“Νάουσα” (Μέρος Α’) / Οκτώβριος 1912 – Απρίλιος 1941 / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

«ΝΑΟΥΣΑ»  ΜΕΡΟΣ Α΄ – ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1912 – ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941

Σύντομη αναφορά σε γεγονότα, πρόσωπα  και καταστάσεις

 α) Από την απελευθέρωση της Νάουσας από τον οθωμανικό ζυγό (17-10-1912) μέχρι το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου.

β) Από το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου (11-11-1918) μέχρι το τέλος του ελληνο-ιταλο-γερμανικού πολέμου (21-4-1941).

Α) ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ (17-10-1912) ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Στέργιος Αποστόλου

Μετά την είσοδο στη Νάουσα του πρώτου ελληνικού στρατιωτικού τμήματος (17-8-1912), ο αρχηγός του Λαϊκού Συνδέσμου Ναούσης ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ή ΠΟΥΠΟΥΛΟ (από την λατινική λέξη populus = λαός) Κωνσταντίνος Χατζη-Μαλούσης, δήμαρχος της πόλης, ο οποίος είχε υπερισχύσει των αντιπάλων του τσορμπατζήδων (πλουσίων της Νάουσας) κατά τις κοινοτικές εκλογές του Μαρτίου του 1912, προ της απελευθέρωσης, συνέχισε να διατηρεί το αξίωμα του δημάρχου σύμφωνα με το από 17-10-1912 έγγραφο του Γενικού Στρατηγείου, το οποίο υπογράφονταν από τον τότε διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο και μετέπειτα βασιλέα των Ελλήνων.

Συγχρόνως, διατάσσονταν όπως, μαζί με τους ήδη διορισθέντες διοικητές της στρατιωτικής φρουράς και της χωροφυλακής Νάουσας, προβούν στη ακριβή καταγραφή όλων των περιουσιακών στοιχείων των ανηκόντων στο τουρκικό κράτος, καθιστάμενοι υπεύθυνοι συγχρόνως για τον άμεσο αφοπλισμό των Τούρκων κατοίκων της πόλης και την τήρηση της τάξης σ’ αυτήν. Παράλληλα, η Νάουσα και η περιφέρειά της ετέθησαν υπό την δικαιοδοσία του στρατιωτικού διοικητή Βέροιας, ενώ όλες οι απελευθερωθείσες περιοχές κηρύσσονταν προσωρινά σε κατάσταση πολιορκίας, με την επιβολή του στρατιωτικού νόμου.

Ο Λαϊκός Σύνδεσμος Ναούσης, από τα πρώτα κιόλας μετά την απελευθέρωση έτη, άρχισε να προβληματίζεται σοβαρά από την ολοένα αυξανόμενη διαρροή των οπαδών του από τις τάξεις του και της προσχώρησής τους στο αντίπαλο στρατόπεδο των τσορμπατζήδων (κάστα Ναουσαίων πλουσίων). Τα κρούσματα αυτά, κυρίως, αφορούσαν στους βιομηχανικούς εργάτες, κατά πρώτο λόγο και κατά δεύτερο, στους εργαζόμενους σε τσιφλίκια. Οι ανωτέρω δέχονταν απροκάλυπτα εντονότατες πιέσεις από τους Ναουσαίους εργοδότες τους βιομήχανους και τσιφλικάδες που ανήκαν στο κόμμα των τσορμπατζήδων, να εγκαταλείψουν οριστικά το ΠΟΥΠΟΥΛΟ και να μεταπηδήσουν στο κόμμα τους, με την απειλή της απόλυσής τους από την εργασία αν δεν το έπρατταν.

