«Πόλεμος και πανδημίες στον ελλαδικό χώρο, αρωγοί της κρίσης» / γράφει η Ειρήνη Δασκιωτάκη

Το φαινόμενο της πανδημίας είναι πάρα πολύ παλιό, από τα χρόνια του Ομήρου ακόμη, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές.

Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου ( 430 π.χ.), στο δεύτερο έτος του, η Αθήνα πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες.

Η επιδημία πρωτοεμφανίστηκε στον Πειραιά που ήταν η κύρια είσοδος προμηθειών για την πόλη της Αθήνας.

Ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων της πόλης έφυγαν για πάντα από τη ζωή, ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Περικλής και μέλη της οικογένειάς του.

Ο ιστορικός Θουκυδίδης που έζησε και εξιστόρησε τα γεγονότα αυτά μολύνθηκε και ο ίδιος, αλλά κατάφερε να επιζήσει. Ο Ιπποκράτης ήταν ένας από τους γιατρούς που βρίσκονταν στην πόλη και η προσφορά του στην αντιμετώπιση της επιδημίας ήταν πολύ σημαντική

Η ασθένεια προέρχονταν από την Αιθιοπία, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης και μέσω της Αιγύπτου και της Λιβύης πέρασε στην Ελλάδα. Ήταν τρομερή και κανένας στο παρελθόν δεν θυμόταν κάτι παρόμοιο, οι γιατροί βέβαια που είχαν ένα πολύ δύσκολο έργο και δεν γνώριζαν πώς να την αντιμετωπίσουν, ήταν αυτοί που πέθαναν πρώτοι.

Ο πληθυσμός της Αθήνας τότε ήταν μαζί με τους σκλάβους και τους δούλους 300.000 περίπου και ο λοιμός αφάνισε σε διάρκεια πέντε ετών το 1/4 έως 1/3 των κατοίκων της πόλης.

Είχαμε, επίσης, απώλειες και στο στρατό, πέθαναν 300 Ιππείς και 1.400 οπλίτες.
Αυτή η τρομοκρατική μάστιγα προκάλεσε τεράστια θνησιμότητα και οδήγησε απροσδόκητα και στην παρακμή του Χρυσού Αιώνα του Περικλή.

Οι νεκρικές πυρές ήταν η εφιαλτική εικόνα που ανάγκασε τους Σπαρτιάτες να αποχωρήσουν.

Ο Θουκυδίδης αναφέρεται και στα συμπτώματα αυτού του λοιμού…

Αιφνίδιος πονοκέφαλος, ισχυρός πυρετός ,ερεθίσματα στο σώμα, ερεθισμός ματιών, αίσθηση τσουξίματος, ο φάρυγγας και η γλώσσα γίνονταν αιματώδεις και η  εκπνοή δυσώδης και αφύσικη.

Δεν θα συνεχίσω, γιατί υπήρχαν και χειρότερα…
Εκείνη την εποχή είχαμε πλήρη εξαφάνιση της κοινωνικής συνοχής και ηθικής.

Κατά τη διάρκεια του λοιμού, οι νόμοι δεν είχαν καμία ισχύ, ξοδεύτηκαν τεράστιες περιουσίες χωρίς ντροπή, οι άνθρωποι φερόταν ανέντιμα, αφού ο θάνατος ήταν κοντά.

Βρέθηκε ομαδικός τάφος και χίλιοι ατομικοί ( 430 – 426 π.χ.).
Στον ομαδικό τάφο μετρήθηκαν 200 άτομα και τουλάχιστον 10 παιδιά χάθηκαν κατά τη διάρκεια εκείνης της φοβερής νόσου που πολλοί είπαν ότι θύμιζε τον σημερινό Έμπολα, ή τη νόσο του άνθρακα, τύφο και διάφορες άλλες ασθένειες που και σήμερα ταλαιπωρούν τις κοινωνίες…

Η ασιατική χολέρα στην Ελλάδα

Από το «Ρεπορτάζ»  του Νομικού Εμμανουήλ Λυκούδη το 1893 για την επιδημία της ασιατικής χολέρας που έπληξε Αθήνα και Πειραιά το 1854 στα χρόνια του Κριμαϊκού πολέμου.

