Γιώργης Έξαρχος “Ω Μεσολόγγι αθάνατο!!!”

Ημερολόγια Β΄ πολιορκίας και εξόδου του Μεσολογγίου (10 Απριλίου 1825 – 11 Απριλίου 1826). Τεκμήρια – Αναψηλαφήσεις – Ερμηνείες. Επιστροφή στις πηγές

Γιώργης Έξαρχος*

Στη μελέτη μου Ω, Μεσολόγγι αθάνατο!… Ημερολόγια Β΄ πολιορκίας και εξόδου του Μεσολογγίου (10 Απριλίου 1825 – 11 Απριλίου 1826). Τεκμήρια – Αναψηλαφήσεις – Ερμηνείες. Επιστροφή στις πηγές, εκδ. Ερωδιός Θεσσαλονίκη, 2021, σσ. 1324, καταχωρίζονται στο σύνολό τους σχεδόν οι πληροφορίες των ελληνόγλωσσων και ξενόγλωσσων πηγών, κατά ημερολογιακή εγγραφή τους, για τον ένα χρόνο της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου (10 Απρίλη 1825-10/11 Απρίλη 1826), και διερευνώνται και τα αίτια της πτώσης και της ηρωικής εξόδου των «ελεύθερων πολιορκημένων». Έχουν διατυπωθεί και διατυπώνονται και σήμερα πλείστες όσες απόψεις και ερμηνείες των αιτιών της πτώσης, αλλά –έχω την εντύπωση ότι– εδράζονται σε «λάθος δεδομένα».

Ένα από αυτά είναι η απόδοση στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο ενός σημαντικού ΕΓΓΡΑΦΟΥ-ΑΙΤΗΜΑΤΟΣ των αγωνιζόμενων Ελλήνων προς τους Άγγλους, ώστε να βοηθήσουν την Επανάσταση, και να αποτελέσει η χώρα μας, μετά την εκδίωξη των Οθωμανών, μία Οσποδαρία (ήτοι ένα Προτεκτοράτο) των Άγγλων στην Ανατολική Μεσόγειο. Το έγγραφο αυτό έχει χαρακτηριστεί από τους ιστορικούς (δεξιούς και αριστερούς, διάσημους και άσημους, παλαιά και σήμερα, ώριμους και νέους) σαν «κατάπτυστο», αλλά μόνο που ο εμπνευστής και συντάκτης του δεν είναι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος αλλά ο Διονύσιος Ρώμας. Τούτη η διεργασία κατά το 1825, με σαφή προσανατολισμό ίδρυσης προτεκτοράτου υπό την προστασία των Άγγλων, αποτελεί την κύρια αιτία της πτώσης του Μεσολογγίου, και τα όσα άλλα επικαλούνται οι ιστορικοί μας αποτελούν τριτεύουσας σημασίας… αίτια.

Το μείζον ερώτημα είναι: Γιατί έως και σήμερα αποδίδουν στον Αλ. Μαυροκορδάτο ένα έγγραφο το οποίο αποδεδειγμένα εμπνεύστηκε και συνέταξε ο Διον. Ρώμας, και το οποίο υπογράφει πρώτος ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ως αρχηγός του στρατού ξηράς και δεύτερος ο Ανδρέας Μιαούλης ως αρχηγός του πολεμικού στόλου, και σχεδόν το σύνολο των καπεταναίων, κοτζαμπάσηδων, ιεραρχών, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Το κείμενο αυτό επέδωσε στην αγγλική κυβέρνηση ιδιοχείρως ο υιός του Ανδρέα Μιαούλη, ο Δημήτριος.

Δημοσιεύουμε το ΕΓΓΡΑΦΟ ώστε να λάβει γνώση το ευρύ κοινό, για το πώς παραποιείται η ιστορική αλήθεια, και πολλάκις λαμβάνουν μέρος ακουσίως ή εκουσίως και γνωστοί ή σοβαροί ιστορικοί μας, όντας σε μας άγνωστο το γιατί το πράττουν. Πρόκειται για λάθος προσέγγιση ή λάθος εκτίμηση, ή για κάτι άλλο; Δεν γνωρίζω… Και για να μην μακρηγορώ, εκκινώ με τη θέση επ’ αυτού του θέματος του Κων/νου Παπαρρηγοπούλου:

«…Οσονδήποτε κρίσιμοι και αν απέβησαν αι περιστάσεις, ο Μαυροκορδάτος επέμενε προ πάντων εις το ζήτημα της ανεξαρτησίας και ολίγας ημέρας προ της επιστολής αυτού προς τον Κάνιγγ γράφων προς τον Άμιλτον τη 19 Ιουνίου (1 Ιουλίου) {1825} εβεβαίου αυτόν, ότι ο κίνδυνος δεν είναι τοιούτος οίον άλλοι παρέστησαν. Κατά το αυτό δε πνεύμα ήσαν συντεταγμέναι και αι νέαι οδηγίαι όσας έδωκεν εις την εν Λονδίνω επιτροπήν, ην εσύστησαν δι’ επιστολής του προς τον Κάνιγγ από 11/23 Ιουνίου {1825}.