Ωστόσο, τόσο οι οπαδοί του κόμματος των τσορμπατζήδων, όσο και αυτοί του ΠΟΥΠΟΥΛΟΥ, διακατέχονταν από συντηρητικά φρονήματα και ανήκαν στη φιλοβασιλική παράταξη. Περιέργως, το ΠΟΥΠΟΥΛΟ, το κόμμα των φτωχών Ναουσαίων, το οποίο εφέρετο ως σοσιαλιστικό, είχε την αμέριστη εύνοια της Μητρόπολης Βεροίας και Ναούσης. Άλλωστε πολλές διατάξεις του καταστατικού του είχαν ευθέως υποστηρικτικό για την Εκκλησία χαρακτήρα, ενώ αντιθέτως, οι πάμπλουτοι τσορμπατζήδες της Νάουσας, λόγω της υφιστάμενης οξείας διαμάχης μεταξύ αυτών και της Μητρόπολης Βεροίας και Ναούσης, βρίσκονταν σε συνεχή αντιπαλότητα με αυτήν. Πάντως, η θέση του ΠΟΥΠΟΥΛΟΥ κατέστη περισσότερο δυσχερής διότι, μετά παρέλευση τετραετίας, έπαυσε να έχει υπό τον έλεγχό του τη διαχείριση των κοινών. Ήδη, χρέη δημάρχου στη Νάουσα, πριν από τα μέσα του 1916, εκτελεί ο τσορμπατζής πολιτικός αντίπαλος του Κωνσταντίνου Χατζη-Μαλούση, Γρηγόριος Περδικάρης. Ποιος, όμως, ήταν ο αντίκτυπος στην εν γένει οικονομία της Νάουσας από τους προηγηθέντες δύο βαλκανικούς πολέμους των ετών 1912 και 1913 και τον εκραγέντα τον Αύγουστο του 1914 Α΄ παγκόσμιο πόλεμο;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι η οικονομία της πόλης δέχτηκε ισχυρότατο κλονισμό. Η βιομηχανία της, συγκείμενη κατά το πλείστον από κλωστοϋφαντουργικές μονάδες αξιόλογου για την εποχή τους επιπέδου, φυτοζωούσαν. Οι παραδοσιακές εξαγωγές της στην Ευρώπη και σε άλλες χώρες, λόγω του διεξαγομένου πολέμου, βρίσκονταν σε μηδενικό βαθμό. Κάποια επαναδραστηριοποίηση των βιομηχανιών της που παρατηρήθηκε αργότερα λόγω της ανάθεσης σ’ αυτές στρατιωτικών παραγγελιών για τις ανάγκες του σταθμεύοντος σε διάφορες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας στρατού της Αντάντ, δεν φαίνεται να συνετέλεσε σημαντικά στη διαφοροποίηση της υφιστάμενης κατάστασης.

Επίσης, και στον τομέα της γεωργίας ο δυσμενής αντίκτυπος ήταν εμφανής, κυρίως, προς την κατεύθυνση των εξαγωγών των ονομαστών κρασιών της τα οποία παρήγαγαν οι αμπελοκαλλιεργητές της Νάουσας. Αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω ήταν να μειωθεί το εργατικό και αγροτικό εισόδημα σε ανησυχητικά επίπεδα και μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Νάουσας να περιπέσει στην εσχάτη ένδεια. Εντωμεταξύ, την 17^η Αυγούστου 1916 ο Διοικητής της 11^ης Μεραρχίας Παμίκος Ζυμβρακάκης και ο Διοικητής της Μοίρας του Βαρέος Πυροβολικού Κωνσταντίνος Μαζαράκης στασίασαν με τα υπ’ αυτούς στρατιωτικά τμήματα κατά της κυβέρνησης των Αθηνών, η οποία, δήθεν, ακολουθούσε πολιτική ουδετερότητας, ενώ στην ουσία ήταν φιλογερμανική.

Με το μέρος των κινηματιών τάχθηκαν ανεπιφύλακτα πολλοί αξιωματικοί και πολιτικοί της Θεσσαλονίκης όπως οι Ζάνας, Αργυρόπουλος, Δίγκας, Ζερβός, Πάζης, Θαλής, Κουτούπης κ.ά. Όμως, ο Επιτελάρχης της 11ης Μεραρχίας Ν. Τρικούπης και άλλοι αξιωματικοί αντιτάχθηκαν, δεν προσχώρησαν στο κίνημα και προσπάθησαν να αντιδράσουν.

Πολλοί από αυτούς συνελήφθησαν σε μάχη με τη βοήθεια των Γάλλων στρατιωτών και θεωρήθηκαν «αιχμάλωτοι πολέμου». Στη Νάουσα ολόκληρος Λόχος στρατού αρνήθηκε να προσχωρήσει στις μονάδες των στασιαστών και διέφυγε στην Αθήνα. Μάλιστα, κάποιος Ναουσαίος στρατιώτης ονόματι Κύρκας, ο οποίος πιθανότατα υπηρετούσε στον απειθήσαντα Λόχο, έλαβε μέρος στην Αθήνα σε μάχες κατά των αποβιβασθέντων στον Πειραιά Αγγλογάλλων και καθήλωσε με το οπλοπολυβόλο του ολόκληρη στρατιωτική μονάδα τους.

Για τον ηρωισμό που επέδειξε ο Κύρκας στις μάχες αυτές παρασημοφορήθηκε από την κυβέρνηση των Αθηνών. Το κίνημα των στασιαστών στρατιωτικών επικράτησε πλήρως στο χώρο της Βόρειας Ελλάδας. Ακολούθως, την 26^η Σεπτεμβρίου 1916 από τους Βενιζέλο, Κουντουριώτη και Δαγκλή σχηματίστηκε η υπό τον Βενιζέλο «κυβέρνηση της Εθνικής Αμύνης» με έδρα τη Θεσσαλονίκη, η οποία προσχώρησε στις δυνάμεις της Αντάντ. Έτσι η Ελλάδα απέκτησε δύο κυβερνήσεις. Μία των Αθηνών και μία της Θεσσαλονίκης, τα εδάφη της οποίας προς νότον είχαν επεκταθεί μέχρι τη γέφυρα του Πηνειού.