Ήταν τότε πέντε χρονών…

Ως συγγραφέας και μελετητής, ο Ε. Λυκούδης, παρουσιάζει εικόνες του 1893 σε ένα αφήγημα που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Εστία»   με τον τίτλο «Ξένη του 1854»

«Άργησε να ανέβει στας Αθήνας η Ξένη. Λες και βαριότανε χορτάτη από τον τρύγο που έκανε στον Πειραιά. Αλλά στο τέλος, αφού έως εις τας 20 Αυγούστου ερήμαξε τον Πειραιά, ελούφαξε και μόλις εις το τέλος Σεπτεμβρίου άρχισε να τρυγά εις τας Αθήνας τα πρώτα πριμαρόλια του θανάτου. Εν εις τας 29 Σεπτεμβρίου εις την οδόν Λυσικράτους. Άλλο εις τας 12 Οκτωβρίου εις την οδόν Νίκης και τρία ή τέσσερα εις το Γεράνι εις τας 16 Οκτωβρίου. Έτσι πρώτα πρώτα χτυπούσε ανάρια, σκόρπια. Λες κι εδοκίμαζε τη δύναμή της. Έπειτα για μερικές ημέρες άφηνε να λησμονηθεί. Ήθελε να κάμει τον κόσμο να ξεθαρρέψει, όπως το θηρίο αφήνει λάσκο το θύμα του να δοκιμάσει τη φυγή, για να το σπαράξει έπειτα σ’ ένα πήδημα με περισσότερη ευχαρίστηση. Ο κόσμος εξεθάρρευε και εγύριζε η γαλήνη στα πρόσωπα και το χαμόγελο στο στόμα. Μα αυτή έβοσκε σαν την κρυμμένη τη φωτιά, ελούφαζε σαν την τίγρη πριν χυμήσει, εσέρνουνταν κρυφοδάγκατη οχιά…».

Ο Κριμαϊκός Πόλεμος (Οκτώβριος 1853 – Φεβρουάριος 1856) ήταν η ένοπλη σύγκρουση μεταξύ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από τη μία πλευρά και των συμμαχικών δυνάμεων της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, της Γαλλικής Αυτοκρατορίας, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του Βασιλείου της Σαρδηνίας από την άλλη πλευρά…

Ιστορικά η Ελλάδα βρίσκεται στα χρόνια του Όθωνα( 1815 –1867).
Επειδή σε αυτόν τον πόλεμο ενεπλάκη και ο Όθωνας, άρα και η Ελλάδα, ξένα στρατεύματα κατέβηκαν με το συμμαχικό στόλο στον Πειραιά τότε, Άγγλοι και Γάλλοι οι περισσότεροι.

Λοιπόν αυτά τα στρατεύματά είχαν αποκλείσει τον Πειραιά και ήταν αυτά τα οποία έφεραν την επιδημία της χολέρας που ξέσπασε στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1854.

Το δεύτερο κύμα αυτής της επιδημίας ήταν πολύ χειρότερο, ( από τις 7 Νοεμβρίου.)

Η φρικτή καταστροφή ήταν για την Αθήνα, που βύθισε σε πένθος την πόλη. Σε καμία άλλη πόλη δεν έφερε ποτέ η χολέρα τόση καταστροφή σε κατοίκους αφού από τους 30.000 οι 3.000 πέθαναν καθώς και 800 Γάλλοι ναύτες.

Για πέντε ημέρες, γράφει ο Λουκίδης, δεν ήταν επιδημία αυτό, ήταν εξολοθρευμός.

