Δεδικαίωται ο νεκρός; Αναγκαία μία κηδεία “σαν των πολλών ανθρώπων τις κηδείες” / γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος
“De mortuis nihil nisi bonum”(Για τους νεκρούς να μην λες τίποτα, αν δεν είναι καλό).
Αρκούσε ο θάνατος και ο τρόπος της κηδείας του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου για να ακτινογραφήσουμε για άλλη μία φορά την ψυχολογία και το ήθος της κοινωνίας μας. Ο έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος πλημμυρίζεται από σχόλια και θέσεις τόσο για τον θεσμό της βασιλείας όσο και για τα έργα και ημέρες του αποθανόντος. Δεν λείπουν, βέβαια, και κάποιες υπερβολές που άλλοτε συνιστούν προσβολή στον νεκρό (Κωνσταντίνο) και άλλοτε μία προσπάθεια αγιοποίησής του.
Φαίνεται πως οι περισσότεροι εκφράζονται ή δομούν την ταυτότητά τους (πολιτική…) μέσα από την οξεία κριτική, από τις προσβλητικές εκφράσεις-χαρακτηρισμούς κι από την πλήρη αποδόμηση του έργου της εξουσίας (κάθε εξουσίας).Από την άλλη πλευρά κάποιοι άλλοι αναζητούν ένα πρόσωπο πάνω στο οποίο επενδύουν τις απωθημένες ελπίδες και τα ανεκπλήρωτα όνειρά τους για να κτίσουν την δική τους ταυτότητα (αγιοποίηση, ειδωλοποίηση).Η αριστοτελική μεσότητα απουσιάζει σε αυτές τις περιπτώσεις.
Έτσι κάποια απομεινάρια του πολιτικού διχασμού βρίσκουν διέξοδο με αφορμή τον θάνατο και την κηδεία του τέως βασιλιά και επωάζουν ένα νοσηρό πολιτικό κλίμα. Αν και το πολιτειακό ζήτημα λύθηκε οριστικά και δημοκρατικά το 1975, εντούτοις κάποιες παλιές διαφορές στο θέμα αυτό ενεργοποιούν κάποιους άκαιρους και επικίνδυνους για την δημοκρατική ομαλότητα διχαστικούς μηχανισμούς. Συνθήματα του τύπου “Ψωμί, ελιά και Κώτσο βασιλιά”, αν και αγγίζουν τα όρια του γραφικού ,δεν παύουν να αποτυπώνουν μία πραγματικότητα ελαχιστότατων Ελλήνων που ονειρεύονται την “λαμπρή εποχή” των εστεμμένων και των τίτλων ευγενείας.
Είναι αυτοί που αρέσκονται να ζουν με ένα παραμύθι, γεμάτο με βασιλείς και πρίγκιπες.
Στην πολιτική διαμάχη περί “βασιλοφοβίας” και “βασιλομανίας” προστέθηκε και η γλωσσική σχετικά με τον ορθό όρο: Τέως ή Πρώην; Αν και το “τέως” φαίνεται πως προκρίνεται από τους γλωσσολόγους, εντούτοις πολλοί συντηρούν την συζήτηση με υπόρρητες πολιτικές και κομματικές φιλοδοξίες και σκοπιμότητες.
Οι αρχαίοι Αθηναίοι έλυσαν με τον πιο πρακτικό και αποτελεσματικό τρόπο την διαμάχη ,αν ένας έκπτωτος βασιλιάς θεωρείται πρώην ή τέως. Αυτό το πέτυχαν πλάθοντας τον μύθο του τελευταίου βασιλιά τους ,του Κόδρου.
Σύμφωνα με τον μύθο οι Δωριείς που είχαν εγκατασταθεί στην Πελοπόννησο αντιμετώπιζαν πρόβλημα ξηρασίας κι αυτό τους έκανε να έχουν επεκτατικές βλέψεις προς την Αττική, που ήταν εύφορη (11οςαιώνας).Πριν ξεκινήσουν την εκστρατεία τους συμβουλεύτηκαν πρώτα το μαντείο των Δελφών που τους χρησμοδότησε πως θα κέρδιζαν τον πόλεμο μόνον αν κατά την διάρκειά του “δεν σκότωναν τον βασιλιά της Αθήνας”.
Ο χρησμός αυτός του Μαντείου έγινε γνωστός σε κάθε σπαρτιάτη στρατιώτη ως διαταγή. Τότε ο Κόδρος για να σώσει την πατρίδα του από την κατάληψη και την υποταγή στην Σπάρτη αποφάσισε να θυσιασθεί ο ίδιος για την σωτηρία της.