Μάλιστα, ταχύτατα, με υπόδειξη της Αντάντ, άρχισε να προβαίνει σε επιστράτευση εφέδρων από τις περιοχές που ήλεγχε προκειμένου να ενισχύσει τον στρατό της τελευταίας. Στη Νάουσα το προεδρείο του κόμματος των Φιλελευθέρων κατέστη πανίσχυρο και άρχισε να προβαίνει σε συστηματικές διώξεις των βασιλοφρόνων κατοίκων της πόλης. Με εντολή του ανωτέρω προεδρείου, οι δύο εκ των τριών ηγετών του ΠΟΥΠΟΥΛΟΥ Κωνσταντίνος Χατζη-Μαλούσης και ο ιατρός και βουλευτής Θεοδόσιος Χατζηδημητρίου συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν στη Θεσσαλονίκη ως εχθροί της κυβέρνησης Εθνικής Αμύνης. Οι Ναουσαίοι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, αρνήθηκαν να προσέλθουν προς κατάταξη στο στρατό της Εθνικής Αμύνης. Οι μη κατατασσόμενοι κηρύσσονταν ανυπότακτοι και οι συλλαμβανόμενοι κλείνονταν σε στρατιωτικές φυλακές, προκειμένου να προσαχθούν στο Στρατοδικείο για να δικαστούν.

Πολλοί Ναουσαίοι, προκειμένου να αποφύγουν τη στράτευση, κατέφυγαν στα πυκνά δάση του Βερμίου, άλλοι κατόρθωσαν να διαφύγουν προς τις περιοχές Βόλου, Λάρισας και αλλού και άλλοι επιχείρησαν να μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Διαβόητος για την καταπιεστική δράση του κατά των κατοίκων της Νάουσας υπήρξε ο υπεύθυνος της βενιζελικής επιστράτευσης στην πόλη Υπολοχαγός Χρ. Καραπάνος. Με εντολή του, κατά δεκάδες σύρονταν στην Αστυνομία και στη στρατιωτική φρουρά της πόλης οι γονείς και τα λοιπά μέλη των οικογενειών αυτών που αρνούνταν να επιστρατευθούν, όπου υποβάλλονταν σε πολύωρη βασανιστική ανάκριση από τον ίδιο.

Η παραβίαση του οικογενειακού ασύλου οποιαδήποτε ώρα του εικοσιτετραώρου ήταν σύνηθες φαινόμενο και, κατά τις αφηγήσεις υπερηλίκων Ναουσαίων, τα όργανα του Καραπάνου διακρίνονταν για την αγριότητά τους. Από τους αδελφούς Λαναρά Θεόδωρο και Σταύρο, μέλη του κόμματος των τσορμπατζήδων και αντίπαλοι του βενιζελικού καθεστώτος, ο Θεόδωρος, γνωστός και σαν Χατζής, κατόρθωσε να περάσει τον Αλιάκμονα και να διαφύγει στην Αθήνα. Όταν, αργότερα, θα επιχειρήσει να επανέλθει κρυφά στη Νάουσα, θα συλληφθεί στον Αλιάκμονα από βενιζελική περίπολο με επικεφαλής τον Λοχία και μετέπειτα έμπιστο στέλεχος του εργοστασίου του Γεώργιο Καρυδάκο ή Καρδάκο.

Ο τελευταίος, για λόγους μελλοντικής εξυπηρέτησης προσωπικών του συμφερόντων, δεν παρέδωσε στον βενιζελικό στρατό τον Χατζή-Θεόδωρο Λαναρά μετά την σύλληψή του και τον έκρυψε στο σπίτι του, μέχρις ότου παρασχέθηκε γενική αμνηστία σε όλους τους αντιβενιζελικούς. Ο αδελφός του Χατζή-Θεόδωρου Λαναρά, Σταύρος, δεν κατόρθωσε να διαφύγει και συνελήφθη. Αφού κρατήθηκε για κάποιο διάστημα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης των Γάλλων στη Βόρεια Ελλάδα, μεταφέρθηκε ακολούθως στη Γαλλία, κατ’ άλλους δε στο Μαρόκο, γαλλική τότε αποικία. Την 10^η Ιανουαρίου 1917 συνελήφθησαν οι Ηρακλής Χατζηδημούλας, βιομήχανος και Έρνστ Φον Κλέντερ, Γερμανός αρχιμηχανικός του εργοστασίου ΕΡΙΑ, οι οποίοι θεωρήθηκαν αντίπαλοι του βενιζελικού καθεστώτος.

Όλοι οι συλληφθέντες, μετά την πτώση της κυβέρνησης των Αθηνών και την παροχή γενικής αμνηστίας από την βενιζελική κυβέρνηση, θα απολυθούν. Μετά τις νέες δημαρχιακές εκλογές της 12^ης Φεβρουαρίου 1917, καθήκοντα δημάρχου Νάουσας θα εξακολουθήσει να ασκεί μέχρι το 1918 πάλι ο Γρηγόριος Περδικάρης, τον οποίο στη συνέχεια θα διαδεχθεί ο βιομήχανος Σπύρος Λαναράς. Εντωμεταξύ, ο βασιλέας Κωνσταντίνος μετά την εκθρόνησή του τον Ιούνιο του 1917, κατέφυγε στην Ελβετία. Στον θρόνο τον διαδέχτηκε ο δευτερότοκος γιος του πρίγκιπας Αλέξανδρος.

