“Δεύτε άγετ, Αργείην Ελένην και κτήμαθ άμα αυτή / δώομεν Ατρείδησιν άγειν” (Ιλιάδα 350-351)
Ο Αντήνωρ, μία αμφιλεγόμενη προσωπικότητα των Τρώων, συμβουλεύει τους συμπατριώτες του να επιστρέψουν στους Ατρείδες την Ωραία Ελένη και τους θησαυρούς της και να συνάψουν ειρήνη με τους Έλληνες (άγετε/άγειν).
“Παπαί Μαρδόνιε, κοίους επ άνδρας ήγαγες μαχησομένους ημέας, οι ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούνται, αλλά περί αρετής” (Ηρόδοτος 8,26, Αλίμονο, Μαρδόνιε, με ποιους άνδρες μάς έφερες να πολεμήσουμε; Με αυτούς που δεν αγωνίζονται για χρήματα, αλλά για την αρετή)( Ήγαγες/αγώνα).
Στα λόγια αυτά του Πέρση στρατηγού, του Τριτανταίχμη, προς τον Μαρδόνιο διαφαίνεται η διαφορά του περσικού με τον ελληνικό πολιτισμό. Το πνεύμα (Έλληνες)-αρετή αντιπαλεύει την ύλη-υλικά αγαθά (Πέρσες).
“Παιδεία μεν έσθ η των παίδων ολκή τε και αγωγή προς τον υπό του νόμου λόγον ορθόν ειρημένον”( Πλάτων, Νόμοι 659 ,Παιδεία είναι η έλξη και καθοδήγηση των παιδιών προς τον νόμο οριζόμενο ως ορθόν λόγον)(αγωγή<άγω).
O Πλάτων αποπειράται να ορίσει το περιεχόμενο της “Παιδείας” συνδέοντας αυτήν με τον ορθολογισμό.
“Μέγας, γαρ, έφην, ο αγών, ω φίλε Γλαύκων, μέγας, ουχ όσος δοκεί, το χρηστόν ή κακόν γενέσθαι”(Πλάτων, Πολιτεία 608 Β, Γιατί είναι μεγάλος ο αγώνας, φίλε μου Γλαύκων πολύ περισσότερο μεγάλος από ό,τι φαίνεται ,για να γίνει κανείς καλός ή κακός).(αγών<άγω) .
Ο Πλάτων επισημαίνει την δυσπιστία του εγχειρήματος του ανθρώπου να γίνει καλός ή κακός .
“Αλλ ησυχίαν ήγεν ο δήμος …ώστε κέρδος ο μη πάσχων τι βίαιον, ει και σιγώη, ενόμιζεν” (Ο λαός δεν αντιδρούσε …ώστε το θεωρούσαν κέρδος να μην παθαίνουν τίποτε, έστω κι αν σώπαιναν) (ησυχίαν ήγεν).
“Πολλοί άνθρωποι στις μέρες μας άγονται και φέρονται από την προπαγάνδα των ΜΜΕ”.
Στις μέρες μας τα ΜΜΕ καταγγέλλονται ως υπεύθυνα για την ιδεολογική ,και όχι μόνον, χειραγώγηση των πολιτών .Έτσι οι πολίτες δεν λειτουργούν ως αυτόνομα όντα αλλά ως ετερόβουλες καρικατούρες (άγονται).
“Τα μέταλλα έχουν μεγάλη θερμική αγωγιμότητα “
Στα μαθητικά μας χρόνια κάποιοι όροι της Φυσικής μάς έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση, έστω κι αν δεν μπορούσαμε να τους κατανοήσουμε. Αργότερα μάθαμε πως τελικά στα μέταλλα η θερμότητα μεταδίδεται πολύ γρήγορα, γι αυτό και θεωρούνται καλοί αγωγοί θερμότητας ( αγωγιμότητα/αγωγοί).
“ Το αγώι ξυπνάει (κάνει) τον αγωγιάτη”
Μία παροιμιώδης φράση που σημαίνει πως για το συμφέρον του ο καθένας μένει άγρυπνος και δραστηριοποιείται (αγωγιάτης).
Το ρήμα *άγω περισσότερο ως σύνθετο (π.χ. παράγω) και με τα παράγωγά του (π.χ. αγωγή, επαγωγικός) κατέχει σημαντικό μερίδιο τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό μας λόγο. Η βασική του σημασία είναι το οδηγώ, κατευθύνω, φέρω κι ανάλογα με το ουσιαστικό που το συνοδεύει λαμβάνει διαφορετικές σημασίες (π.χ. άγω εορτήν= εορτάζω).
Το *άγω ανήκει σε ρίζα ινδοευρωπαϊκή ag (λατ: ago, ινδ: aga).Από αυτό προέρχονται τα :άγω, αγέλη, αγωγός, άξιος.. Συχνές στον αρχαίο λόγο ήταν οι προστακτικές: άγε, άγετε με την σημασία του “ εμπρός, λοιπόν” που χρησιμοποιούνται ως επιρρήματα.
Στην νεοελληνική γλώσσα συχνά είναι τα λάθη στην χρήση του ρήματος *άγω. Οι διπλασιασμένοι τύποι (αγαγ-) χρησιμοποιούνται για στιγμιαία πράξη, συνοπτική (για μία φορά: Π.χ. Η Ελλάδα θα εισαγάγει για φέτος 100 τόνους σιτηρά. Αντίθετα οι μη διπλασιασμένοι τύποι (αγ-) χρησιμοποιούνται για πράξη που επαναλαμβάνεται (για πολλές φορές): Π.χ. Η Ελλάδα στο μέλλον θα εισάγει πολλούς τόνους σιτηρών.