Η προεκτεθείσα από 24 Ιουλίου {1825} πράξις εστάλη εις Λονδίνον διά του Δημητρίου Μιαούλη, υιού του περικλεούς ναυάρχου. Ο Κάνιγγ δεν εβράδυνε ν’ απαντήση εις αυτήν. Επειδή η πράξις δεν συνετάχθη ως έγγραφον κυβερνητικόν, αλλ’ ως αίτησις άμεσος του έθνους ερμηνευομένη υπό των επισημοτέρων αυτού ανδρών, ο Κάνιγγ απηύθυνε την απάντησίν του γραφείσαν τη 13 Οκτωβρίου {1825} προς τους δύο πάντων επιφανεστάτους τον Ανδρέαν Μιαούλην και τον Θεόδωρον Κολοκοτρώνην. Διά της απαντήσεως δε ταύτης έλεγεν ότι αποδέχετο απολύτως την πρότασιν του έθνους, η Αγγλία έπρεπεν ου μόνον να κηρύξη πόλεμον κατά της Πύλης, ενώ αύτη ουδεμίαν έδωκεν αυτή δικαίαν αφορμήν πολέμου τούτου και να υποχρεωθή αφ’ εαυτής να μη καταθέση τα όπλα ειμή αφού η Ελλάς κατασταθή ανεξάρτητος. Το πράγμα, προσέθετεν, είναι εντελώς παράλογον. Και τη αληθεία, εάν είμεθα δίκαιοι, πρέπει να ομολογήσωμεν ότι τοιαύτη αξίωσις ήθελεν είναι εκ μέρους ημών ανήκουστος. Αλλ’ ο Κάνιγγ, όστις είχε προκαλέσει εμμέσως την πράξιν και ήξευρε διατί την είχε προκαλέσει, προσέθετεν ότι η Αγγλία «ευχαρίστως θέλει δράξει πάσαν ευκαιρίαν ην η τύχη του πολέμου και αι αμοιβαίαι εχθροπραξίαι ήθελον παράσχει αυτή, ίνα συντελέση εις το να λάβη τέλος ο πολυαίματος ούτος αγών διά της μεσολαβήσεώς της και διά συνθήκης διατηρούσης απρόβλητα τα συμφέροντα και την τιμήν αμφοτέρων των μερών.» Είναι πρόδηλον, ότι ο Κάνιγγ όσον και αν εφαίνετο μη αποδεχόμενος την αίτησιν του ελληνικού έθνους διά του πρώτου μέρους της απαντήσεώς του, απεδέχετο αυτήν διαρρήδην διά του δευτέρου, αποφεύγων μόνον να μη αναλάβη καμμίαν υποχρέωσιν ως προς το ζήτημα της εντε-λούς ανεξαρτησίας.»

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791 – 1865)

Ώστε, την Ελλάδα ως προτεκτοράτον των Άγγλων την ήθελαν –οι υπογράψαντες Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Ζαΐμης και ο Μαυροκορδάτος, και όλοι όσοι υπέγραψαν αυτό το «κατάπτυστο» κείμενο εκ μέρους του ελληνικού έθνους, λέει ο Παπαρρηγόπουλος. Αλλά, ο Φωτιάδης γράφει ότι την Ελλάδα την ήθελε προτεκτοράτο των Άγγλων μόνον ο Μαυροκορδάτος! Ποια είναι η αλήθεια και ποια τα ψέματα; Γιατί δεν αναφέρουν οι δύο ιστορικοί ότι εκτός από τον Δ. Υψηλάντη, δεν υπέγραψε το «κατάπτυστο» κείμενο ο Ιω. Κωλέττης και οι λεγόμενοι «Κωλεττιστές», όπως ο Καραϊσκάκης και σχεδόν όλοι οι Οπλαρχηγοί της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος; Προς τι οι τόσες και τέτοιες σκοπιμότητες, τα ψεύδη και οι στρεβλώσεις;

Τα έγγραφα της περιόδου εκείνης, που δημοσιεύθηκαν το 1901 από τον Δημήτριο Καμπούρογλου (1852-1942), στο Αρχείον Ρώμα, Τόμος Α’ (σ. 592-603),¹ και Β’, διαψεύδουν και τον «εθνικό μας ιστορικό Παπαρρηγόπουλο», και τον «προοδευτικό μας ιστορικό» Φωτιάδη.

Αναδημοσιεύω το Έγγραφο, Νο 263, όπως ακριβώς έχει, με τα ονόματα των υπογραψάντων, ανά περιφέρεια, με την ιδιότητα που ο καθένας από αυτούς είχε τότε:

ΑΙΤΗΣΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

ΠΡΟΣ ΤΟ ΒΡΕΤΤΑΝΙΚΟΝ

(Φάκελλος ίδιος εν τω τμήματι των χειρογράφων

της Εθνικής Βιβλιοθήκης).

Ο Κλήρος, οι Παραστάται, οι Αρχηγοί, Πολιτικοί

και Στρατιωτικοί ξηράς και θαλάσσης, του Ελληνικού Έθνους.

Αον. Παρατηρούντες ότι διά τα ανεξάλειπτα δικαιώματα της ιδιοκτησίας και κυριότητος, διά τας επικρατούσας αρχάς της Θρησκείας και Ελευθερίας και διά το εκ φύσεως έμφυτον, του να διατηρή και ασφαλίζη έκαστος την ιδίαν ύπαρξιν, οι Έλληνες ενωπλίσθησαν με τα όπλα της Δικαιοσύνης και εις διάστημα πλέον τεσσάρων ετών υπέστησαν αποφασιστικώς και σταθερώς κατά των Δυνάμεων της Ασίας, της Αφρικής και της Αιγύπτου, πεζών τε και ναυτικών, και εις όλους τούτους τους κινδύνους τώρα ηφάνισαν και τώρα άμπωσαν τας κολοσσιαίας δυνάμεις των εχθρών, και, τελευταίον, στερημένοι παντός μέσου ανήκοντος εις τοιούτον υψηλόν εγχείρημα, καθιέρωσαν ούτοι διά του αίματός των, τα πολύτιμα αυτών δικαιώματα και έδωκαν εις τον εκπεπληγμένον κόσμον όχι τόσον κοινάς αποδείξεις, δι’ όσον είναι ικανός ένας λαός, εκ φύσεως γεννημένος διά να ζη ελεύθερος και όστις ήδη εδυνήθη να διασπάση τους βρόχους μιάς ικανώς πολυχρονίου καταθλιπτικής δουλείας.

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843)

Βον. Παρατηρούντες, ότι εκ των αποτελεσμάτων μιάς πάλης ούτως ανομοίου, απέκτησαν οι Έλληνες την απαράμιλλον απόφασιν της πολιτικής αυτών καταστάσεως.

Γον. Σκεπτόμενοι, ότι πράκτορές τινων² ηπειρωτικών Δυνάμεων, αν και χριστιανών, δεν διεφύλαξαν οδηγίαν, συνεχομένην με τας αρχάς, τας οποίας αυτοί εστερέωσαν, αλλά από μέρους των αυτών δεν έλειψαν να εκβώσιν συνεχώς αντιρρήσεις πολιτικαί πολυμόρφου ουσίας και χαρακτήρος.

Δον. Παρατηρούντες, ότι τινές τούτων των πρακτόρων³ παίζουν διά των απεσταλμένων των εντός της Ελλάδος, ώστε να εισχωρήση εις τινας Έλληνας η κλίσις, διά να συστήσουν νέους σχηματισμούς πολιτικούς, αρμοδίους προς το πνεύμα και τα τέλη των τοιούτων παρακινητών.

Εον. Παρατηρούντες, ότι όχι ολίγους κατατρεγμούς και παρεκβάσεις υποφέρει η νόμιμος και τακτική κίνησις του ελληνικού Ναυτικού από τους Αρχηγούς των Θαλασσίων Δυνάμεων τινών Βασιλειών, οίτινες κατά πάντα τρόπον πειράζουν τα καθήκοντα της διακηρυχθείσης ουδετερότητος από τας Αυλάς των εις τας Συνελεύσεις του Λεϊβάχ και Βερώνης.

ΣΤον. Παρατηρούντες με μεγάλην θλίψιν αυτούς τους Χριστιανούς οπλιζομένους εναντίον των οπαδών του Ευαγγελίου και εις βοήθειαν εκείνων του Αλκορανίου, εις τρόπον, ώστε, στρατιώται ευρωπαίοι, έναντίον πάσης αρχής αληθούς πολιτικής και ηθικής, σπεύδουν να διδάξουν, διορίσουν και οδηγήσουν τα στίφη των βαρβάρων, διευθυνόμενα να λεηλατήσουν την ιεράν εκείνην γην, ήτις σκεπάζει ανάμικτα και συγκεχυμένα τα αθάνατα κόκκαλα των Κιμώνων, των Τσαμαδών, των Λεωνιδών, των Βοτσαρών, των Φιλοποιμένων, των Νικηταραίων και Κολιαίων, όπερ εμποδίζει τας προόδους της ιεράς υποθέσεως της Ελλάδος.

Ανδρέας Μιαούλης (1769-1835)

Ζον. Παρατηρούντες, ότι η Διοίκησις της Μεγάλης Βρεττανίας, ευτυχής εις το να διευθύνη λαόν ελεύθερον, είναι η μόνη, ήτις διετήρησε μέχρι λεπτού καθαράν την ουδετερότητα, περιφρονούσα να μιμηθή τας αναφανδόν βίας ή τας νεφώδεις διαχειρίσεις, αι οποίαι απ’ άλλους αδιακόπως επράχθησαν και πράττονται εις την Ελλάδα, Κωνσταντινούπολιν και Αίγυπτον.

Ηον. Σκεπτόμενοι, ότι η Βρεττανική αδιαφορία δεν αρκεί να αντιρροπήση τον ήδη επηυξημένον εξωτερικόν κατατρεγμόν προς βλάβην της Ελλάδος.

Θον. Παρατηρούντες, ότι η Ελλάς, όχι από χαύνωσιν δυνάμεων, ούτε από αδυνατισμένην απόφασιν, δεν ηδυνήθη μέχρι τούδε να προσεπιχειρή, αλλά διά τα προρρηθέντα αίτια και μάλιστα την πηγάζουσαν από του να μην έλαβε ποτέ Διοίκησιν υπερτέραν των παθών και σχέσεων.

Ιον. Παρατηρούντες, ότι οι Έλληνες, εις τοιαύτην γενναίαν μάχην, ή πρέπει να εκβώσιν από ταύτην νικηταί, ή θέλουν είσθαι τελείως αφανισμένοι, επειδή ουδέν μέσον είναι, το οποίον να δύναται να τους αποσπάση από ταύτην την απόφασιν, ήτις ήδη κατήντησεν από τας φοράς του πολέμου και του χρόνου άφευκτος.

Ιωάννης Κωλέττης (1773 ή 1774 – 1847)

ΙΑον. Παρατηρούντες, τελευταίον, ότι αν από υπερτάτην χάριν της Προνοίας, ευρίσκωνται στερεωμέναι πλησίον μας αι βρεττανικαί δυνάμεις, χρεωστεί η Ελλάς εις την παρούσαν αυτής κατάστασιν να ωφεληθή από τούτο εγκαίρως, ως και να ελπίση εις την ευθύτητα και φιλανθρωπίαν της ισχυράς αυτής Διοικήσεως.

Όθεν, προς ασφάλειαν των ιερών δικαιωμάτων της του Κράτους ελευθερίας και ικανώς στερεάς πολιτικής υπάρξεως, η Ελλάς, διά της παρούσης δημοσίας πράξεως, προσδιορίζει, θεσπίζει, αποφασίζει και βούλεται τον επόμενον

Ν ό μ ο ν.

Α’. Το Ελληνικόν Έθνος, δυνάμει της παρούσης πράξεως, θέττει εκουσίως την ιεράν παρακαταθήκην της αυτού Ελευθερίας, Εθνικής Ανεξαρτησίας και της πολιτικής αυτού υπάρξεως υπό την μοναδικήν⁴ υπεράσπσισιν της Μεγάλης Βρεττανίας.