Έτσι, η Ελλάδα έπαυσε να είναι χωρισμένη σε δύο κράτη με δύο κυβερνήσεις. Εντωμεταξύ, την 4 Νοεμβρίου 1918 πραγματοποιήθηκε στον Πειραιά το Α΄ Πανελλήνιο Συνέδριο των σοσιαλιστικών οργανώσεων της Ελλάδας, το οποίο κατέληξε στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (Σ.Ε.Κ.Ε) με σαφείς μαρξιστικές τάσεις.

Το 1919 από πυρήνα Ναουσαίων σοσιαλιστών και με τη βοήθεια του Αβραάμ Μπεναρόγια και άλλων στελεχών της σοσιαλιστικής οργάνωσης ΦΕΝΤΕΡΑΣΙΟΝ της Θεσσαλονίκης, θα δημιουργηθεί τοπική οργάνωση του εν λόγω κόμματος, η οποία, λόγω της προηγηθείσας Οκτωβριανής επανάστασης των Μπολσεβίκων στη Ρωσία, θα αρχίσει να αποκτά μέλη, οπαδούς και φίλους με ταχύτατο ρυθμό. Οι περισσότεροι από αυτούς ανήκαν προηγουμένως στο ΠΟΥΠΟΥΛΟ, που περιέπεσε ήδη σε αφάνεια.

Την 11^η Νοεμβρίου 1918 έληξε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με νίκη των δυνάμεων της Αντάντ. Στη Νάουσα οι φιλοβασιλικοί κάτοικοι θα εξακολουθήσουν να υπερτερούν, όμως ο συσχετισμός των πολιτικών δυνάμεων θα διαφοροποιηθεί στο εγγύς μέλλον σημαντικά με την έλευση και εγκατάσταση στην πόλη προσφύγων από την Τουρκία, μετά την μικρασιατική καταστροφή  και την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης

Β΄  ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (11-11-1918) ΜΕΧΡΙ  ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ-ΙΤΑΛΟ-ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (21-4-1941)

 Τον Ιανουάριο του 1919, με απόφαση του Βενιζέλου, η Ελλάδα απέστειλε στο ουκρανικό μέτωπο δύο Μεραρχίες για να υποβοηθήσουν την αγγλογαλλική επέμβαση στην Ουκρανία κατά του στρατού των Μπολσεβίκων. Ένεκα τούτου οι Ρώσοι Μπολσεβίκοι θεώρησαν την Ελλάδα ως εχθρική χώρα και στο μέλλον, κατά τη διάρκεια του μικρασιατικού πολέμου, θα εφοδιάσουν αφειδώς τον στρατό του Κεμάλ Ατατούρκ με μεγάλες ποσότητες πολεμικού υλικού.

Επίσης, την 15^η Μαϊου του ιδίου έτους, με απόφαση πάλι του Βενιζέλου, ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε και κατέλαβε τη Σμύρνη. Η ενέργεια αυτή αποτέλεσε την απαρχή της μικρασιατικής εκστρατείας και της εξ αυτής μελλοντικής ομώνυμης τραγωδίας.

Στη Νάουσα χρέη δημάρχου εξακολουθεί να ασκεί ο Σπύρος Λαναράς. Εντωμεταξύ, ο ελληνικός στρατός έφθασε μέχρι τα πρόθυρα της Άγκυρας. Όμως, η εκστρατεία στον Σαγγάριο τον Ιούλιο του 1921 απέτυχε, ήταν εμφανής η κόπωση του ελληνικού στρατού και το ηθικό του μειώθηκε σημαντικά. Στη Νάουσα επέρχεται αλλαγή στα δημαρχιακά. Τον Σπύρο Λαναρά διαδέχτηκε το 1922 ο νέος δήμαρχος  Θωμάς Αρνής, ο οποίος θα παραμείνει στη θέση αυτή μέχρι το 1925. Ο Αρνής βρέθηκε αντιμέτωπος με σοβαρά προβλήματα, όπως, η σύνταξη πολεοδομικού σχεδίου, η απαλλοτρίωση μέρους της βασιλικής δασοκτησίας, η προμήθεια καυσοξύλων κατά τους χειμερινούς μήνες για τους δημότες, η κατασκευή οδικού, ηλεκτρικού και υδρευτικού δικτύου της πόλης κ.ά. Την 13^η Αυγούστου 1922 οι δυνάμεις του Κεμάλ εξαπέλυσαν ευρείας κλίμακας αντεπίθεση η οποία οδήγησε σε άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού και σε μία άνευ προηγουμένου τραγωδία.

