει γλυπτά, όμως εδώ δεν μένεις σε έναν καμβά ή σε μια αίθουσα, είναι κάτι που φορά ένας άνθρωπος πάνω του, οπότε αυτό είναι πολύ όμορφο και παίρνεις μεγάλη ηθική ικανοποίηση», λέει η Ειρήνη, που είναι ζωγράφος και εκείνη τη στιγμή περιεργάζεται ένα καλούπι χεριού από σιλικόνι.
«Είναι πολύ σπουδαίο να χαροποιείς ανθρώπους που έχουν περάσει τόσο δύσκολα, φτιάχνοντας κάτι που τους λείπει».
«Εγώ εργάζομαι εδώ για δύο χρόνια. Όταν ήρθα, η διαδικασία ήταν περισσότερο ‘τεχνική’, όμως πλέον έχει μέσα τη γλυπτική, τα χρώματα, το χτίσιμο. Με κέρδισε όλο αυτό, γιατί δεν είχα σκεφτεί ποτέ πώς μπορεί να συνδυαστεί το καλλιτεχνικό κομμάτι με τα πρόσθετα μέλη», εξηγεί από την πλευρά της η Τζένη που είναι γλύπτρια και εκείνη τη στιγμή τελειοποιεί ένα πρόσθετο χέρι, φτιάχνοντας τις πτυχώσεις από κερί.
Παρατηρώ τα τεχνητά χέρια, με τις πτυχώσεις των δαχτύλων να φαίνονται τόσο αληθινά και τις ρωτάω πόσο δύσκολο είναι να επιτευχθεί. «Με την εξάσκηση», αναφωνούν και οι δύο, «ωστόσο αν γνωρίζεις γλυπτική μπορείς να το κάνεις, εφόσον έχεις εργαλεία και τεχνική υποστήριξη», προσθέτει η Τζένη. «Σίγουρα πρέπει να έχεις αισθητική άποψη και γνώση», σημειώνει η Ειρήνη.
«Θεωρώ ότι το πιο challenging κομμάτι της δουλειάς σε ό,τι αφορά την κατασκευή, είναι το στήσιμο και η εφαρμογή σε σχέση με το μέλος που έχει ο άνθρωπος – πρέπει να είναι σωστό χρωματικά και ανατομικά, όχι μόνο αισθητικά ωραίο. Σίγουρα στο αισθητικό κομμάτι είμαστε λίγο πιο λεπτομερείς με τα πρόσθετα για γυναίκες, οι οποίες το προσέχουν περισσότερο και θέλουν όμορφα άκρα».
Πώς φτιάχνεται ένα τεχνητό μέλος;
«Η διαδικασία για να φτιαχτεί ένα τεχνητό μέλος μπορεί να γίνει αρκετά χρονοβόρα», λέει ο Κωνσταντίνος Χρονόπουλος, ο οποίος είναι προσθετικός και ιδιοκτήτης του εργαστηρίου. Συνεχίζει την δουλειά παίρνοντας τη σκυτάλη από τον πατέρα του, ο οποίος το δημιούργησε πριν από 50 χρόνια. Τότε υπήρχαν λίγα εργαστήρια στη χώρα, τα οποία έφτιαχναν μέλη με ξύλο και δέρμα, «όμως η ποιότητα ήταν εξαιρετική για το επίπεδο της τεχνολογίας», εξηγεί. Δεν υπάρχει κάποιος τίτλος σπουδών για το αντικείμενο στην Ελλάδα, εξάλλου και ο ίδιος σπούδασε στο εξωτερικό.
«Για ένα πρόσθετο μέλος, ξεκινάμε από το μηδέν παίρνοντας τα καλούπια και χρησιμοποιούμε απλά υλικά πολλές φορές – όπως γύψο και γυψοταινίες. Αφού φτιάχνουμε θήκη, επιλέγονται τα ανάλογα υλικά και συγκροτείται το τεχνητό μέλος με μηχανισμούς που προέρχονται κυρίως από το εξωτερικό -είτε είναι γόνατο, είτε πέλμα, είτε σωλήνες που συνδέουν την εκάστοτε άρθρωση», εξηγεί. Χρειάζεται ένας προσθετικός και ένας τεχνικός για τη δημιουργία. «Αυτό διαρκεί 3-4 μέρες, όμως κάποιες φορές μπορεί να χρειαστεί δουλειά μηνών, διότι το σώμα αλλάζει αρκετά και πρέπει να κάνουμε τροποποιήσεις, ειδικά όταν έχουμε ένα φρέσκο περιστατικό», υπογραμμίζει ο κ. Χρονόπουλος.