Ντύθηκε με κουρέλια και στο πολεμικό μέτωπο σκότωσε έναν Σπαρτιάτη στρατιώτη. Τότε ένας άλλος Σπαρτιάτης στρατιώτης-χωρίς να γνωρίζει την ταυτότητα του Κόδρου-τον σκότωσε ως εκδίκηση. Έτσι μαθεύτηκε ο θάνατος του Κόδρου, οι Αθηναίοι ζήτησαν το πτώμα του για ενταφιασμό και οι Σπαρτιάτες αποχώρησαν, αφού ο θάνατος του Κόδρου ήταν αντίθετος με τον χρησμό του Μαντείου.
Έτσι οι Αθηναίοι μετά την ηρωική θυσία του Κόδρου αποφάσισαν να μην φέρει κανείς στο μέλλον στην Αθήνα τον τίτλο του βασιλιά. Κάθε προσπάθεια ανίχνευσης αναλογιών με τα σύγχρονα πρόσωπα και γεγονότα θα αδικούσε τον ηρωικό θάνατο του Κόδρου.
Ο μύθος αυτός περιγράφει τις πολιτικές και πολιτειακές μεταβολές που συντελέστηκαν στην Αθήνα στα αρχαία χρόνια.
Δεδικαίωται ο νεκρός;
Στις διαδικτυακές αναρτήσεις και τηλεοπτικές συζητήσεις κυριαρχεί το θέμα, αν είναι κόσμιο και ανθρώπινο να διατυπώνονται σχόλια και απαξιωτικές κρίσεις για τον αποθανόντα τέως βασιλιά που αγγίζουν ενίοτε τα όρια της προσβολής. Βασικό επιχείρημα των υπερασπιστών του παραδοσιακού σεβασμού προς τον νεκρό (ανεξαρτήτως ταυτότητας, θέσης. καταγωγής…) είναι η γνωστή και εν πολλοίς παραποιημένη φράση “Ο νεκρός δεδικαίωται”.
Φυσικά κανείς δεν διανοείται να αποδεχτεί πως ο θάνατος ενός ανθρώπου-πολύ περισσότερο ενός βασιλιά- σβήνει τα λάθη και τις αμαρτίες του νεκρού. Άλλο ο σεβασμός σε μια ανθρώπινη απώλεια (θάνατος) κι άλλο η γνώση, η κριτική των πεπραγμένων – ιδιαίτερα ανθρώπων που κατείχαν εξουσία- που με τις πράξεις και τις επιλογές τους επηρέασαν καταλυτικά τόσο την εθνική ζωή όσο και την ατομική ζωή των πολιτών μιας χώρας.
Ωστόσο στο θέμα αυτό κρίνεται αναγκαία μία διευκρίνιση για την φράση “Δεδικαίωται ο νεκρός”.
Η συγκεκριμένη φράση-ρητό προέρχεται από την επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς Ρωμαίους(κεφ.6.7).Η ακριβής μορφή της φράσης είναι:
“Ο νεκρός δεδικαίωται από της αμαρτίας”
Με αυτό ο Παύλος δεν εννοούσε ότι ο νεκρός δικαιώνεται για όσα έπραξε όσο ζούσε, αλλά ότι δεν μπορεί πλέον να αμαρτήσει. Η βιβλική Εταιρεία συμπληρώνει το νόημα της φράσης ” Γιατί σε έναν που πέθανε, η αμαρτία δεν έχει πια καμιά εξουσία”. Δηλαδή ο νεκρός δεν συγχωρείται για τα ανομήματά του, αλλά επειδή ως νεκρός αδυνατεί πια να αμαρτήσει, απαλλάσσεται από την αμαρτία. Ωστόσο ο σεβασμός στον νεκρό αποτελεί αξίωμα στον πολιτισμό μας και το λατινικό ρητό ισχύει απόλυτα:
“De mortuis aut nihil aut bene” (Για τους νεκρούς να λες ή καλά λόγια ή να μην λες τίποτα).
Οι ατυχίες
“ Ω πόσον ευτυχής ο βασιλεύς εκείνος,/ που δίχως βόλι γίνεται χωρών κατακτητής…”(Σουρής).
Μία σύντομη αναφορά στο έργο του αποθανόντος τέως βασιλιά ίσως βοηθούσε την συζήτηση για την επιλογή του συγκεκριμένου τύπου κηδείας (ιδιώτης ή αρχηγός κράτους.