Ο ελληνικός στρατός διαλύθηκε και μεγάλο μέρος του  αιχμαλωτίστηκε. Τα υπολείμματά του έφυγαν προς τη Σμύρνη.  Ο απολογισμός του πολέμου ήταν: νεκροί 50.000, ανάπηροι και τραυματίες 75.000, ενώ χιλιάδες ήταν οι σφαγμένοι από τον άμαχο πληθυσμό. Την 17^η Ιανουαρίου 1923, με την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης, 1.500.000 πρόσφυγες κατέφυγαν στην Ελλάδα, από τους οποίους πολλοί εγκαταστάθηκαν στη Νάουσα. Αρχές Οκτωβρίου του ιδίου έτους δολοφονήθηκε στη Νάουσα εν ψυχρώ από βασιλικούς δασοφύλακες ο Ναουσαίος Γεώργιος (ή Τζιόκας) Τσίτσης, ο οποίος επιχείρησε να κόψει ξύλα από το βασιλικό δασόκτημα. Οι κάτοικοι της Νάουσας εξεγέρθηκαν. Εφοδιασμένοι με κασμάδες και άλλα γεωργικά εργαλεία κατευθύνθηκαν προς τον Άγιο Νικόλαο και γκρέμισαν μέρος του βασιλικού θερέτρου, που αποκαλούνταν «παλάτι». Τα χειρότερα αποφεύχθηκαν με τη παρέμβαση του δημάρχου Αρνή και της έφιππης αστυνομίας από τη Βέροια.

Στη Νάουσα το προσφυγικό στοιχείο βρίσκονταν σε μεγάλη διαμάχη με τους γηγενείς κατοίκους, λόγω των χορηγηθέντων στους πρώτους αγροτεμαχίων από την Δ.Α.Π. (Διαχείριση Ανταλλαξίμου Περιουσίας), κάποια από τα οποία εξακολουθούσαν να κατέχουν από παλιά μερικοί Ναουσαίοι. Στα μέσα Ιανουαρίου του 1925 γηγενείς Ναουσαίοι αγρότες επιχείρησαν να καταλάβουν βίαια προσφυγικά αγροτεμάχια. Επενέβη η αστυνομία και αποφεύχθηκαν αιματηρά επεισόδια. Στο ίδιο διάστημα, στον προσφυγικό συνοικισμό άγνωστοι πυρπόλησαν την οικία του μικρασιάτη μεταξέμπορου Κοντόπουλου. Στα μέσα του 1925 κηρύχτηκε η δικτατορία του Θ. Πάγκαλου, η  οποία εξαπέλυσε κύμα διώξεων με συλλήψεις, φυλακίσεις και εξορίες κατά πολλών εκ των αντιφρονούντων, κυρίως δε μελών και οπαδών του Κ.Κ.Ε.

Την 24^η Οκτωβρίου 1925 διεξήχθησαν αυτοδιοικητικές εκλογές σε όλη τη χώρα. Στη Νάουσα ο βασιλόφρων Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης, σφοδρός αντίπαλος του βιομηχανικού κατεστημένου της πόλης, λόγω της δημοτικής φορολογίας που σχεδίαζε να τους επιβάλει μετά την εκλογή του, υποστηρίχθηκε και από τους κομμουνιστές και επικράτησε του αντιπάλου του Θωμά Αρνή. Οι τελευταίοι τον ψήφισαν, γιατί ο  Περδικάρης, παρά τις δεξιές πολιτικές του αντιλήψεις, αντετίθετο στις διώξεις των κομμουνιστών συμπολιτών του και με το κύρος, τη δύναμη και τις γνωριμίες που διέθετε, όσους από αυτούς συνελάμβανε η αστυνομία, τους αποφυλάκιζε, παρά τις αντιδράσεις της τελευταίας.

Τονίζεται ότι το αριστερό κίνημα στη Νάουσα ενδυναμώθηκε τελευταία με την απόκτηση τριών νέων δυναμικών στελεχών. Πρόκειται για τους Μάρκο Μαρκοβίτη, φοιτητή της Νομικής, Γεώργιο Δαούτη του Μιχαήλ, φοιτητή της Φιλοσοφικής και τον Γεώργιο Ερυθριάδη, εργάτη συνδικαλιστή, μετέπειτα μέλος της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε., ο οποίος θα διαδραματίσει βασικό ρόλο σε όλες τις εργατικές απεργίες. Ο Μάρκος Μαρκοβίτης τον Οκτώβριο του 1926 θα τεθεί επικεφαλής μεγάλης διαδήλωσης από Ναουσαίους νεολαίους κομμουνιστές, θα συλληφθεί, όμως θα αφεθεί ελεύθερος αργότερα.