«Το ψυχολογικό κομμάτι είναι το δυσκολότερο»
Οι τεχνικές δυσκολίες ξεπερνιούνται με την εμπειρία. Όμως, αυτό που χρειάζεται λεπτό χειρισμό, είναι η αποδοχή από τον ασθενή. «Το ψυχολογικό κομμάτι, είναι δύσκολο και για εμάς. Πρέπει να δείξουμε στον ασθενή ότι το μέλλον του θα είναι όπως πριν, απλά θα περάσει από μια διαδικασία. Ωστόσο, υπάρχει ειλικρίνεια, δεν θα του πούμε διαφορετικά πράγματα από αυτά που θα αντιμετωπίσει.
Το αποτέλεσμα θα το δει σε βάθος χρόνου, όχι από τη στιγμή που ξύπνησε από ένα χειρουργείο με ράμματα στο πόδι και δεν μπορεί να κάνει ούτε πέντε βήματα», παραδέχεται.
«Υπάρχουν πολλά θετικά παραδείγματα – αθλητές με τεχνητά μέλη ή άνθρωποι που έχουν επιστρέψει στην καθημερινότητα- που λειτουργούν ενδυναμωτικά για τους υπόλοιπους, οπότε τους φέρνουμε σε επαφή.
Είναι λυτρωτικό να βλέπεις κάποιον που ήταν στην κατάσταση που είσαι τώρα, να περπατάει, να έχει οικογένεια, να δουλεύει και να έχει συνεχίσει κανονικά τη ζωή του».
Οι περισσότεροι ακρωτηρισμοί -6 στους 10- γίνονται λόγω κακής κυκλοφορίας του αίματος που σχετίζεται με ζάχαρο ή με γενικότερη αγγειοπάθεια, ακολουθούν τα ατυχήματα -τροχαία, είτε εργατικά-, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις ακρωτηριασμών από καρκίνο καθώς και από μολύνσεις. Πέρα από τα άκρα, κατασκευάζουν και ομοιώματα από αυτιά ή μύτες με διακοσμητική σιλικόνη- αφού ο καρκίνος βλάπτει και αυτές τις περιοχές.
«Το κόστος κυμαίνεται από 5-7 χιλιάδες κατά μέσο όρο», επισημαίνει ο κ. Χρονόπουλος, «με ένα μικρό ποσοστό να καλύπτεται από τον ασφαλιστικό φορέα. Έχουμε κάνει κινήσεις ως σύλλογος για να βελτιωθεί το ποσοστό της κάλυψης, αλλά δεν έχουν γίνει τροποποιήσεις τα τελευταία 15 χρόνια».
Όσον αφορά το μέλλον της προσθετικής, «γίνονται συνεχώς βελτιώσεις, βγαίνουν καινούργια υλικά και μηχανισμοί, μπαίνουν ηλεκτρονικές αρθρώσεις και τρισδιάστατη σάρωση, που βοηθά να αποτυπώνουμε το καλούπι με μεγαλύτερη ακρίβεια, αν και θέλει δουλειά ακόμα. Η μεγαλύτερη εξέλιξη θα είναι να φύγει από το τεχνικό κομμάτι και να πάει προς την ιατρική ώστε να γίνεται είτε με την ανάπλαση ιστών, είτε με μεταμοσχεύσεις», καταλήγει.
Ποια είναι τα βήματα για την αποκατάσταση ενός ασθενή;
«Τις πρώτες μέρες μετά την επέμβαση, αξιολογούμε το ύψος του ακρωτηριασμού, την υγεία, τη σωματική κατάσταση και το κινητικό επίπεδο του ασθενή», λέει η Αντιγόνη, που είναι σύμβουλος αποκατάστασης. «Όταν κοπούν τα ράμματα μετά από 20 μέρες, τοποθετείται κάλτσα κολώματος, που βοηθά να υποχωρήσει το οίδημα, να ξεπρηστεί και να αρχίσει να διαμορφώνεται. Όταν επουλωθεί το τραύμα, βάζουμε κάλτσα από ιατρική σιλικόνη με μεγαλύτερη συμπίεση, την οποία φορά ο ασθενής.
Πάνω στη σιλικόνη, παίρνουμε τα μέτρα με γύψο, ώστε να έχουμε το πόδι του ασθενή στο εργαστήριο. Στη συνέχεια κατασκευάζεται ένα προσωρινό προσθετικό μέλος. Η θήκη στην αρχή είναι διάφανη για να βλέπουμε τις πιέσεις και την τροποποιούμε. Όταν το κολόβωμα διαμορφωθεί, τότε περνάμε κατασκευάζουμε μόνιμη θήκη. Θέλουμε οι πιέσεις να είναι ανεκτές για τον ασθενή, και να είναι εύκολη η εφαρμογή. Από εκεί και πέρα, μαθαίνουμε από την αρχή τη βάδιση, πως θα ανέβουμε σκάλα, ανηφόρα, κατηφόρα κλπ», καταλήγει.
Περισσότερες φωτογραφίες:
