Τα γεγονότα του μαύρου καλοκαιριού μέσα από βρετανικά και αμερικανικά έγγραφα
ΜΕΡΟΣ Ε΄
Φανούλα Αργυρού
Ο γεωγραφικός διαχωρισμός
Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν στις 8 Αυγούστου στο κτήριο Palais de Nations (Παλάτι των Εθνών) των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη, όπως ήδη έγραψα, με τους Τούρκους και τους Βρετανούς να επιμένουν σε αποδοχή λύσης γεωγραφικού διαχωρισμού. Ολοκληρώνοντας τις απαιτήσεις τους με δύο χάρτες, έναν από τον Ραούφ Ντενκτάς για Δικοινοτική Διζωνική Ομοσπονδία με δύο ομόσπονδα κράτη και έναν από τον Τούρκο ΥΠΕΞ Τουράν Γκιουνές για έξι αυτόνομα καντόνια, με έναν επιπόλαιο χάρτη βιβλιοπωλείου με μολυβιές της ώρας, αμφότεροι με το 34% του εδάφους τουρκικό που έδωσαν στις 12.8.74 στον Τζέιμς Κάλαχαν (σημ.: Ο Γκιουνές την επομένη ζήτησε και πήρε πίσω τον χάρτη του – βλέπε άρθρο μου «Σ», 11.10.2022, πιο κάτω). Πεισματική, παράλληλα, υπήρξε και η πίεση του Κάλαχαν πάνω στον Γλαύκο Κληρίδη να υπέγραφε με τον Ραούφ Ντενκτάς ένα προσχέδιο διζωνικού γεωγραφικού διαχωρισμού. Ο Κληρίδης, αν και είχε δεχθεί ομοσπονδιακή λύση, δεν τολμούσε να υπογράψει όσο και να ήθελε, και είπε στον Ντενκτάς ότι θα τον σκότωναν αν συμφωνούσε σε γεωγραφικό διαχωρισμό (Mr Clerides had told him that he would be killed if he agreed to a geographical separation).
Ταυτόχρονα ο Ντενκτάς πληροφόρησε τον Κάλαχαν ότι ο Ετζεβίτ θα προχωρούσε με τη δεύτερη εισβολή και είχε διατάξει τον Υπουργό Εξωτερικών να τελειώσει τη «δουλειά» εκεί και τώρα.
Ο Χάρτης Ραούφ Ντενκτάς για ΔΔΟ, 2.8.1974.
Την ίδια μέρα, 12 Αυγούστου, ο Διοικητής των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο, Πρεμ Τσαντ, έστειλε εμπιστευτικότατο τηλεγράφημα στον Γ.Γ. του ΟΗΕ Κ. Βάλντχαΐμ ενημερώνοντάς τον για πληροφορίες μεγάλης κλίμακας τουρκικών επιθέσεων και εισηγήθηκε όπως η ΟΥΝΦΙΚΥΠ αποσυρόταν στα στρατόπεδα, αν εισέβαλλε η Τουρκία. Δεν έβλεπε χρήσιμο στρατιωτικό ρόλο στους όρους εντολής της ΟΥΝΦΙΚΥΠ κάτω από τις περιστάσεις …
Αφόρητες πιέσεις Στις 12.15 το μεσημέρι της 13ης Αυγούστου, ο Κάλαχαν σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Δρα Κίσινγκερ τού είπε ότι δούλεψε πολύ σκληρά πάνω στους Έλληνες και έπρεπε να μιλήσει και εκείνος στον Ετζεβίτ. Είχε πείσει τους Μαύρο και Κληρίδη να πάνε να διαβουλευθούν σε Αθήνα και Λευκωσία, για την πρόταση να υπάρχει μόνο μια ζώνη για τουρκοκυπριακή διοίκηση και μια για ελληνοκυπριακή διοίκηση, και να επιστρέψουν στη Γενεύη την επομένη με τα αποτελέσματα. Ο Κληρίδης ήταν έτοιμος, του είπε, να δηλώσει προκαταβολικώς πριν φύγει ότι δεχόταν την αρχή της μίας γεωγραφικής ζώνης, αλλά που θα είναι κάτω του 34% του εδάφους της Δημοκρατίας που απαιτούσαν οι Τούρκοι.