Β’. Η παρούσα αύτη οργανική Πράξις του ελληνικού Έθνους συνοδεύεται με επί τούτω διπλούν υπόμνημα προς την Σεβασμίαν Διοίκησιν της Αυτού Βρεττανικής Μεγαλειότητος κατ’ ευθείαν εις Λονδίνον και συγχρόνως αποστέλλεται εμμέσως διά της Αυτού Εξοχότητος του Λόρδου Μεγάλου Αρμοστού της Αυτού Μεγαλειότητος εις τας Ενωμένας επαρχίας των Ιονικών Νήσων.

Γ’. Οι Πρόεδροι των ευτάκτων Βουλευτηρίων του Κράτους, ξηράς και θαλάσσης θέλουν ετοίμως εκπληρώση τον παρόντα ΝΟΜΟΝ.⁵

(Υπό το πρώτον τούτο πρωτόγραφον,

ως και υπό το τελευταίον, φέρεται χρονολογία:)

Εν Πελοποννήσω, τη . . . Ιουνίου 1825.

(Και μία υπογραφή:)

Ο Πρόεδρος των κατά ξηράν ευτάκτων Βουλευτηρίων

του Ελληνικού Κράτους και Γενικός Αρχηγός

των κατά γην Δυνάμεων

Θ. Κολοκοτρώνης.

(Τα λοιπά τέσσερα φέρουσιν εν τέλει το εξής:)

Ο Πρόεδρος των ευτάκτων συσσωματώσεων των Νήσων

του Αιγαίου Πελάγους και λοιπών μερών του Ελληνικού

Κράτους και αρχιναύαρχος των κατά θάλασσαν Δυνάμεων.

(Έχουσι δε ταύτα χρονολογίας: Το μεν 26 Ιουλίου 1825, τα έτερα τρία απλώς: Ιουλίου 1825 και το τελευταίον 14 Ιουλίου 1825).

(Υπό το πρώτον υπάρχει η υπογραφή:

Ανδρέας Μιαούλης.

Και μετ’ αυτήν αι λοιπαί υπογραφαί, ως εξής:)

Α ν α τ ο λ ι κ ή κ α ι Δ υ τ ι κ ή Χ έ ρ σ ο ς Ε λ λ ά ς.

Ο Κλήρος.

Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτης Πορφύριος, Νικοπόλεως και πάσης Αιτωλίας, ο Επίσκοπος Ρογών και Κοζύλης Ιωσήφ. – Παντελέος ιερεύς ο οικονόμος Μεσολογγίου, Παναγιώτης ιερεύς Σακελλάριος Μεσολογγίου, Γρηγόριος ιερομόναχος, Ηγούμενος Θόλ… και Σκου… Ιωαννίκιος ιερομόναχος ηγούμενος της Μονής του Αγίου Συμεών, Ιερόθεος ιερομόναχος ηγούμενος της Μονής Πατερ… και Κυλί…, Νικόλαος ιερεύς ο οικονόμος Ανατολικού, Αθανάσιος ιερεύς και εφημέριος της Παναγίας Ανατολικού, Χριστόδουλος ιερεύς και εφημέριος του Αγίου Δημητρίου Ανατολικού, Στέριος ιερεύς του Ανατολικού, Κωνσταντίνος ιερεύς εφημέριος της Παναγίας Ανατολικού, Μελέτιος ιερεύς Ανατολικού, Παγκράτιος ηγούμενος Αγγελοκάστρου, Νεόφυτος ιερομόναχος ηγούμενος της Αγίας Τριάδος της Μονής Ανατολικού, Ηγούμενος Δανιήλ Ευταξιάρχης Γουρίων (!), Ιγνάτιος ηγούμενος της Υψηλής Παναγίας Σταμνά, Σωφρόνιος ιερομόναχος ηγούμενος του Αγίου Θωμά Παπαδάτες, Γεώργιος ιερεύς Νεοχωρίου, Παναγιώτης ιερεύς Αγγελοκάστρου, Κωνσταντίνος ιερεύς από Κεράσοβο.

Οι Πολιτικοί.