 Εντωμεταξύ, την 22^α Αυγούστου 1926 ανετράπη από τον Γ. Κονδύλη η δικτατορία του Θ. Πάγκαλου. Ήδη μέχρι το 1927, με καθοδηγητή και οργανωτή τον Γ. Ερυθριάδη, στα εργοστάσια της Νάουσας είχαν δημιουργηθεί αριστεροί πυρήνες, απεργιακές επιτροπές, και άλλοι αγωνιστικοί εργατικοί σχηματισμοί. Ο Ναουσαίος κομμουνιστής Μάρκος Μαρκοβίτης, ο οποίος υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία, συνελήφθη στις αρχές του 1929 για σύσταση παράνομης κομμουνιστικής οργάνωσης στη μονάδα του και φυλακίστηκε στο Καλπάκι, το οποίο θεωρούνταν πραγματικό μεσαιωνικό κολαστήριο.

Ο Μάρκος Μαρκοβίτης (1905-1938), από την Νάουσα, ήταν φοιτητής νομικής, στέλεχος της ΟΚΝΕ και του ΚΚΕ. Μετά την απόδρασή του από τις φυλακές Συγγρού το 1931 εγκαταστάθηκε στη Σοβιετική Ένωση και εκτελέστηκε τον Μάρτιο του 1938, κατά την περίοδο των σταλινικών εκκαθαρίσεων.(https://el.wikipedia.org/wikι/Μάρκος_Μαρκοβίτης)

Την 25η Ιουλίου 1929 δημοσιεύτηκε ο βενιζελικός νόμος περί «ΙΔΙΩΝΥΜΟΥ». Σε όλη την Ελλάδα ακολούθησαν αθρόες συλλήψεις, φυλακίσεις και εξορίες κομμουνιστών και δημοκρατικών πολιτών.

Στις δημοτικές εκλογές της 4^ης Αυγούστου 1929, ο ήδη δήμαρχος της Νάουσας Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης επανεξελέγη, υπερισχύσας των αντιπάλων του Φιλώτα Κοκκίνου και Θεοδοσίου Χατζηδημητρίου. Οι βιομήχανοι της πόλης φέρουν βαρέως το γεγονός ότι ο ευνοούμενός τους Φιλώτας Κόκκινος απέτυχε. Την 28^η Νοεμβρίου 1930 το Στρατοδικείο Ιωαννίνων καταδίκασε σε θάνατο τον έγκλειστο στις φυλακές Καλπακίου Ναουσαίο κομμουνιστή Μάρκο Μαρκοβίτη και τον συγκρατούμενό του Πανούση. Εξ αυτού σημειώθηκε μεγάλο κύμα διαμαρτυριών τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό, όχι μόνο από επιφανείς προσωπικότητες, όπως ο Αϊνστάιν κ.ά. αλλά και από πολλούς διεθνείς δημοκρατικούς φορείς.

Ένεκα τούτου, το Αναθωρητικό Δικαστήριο μείωσε την 12^η Ιανουαρίου 1931 τις ποινές των ανωτέρω από θάνατο σε πρόσκαιρα δεσμά.

Την 15^η Απριλίου 1931, από τις φυλακές Συγγρού όπου κρατούνταν, δραπέτευσαν και διέφυγαν στη Σοβιετική Ένωση μερικά ηγετικά κομμουνιστικά στελέχη, μεταξύ των οποίων και ο Ναουσαίος Μάρκος Μαρκοβίτης. Ο τελευταίος υπήρξε θύμα των εκκαθαρίσεων του 1938, όμως, η μνήμη του αποκαταστάθηκε το 1987. Εντωμεταξύ, εμφανίστηκαν και δρούσαν στη χώρα φασιστικές οργανώσεις, όπως π.χ στη Βόρεια Ελλάδα η Ε.Ε.Ε (Εθνική Ένωσις ΕΛΛΑΣ) και ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ, οι οποίες προέβησαν σε φόνους, βιασμούς και εμπρησμούς στην Εβραϊκή συνοικία Κάμπελ της Θεσσαλονίκης.

Στα μέσα του 1932, στη Νάουσα, οξύνθηκε η αντιπαράθεση μεταξύ των βιομηχάνων της πόλης και του δημάρχου Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη, επειδή οι πρώτοι αρνούνταν να καταβάλουν τους ψηφισθέντες από το δημοτικό συμβούλιο φόρους και απειλούσαν με κλείσιμο ή μεταφορά των εργοστασίων τους στην Αθήνα.

Με απειλή την απόλυση, υποχρέωναν τους εργάτες να διαδηλώνουν συχνά κατά του δημάρχου, με αποκορύφωμα την υποκινηθείσα από αυτούς ογκώδη εργατική διαδήλωση της 22ας Ιανουαρίου 1933. Την ημέρα εκείνη, μπροστά από το κτίριο του Δημαρχείου της πόλης στο οποίο βρίσκονταν κλεισμένοι δήμαρχος και δημοτικό συμβούλιο, είχαν αναπτυχθεί σε καίριες θέσεις στρατιώτες και έφιπποι χωροφύλακες. Το πλήθος, παρά τις συστάσεις του εισαγγελέα Βεροίας Σταματίου Χυτήρη, αρνήθηκε να διαλυθεί, οπότε μετά τη χρήση εκφοβιστικών πυρών έγινε και χρήση πραγματικών πυρών. Νεκροί κατέπεσαν πέντε εργάτες. Ο Γεώργιος Περδικάρης συνελήφθη κατηγορούμενος ότι πυροβόλησε από το γραφείο του και σκότωσε τον Ναουσαίο εργάτη Σύρκο. Από το πόρισμα όμως της ιατροδικαστικής έκθεσης απεδείχθη ότι ο Σύρκος δέχθηκε σφαίρα από άλλη κατεύθυνση. Κατόπιν τούτου ο Γεώργιος Περδικάρης κρίθηκε αθώος και αποφυλακίστηκε.