Τα σύνθετα του *άγω είναι πολλά με ποικιλία σημασιών ,όπως: Διάγω= μεταφέρω στο απέναντι μέρος/περνώ την ζωή μου υπό ορισμένες συνθήκες: Π.χ. Πολλοί διάγουν τερπνόν βίο στην χώρα μας. Εισάγω= οδηγώ, φέρνω μέσα: Π.χ. Ο Σωκράτης κατηγορήθηκε πως εισάγει καινά δαιμόνια επικίνδυνα για τους νέους. Εξάγω= οδηγώ έξω/καταλήγω: Π.χ. Από τα παραπάνω λεγόμενα εξάγεται το συμπέρασμα…// Ο αριθμός των εισακτέων στα ΑΕΙ θα μειωθεί .Κατάγω= οδηγώ προς τα κάτω /επιτυγχάνω/ έλκω την καταγωγή μου. Π.χ. Κατήγαγε περηφανή νίκη. Παράγω, ανάγω, απάγω, ενάγω, περιάγω, προάγω, προσάγω ,υπάγω.
Πλούσιος, επίσης, είναι και ο κατάλογος των λέξεων που προέρχονται από το ρήμα *άγω και τα σύνθετά του,όπως:απαγωγή,αεραγωγός,παιδαγωγός,νηπιαγωγός,ψυχαγωγία,πλοηγός,ουραγός,χειραγώγηση,δημαγωγία,εξαγώγιμος,αρχηγός,ξεναγός,κυνηγός,χορηγός,σύναξη,παρείσακτος,άγημα,αγέλη,αγελαίος,άξιος,άξονας.Π.χ α. Οι φιλόσοφοι είναι οι πνευματικοί μας πλοηγοί, β. Η Ελλάδα είναι ουραγός στις δαπάνες για έρευνα, γ. Η ιδεολογική χειραγώγηση στοχεύει στην πολιτική υποδούλωση των πολιτών, δ. Ο Γιώργος θεωρήθηκε παρείσακτος στην συντροφιά μας ,ε. Στις μεγαλουπόλεις ευδοκιμεί η αγελαία συνείδηση.
Κυρίαρχη θέση στην γλώσσα μας κατέχει η λέξη α γ ω γ ή με πλήθος συνοδευτικών επιθέτων, όπως: Ηθική,πολιτική,αισθητική,κοινωνική,περιβαλλοντική,θρησκευτική,θεατρική,κυκλοφοριακή.Π.χ.Η κυκλοφοριακή αγωγή των νέων κρίνεται αναγκαία για την μείωση των τροχαίων ατυχημάτων.
Ωστόσο δεν λείπουν και κάποιοι όροι-παράγωγοι του *άγω που έλκουν την προέλευσή τους από την αρχαϊκή μορφή του, όπως: Ο ενάγων= κατηγορούμενος, ο εναγόμενος= κατηγορούμενος και το “ύπαγε εις ειρήνην”( κατά Ματθαίον,ε34).
Σημαντική θέση κατέχει ,επίσης, στον λόγο μας και οι όροι: Επαγωγικός, Παραγωγικός. Με αυτούς τους όρους οδηγούμαστε στην διαδικασία των συλλογισμών, όπως αυτοί αναπτύχθηκαν από τον Αριστοτέλη. Γνωστή είναι και η φράση που χρησιμοποιείται στα μαθηματικά που ίσως ταλαιπώρησε πολλούς στα μαθητικά τους χρόνια.
“ Διά της εις άτοπον απαγωγής”
Η φράση αυτή χρησιμοποιείται για την επίλυση προβλημάτων γεωμετρίας και θεωρεί πως μία πρόταση αποδεικνύεται αληθής εφόσον θεωρώντας την αρχικά λανθασμένη προκύπτει συλλογιστικά κάτι ψευδές.
“άγει σε και φέρει της ρινός, φασίν, έλκων ,και συ έπη αυτώ”. ( Λουκιανός, Διάλογοι ,Σε άγει και σε φέρει και σε τραβάει, όπως λένε, από την μύτη. Η Ήρα προς τον Δία).
“Ο ποδοσφαιριστής μετά την αποβολή του πήρε την άγουσα προς τα αποδυτήρια”// “Αφέθησαν ελεύθεροι οι προσαχθέντες ταραχοποιοί χθες στην ασφάλεια Αθηνών”.
O αρχαϊκός τύπος της μετοχής του *άγω= άγουσα χρησιμοποιείται χωρίς αλλαγές μέχρι και σήμερα, όπως του παθητικού αορίστου *ήχθην (αχθείς).
“ O βασιλιάς ( άναξ<άνω +άγω) είναι υποχρεωμένος να άγει τον λαό προς τα πάνω (άναξ ανδρών).
Βέβαια το πρότυπο του ηγεμόνα το περιγράφει ο Θουκυδίδης, όταν αναφέρεται στην προσωπικότητα του Περικλή που οδηγούσε τον λαό του χωρίς να παρασύρεται από αυτόν..
“ και ουκ ήγετο μάλλον υπ αυτού ή αυτός ήγε”
Επαγωγικά, λοιπόν, σκεπτόμενοι και ιχνηλατώντας τα σύνθετα και τα παράγωγα του ρήματος *άγω εύκολα οδηγούμαστε στην διαπίστωση του σημασιολογικού πλούτου του..Ενός πλούτου που καταδεικνύει και έχει αναγάγει σε αξίωμα τον δεσπόζοντα ρόλο της αρχαιοελληνικής γλώσσας στο σώμα της νεοελληνικής
*Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον» θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων και υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.
——————–
Ι Δ Ε Ο π ο λ ι ς
Https://iliasgiannakopoulos,blogspot.com