….Γαλάνης (;), Κωνσταντ. Καναλέτιος, Γεώργ. Καναβός, Σπυρίδων Τρικούπης, Γεώργιος Μαυρομμάτης, Κωνσταντίνος Ζώτος, Αναγνώστης Διδασκάλου, Γιαννάκης Χ. Πέτρου, Κωνσταντίνος Ν. Χαλικιόπουλος, Λιβέριος Λιμπερόπουλος, Κωνσταντίνος Γουβέλης, Ιωάννης Δημητρίου, Αναστάσιος Πολυζωΐδης, Ι. Παπαδιαμαντόπουλος, Α. Μαυροκορδάτος, Δημήτριος Θέμελης, Γ. Πραΐδης, Στ. Στάϊκος, Δημήτριος Δεσύλλας, Αναστάσιος Παλαμάς, Κ. Πολυχρόνης, Γ. Σταύρου, Λουκάς Βάϊας, Κ. Τασούλης (;), Αθανάσ. Ραζικότσικας, Πέτρος Καψάλης, Σέργιος Παπάζογλους, Σπυρίδων Ραζής, Αλέξ. Τσαποράκης, Δημητράκης Πλατύκας, Παύλος Μπονισέρης, Μήτρος Τζιντζιλόνης, Πάνος Παπαλουκάς, Βασίλειος Ψωμάκης, Αναστάσιος Τσιμπουράκης, Γρηγόριος Λαδάς, Γιάννης Ευθυμίου, Αναγνώστης Θεοδωρόπουλος, Αναγνώστης Δασκαλάκης, Κωσταντής Χαλενιώτης, Θανάσης Χαμαμτζής, Βασίλης Λιάγγας, Δημήτριος Δασκάλου, Χρηστάκης Κρίτζας (;), Αναγνώστης Τζατζώνης ακαρνάν, Ιωάννης Σπανόπουλος, Γιωργάκης Ζαχαρίας, Κωσταντής Λιανοπούλης, Τάτζης Φίλου, Γεώργιος Μήτσου Φαράντου, Μήτρος Πετρόπουλος, Σπύρος Μακρυνιώτης, Τάτσης Βαρνακιώτης, Αναστάσιος Μπακανδρέας, Γαλάνης Πεταλούδης, Δημητράκης Πεταλούδης, Σταμούλης Φαράντος, Χρήστος Καψάλης, Γεώργιος Καψάλης, Αναστάσιος Γιαννόπουλος, Γεώργης Ψωμάκης, Αναγνώστης Ψωμάκης, Κωσταντής Τσιριγότης, Μήτσος Μαχαλιώτης, Θανάσης Χαντζαράς, Γεώργιος Ιωνάς, Γεωργάκης Κονταπέτσης (;), Μήτρος Νίκου-Καφετζής, Ακράτος Ραζής, Θανάσης Κουκούρης, Ζώης Τρικούπης, Σπύρος Πεταλούδης, Αντώνιος Αναστασίου, Ευθύμιος Βασιλάκης, Γεώργιος Τσιτζόνης, Τάτσης Κ. Μαγγίνας, Σπύρος Κουρκουμέλης, Κωνσταντίνος Τζάλας, Αναγνώστης Οικονομόπουλος, Αναγνώστης Χρ. Έξαρχος, Πάνος Γουλιμής, Μήτσος Φραγκούλης, Ανδρέας Οικονομόπουλος, Σπύρος Τζάλης, Σωτήριος Ηλίας, Γιάννος Λεονάρδος, Νικόλαος Κωστάρας, Αποστόλης Καφεντσογιάννης (;), Ιωάννης Φραγκούλης, Πέτρος Γηροκώστας, Αναγνώστης Παπαδημητρίου, Σπύρος …….. Σαράντη Ιατρός, Αλέξης Μανώλης, Θανάσης Κωστάκης, Κωσταντής Κατοχιάνος, Κανέλλος Καραντινός, Στάϊκος Τζάντης, Σωτήριος Εικονογράφος, Παναγιώτης Καβάντζας, Γεωργάκης Τούτζου, Χρήστος Γεροθανάσης, Αναγνώστης Μπαρλάς, Παναγιώτης Λινάρδος, Πολύδωρος Πέτρου, Κωνσταντίνος Νίκας, Ζαφείρης Οικονομόπουλος, Μαυρομμάτης Σαβιστάνος, Γκολφίνος Γρακούζης (;), Καπετάν Παναγιώτης Φραγκομανώλης, Θεόφιλος Έξαρχος, Γιάννης Έξαρχος, Γιάννος Παπα-Σταμάτης, Αναστάσης Καπόνης, Αθανάσιος Χατζόπουλος, Γεώργιος Χατζόπουλος, Σπύρος Τσιτσάρας, Αναγνώστης Ιορδάνου, Δημήτριος Καραγιαννόπουλος, Ζαχαρίας Σακαλής, Ν. Κομπότης, Ν. Λουριώτης, Σίμος Αναστασίου, Μήτρος Δεληγεωργόπουλος, Γεράσιμος Ιγγλέσης, Π. Βανδρουμής (;), Π. Μελάς, Παν. Γουλιμής, Παναγιώτης Βασιλάκης, Θεόφιλος Γεωργίου, Γεώργιος Ρούτζος, Μήτσος Φραγκουλόπουλος, Παναγιώτης Ραφτάκης, Μήτρος Τσιγρινίγρας, Αντώνιος Καναβός, Νικόλαος Κομήσκαλης (;), Θανάσης Μπουγαΐτης (;).

Οι Πολεμικοί.

Φωτομάρας, Νότης Μπότσαρης, Κίτσος Τζαβέλας, Διαμαντής Ζέρβας, Γεώργης Κίτσος, Λάμπρος Βέικος, Νικόλαος Στορνάρης, Αλέξ. Βλαχόπουλος, Θ. Γρίβας, Σπύρος Ξύδης, Δημήτριος Βλαχόπουλος, Αδάμ Δούκας, Σπύρος Κοντογιάννης, Δημήτρις Μακρής, Ανδρέας Ίσκου, Γιάννης Στάικος, Αποστόλης Λουδιόρης (;), Φώτος Μπόμπορης, Βασίλειος Χασάπης, Κώστας Οικονόμου, Κωνστ. Βλαχόπουλος, Βασίλης Σερεπίσιος, Κωσταντής Πλακότης (;), Δήμος Τζέλιος, Δημήτριος Σερεμαγγής (;), Γιωργάκης Σαγιάννης (;), Γαλάνης Μεγαπάνου, Αναγνώστης Καναβός, Κώστας Χορμόβας, Σπυρομήλιος, Σταθάκης Τσιμπουράκης, Δημήτριος Σύψας (;), Δημήτρης Γεροθανάσης, Αναστάσης Δημορόκας, Αλέξιος Οικονόμου, Γιώτης Καρπούζης, Πέτρος Φαραμαγγής (;), Γεώργιος Κ. Πασκάλης, Κωσταντής Βερές, Στάθης Κόπελος, Ιωάννης Κουτζόπουλος, Ανδρέας Πριμίδου (;), Βασίλειος Μπαρλάς, Γιαννακός Γιώτης, Γιαννάκης Τζιτζόνης, Γιαννάκης Καραπάνου.

*****

Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο ς.

Ο Κλήρος.