Στις 29 Ιανουαρίου 1934 ιδρύθηκε στη Νάουσα η ακροδεξιά  φασιστική οργάνωση με τίτλο: «ΑΝΤΙΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΝΩΣΙΣ ΝΑΟΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ», η οποία διέθετε και στρατιωτικό σκέλος αποτελούμενο από άτομα νεαρής ηλικίας. Ωστόσο, η δράση αυτής της οργάνωσης δεν υπήρξε αξιόλογη. Την 11^η Φεβρουαρίου 1934 διεξήχθησαν δημοτικές εκλογές σε όλη τη χώρα. Υποψήφιοι δήμαρχοι στη Νάουσα οι Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης και Φιλώτας Κόκκινος. Όμως, τα δραματικά  γεγονότα της 22ας Ιανουαρίου 1933 συνετέλεσαν ώστε να ηττηθεί ο πρώτος και να εκλεγεί δήμαρχος ο Φιλώτας Κόκκινος.

Στις αρχές της δεκαετίας 1930-1940, από τον αριστερό καθηγητή του Λαππείου Γυμνασίου Ναούσης Χρόνη δημιουργήθηκε κομμουνιστικός μαθητικός πυρήνας, στον οποίο, μεταξύ των άλλων, συμμετείχαν και οι Ρούλα Κουκούλου (μετέπειτα γυναίκα του Χρόνη και ακολούθως του Νίκου Ζαχαριάδη κατά τον Εμφύλιο), Ιωάννης Μήττας, Γεώργιος Τσιότσης κ.ά. Την 4^η Αυγούστου 1936 ο στρατηγός Ιωάννης Μεταξάς και ο βασιλέας Γεώργιος Β΄ επέβαλαν στην Ελλάδα το ομώνυμο στυγνό δικτατορικό καθεστώς. Σε όλη την χώρα ακολούθησαν συλλήψεις, φυλακίσεις και εκτοπίσεις κομμουνιστών και δημοκρατικών πολιτών. Στη Νάουσα οι συλλαμβανόμενοι εγκλείονταν στις φυλακές της Αστυνομίας (οικοδομή Γιαμαλή, στη σημερινή λαϊκή αγορά της πόλης) και υφίσταντο βασανιστικές ανακρίσεις.

Όλα τα αρχεία της κομματικής οργάνωσης Νάουσας του Κ.Κ.Ε συγκεντρώθηκαν και κάηκαν από την Αστυνομία. Ο δήμαρχος της Νάουσας Φιλώτας Κόκκινος θα παυθεί οριστικά από την δικτατορία και θα αντικατασταθεί από δοτό.

Την 17^η Νοεμβρίου 1937, η δικτατορία θα ιδρύσει στη Νάουσα άτυπα το ΕΘΝΙΚΟΝ ΕΡΓΑΤΟΫΠΑΛΛΗΛΙΚΟΝ ΚΕΝΤΡΟΝ ΝΑΟΥΣΗΣ, με το οποίο στόχευε στον πλήρη έλεγχο των αγώνων και των διεκδικήσεων της εργατικής τάξης. Επίσης, το δικτατορικό καθεστώς θα δημιουργήσει την Ε.Ο.Ν (Εθνική Οργάνωση Νεολαίας), κατά τα πρότυπα των φασιστικών νεολαιών Γερμανίας και Ιταλίας, στην οποία θα κληθούν να ενταχθούν υποχρεωτικά όλοι οι νέοι και οι νέες της Ελλάδας. Τα μέλη της Ε.Ο.Ν, ανάλογα με το φύλο τους, καλούνταν φαλαγγίτες και φαλαγγίτισσες. Τα μικρότερα σε ηλικία, φαλαγγιτόπουλα.

Κατά τα άλλα, μέχρι την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου την 28^η Οκτωβρίου 1940, παράλληλα με την κατάλυση των δημοκρατικών ελευθεριών στη χώρα, οι διώξεις κατά των κομμουνιστών και δημοκρατικών πολιτών θα ενταθούν ακόμα περισσότερο. Την 28^η Οκτωβρίου 1940 κηρύχθηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος.

