“Η Μάχη της Νάουσας 11/1/49” Μέρος Β’ / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

Μπροστά σε μια τέτοια τρομακτική δύναμη πυρός και αριθμητική υπεροχή σε άνδρες, οι δυνάμεις του Δ.Σ.Ε. έπρεπε κανονικά να υποκύψουν ευθύς εξ αρχής. Ωστόσο, όχι μόνο δεν υπέκυψαν, όχι μόνο υλοποίησαν στο ακέραιο τους επιχειρησιακούς στόχους τους οποίους έθεσαν, αλλά πραγματοποίησαν  και έναν άριστο υποχωρητικό ελιγμό ανάμεσα από εχθρικές περιοχές με ολίγες απώλειες.

Στέργιος Αποστόλου

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: Επίθεση την 11/1/1949 της Χ Μεραρχίας του Δ.Σ.Ε κατά της Νάουσας. Σφοδρές μάχες με τις κυβερνητικές δυνάμεις. Εξουδετέρωση όλων των εστιών αντίστασης και πυρπόλησή τους μετά την κατάληψή της πόλης.

Σε έκθεση των Δ. Βλαντά και Ν. Θεοχαρόπουλου αναφέρονται λεπτομερώς τα λάφυρα που περιήλθαν στα χέρια των ανταρτών. Ακολουθούν οι ενέργειες στις οποίες προέβη ο Δ.Σ.Ε πριν αποχωρήσει από την Νάουσα.

Ενέργειες

—  Καταρρίφθηκαν δύο αεροπλάνα.

—  Πυρπολήθηκαν ή ανατινάχτηκαν όλες οι στρατιωτικές αποθήκες.

—  Πυρπολήθηκαν όλα τα εργοστάσια γιατί ήταν οχυρωμένα.

—  Πυρπολήθηκαν ή ανατινάχτηκαν όλα τα οχυρωμένα δημόσια κτίρια και πλουσιόσπιτα όπως, το Δημαρχείο, το Επαρχείο, το Ειρηνοδικείο, το Τηλεγραφείο, το Δημόσιο Ταμείο, η Τράπεζα Αθηνών, τα στρατιωτικά γραφεία, η Υποδιοίκηση Χωροφυλακής, το Αστυνομικό Τμήμα, η Ασφάλεια, η αίθουσα ΤΙΤΑΝΙΑ, οι βίλες των οικογενειών Πετρίδη, Χρηστίδη, Λαναρά, Αγγελάκη, Πάζη κτλ.

— Ανατινάχτηκαν όλες οι γέφυρες στο ποτάμι που διασχίζει τη Νάουσα, καθώς και η Βεροιώτικη γέφυρα.

— Εκτελέστηκαν (όπως αναφέρεται επί λέξει) οι περισσότεροι προδότες και βασανιστές του λαού. Οι χαφιέδες της Ασφάλειας αυτοκτόνησαν.

—  600 νέοι και νέες ακολούθησαν τα τμήματά μας.

Απώλειες Δ.Σ.Ε.

—  Νεκροί 58.

—  Τραυματίες 174.

—  Αγνοούμενοι 36.

—  Λιποτάκτες  4.

—  Σύνολο 272.

Απώλειες κυβερνητικών δυνάμεων

—  Νεκροί μέσα και έξω από τη Νάουσα (εξακριβωμένοι) 500.

—  Τραυματίες 700.

—  Αιχμάλωτοι 300.

—  Σύνολο 1500.

Επίσης, σχετικά με τα αναφερόμενα στην έκθεση ότι 600 νέοι και νέες ακολούθησαν τα τμήματα του Δ.Σ.Ε. θα ήθελα να προβώ σε μια διευκρίνιση. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που κατόρθωσα να συλλέξω από διάφορα πρόσωπα κατά το παρελθόν και με βάση τα όσα προσωπικά γνωρίζω (κατά τη διάρκεια των μαχών ήμουν 17 ετών, βρισκόμουν στη Νάουσα και φοιτούσα στην 7η τάξη του Οκταταξίου Γυμνασίου), αυτοί που κατατάχτηκαν οικειοθελώς ήταν αριστεροί και ανέρχονταν στα 100-150, περίπου άτομα. Υπήρχαν και άλλοι αριστεροί, διπλάσιοι, ίσως και περισσότεροι, αλλά αυτοί βρίσκονταν στις φυλακές και στην εξορία. Οι υπόλοιποι 450-500 στρατολογήθηκαν από τον Δ.Σ.Ε. ανεξάρτητα από τις όποιες πολιτικές τους πεποιθήσεις και μάλιστα οι περισσότεροι από αυτούς βρέθηκαν κρυμμένοι σε διάφορους χώρους των σπιτιών τους ή και σε άλλους χώρους. Ιδού τι γράφει σχετικά με το θέμα αυτό ο Δημήτρης Βλαντάς:

«… Στρατολογήσαμε στο Δημοκρατικό Στρατό όσους μπορούσαμε να στρατολογήσουμε, γιατί κρύφτηκαν οι περισσότεροι μάχιμοι στις περίφημες κρυψώνες που έχουν φτιάσει οι Ναουσαίοι στα σπίτια τους από την περίοδο της τουρκοκρατίας. Κι αυτό σημαίνει πως δεν πιστεύουν στη νίκη μας. Αυτό πολύ πρέπει να το σκεφτούμε … ».

