Απόψεις

“Ευτυχία και Πνευματικότητα: Παράλληλη πορεία” γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος

30/04/2022, 13:17

————-

«Δεν μπορείς να ταξιδέψεις στην ευτυχία. Δεν μπορείς να την κατακτήσεις, να την κερδίσεις ή να την καταναλώσεις. Η ευτυχία είναι μία πνευματική εμπειρία…». (Denis Waitley)

Ηλίας Γιαννακόπουλος

Στο λεξιλόγιό μας υπάρχουν έννοιες που τα λεξικά αδυνατούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια το περιεχόμενό τους. Ωστόσο αυτές τις λέξεις – έννοιες τις χρησιμοποιούμε τακτικά γιατί παραπέμπουν σε μία επιθυμητή και προσδοκώμενη κατάσταση. Στο σημείο αυτό ανιχνεύεται η πρώτη παραδοξότητα και εγείρεται το απότοκο ερώτημα: Πώς είναι δυνατόν το υποκείμενο να προσδένεται στο όραμα μιας θετικής κατάστασης (ψυχολογικής, πνευματικής, ηθικής…) με τη βοήθεια της λέξης που το νοηματικό της φορτίο δεν είναι σαφές; Η εξήγηση είναι μία. Ο καθένας βιώνει σε φαντασιακό επίπεδο την επιθυμητή κατάσταση αδιαφορώντας αν η γλωσσική αποτύπωσή της, δηλαδή η λέξη, μπορεί να αποδώσει με καθαρότητα το βίωμά του. Εξάλλου όλοι γνωρίζουν πως το σημαίνον (ήχος, εικόνα…) και το σημαινόμενο (έννοια, ιδέα, αντίληψη) τα διέπει μία αυθαίρετη σχέση.

Στην κατηγορία αυτών των λέξεων ανήκουν και η Ευτυχία καθώς και η Πνευματικότητα. Η επιλογή αυτών των δύο λέξεων στοχεύει στην καταγραφή της σχέσης μεταξύ τους στο βαθμό που μπορεί να οριοθετηθεί με σαφήνεια το περιεχόμενό τους. Μία γρήγορη περιδιάβαση στο χώρο των λεξικών θα μάς έδινε τα παρακάτω γνωρίσματα του νοηματικού πεδίου των δύο αυτών όρων.

Ως Ευτυχία ορίζεται το αίσθημα εσωτερικής πληρότητας του ανθρώπου και ό,τι ακολουθεί αυτό το αίσθημα. Η ετυμολογία της λέξης Ευ+τύχη (τυγχάνω) πολύ λίγο μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση και κοινή αποδοχή του περιεχομένου της. Κι αυτό γιατί την ευτυχία άλλοι την κατατάσσουν στο συναίσθημα και στο βίωμα. Άλλοι τη θεωρούν ως στόχο ή ουτοπική κατάσταση. Άλλοι τονίζουν πως η ευτυχία είναι περισσότερο στιγμές και λιγότερο μία μόνιμη ή διαρκής κατάσταση. Για τον Καντ ως ευτυχία ορίζεται:

«Η ικανοποίηση όλων των κλίσεών μας τόσο σε έκταση, δηλαδή σε πολλαπλότητα, όσο και σε ένταση, δηλαδή σε διάρκεια».

Η έννοια της Πνευματικότητας παρουσιάζει κι αυτή μεγάλα προβλήματα στην σαφή οριοθέτηση του περιεχομένου της αφού αλλάζει συνεχώς. Έχουν δοθεί πάμπολλοι ορισμοί ανάλογα με τη σκοπιά που εξετάζει κανείς την έννοια. Άλλοι θεωρούν πως η πνευματικότητα συνδέεται με την αναζήτηση ενός νοήματος ζωής. Άλλοι τονίζουν την επίτευξη μιας εσωτερικής αρμονίας και ισορροπίας. Κάποιοι άλλοι επισημαίνουν το στοιχείο τη αυθυπέρβασης. Ίσως για κάποιους η πνευματικότητα να είναι η αναγκαία κατάσταση (πνευματική – ηθική) για την μέθεξη με το θείο. Η πνευματική, ψυχολογική, κοινωνική και ηθική διάσταση της έννοιας την καθιστούν δυσερμήνευτη και γι’ αυτό δεν μπορεί να χωρέσει σε έναν ορισμό. Κι αυτό γιατί:

«Το πνευματικό ταξίδι δεν είναι ένα ταξίδι ανακάλυψης αλλά

ένα ταξίδι αποκατάστασης. Είναι ένα ταξίδι ανακάλυψης

της εσωτερικής σου φύσης».(Billy Gorgan)

Η σχέση Ευτυχίας και Πνευματικότητας

Η πνευματικότητα, λοιπόν, με όποια σημασία κι αν την εκλάβουμε συνιστά τον αναγκαίο όρο για την πραγμάτωση της Ευτυχίας. Βέβαια, κάποιοι άλλοι θα αντιτείνουν πως η πνευματικότητα μπορεί να συνιστά την αναγκαία «αιτία» για την βίωση της ευτυχίας αλλά δεν είναι και «επαρκής» σύμφωνα με τους κανόνες ενός «τέλειου» επαγωγικού συλλογισμού.

Ωστόσο θα πρέπει να τονιστεί πως η πορεία του ανθρώπου προς την πνευματικότητα, ως μία προσπάθεια αυθυπέρβασης δεν είναι και τόσο ακύμαντη. Προσκρούει πάντα σε πολλά εμπόδια που παρεμβάλλονται τόσο από το εξωτερικό περιβάλλον όσο κι από το εσωτερικό. Τα εμπόδια αυτά αντανακλούν την αντιφατικότητα της κοινωνίας μας, όπως γλαφυρά την απέδωσε ο Χόρχε Μπουκάϊ στο έργο του «Ο δρόμος της Πνευματικότητας».

Με οδηγό, λοιπόν, τις επισημάνσεις του Χόρχε Μπουκάϊ θα δοθούν οι παράπλευρες απώλειες που επιφέρουν οι αντιφατικότητες της ζωής μας στην κατάσταση της πνευματικότητας και κατ’ ακολουθίαν της ευτυχίας

Οι αντιφατικότητες

α.«Ζούμε σε κτίρια πιο ψηλά… αλλά μια ζωή χωρίς βάθος»

Ο σύγχρονος άνθρωπος και ιδιαίτερα αυτός των μεγαλουπόλεων βιώνει το οδυνηρό αίσθημα της απώλειας νοήματος ζωής. Η καθημερινότητα επιβάλλει τους γρήγορους ρυθμούς ζωής, την παροδικότητα και το επιφανειακό. Από την άλλη πλευρά η υλιστική αντίληψη ζωής με τον άκριτο καταναλωτισμό οδηγούν στην αποβιταμίνωση κάθε πνευματικού στοιχείου της ζωής μας. Η ρηχότητα, όμως, και η επιπεδότητα της ζωής μας δεν μπορούν να αναιρεθούν από τα απρόσωπα και τερατώδη κτίρια που εγκλωβίζουν την ύπαρξή μας στα στενά πλαίσια μιας παράλογης και απάνθρωπης οικιστικής αρχιτεκτονικής. Το ύψος, δηλαδή, των κτιρίων – ως μία κακοσχεδιασμένη αντίληψη φυγής προς το υπερπέραν – προκαλεί ίλιγγο και μάς απογυμνώνει από κάθε γνήσιο και γήϊνο στοιχείο της ύπαρξής μας.

