Βρίσκεται σε εξέλιξη σερβικό Μαϊντάν; / γράφει ο Διονύσιος Σκλήρης

Μετά από τις πρόσφατες εκλογές της 17ης Δεκεμβρίου στη Σερβία υπάρχει ένα έντονο σκηνικό αμφισβήτησης των αποτελεσμάτων τους, καθώς ο αντιπολιτευόμενος συνασπισμός «Η Σερβία ενάντια στη Βία» οργανώνει διαδηλώσεις, μη αναγνωρίζοντας τα αποτελέσματα των εκλογών για το κοινοβούλιο και την τοπική αυτοδιοίκηση, που έδωσαν τη νίκη στο κυβερνών κόμμα με το ομολογουμένως εντυπωσιακό 46,66% έναντι μόλις 23,69% για τη «Σερβία ενάντια στη Βία». Ο αντιπολιτευόμενος συνασπισμός καλεί την Ευρωπαϊκή Ένωση να διερευνήσει τα αποτελέσματα και διεκδικεί πλήρη επανάληψη των εκλογών. Από τη μεριά του ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς δήλωσε ότι οι διαδηλώσεις έχουν εξωτερική υποστήριξη από τη Δύση, προκειμένου να ανατραπεί η κυβέρνησή του.

Το απόγευμα της Κυριακής 24^ης Δεκεμβρίου διαδηλωτές επεχείρησαν να εισέλθουν στο Δημαρχείο του Βελιγραδίου, σπάζοντας τα παράθυρά του, αλλά η αστυνομία τους απώθησε με δακρυγόνα και χημικά. Η αντιπολίτευση διατείνεται ότι ο λόγος ήταν ότι ήθελαν να απευθυνθούν στους διαδηλωτές από το μπαλκόνι του κτηρίου, υπήρξε πάντως και εμπλοκή μασκοφόρων διαδηλωτών στα επεισόδια, των οποίων η προέλευση δεν είναι απολύτως σαφής. Σημειωτέον ότι ο πρέσβης των ΗΠΑ Κρίστοφερ Χιλ κατήγγειλε τη βία και τους βανδαλισμούς στις διαδηλώσεις της Κυριακής και έκανε την αμφίσημη δήλωση ότι το θεμιτό των δημοκρατικών διαδικασιών εξαρτάται από τη διαφάνεια και από την ετοιμότητα όλων των πλευρών να σεβαστούν τη λαϊκή βούληση, όπως αυτή εκφράζεται στις κάλπες. Το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ κάλεσε τη Σερβία να συνεργαστεί με τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, ώστε να υπάρξει διερεύνηση των κατηγοριών.

Τη Δευτέρα 25 Δεκεμβρίου οι διαδηλώσεις εντάθηκαν με εκατοντάδες άτομα να διαδηλώνουν μπροστά από το κτήριο της Εκλογικής Επιτροπής. Η κεντρική διαδήλωση συνεχίστηκε μέχρι το αρχηγείο της αστυνομίας όπου κρατούνται οι συλληφθέντες διαδηλωτές, καθώς η αστυνομία έχει προβεί σε τουλάχιστον 38 συλλήψεις. Ταυτόχρονα, εκατοντάδες φοιτητές και άλλοι πολίτες διαδήλωσαν έξω από κυβερνητικά κτήρια, ενώ τα μέλη της αντιπολίτευσης Ντανιέλα Γκρούιτς και Γιάνκο Βεσελίνοβιτς κάνουν απεργία πείνας και έχουν διαμετακομιστεί στο νοσοκομείο. Η πολιτικός Μαρινίκα Τέπιτς από τον συνασπισμό «Η Σερβία ενάντια στη Βία» έχει επίσης δηλώσει ότι κάνει απεργία πείνας και πληροφορήσει ότι η κατάσταση υγείας της χειροτερεύει. Η αστυνομία από τη μεριά της έχει ανακοινώσει ότι τουλάχιστον οκτώ αξιωματικοί της έχουν τραυματιστεί σοβαρά στα επεισόδια. Νέος 24ωρος αποκλεισμός έχει ανακοινωθεί για σήμερα Παρασκευή 29 Δεκεμβρίου.

Μία από τις κύριες κατηγορίες είναι ότι στις 12.30 της ημέρας των εκλογών της 17^ης Δεκεμβρίου υπήρξε μαζική συγκέντρωση ατόμων στο στάδιο «Αρένα» που ήλθαν εκτός Βελιγραδίου και κυρίως από άλλες χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας για να ψηφίσουν παράτυπα, σύμφωνα με τις κατηγορίες της αντιπολίτευσης, μέσω της μεθόδου της «τεχνητής μετανάστευσης». Σημειωτέον πάντως ότι σχεδόν όλες οι παρατυπίες που έχουν εντοπίσει οι ευρωπαϊκοί θεσμοί αφορούν περισσότερο στην προεκλογική περίοδο και το γεγονός ότι υπήρξε μία ασύμμετρη προβολή του κυβερνώντος κόμματος μέσω κατάχρησης δημοσίων πόρων και μονόπλευρης στάσης των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Δεν υπάρχει κατηγορία για κυριολεκτική και εκτεταμένη νοθεία κατά την ημέρα των εκλογών, αλλά έκκληση να διερευνηθούν οι καταγγελλόμενες παρατυπίες, από τις οποίες βεβαίως η πιο σημαντική είναι η κατηγορία για χρήση της ασαφούς συνθήκης πολιτών από άλλες χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Πάντως, το υπουργείο Κρατικής Διοίκησης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχει ανακοινώσει ότι ο Ενιαίος Εκλογικός Κατάλογος αποτελεί ένα δημόσιο αρχείο που είναι διαθέσιμο σε όλους τους Σέρβους πολίτες και αναρτημένο στην επίσημη ιστοσελίδα του υπουργείου. Στην ιστοσελίδα αυτή δίνεται η δυνατότητα να ελέγχονται όλα τα ονοματεπώνυμα των ψηφοφόρων και οι τόποι που ψηφίζουν, ενώ τα στοιχεία ανανεώνονται συχνά ανά δήμο και πόλη, όταν υπάρχουν αλλαγές. Το υπουργείο θεωρεί ότι κατά συνέπεια οι κατηγορίες για ψηφοφόρους-φαντάσματα είναι πιο αναληθείς από ποτέ, δεδομένης της ενημέρωσης των καταλόγων. Ο Πρόεδρος Βούτσιτς από τη μεριά του παρατήρησε ότι μέλη της αντιπολίτευσης είχαν δηλώσει ακόμη και πριν τις εκλογές ότι δεν θα αναγνώριζαν τα αποτελέσματά της.