† Ο Κορίνθου Κύριλλος, † Ο Τριπόλεως Δανιήλ, † Ο Βρεσθένης Θεοδώρητος και Τοποτηρητής της επαρχίας Λακεδαίμονος, † Ο Δαμαλών Ιωνάς, † Ο Ανδρούσης Ιωσήφ, † Λεόντιος και Πραστού Διονύσιος, † Πατρών Γερμανός – Πρωτοσύγγελος Αμβρόσιος και Τοποτηρητής Χριστιανουπόλεως, – Συμεών ηγούμενος του Μεγάλου Σπηλαίου, Καλλίνικος ηγούμενος της Αγίας Λαύρας, Ιερεμίας ηγούμενος Ταξιαρχών, Νικηφόρος ηγούμενος του Μοναστηρίου Νεζερού, Παρθένιος ηγούμενος των Αγίων Θεοδώρων, Ιωάννης ιερεύς Λότος Τζακίρης οικονόμος του Σοποτού – Ιεροκήρυξ Ιωάσαφ, Μαρτινιανός ηγούμενος των Αγίων Τεσσαράκοντα, Λεόντιος ηγούμενος των Αγίων Αναργύρων, Κωνστάντιος ηγούμενος Λουκούς, Συμεών ηγούμενος Βαρσών – Αθανάσιος οικονόμος Ναυπλίου, Γεώργιος Πρωτόπαπας Ναυπλίου, Οικονόμος Λεβιδιού.

Οι Πολιτικοί.

Πανούτζος Νοταράς, Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος, Ανδρέας Ζαήμης, Σωτήριος Χαραλάμπης, Ασημάκης Φωτήλας, Αναγνώστης Σπυλιωτάκης, Γεώργιος Σισίνης, Αναγνώστης Κοπανίτσας, Αναγνώστης Κωνσταντόπουλος, Αναστάσιος Λόντος, Μιχαήλ Ιατρός, Νικόλαος Μπούκουρας, Αναγνώστης Ζαφειρόπουλος, Κωνσταντίνος Ζωγράφος, Παναγιώτης Παπαγεωργόπουλος, Νικόλαος Πονηρόπουλος, Ιωάννης Τομαράς, Χρήστος Βλάσσης, Αντωνάκης Καλαποδάς (;), Γ. Μπάρμπογλης, Ευγένιος Σταυρόπουλος, Σπυρίδων Παπά Αλεξόπουλος, Σωτήριος Ιωάννου, Αναγνώστης Οικονομόπουλος, Διονύσιος Δουκίδης, Αναγνώστης Διέτας (;), Ηλίας Καράπαυλος, Λυκούργος Κρεστενίτης, Παναγιώτης Πολύδωρος, Παναγιώτης Παπατζόνης, Παναγιώτης Καλαμαριώτης, Ιωάννης Γ. Οικονομίδης, Παναγιώτης Δημητρόπουλος, Ανδρέας Παπαδόπουλος, Γεώργιος Διδασκαλόπουλος, Ιωάννης Χ. Μελέτης, Αναγνώστης Κοκοράκης, Σπυρίδων Δάσιος, Σταματέλος Αντωνόπουλος, Χριστόδουλος Άχολος, Γεώργιος Περούκας, Θεοδωράκης Ψάλτης, Ρήγας Παλαμήδης, Χαράλαμπος Μηλιάνης, Παναγιώτης Ιωαννούσης, Γεώργιος Μπουτιέρου, Θεοδόσιος Α. Πλατανόπουλος, Σπυρίδων Χαραλάμπης, Αναγνώστης Αλεξανδρόπουλος, Αντώνιος Καλογεράς, Διονύσιος Βασιλείου, Γεώργιος Σπυριδώνου, Βασίλειος Χριστόπουλος, Αναγνώστης Μακρυπουκάμισος, Μιχαήλ Κάββας, Γ. Μ. Αντωνόπουλος, Παναγιώτης Ζωγράφος, Γιαννούλης Καραμάνος, Σπύρος Σαριγιάννης, Αναγνώστης Κονδάκης, Αναστάσιος Κατσαρός, Αθανάσιος Γρηγοριάδης, Αναγνωστάκος Παπαγιαννόπουλος, Δ. Κανελόπουλος, Χρυσανθάκης Κυριτσόπουλος, Ασημάκης Παπαδόπουλος, Ιωάννης Αμβροσιάδης, Αντώνιος Τζούνης, Νικόλαος Παπαδόπουλος ο Λεχουρίτης, Αναγνώστης Σταθόπουλος, Φώτιος Γεωργακόπουλος, Χρυσανθακάκης Λότος Τσακίρης, Γιάννης Κοκκαλιάρης, Ασημάκης Μπέρκος.

Οι Πολεμικοί.

Ο γενικός Αρχηγός Θ. Κολοκοτρώνης, Ανδρέας Λόντος, Νικήτας Σταματελόπουλος, Νικόλαος Γιατράκος, Πέτρος Παρπιτσιώτης, Ιωάννης Νοταράς, Κανέλλος Δηλιγιάννης, Δημητράκης Πλαπούτας, Βασίλειος Πετμεζάς, Δημήτριος Μελετοπουλος, Νικόλαος Σολιώτης, Αποστόλης Ιω. Κολοκοτρώνης, Χρύσανθος Σισίνης, Αναγνώστης Δ. Παπασταθόπουλος, Γεώργιος Μήτσου, Γεώργιος Αθανασιάδης, Ιωάννης Παπατζώνης, Μήτρος Αναστασόπουλος, Ιωάννης Δ. Κάρζαλης (;) {= Γκρίτζαλης}, Μήτρος Πέτροβας, Γεωργάκης Μιχαλάκης Λάκων, Ανδρέας Κονδάκης, Δημήτριος Τζώκρης, Νικήτας Δικαίος, Δημητράκης Δηλιόπουλος, Γεώργιος ο Λεχουρίτης, Δημήτριος Καραμερός, Γιαννάκης Κοντογιωργάκης, Ασημάκης Λαπακτής (;), Πανάγος Βελίκ…, Νικολάκης Φραγκόπουλος, Ιωάννης Ζαφειρόπουλος, Γιαννάκος Νταγρές, Αλέξιος Νικολόπουλος, Αρ. Χρυσανθόπουλος, Βασίλης Κολοκύθης, Κωσταντάκης Γρεπεσότης, Θανάσης Αναστασόπουλος.

*****

(Εκ των Αθηνών τη 14 Ιουλίου 1825).

Ε π α ρ χ ί α Α θ η ν ώ ν.