β.«Έχουμε περισσότερους ειδικούς… και λιγότερες λύσεις»

Η ανάγκη για εξειδίκευση επέβαλε την εξουσία των ειδικών και των τεχνοκρατών σε κάθε έκφανση της ζωής μας. Αποτέλεσμα αυτής της εξουσίας η παραίτησή μας από κάθε προσπάθεια για εξεύρεση εκείνης της λύσης που θα μας αναδείξει ως πρωταγωνιστές της ζωής μας. Αφεθήκαμε στη γνώμη των ειδικών ακόμη και σε θέματα που αφορούν λεπτές και προσωπικές πτυχές της ζωής μας. Έτσι αναδύθηκε ένας ιδιαίτερος «κρετινισμός» που μάς καθοδηγεί ως κοινωνικά και πολιτικά όντα. Κι ενώ πιστεύαμε πως η γνώση των ειδικών θα υποδείκνυε και τις ανάλογες λύσεις σε ένα πλήθος προβλημάτων, με απογοήτευση διακρίνουμε μία αδυναμία να επιπλεύσουμε στις φουρτούνες της ζωής. Βρήκαμε το δέντρο, αλλά χάσαμε το δάσος. Ο άνθρωπος είναι μία ολότητα συμπαντική και όχι μόνο μία «ειδική» περίπτωση.

γ.«Υψώνουμε τις σημαίες της ισότητας, αλλά κρατάμε τις προκαταλήψεις»

Η εποχή μας και οι κοινωνίες μας επαίρονται για την θεσμοθετημένη ισότητα αλλά αδιαφορούν ή διάκεινται εχθρικά απέναντι σε ό,τι θρυμματίζει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις μας. Διατυμπανίζουμε την ισότητα δικαιωμάτων αλλά είμαστε καχύποπτοι και ειρωνικοί απέναντι στο διαφορετικό και στην «άλλη άποψη». Αυτοπαρουσιαζόμαστε ως προοδευτικοί και υπερασπιστές της αλλαγής, αλλά δεν θέλουμε να αποκοπούμε από τις κοινωνικές, πολιτικές, ηθικές και πνευματικές μας προκαταλήψεις. Γινόμαστε σημαιοφόροι της ισότητας αλλά την ίδια στιγμή αρνούμαστε να παραχωρήσουμε οποιοδήποτε δικό μας «κεκτημένο». Βαθιά ριζωμένοι στις αναχρονιστικές μας προκαταλήψεις προπαγανδίζουμε την ισότητα χωρίς ίχνος αυτογνωσίας αλλά με μεγάλη δόση υποκρισίας…

Ο Χαράρι για την ευτυχία

Για το ανέφικτο της ευτυχίας ο Ισραηλινός συγγραφέας Yuval Noah Harari δίνει μία άλλη διάσταση, αφού συνδέει την ευτυχία με τις αντικειμενικές συνθήκες και τις προσδοκίες μας:

«Ο χόμο σάπιενς δεν μπορεί ποτέ να είναι ικανοποιημένος. Η ανθρώπινη ευτυχία εξαρτάται λιγότερο από τις αντικειμενικές συνθήκες και περισσότερο από τις προσδοκίες μας. Οι προσδοκίες, ωστόσο, έχουν την τάση να προσαρμόζονται στις υπάρχουσες συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών στις οποίες ζουν οι άλλοι. Όταν τα πράγματα βελτιώνονται, οι προσδοκίες μας μεγαλώνουν και, συνεπώς, ακόμα και με τεράστιες βελτιώσεις στις συνθήκες μπορεί να μείνουμε το ίδιο ανικανοποίητοι όπως και πριν. Αν η καθολική βασική υποστήριξη έχει στόχο να βελτιώσεις τις αντικειμενικές συνθήκες του μέσου ανθρώπου το 2050, έχει αρκετές πιθανότητες να πετύχει. Αν, όμως, ο στόχος της είναι να κάνει τους ανθρώπους αντικειμενικά πιο ικανοποιημένους με τη μοίρα τους και να προλάβει την κοινωνική δυσαρέσκεια, μάλλον θα αποτύχει».