Γράφει για τους γιατρούς της εποχής του: «Υπήρξαν, είν’ αλήθεια, ιατροί ήρωες, γεμάτοι αφοσίωση, θάρρος, αφιλοκέρδεια. Ένας από αυτούς βοηθώντας τους δυστυχισμένους, χωρίς μισθό, χωρίς αμοιβή, ο Σταυρίδης, έδωσε και τη ζωή του την πολύτιμη»

Για τη στάση ορισμένων ιερέων: «Επειδή ο μητροπολίτης Νεόφυτος πολύ σωστά εμπόδισε το κήρυγμα μέσα εις τις εκκλησίες, για να μη βρίσκη μαζωμένη τροφή η αρρώστια, ένας ιερωμένος εδημοσίευσε διά ψυχικήν ωφέλειαν το λόγο που θα έβγαζε στην εκκλησία, με διαμαρτύρησι, γιατί τάχα να εμποδισθή ο άμβων… Αν λοιπόν έλειψαν πραγματικώς από τους δυστυχισμένους της Εκκλησίας οι ευχές, δεν είναι δική τους αμαρτία».

Οι επιπτώσεις στην ψυχολογία πολλές και αυτοκαταστροφικές.

Οι άνθρωποι όσο δεν έβρισκαν το θάρρος στην ψυχή τους , το ζητούσαν στο γλέντι και στο μεθύσι.

Ήταν τόση η κραιπάλη που σώθηκαν τα κρασιά του περασμένου χρόνου.

Πολλοί μεθούσαν με τον αζύμωτο ακόμη μούστο, αυξάνοντας έτσι την τροφή της επιδημίας…

Πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και ισπανική γρίπη

«Εμείς οι Έλληνες έχουμε πολύ έντονα μέσα μας τις εντυπώσεις από τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και όχι από τον Α’ (28 Ιουλίου 1914 – 11 Νοεμβρίου 1918), που συνδέθηκε με την πανδημία της ισπανικής γρίπης.

Κι όμως αυτή η πανδημία ήταν παγκόσμιο φαινόμενο και αυτή, με δεκάδες εκατομμύρια θύματα, 75 έως 85 εκατομμύρια ο πόλεμος, 17 έως 50 η ισπανική γρίπη.

Είκοσι περίπου χρόνια χωρίζουν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο από το ξέσπασμα της ισπανικής γρίπης

Η μεγαλύτερη πανδημία παγκοσμίως πέρασε στα ψιλά γράμματα ίσως διότι τότε δεν υπήρχε η παγκοσμιοποίηση, το διαδίκτυο η τηλεόραση.

Αυτή η φοβερή νόσος βιώθηκε από την πλειοψηφία των ανθρώπων όχι ως πανδημία, ήταν «το κακό που μας βρήκε»,  έλεγαν, στην οικογένεια ή στο χωριό.»

Πρώτο κρούσμα εμφανίστηκε στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1918 ανάμεσα στα βρετανικά συντάγματα που είχαν στρατοπεδεύσει στη Ρουέν και στο Βιμερέ.» (Πάσχος  Μανδραβέλης …Η πανδημία ως πόλεμος)

Μετακινούνταν τα στρατεύματα, μετακινούνταν και η ασθένεια σε όλο τον κόσμο. Έτσι λοιπόν έφτασε και στη Γερμανία μαζί με τους αιχμαλώτους, στη Μ. Βρετανία, στις ΗΠΑ, προχώρησε στις Ινδίες, έφτασε τελικά μέχρι την Αφρική, τη Νέα Ζηλανδία.

Τον Ιανουάριο του 1919 μπήκε στην Αυστραλία.

Η Αυστραλία λόγω  μιας πολύ αυστηρής καραντίνας δεν επλήγη.

Στην Ελλάδα το πρώτο κρούσμα εμφανίστηκε στην Πάτρα, από κάποια πακέτα συσκευασμένου καπνού που έφτασαν από τη Θεσσαλονίκη.

Αυτοί που  άνοιξαν τα πακέτα κόλλησαν και δεν είχανε καλή κατάληξη.