Στη Νάουσα, κατά τις πρώτες ημέρες της επιστράτευσης, αλλά και διαρκούντος του πολέμου, συγκεντρώθηκαν σημαντικές ποσότητες μαλλίνων ειδών, τροφίμων και άλλα χρειώδη για τον ελληνικό στρατό. Πολλά μέλη του γυναικείου συλλόγου της πόλης ΜΕΡΙΜΝΑ, τα οποία είχαν εκπαιδευθεί ως εθελόντριες νοσοκόμες, κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες. Μεταξύ των άλλων, συνέβαλλαν στη μεταφορά τραυματιών από τον Σ.Σ.Ν στο νοσοκομείο της πόλης και τους παρείχαν τις νοσηλευτικές τους υπηρεσίες.

Μετά από νικηφόρες μάχες κατά των Ιταλών, ο ελληνοϊταλικός πόλεμος στον οποίο θα εμπλακούν τελικά και οι Γερμανοί, θα λήξει την 21^η Απριλίου 1941 με την υπογραφή από τον γερμανόφιλο Σωματάρχη Γεώργιο Τσολάκογλου πρωτοκόλλου παράδοσης του ελληνικού στρατού του αλβανικού μετώπου στους Γερμανούς, χωρίς την έγκριση της ελληνικής κυβέρνησης. Η πράξη αυτή θα θεωρηθεί προδοσία.

imioanninon.

Πριν κλείσω αυτό το κεφάλαιο, θα αναφερθώ συνοπτικά  και στα εξής σωματεία που ιδρύθηκαν από το 1912 μέχρι το 1940 από τους Ναουσαίους, οι διοικήσεις των οποίων αγωνίστηκαν με συνέπεια για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των μελών τους, με την υλοποίηση, κατά το δυνατόν, των καταστατικών τους στόχων:

Αγροτικά σωματεία: Συντεχνία κηπουρών Ναούσης ΑΓΙΟΣ ΤΡΥΦΩΝ, Συντεχνία κλαδευτών και αμπελουργών Ναούσης, Γεωργικός Πολιτικός Σύνδεσμος Ναούσης Η ΔΗΜΗΤΡΑ (22/6/1922), Σύνδεσμος ακτημόνων Ναούσης Η ΔΗΜΗΤΡΑ (31/1/1931). Επαγγελματικά σωματεία: Συντεχνία βαρελοποιών Ναούσης, Σύνδεσμος εμπόρων και παντοπωλών Ναούσης, Συντεχνία Κρεοπωλών Ναούσης ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, Συντεχνία ιχθυοπωλών Ναούσης ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, Συντεχνία αρτοποιών Ναούσης ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ, Επαγγελματικό σωματείο συντεχνίας μαστόρων Ναούσης ΑΓΙΟΙ ΤΑΞΙΑΡΧΑΙ (Μάρτιος 1921), Σωματείο αγωγέων (αγωγιατών) Η ΑΛΛΗΛΟΒΟΗΘΕΙΑ (1923), Ομοσπονδία επαγγελματικών και βιοτεχνικών σωματείων Ναούσης (30/5/1936),

Εργατικά σωματεία: Ένωσις ιδιωτικών υπαλλήλων Ναούσης (9/5/1923), Πανεργατική Ένωσις Ναούσης (13/2/1924), η οποία λειτούργησε και σαν Εργατικό Κέντρο. Στα τέλη Αυγούστου 1924 υποκίνησε τις μεγάλες απεργίες στα εργοστάσια ΕΡΙΑ και ΛΑΝΑΡΑ, Επαγγελματική ένωση εργατών, εργατριών και βιοπαλαιστών Ναούσης (26/6/1928), Ένωσις δημοσίων υπαλλήλων Ναούσης και περιφερείας (31/5/1930), Επαγγελματικός εργατικός σύλλογος Ναούσης Η ΕΝΩΣΙΣ (27/11/1930), Σωματείο εργατών κλωστοϋφαντουργών Ναούσης (16/11/1934). Πρωτοστάτησε στις μεγάλες απεργίες των εργοστασίων ΒΕΤΛΑΝΣ και ΕΡΙΑ.

Σωματεία παλαιών πολεμιστών: Αλληλοβοηθητική ένωσις παλαιών πολεμιστών Ναούσης και περιφερείας (19/7/1923). Η διοίκηση αυτού του σωματείου ακολούθησε φιλοκομμουνιστική πολιτική. Άλλα σωματεία: Γηγενείς Ναουσαίοι: Ένωσις γηγενών Ναούσης και περιφερείας Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ (24/10/1928), Πρόσφυγες Ναούσης: Προσφυγικός σύλλογος Ναούσης Η ΕΝΩΣΙΣ (19/3/1924), Παμπροσφυγικός σύλλογος Ναούσης Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ (1924), Κάτοικοι συνοικισμού Αγίου Γεωργίου: Σύλλογος κατοίκων Αγίου Γεωργίου Ναούσης Η ΑΛΛΗΛΟΒΟΗΘΕΙΑ (24/10/1929)

————————

*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

*Στέργιος Αποστόλου – Βιογραφικά στοιχεία -Εργογραφία (κάνετε κλικ)

————————

Σημείωση Φαρέτρας: Όλα τα κείμενα του Στέργιου Αποστόλου μπορείτε να τα διαβάσετε ΕΔΩ

————————