«Η Αϊσιέ πάει διακοπές»… Στις 6.40 το απόγευμα της ίδιας μέρας έλαβεν χώραν η τελευταία και μοιραία συνάντηση μεταξύ όλων, βρετανικής αντιπροσωπίας με Τζέιμς Κάλαχαν, Μπρέντλεϊ και Γκούντισον, ελλαδικής με τους Γεώργιο Μαύρο, Μπίτσιο και Τζούνη, τουρκικής με τους Τουράν Γκιουνές, Βιλτζί και Κίρκα, και της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής με τους Γλαύκο Κληρίδη, Ραούφ Ντενκτάς αντίστοιχα, και τους αντιπροσώπους των Ηνωμένων Εθνών, η οποία διακόπηκε στις 2.25 πρωινή της 14ης, με τους Τούρκους, ανένδοτους, να απαιτούν αποδοχή του σχεδίου τους εδώ και τώρα, όταν και ξεκίνησε πλέον η δεύτερη εισβολή με εντολή της Άγκυρας. Με το σήμα «Η Αϊσιέ πάει διακοπές» (Η Αϊσιέ ήταν η θυγατέρα του Γκιουνές).
Η Βρετανίδα αντιπρόσωπος στα ΗΕ στη Γενεύη, Αν Γουάρπαρτον, στις 10 Αυγούστου κάλεσε τον Αμερικανό Χάρτμαν (που βρισκόταν στις διαπραγματεύσεις) και τον ενημέρωσε πλήρως τόσο για την επικείμενη δεύτερη εισβολή όσο και για το ότι στις 17 Ιουλίου ο Ετζεβίτ τούς είχε υποδείξει και μέχρι πού θα τραβούσε τη γραμμή Αττίλα, και ζήτησε να ενημερώσει τον Κίσινγκερ.
Ο βρώμικος ρόλος του σοσιαλιστή Κάλαχαν
Ο Κάλαχαν, λοιπόν, έπαιξε ένα διπλοπρόσωπο, βρόμικο παιχνίδι έναντι των Ελλήνων, για να βγει στο τέλος και από πάνω, επικαλούμενος τον ηλίθιο ισχυρισμό ότι δεν θα έκαναν τίποτα, ως Βρετανία, γιατί… δεν δέχθηκε ο Κίσινγκερ να εμπλακεί στρατιωτικά! Όμως, όταν υπέγραφε, εκ μέρους του ΗΒ, ο σερ Χιου Φουτ τη Συνθήκη Εγγυήσεως στις 16 Αυγούστου 1960, δεν υπήρχε… πρόνοια στη συνθήκη ότι έπρεπε να είχαν τους Αμερικανούς μαζί τους, για να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους έναντι της Κύπρου!
Το προσχέδιο Κάλαχαν για γεωγραφική λύση.
Οι Αμερικανοί απλώς ήταν η διέξοδος. Οι «χρήσιμοι ηλίθιοι», κατά τον Ραούφ Ντενκτάς, που αποκαλούσε τις δολοφονίες Τ/κ από τους ίδιους, για να τις φορτώνει στους Έλληνες της Κύπρου! Το Λονδίνο είχε ήδη πάρει την απόφαση να μην ενεργήσει βάσει της Συνθήκης από τον Δεκέμβριο του 1963, ανανεώθηκε το 1972 και εκτελέστηκε το 1974, όταν συμφώνησαν με τον Ετζεβίτ για ανάγκη αλλαγής του στάτους κβο της ΚΔ….
Για τις λεπτομέρειες Γενεύης ΙΙ δέστε τα πιο κάτω άρθρα:
Γενεύη ΙΙ, 1974 – Ο «χάρτης 6 καντονίων Γκιουνές» ήταν ιδέα του Κίσινγκερ, όχι των Τούρκων – Τη μια μέρα τον έδωσε, την άλλη τον ζήτησε και τον πήρε πίσω!, «Σ», 11 Οκτωβρίου 2022 (https://simerini.sigmalive.com/article/2022/10/11/geneue-ii-1974-o-khartes-6-kantonion-gkiounes-etan-idea-tou-kisingker-okhi-ton-tourkon4bec113b-1441-4d31-8bdd-06674dee649c/)
Οι ΗΠΑ ακολούθησαν τη βρετανική πολιτική – Οι Τούρκοι δεν ζήτησαν καντόνια – Η ιδέα μάλλον ξεκίνησε από τον Μακάριο προς τον Κίσινγκερ, «Σ», 30.9.2022 (https://simerini.sigmalive.com/article/2022/9/30/oi-epa-akolouthesan-te-bretanike-politike/)
Το 1/3 του κυπριακού εδάφους
Επανέρχομαι στην αναφορά μου στο Μέρος Α΄ των άρθρων στις 16/7/2023, και στο έγγραφο που παρουσίασα από το Εθνικό Αρχείο της Αυστραλίας, όπου υψηλόβαθμος του Φόρεϊν Όφις είχε στις 21/7/1974 ενημερώσει την Υπ. Αρμοστεία της Αυστραλίας στο Λονδίνο ότι μυστικά, η Βρετανία δεν θα είχε αντίρρηση οι Τούρκοι να καταλάμβαναν το 1/3 του νησιού. Οι Βρετανοί το είπαν πρώτοι, γιατί είχαν ήδη συμφωνήσει με τον Ετζεβίτ το βράδυ της 17ης Ιουλίου 1974 στο 10 Downing Street και δεχθεί μέχρι πού θα τραβούσε τη γραμμή Αττίλα ο Τούρκος Πρωθυπουργός. Εξ ου και το τηλεγράφημα των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών της 9ης Αυγούστου 1974 (ΜΕΡΟΣ Δ΄), που επιβεβαίωσε ότι η Αμμόχωστος ήταν απαρχής στα τουρκικά σχέδια όπως τα γνώριζαν οι ίδιοι οι Βρετανοί ΠΡΙΝ από την πρώτη εισβολή. Οι Βρετανοί είχαν ενημερώσει για όλα αυτά τους Αμερικανούς και δη τον ΥΠΕΞ Δρα Χένρι Κίσινγκερ.