31 Ιουλίου έχουμε το πρώτο θανατηφόρο κρούσμα στην Αθήνα…

«Εξακολουθεί να θερίζη και να θερίζη η γρίππη. Θάνατοι επί θανάτων. Κηδείαι επί κηδειών. Πένθη επί πενθών. Σπήτια ρημάζουν, ορφανά απελπίζονται, μητέρες κλαίνε, σύζυγοι χηρεύουν. Ερχόμενη δε η εκ της γρίππης αποδεκάτισις μετά τας τόσας θυσίας επί του πολεμικού μετώπου, απλώνει ένα βέλο μαύρο επί της πόλεως», ενώ σε ένα σπάνιο επιτόπιο ρεπορτάζ στην πλατεία Βάθης, έξι μέλη μιας οικογένειας έχουν όλα νοσήσει και ο ιατρός Κοκκάκης αναφέρει ότι στις λαϊκές συνοικίες η γρίπη ρίχνει τον κόσμο κάτω οικογενειακώς και ότι ο ίδιος χρησιμοποιεί για θεραπεία μόνο κοφτές βεντούζες. Η αδυναμία θεραπείας της ισπανικής γρίπης κλόνισε την πίστη των ανθρώπων στην ιατρική. Την ταραχώδη περίοδο των θανατηφόρων κρουσμάτων δεν έλειψαν και οι διαφορές μεταξύ γιατρών. Την ώρα που ανακοινώνονταν το ελπιδοφόρο φάρμακο, δημοσιεύσεις καθηγητών το θεωρούσαν αναξιόπιστο.» «lifo.gr»

Στη διάρκεια του δεύτερου κύματος της πανδημίας, τον Οκτώβριο, έχουμε τα περισσότερα θύματα παγκοσμίως.

Έχει μείνει στην ιστορία της Ελλάδας, «η γρίπη στη Σκύρο»

«Ανήμερα του Αγίου Δημητρίου ξεσπάει συμφορά.

Από τους 3.200 κατοίκους του νησιού νοσούν οι 3.000.
Σύντομα το θανατικό και ο φόβος οδηγούν στην τρέλα και την απελπισία. Ο Κωστής Σφυρίδης, μεγαλονοικοκύρης, γυρνά στους δρόμους με μια τσάντα γεμάτη χιλιάρικα παρακαλώντας για γιατρειά. Κανείς δεν απέμεινε στο σπίτι του και αυτός θα τους ακολουθούσε σύντομα. Ο μήνας που κράτησε η αρρώστια στο νησί κατάφερε και άλλαξε άρδην τις κοινωνικές ισορροπίες. Περιουσίες χάθηκαν, κληρονομιές κερδήθηκαν, σπίτια και ζωές αφανίστηκαν.»   «lifo.gr»

15 Νοεμβρίου δεν έχει κανένα κρούσμα η Πάτρα, Κέρκυρα, Ήπειρος  ,  Άρτα, Σκύρος, εξακολουθεί όμως να υφίσταται στην Α. Μακεδονία, τη Ζάκυνθο, Ήπειρο, Νάξο, Σκύρο, χωρίς όμως τόσα θύματα.

Ο τύπος γράφει τότε: « Η γρίππη ξεψυχά»

Διαβάζοντας τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι ο άνθρωπος επαναλαμβάνει λάθη του παρελθόντος, δε διδάσκεται από την ιστορία…
Επίσης αντιλαμβανόμαστε ότι σήμερα που ζούμε μια καινούρια πανδημία, έχουμε καλύτερες  συνθήκες υγιεινής και περισσότερες γνώσεις και πιο προηγμένη, μάλλον πολύ προηγμένη τεχνολογία .

Οφείλουμε ως προοδευμένο είδος, να αξιοποιήσουμε τις γνώσεις που έχουμε και να μην επιτρέψουμε το κυρίαρχο άνευ αξιών σύστημα να ακυρώσει πάλι το κάθε βήμα, την κάθε προσπάθεια…

Πανδημία και πόλεμος ξανά στην Ευρώπη.
Η κρίση κραδαίνει πάλι τα όπλα της …

Ει. Δα.