Η πολιτική πορεία του τέως βασιλιά σημαδεύτηκε από δύο γεγονότα που έμελλε να καθορίσουν καταλυτικά και το μέλλον του θεσμού της βασιλείας στην Ελλάδα.
Αρχικά τα Ιουλιανά (1965) σημάδεψαν τόσο την πολιτική διαχείριση της εξουσίας από τον Κωνσταντίνο, ως ανώτατου άρχοντος, όσο και την δημοκρατία της χώρας μας. Ο λαοπρόβλητος πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από τον νεαρό τότε βασιλιά, με αντικείμενο διαφωνίας την επιθυμία του Γ. Παπανδρέου να αναλάβει και το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Η διαφωνία στο θέμα αυτό οδήγησε στην γνωστή “αποστασία” που με την σειρά της επώασε την δικτατορία του 1967.Στα Ιουλιανά σημείο αντιμαχόμενο ήταν και ο γιος του Γ. Παπανδρέου και μετέπειτα πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου.
Ωστόσο εκείνο που καθόρισε καταλυτικά τον θεσμό της βασιλείας και την τύχη του ίδιου του τέως βασιλιά ήταν η επιβολή της δικτατορίας του 1967 και το αποτυχημένο κίνημά του εναντίον της χούντας. Το μοιραίο λάθος του ήταν που όρκισε την δικτατορική κυβέρνηση και φωτογραφήθηκε μαζί της. Η αποτυχία του κινήματος εναντίον των δικτατόρων ήταν το τελειωτικό χτύπημα.
Επειδή η καταγραφή των γεγονότων έχει κορεστεί, το μόνον που θα άξιζε να επισημανθεί ως σημαντικό στοιχείο είναι οι ατυχίες του τέως βασιλιά, που δεν είχε με το μέρος του τις καλές μοίρες.
Η πρώτη ατυχία σχετίζεται με το “νεαρόν” της ηλικίας του αφότου ανέλαβε την εξουσία (25 χρονών) και για το οποίο δεν φέρει ευθύνη.
Η δεύτερη ατυχία-ως επακόλουθο της πρώτης-σχετίζεται με τις επιλογές και το ρόλο των συμβούλων του. Αυτοί σε καθοριστικές στιγμές για τον τέως βασιλιά δεν έδωσαν τις σωστές συμβουλές ούτε στην περίοδο των Ιουλιανών ,ούτε και κατά την περίοδο της επιβολής της δικτατορίας το 1967.Αυτές οι λανθασμένες επιλογές συμβούλων συνιστούν ένα διαχρονικό δίδαγμα προς όλους του ταγούς της εξουσίας.
Στις ατυχίες του τέως βασιλιά θα μπορούσαν να προστεθεί ότι είχε – σε κρίσιμες στιγμές της βασιλείας του – απέναντί του δύο πολιτικούς έμπειρους και με πολιτικό ανάστημα, τον Γ. Παπανδρέου και τον Κ. Καραμανλή. Αρνητικό ρόλο, δυστυχώς, στην πολιτική διαδρομή του Κωνσταντίνου διαδραμάτισε και η μητέρα του βασίλισσα Φρειδερίκη.
Για την ατυχία-λανθασμένη επιλογή των κακών συμβούλων ο λόγος του Γ.Σουρή παραμένει πάντα διαχρονικός και διδακτικός:
“ Ω! είθε σεις οι βασιλείς να είχατε συμβούλους / και όχι τόσους κόλακας και παρασίτους δούλους, / που τους θαρρείτε μόνοι σεις του θρόνου σας / τους στύλους”.
Εν τω μεταξύ το καράβι η “Ελλάς” συνεχίζει το ταξίδι στους ωκεανούς φθίνοντας καθημερινά από την υπογεννητικότητα, την απώλεια πνευματικού κεφαλαίου (φυγή φοιτητών και επιστημόνων στο εξωτερικό) και την διάρρηξη του κοινωνικού ιστού (βία, καταστροφές δημόσιας περιουσίας…).Αυτές τις αντιφάσεις της Ελλάδας τις “έψαλλε” ο Ελύτης πριν από πολλά χρόνια:
“ Μπαίνει σ ένα βαρκάκι πιάνει ωκεανούς / Ξεσηκωμούς γυρεύει θέλει τύραννους / Πέντε μεγάλους βγάνει πάνω τους βαρεί / Να λείψουν απ τη μέση τους δοξολογεί”( “ Ήλιος ο Ηλιάτορας”).
—————-
ΙΔΕΟπολις
https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com