Περαιτέρω, βρετανικό έγγραφο για τις τουρκικές στρατιωτικές προθέσεις, από την βρετ. Πρεσβεία στην Άγκυρα, ημερ. 15 Αυγούστου 1974, προς τις βρετ. Αποστολές σε Αθήνα, Λευκωσία, βρετ. Βάσεις, Ουάσιγκτον, Μόσχα, Παρίσι, Βόνη και Νέα Υόρκη, βρετ. αντιπροσωπεία στο ΝΑΤΟ, έλεγε:
«Ο Πρωθυπουργός (Τούρκος) διαβεβαίωσε τον Αμερικανό πρέσβη ότι οι τουρκικές δυνάμεις δεν θα (δεν) θα διασφαλίσουν περισσότερο από το 1/3 του νησιού ανατολικά της Λευκωσίας, δεν θα προχωρήσουν νότια της γραμμής που περνά γενικά από την πρωτεύουσα στην Αμμόχωστο, αν και μπορεί να υπάρξουν ορισμένες αναπροσαρμογές τακτικής… δηλαδή να περιλάβουν και την Τύμπου…». Όπως και έκαναν…
O Τζέιμς Κάλαχαν και ο Δρ Χένρι Κίσινγκερ.
Η τελική συνεννόηση Callaghan/Kissinger, 14 Aυγούστου 1974
Callaghan ο ‘‘καβαλάρης’’, Kissinger το ‘‘άλογο’’, όχι αντίστροφα. Η συνομιλία Αμερικανού Προέδρου Τζέραλντ Φορτ, Αμερικανού ΥΠΕΞ Δρα Χένρι Κίσινγκερ, Βρετανού ΥΠΕΞ Τζέιμς Κάλαχαν, 14 Αυγούστου 1974,1.45 μ.μ. (ώρα Λονδίνου).
Έγραψε σχετικά ο Δρ Κλέαρχος Α. Κυριακίδης στο άρθρο του στη «Σημερινή» 19/8/2018, «Άβολα κοντά στον Χίτλερ» (https://simerini.sigmalive.com/article/2018/8/18/abola-konta-ston-khitler/).
Πρωτοσέλιδο της βρετανικής “Evening Standard”, 14.8.1974.
«…Κάθε πολίτης της ΚΔ πρέπει να γνωρίζει την ακόλουθη συνομιλία, η οποία είχε ως αποτέλεσμα μια συγκαλυμμένη βρετανο-αμερικανική κατανόηση με μακροπρόθεσμες συνέπειες:
Κίσινγκερ: Τζιμ, ποια είναι η γνώμη σου για το πού στεκόμαστε;
Κάλαχαν: Λοιπόν, μόλις σκεφτόμουνα – νομίζω με στρατιωτικούς όρους, σίγουρα οι Τούρκοι θα συνεχίσουν μέχρι να εξασφαλίσουν τη γραμμή που είχαν υπόψη τους στον χάρτη, και, κυνικά, ας ελπίζουμε θα την πάρουν γρήγορα.