Σημειωτέον ότι το κυβερνών κόμμα είχε τονίσει προεκλογικώς ότι δεν πρόκειται να συμμετάσχει σε κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας, διεκδικώντας την πολιτική και οικονομική ανεξαρτησία της Σερβίας από τη Δύση. Αυτή η διεκδίκηση διαφορετικού γεωπολιτικού δρόμου γίνεται αντιληπτή από την αντιπολίτευση ως υπονόμευση της ευρωπαϊκής προοπτικής της Σερβίας με αποτέλεσμα οι διαδηλώσεις να έχουν λάβει και έναν χαρακτήρα φιλοδυτικού προσανατολισμού. Βεβαίως, η κυβέρνηση Βούτσιτς δεν έκλινε ως τώρα μονομερώς προς τις ευρασιατικές δυνάμεις, αλλά χαρακτηριζόταν από διπλωματικό πραγματισμό, έχοντας μάλιστα διαπραγματευτεί επί σειρά ετών με τη Δύση την αναγνώριση του Κοσόβου και έχοντας εμπλακεί σε διαδικασίες μεταρρυθμίσεων. Φαίνεται όμως ότι μία εξωτερική πολιτική με άξονα την πολυπολικότητα δεν είναι ανεκτή από τη Δύση.

Το σίγουρο είναι ότι το προηγούμενο του ουκρανικού Μαϊντάν του 2014 προκαλεί εύλογες ανησυχίες σε μέρος του σερβικού λαού, μήπως οι ταραχές οδηγήσουν σε εμφύλιο διχασμό, προκειμένου να ανατραπεί η κυβέρνηση, με εργαλειοποίηση ενδεχομένως και ανοικτών μετώπων, όπως συνέβη στην Ουκρανία. Το πλέον χαρακτηριστικό είναι ότι το δεύτερο κόμμα έχει ακόμη και από τον τίτλο του «Η Σερβία ενάντια στη βία» έναν έντονα ακτιβιστικό χαρακτήρα. Ιδρύθηκε στον απόηχο δύο πολύνεκρων περιστατικών πυροβολισμών από νέους ανθρώπους προς τυχαίους συμπολίτες τον Μάιο του 2023 και εξαρχής η κύρια δράση του ήταν η οργάνωση διαδηλώσεων «γενικού προβληματισμού», θα έλεγε κανείς, όπου οι πολιτικές θέσεις δεν είναι ξεκάθαρες, αλλά γίνεται εντέλει επίκληση στον φιλοδυτικό προσανατολισμό με υποτίμηση άλλων υπαρκτών ζητημάτων, λ.χ. γεωπολιτικής, εξωτερικής πολιτικής και οικονομίας. Είναι, λοιπόν, εύλογο γιατί προκαλούνται ανησυχίες για «πειράτευση» (high-jacking) των καταρχήν θεμιτών και πολυσυλλεκτικών διαδηλώσεων προς την κατεύθυνση μιας «έγχρωμης επανάστασης», όταν μάλιστα τα προηγούμενα παρόμοιων «έγχρωμων επαναστάσεων» έχουν οδηγήσει σε μείζονες εθνικές καταστροφές τις χώρες όπου επικράτησαν.

Στη Σερβία βεβαίως η αντιπολίτευση είναι πολύ πιο αδύναμη από ό,τι στην Ουκρανία το 2014 και η κυβέρνηση Βούτσιτς έχει πολύ μεγαλύτερο έλεγχο επί του κράτους, όμως οι εκκρεμότητες σε Βοσνία-Ερζεγοβίνη και Κόσοβο είναι ικανές να προκαλέσουν σοβαρές περιπλοκές. Ακόμη κι αν είναι πολύ δύσκολη μία γρήγορη ανατροπή της προσφάτως εκλεγμένης κυβέρνησης Βούτσιτς είναι δυνατή η καλλιέργεια ενός μακροχρόνιου κλίματος αμφισβήτησης επί πολλούς μήνες, όπως είχε συμβεί και στο Κίεβο τον χειμώνα του 2013-2014, η οποία θα καταστήσει πιο εύκολα χειραγωγήσιμη την κυβέρνηση Βούτσιτς από τους δυτικούς θεσμούς ή, αντιθέτως, θα την αναγκάσει να στραφεί μονομερώς προς τις ευρασιατικές δυνάμεις, με τρόπο που δεν έχει συμβεί μέχρι σήμερα, καλλιεργώντας επιτελεστικά την πόλωση του σερβικού πολιτικού σώματος. Σε κάθε περίπτωση οι αντιδράσεις ευρωπαϊκών θεσμών, που στηρίζουν τις διαδηλώσεις, συνιστούν ένα μήνυμα προς την κυβέρνηση Βούτσιτς, στο οποίο αυτή δεν μπορεί παρά να απαντήσει.