† Ταλαντίου Νεόφυτος Τοποτηρητής Αθηνών και Λεβαδείας, Ηγούμενος Πεντέλης Νεόφυτος, Ηγούμενος Πετράκη Διονύσιος, Ηγούμενος Βρανά Γαβριήλ, Συμεών Ηγούμενος Αγίου Σπυρίδωνος, Οικονόμος Βαρθολομαίος, Ιεροδιάκονος Αθ.

Οι Πληρεξούσιοι.

Χ. Ζαχαρίτσας, Ν. ο Λογοθέτης, Ιω. Π. Βλάχος, Άγγελος Γέροντας, Μιχαήλ Μπάρμπανος, Γεώργιος Μεταξάς, Μιχαήλ Καπετανάκης, Σωτήριος Μπενιζέλος, Χ. Μιχ. Λιανοσταφίδας, Βασίλειος Χ. Παναγιώτου, Φυλαχτός Δεμεργγής, Πέτρος Δημητρίου Ράπτης, Χ. Σπ. Γκικάκης, Δημήτριος Τυρόπουλος, Νικόλαος Λιανοσταφίδας.

Συμεών Μαρμαροτούρης Δημογέρων, Σ. Πατούσας Δημογέρων, Σ. Σαραφείμης Δημογέρων, Μ. Βουζίκης Δημογέρων, Νικ. Ζαχαρίτσας, Ανάργυρος Πετράκης, Σταύρος Πατούσας, Δ, Σκαλωνιτίδης, Γεράσιμος Πετράκης, Στέφανος ο Φιλιππίδης, Παναγής Πανταζής, Παλαιολόγος Μπενιζέλος, Προκόπιος Μπενιζέλος.

Ο Στρατηγός Γιάννης Γκούρας, ο στρατηγός Στάθης Κατσικογιάννης, ο Αντιστράτηγος Ιωάννης Ρούκης, ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, ο Στρατηγός Γεράσιμος Φωκάς, ο Χιλίαρχος Ιω. Φωκάς, ο Χιλίαρχος Συμεών Ζαχαρίτσας.

Οι Χωρικοί της Αττικής.

Μελέτης Βασίλης Χιλ., Αναγνώστης Χ. …….., Αναγνώστης Σίνης, Χ. Αναγνώστης.

Ε π α ρ χ ί α Λ ε β α δ ε ί α ς.

Οικονόμος Ευστάθιος, Ιωσήφ Διδάσκαλος, Παπά Γεώργιος ο ψάλτης, Σακελάριος Παπαπαναγιώτης, Παπά Ιω. Χρυσοβέργου, Παπά Μιχαήλ Καπετανάκης.

Ιωάννης Φίλωνος πληρεξούσιος, Ιωαννούλης Νάκος πληρεξούσιος, Ιωάννης Στάμου Λογοθέτης, Λάμπρος Νάκος, Γεώργιος Λιανοσταφίδας, Σπυρίδων Καλογερόπουλος, Αναστάσιος Μπερτζοάνης, Αθανάσιος Οικονόμου, Λάμπρος Γεωργαντάς, Ανδρέας Ξάνθης, Δ. Σαράτσογλους, Ιωάννης Χ. Φίλου, Αστάθιος Επισκόπου, Λάμπρος Γιαννακού, Παναγιώτης ……. – Κωνσταντής Θεοχάρης, Νικόλαος Μπούφης, Δημήτριος Καραζόλης, Αθαν. Μπούφης, Γεώργιος Μπακόσμουλος (;), Χ. Αγγελάκης, Αναστάσιος Γεωργίου, Γεώρ….., Αποστόλης Μακροηλιόπουλος, Γεώργιος Θεοφάνους, Παναγιώτης Ιωάννου, Αλέξανδρος Σταμουλιάδης, Γιαννάκης Λουκακάζη, Θοδωρής Χατζη-Ζήσιμου.

Δημήτριος Τριανταφύλλου Στρ., Αντώνιος Γεωργίου Χιλίαρχος, Β. Σαράτσογλου χιλ., Λάμπρος Αντρίγια χλ., Γιάννης Στεφάνου χιλ., Γιάννης Αναστάση Κουτσοπέταλος πεν., Θεόδωρος Τζιμισίτος Χιλ.

Ε π α ρ χ ί α Θ η β ώ ν.

† Παΐσιος, – Πρωτοσύγκελος Διονύσιος, Πρωτοπαπάς Κωνσταντίνος, Παπά-Παναγιώτης, Χατζή-Παπα-Γιάννης, Παπα-Χριστόδουλος, Παπα-Αναστάσιος Πυρής.

Στρατηγός Θανάσης Σκουρτανιώτης, Πεντακοσίαρχος Γιάννος Παπά, Πρέβας Κατσικογιάννης Αντιστράτηγος.

Πληρεξούσιοι. – Νικόλαος Αντωνιάδου πληρεξούσιος.

Νικόλαος Βρυζάκης, Δράκος Τομαράς, Χατζή-Τσιτώνης, Λάμπρος Οικονόμου, Θωμάς Λουκά Κατσώνης (;), Βασίλειος Πρωτοπαπάς, Τάτζης Καπινιάρης, Παναγιώτης Καπινιάρης, Αναγνώστης Χατζή-Μήτρου, Σιλβέστρος Στεφανάκης, Μανωλάκης Βελισαρίου, Σπυρίδων Σφυριδόπουλος, Σταμάτης Παναγιώτη Μαρίνης, Παύλος Χρυσοχού.

Ε π α ρ χ ί α Ε υ β ο ί α ς.

† Ο Καρύστου Νεόφυτος και πληρεξούσιος πάσης Ευβοίας, Νικόλαος Μπόμπολος, Νικόλαος Ιω. Ψάλτης, Παπά-Σταμάτης Ευριπιώτης, Παπά-Αναστάσιος Οικονόμου, Βασίλειος Σακελαρίου, Γεώργιος Ηλιάδης, Πανταζής Σταμάτης, Αναγνώστης Αναστασίου Δόσκορης (;), Ιωάννης Οικονομίδης, Νικόλαος Παπά-Σταμέλου, Ιωάννης Κωνσταντή, Βασίλης Σκαφιδάς.