Κίσινγκερ: Συμφωνώ…
Κάλαχαν: Χένρι, αν μπορώ να συνοψίσω την κατάσταση με δύο λόγια, νομίζω έχει ως εξής: Οι Τούρκοι έχουν καλή υπόθεση. Κατά τη γνώμη μου, αυτό τώρα μπορεί να λυθεί μόνο με τη δημιουργία μιας ζώνης. Μιας ζώνης στην οποία θα έχουν αυτονομία σε μια ομόσπονδη δημοκρατία. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με διαπραγμάτευση, όμως με τη σημερινή κατάσταση, κανένας δεν μπορεί να καταφέρει οτιδήποτε με κάτι τέτοιο. Έτσι, θα έχουμε μια στρατιωτική λύση προς το παρόν, στην οποία θα αστυνομεύουν το δικό τους (ντε φάκτο) σύνορο. Θα έχουμε μια μεγάλη ανταλλαγή πληθυσμού, με τους Έλληνες να φεύγουν και μετά, απλώς, θα αφήσουμε τη διπλωματία να αναλάβει, μέχρι να δούμε την ευκαιρία, γι’ ακόμα μια φορά, αν μπορούμε να βρούμε μια ειρηνική λύση στη νήσο. Τώρα, όσον αφορά την Ελλάδα και την Τουρκία, είναι η Ελλάδα που θα χρειαστεί μασάζ, γιατί οι Τούρκοι είναι πολύ σοβινιστές, μάλιστα, άβολα, κοντά στον Χίτλερ, κατ’ μένα (‘too close to Hitler for my liking’). Εντάξει;
Κίσινγκερ: Συμφωνώ απόλυτα μαζί σου, Τζιμ. Και η τραγωδία είναι ότι θα μπορούσε να διευθετηθεί το θέμα μέσω διπλωματίας…
Κάλαχαν: Σε πιστεύω. Λοιπόν, αντίο γέροντα και κάθε καλό σ’ εσένα και τις ασχολίες σου…».
Τι μαθαίνουμε από το έγγραφο; Πρώτον, συνειδητοποιούμε ότι σε αυτό το δράμα, ο κ. Κάλαχαν ήταν ο καβαλάρης και ο Δρ Κίσινγκερ το άλογο. Ακόμη, πιο σημαντικό, μαθαίνουμε ότι και οι δύο γνώριζαν ότι η Τουρκία ακολουθούσε μια προκλητική στρατηγική, την οποία ο Κάλαχαν χαρακτήρισε ως «άβολα κοντά στον Χίτλερ». Είχε δίκαιο.
Η Τουρκία ακολουθούσε τ’ αχνάρια της Γερμανίας των Ναζί, που είχε εισβάλει, κατακτήσει, κάνει εθνικο-θρησκευτικό ξεκαθάρισμα και διχοτομήσει στη βάση «ζωνών» αρκετές κυρίαρχες χώρες… Παρ’ όλα αυτά, ούτε το ΗΒ, ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες έλαβαν στρατιωτική δράση για να σταματήσουν τη δεύτερη εισβολή. Αντίθετα, ο κ. Κάλαχαν και ο Δρ Κίσινγκερ, δύο βετεράνοι του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ενέκριναν και διευκόλυναν τους στόχους της εισβολής. Η στάση αυτή ήταν ασυμβίβαστη με το καθήκον του ΗΒ, σύμφωνα με το άρθρο ΙΙ της Συνθήκης Εγγυήσεως, να «αναγνωρίσει και να εγγυηθεί την ανεξαρτησία, εδαφική ακεραιότητα και ασφάλεια της ΚΔ», έγραψε μεταξύ άλλων ο Δρ Κυριακίδης.
(Η αναφορά του Κίσινγκερ για «τραγωδία που θα μπορούσε να είχε διευθετηθεί μέσω διπλωματίας» εννοούσε τις διαφωνίες και υποδείξεις του προς αυτούς στις 18 Ιουλίου).
Ο Κάλαχαν στις ίδιες γραμμές ενημέρωσε και τις διπλωματικές του αποστολές και ότι «οι Τούρκοι έχουν υπόθεση και θα πάρουν όσο έδαφος θέλουν πρώτα και μετά θα διαπραγματευτούν…».
Στο επόμενο – προτελευταίο ΜΕΡΟΣ Ζ΄:
- • Χάρολντ Γουίλσον προς Γ.Γ.: όχι ψήφισμα βάσει του άρθρου 7.
- • Το ΟΧΙ του Κάλαχαν προς Γεώργιο Μαύρο και Κωνσταντίνο Καραμανλή για κάλυψη ελληνικής βοήθειας προς Κύπρο.
- • Πακιστάν στο πλευρό της εισβολής.
- • Η ιστορική συνάντηση Φόρεϊν Όφις/Κίσινγκερ, 27.8.74, στην Ουάσιγκτον για εξασφάλιση της υποστήριξής του για ΔΔΟ.
