Ο Κωστής Παλαμάς και η πολιτική συνείδηση στην ποίησή του
Μπορεί ο Κωστής Παλαμάς να είναι σήμερα επίκαιρος; Όχι, βέβαια, θα απαντούσαν σχεδόν όλοι. Οι εκφραστικοί τρόποι της ποίησης έχουν αλλάξει εδώ και πολλά χρόνια. Η θεματολογία επίσης. Και πάνω απ’ όλα έχουν αλλάξει πολύ περισσότερο οι αναγνώστες. Έχουν αλλάξει οι άνθρωποι.
Σε μια εποχή σαν τη σημερινή, όπου τα πάντα έχουν ανατραπεί, όπου οι πνευματικοί άνθρωποι συνήθως δεν διαμαρτύρονται για όσα συμβαίνουν κι οι περισσότεροι ποιητές στη θεματολογία τους ρίχνουν αγκίστρια, για να πιάσουν τα δικά τους βαθύτερα συναισθήματα και να τα κάνουν στίχους, περιπτώσεις σαν του Παλαμά ίσως αξίζει να προσεχτούν πιο πολύ, παρόλο που μας χωρίζουν σχεδόν 150 χρόνια από την εποχή του.
Ο Παλαμάς ανήκει στη Λογοτεχνική Γενιά του 1880, την οποία επηρεάζει τόσο πολύ, ώστε να θεωρηθεί ο πυρήνας της. Γύρω απ’ αυτήν συγκεντρώνονται εκείνοι που εκφράζουν την εποχή της.
Σ’ εκείνη την εποχή της συντήρησης και της καθαρεύουσας κυκλοφορεί το “Ταξίδι” του Ψυχάρη, σε ακραία Δημοτική, που ταράζει τα νερά και η Δημοτική Γλώσσα ξιφουλκεί δημιουργώντας πλήθος αντιδράσεων.
Ο Παλαμάς με την παιδεία του και τη βαθιά του θρησκευτικότητα θεωρείται συντηρητικός. Κι όμως ο αγώνα της Δημοτικής Γλώσσας όχι μόνο τον συγκινεί, αλλά εντάσσεται στους αγώνες της και την υιοθετεί.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να απολυθεί από τη θέση του γραμματέα στο Πανεπιστήμιο, αποτέλεσμα που στις μέρες μας πολλοί θα απέφευγαν, ανακρούοντας πρύμναν.
Εκείνος δεν το έκανε και μάλιστα στο καλύτερο έργο του, στον “Δωδεκάλογο του γύφτου”, δε διστάζει να στηλιτεύσει τα κακώς κείμενα της εποχής του, με γλώσσα κοφτερή, με ματιά διεισδυτική και άποψη καθαρά πολιτική.
Δεν ήταν Βάρναλης, ούτε Ρίτσος.
Η ιδεολογία δεν ήταν εκείνη που διαμόρφωνε την πολιτική του ματιά. Τη διαμόρφωνε όμως η αγάπη για τον άνθρωπο, η αγάπη για την ισότητα και τη δικαιοσύνη.
Το 1913, (δεν έχει ξεσπάσει ακόμα η Ρώσικη Επανάσταση), ο Παλαμάς γράφει ένα ποίημα αφιερωμένο στους εργάτες της εποχής του. Γράφει:
Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ίδρωτά μας
ποτίζουμε τη γη για να γεννά
καρπούς, λουλούδια, τ’ αγαθά του κόσμου ολόγυρά μας·
φτωχή, αλουλούδιαστη, άκαρπη, μονάχα η αργατιά.
Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ίδρωτά μας
ζυμώνουμε του κόσμου το ψωμί·
πιο δυνατά κι απ’ τα σπαθιά τα χέρια τα δικά μας,
και μ’ όλο το αλυσόδεμα, σκάφτουν, και η γη πλουτεί.
Στου κόσμου τούς θησαυριστές το βιος σου, εργάτη, νόμοι
σ’ το τρώνε αδικητές χωρίς ντροπή.
Αγκαλιαστείτε, αδέρφια, ορθοί! Με μια καρδιά, μια γνώμη,
Δικαιοσύνη, βρόντηξε, και λάμψε, Προκοπή!
Ίσως ακούγεται βροντόφωνο για την εποχή μας, αλλά έτσι ήταν η εποχή. Αυτοί ήταν οι τόνοι. Το περιεχόμενο όμως; Η πολιτική ματιά; Η πολιτική φωνή;
Γι’ αυτό, όταν πέθανε ο Παλαμάς, ο λαός συνόδεψε τον ποιητή του με κοσμοπλημμύρα, κάτω από τις προτεταμένες κάνες τον Γερμανών κατακτητών και τον Άγγελο Σικελιανό να βροντοφωνάζει:
“Ηχήστε σάλπιγγες / σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα…”
Οι φωνές των πνευματικών ανθρώπων και των ποιητών μήπως πρέπει να είναι η φωνή του λαού τους σ’ όλες τις εποχές;
………………
Οι «Παρενθέσεις» είναι μικρά κείμενα, μικρές πινελιές, σε θέματα πολιτισμού ή ζωής, που φωτίζουν γωνιές από μεγαλύτερα θέματα, λειτουργώντας σαν παρ-εν-θέσεις.