Ο Στρατηγός Ν. Γκριζώτης, Σταμούλης Χοντρός Χιλίαρχος, ο Στρατηγός Βάσσος, Γεώργιος Παπά-Αντωνίου, Γιαννάκος Χατζή Κωνσταντίνου, Αναγνώστης Μικρός, Δημήτριος Χρυσοστάλης, Δημήτριος Σκαρλής, Ιωάννης Κικίδης, Κωνσταντής Νικολάου, Κωνσταντής Θεοφίλου, Κωνσταντής Θεοδοσίου.

Ε π α ρ χ ί α Τ α λ α ν τ ί ο υ.

† Ταλαντίου Νεόφυτος, Γεώργιος ιερεύς οικονόμος, Κωνσταντίνος ιερεύς, Ηγούμενος Σταμάτιος από Αγίους Αναργύρους, ο αντιστράτηγος Αντώνιος Κοντο……., Νικόλαος Αθανασίου υποχιλίαρχος, Αναγνώστης Πλέσβιας πεντ., Γεώργης Γιακομόπουλος.

Λάμπρος Αλεξάνδρου και πληρεξούσιος, Βασίλειος Γέχας (;), Ευστάθιος Σπυρίδης, Ηλίας Παναγιώτου, Γεράσιμος Κώπας, Λάμπρος Ελευθερίου, Σπύρος Δημητρίου, Ανέστης Μιχάλη Παναγιώτης (;), Μιθικράς Θανάσης.

Ε π α ρ χ ί α Μ ε ν δ ε ν ί τ ζ η ς.

† Ο Μενδενίτζης Γρηγόριος, Γεώργιος Δυοβουνιώτης Στρατηγός, Αρχ. Κωνστάντιος, Νικόδημος Ηγούμενος, Άνθιμος Ηγούμενος, Νεόφυτος Ηγούμενος. – Αναγνώστης Γκολφόπουλους, Αναγνώστης Ντελερής (;).

Ε π α ρ χ ί α Ζ η τ ο υ ν ί ο υ.

Γεώργιος Αποστόλης, Γεώργιος Δυοβουνιώτης στρατηγός, Κωνσταντής Κομματάκης, Πανταζής Αναγνώστου, Ιωάννης Παπά-Χρήστου, Νικόλαος Ρεπερτζίμος (;).

Θανασούλας Αναγνώστου, Αναγνώστης Παπαλεξίου, Σακελλάριος, Δημήτριος Ριζόπουλος, Ιωάννης Μαριάς, Κωνσταντής Ριζόπουλος, Αναγνώστης Ριζόπουλος.

Ε π α ρ χ ί α Ν έ ω ν Π α τ ρ ώ ν.

Δημάκης Ιερομνήμων, Νικόλαος Σάββα.

Ε π α ρ χ ί α Λ ο ι δ ω ρ ι κ ί ο υ.

Αθανάσιος Νικολάου Λιδωρίκης, Αναγνώστης Γεωργίου Λιδωρίκης, Αναστάσιος Αναγ. Λοιδωρίκης πληρεξούσιος.

Ο στρατηγός Δήμος Καλτζάς.

Ε π α ρ χ ί α Σ α λ ώ ν ω ν.

Παναγιώτης ιερεύς, Δημήτριος ιερεύς, Αναγνώστης Παπαγεωργόπουλος, Αναγνώστης Τσοκόπουλος, Ρήγας Παπα-Κοντορήγα, Σταύρος Αγγελής, Ιωάννης Φιλογιαννόπουλος, Θανάσης του Γιωργ….κτόρα, Αναγνώστης Κουτζοστάθης, Δημήτριος Σίμου, Παπά-Ιωάννης Οικονόμος πληρεξούσιος, Κ. Κωνσταντής Δεδούσης πληρεξούσιος.

Στρατηγός Πανουργιάς, Ιωαννούτζης Κόντος, Παναγιώτης Λογοθέτης, Γ. Παπαηλιόπουλος, Αναγνώστης Παπανικολάου, Βασίλης Βασιλόπουλος, Λουκάς Πύρρου, Ηλίας Κόκκαλης, Βασίλης Αναστασόπουλος, Δημήτριος Κατζούλης, Γιαννούτσος Τεντούρης (;), Αναγνώστης Κουτσοστάθης, Μήτρος Νικολάου.

Ε π α ρ χ ί α Μ α λ α ν δ ρ ί ν ο υ.

Χαράλαμπος Παπα-Γεωργίου πολίτης πληρεξούσιος, Παπα-Γεώργιος πολίτης, Αναγνώστης Σταματούλης (;), Αναγνώστης Κατσικαπής Χιλίαρχος, Ανδρέας Ζαγγάνας.

Αυτό το «κατάπτυστο κείμενο» (όπως το χαρακτηρίζουν οι περισσότεροι ιστορικοί μας συγγραφείς), που το υπογράφουν οι αναφερόμενοι, με πρώτους τον Κολοκοτρώνη και τον Μιαούλη, για να γίνει η υπό ανεξαρτησία και υπό απελευθέρωση Ελλάδα «προτεκτοράτο των Άγγλων», θεωρείται ότι είναι –όπως είπαμε– έμπνευσης Αλ. Μαυροκορδάτου, μα –τελικά, με βάση τα γραπτά τεκμήρια και έγγραφα εκείνης της εποχής– είναι έμπνευσης του εκ Ζακύνθου Διονυσίου Ρώμα.

Τούτο το κείμενο δεν υπέγραψαν ο Κωλέττης, ο Καραϊσκάκης, ο Κουντουριώτης και ελάχιστοι άλλοι από τους αληθινούς πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821.⁶