(Δημήτρης Βλαντάς: «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ (1947 – 1949», σελ. 273, Αθήνα 2007)

Εξάλλου και σε απόφαση του Πολιτικού Γραφείου της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε, σχετική με τις επιχειρήσεις που ενήργησε ο Δ.Σ.Ε στην Έδεσσα, Αριδαία και Νάουσα, η οποία ελήφθη την 10^η Φεβρουαρίου 1949, μεταξύ των άλλων, αναφέρεται  επί λέξει ότι:

«… Δεν εφαρμόστηκε σωστά το σχέδιο επιστράτευσης και γενικότερα δεν οργανώθηκε καλά η δουλειά αυτή. Τα συνεργεία επιστράτευσης οργανώθηκαν την τελευταία στιγμή, ενώ έπρεπε να οργανωθούν πριν ξεκινήσει από την Όρμα η φάλαγγα. Στα συνεργεία δεν διατέθηκαν τα απαραίτητα και ικανά στελέχη και ο απαραίτητος αριθμός μαχητών, δεν κατατοπίστηκαν καλά για την αποστολή τους. Στην ουσία υποτιμήθηκε η δουλειά της επιστράτευσης απ’ τη Διοίκηση της επιχείρησης. Όμως κι αυτά έστω τα ελαττωματικά συνεργεία επιστράτευσης, αντί να βρουν όλους τους τρόπους να διευκολύνουν τον επιστρατεύσιμο πληθυσμό να ακολουθήσει τα τμήματά μας, έκαναν τυπικές επισκέψεις στα σπίτια, επηρεάστηκαν από τις ρεβεράντζες και τα κεράσματα που έκαναν οι γυναικούλες. Έτσι, δεν πήραμε όσους μπορούσαμε να επιστρατεύσουμε. Αυτό αποτελεί τη βασικότερη αδυναμία της επιχείρησης γιατί πραγματικά έπρεπε στη Νάουσα να ακολουθήσουν τα τμήματά μας διπλάσιοι νέοι και νέες από αυτούς που ήρθαν … »

(ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 350. Αθήνα 1987).

Θα προσθέσω και τη δική μου άποψη σχετικά με την παρατηρηθείσα έλλειψη στοιχειώδους πρόνοιας από τους υπεύθυνους του Δ.Σ.Ε για όλους τους στρατολογηθέντες. Μέσα σε συνθήκες δριμύτατου χειμώνα, κατά τον οποίο τα βουνά καλύπτονταν από παχύ στρώμα χιονιού, δεν υπήρξε πρόβλεψη για τον εφοδιασμό των στρατολογηθέντων με τα κατάλληλα είδη ένδυσης και υπόδησης. Έτσι, εμφανίστηκε το απαράδεκτο φαινόμενο να ακολουθούν τα τμήματα του Δ.Σ.Ε, μετά την αποχώρησή τους από τη Νάουσα, στρατολογημένες νέες που φορούσαν ζακέτες και περπατούσαν επάνω στο χιόνι φορώντας παπούτσια με τακούνια.

Δεκάδες υπήρξαν τα κρούσματα από κρυοπαγήματα και οι παθόντες χρειάστηκε να μεταφερθούν εσπευσμένα για νοσηλεία στα πλησιέστερα ορεινά νοσοκομεία του Δ.Σ.Ε και στις πιο δύσκολες περιπτώσεις, στην Αλβανία, σε νοσοκομεία της Κορυτσάς και των Τιράνων. Πολλοί από αυτούς ακρωτηριάστηκαν λόγω κρυοπαγημάτων. Επίσης, κάποια συνεργεία επιστράτευσης ήταν επανδρωμένα μόνο με σλαβόφωνους, μέλη της Ν.Ο.Φ, οι οποίοι έκαναν μεγάλη ζημία στον Δ.Σ.Ε, στρατολογώντας επιλεκτικά μόνο Ναουσαίους και Ναουσαίες, ενώ δεν επιστράτευαν τους σλαβόφωνους πρόσφυγες οι οποίοι είχαν καταφύγει στην πόλη από τα γύρω χωριά. Γνωρίζω παρόμοιο περιστατικό και το καταθέτω σαν προσωπική μαρτυρία.

Ευνόητο είναι ότι η τακτική αυτή της οργάνωσης Ν.Ο.Φ, υπονόμευε τον Δ.Σ.Ε και εναρμονίζονταν πλήρως με τις ειδικές οδηγίες που διαβιβάζονταν σ’ αυτήν από τον Τίτο, που εξυπηρετούσε τα σχέδια του μεγαλοσερβικού σοβινισμού μέσω του γνωστού από την κατοχική περίοδο Σβετοζάρ  Βουκμάνοβιτς (Τέμπο) και στη συνέχεια των Γκότσε και Κεραμιτζίεφ. Όπως κατ’ επανάληψη έχω αναφέρει, οι οδηγίες αυτές στόχευαν στην ίδρυση της Αιγαιακής Μακεδονίας με πρωτεύουσα την Θεσσαλονίκη, η οποία, όπως προέβλεπε το σχέδιο, θα ενσωματώνονταν σαν ομόσπονδο κράτος στους κόλπους της Γιουγκοσλαβίας. Ήδη, το γεγονός αυτό το είχε αντιληφθεί ο γραμματέας του Κ.Κ.Ε Νίκος Ζαχαριάδης, ο οποίος, αργότερα, τον Αύγουστο του 1949, σε άρθρο του με τίτλο  «Το στιλέτο του Τίτο χτυπά πισώπλατα τη λαϊκοδημοκρατική Ελλάδα» που είχε δημοσιευθεί στο υπ’ αριθ. 8 τεύχος του περιοδικού «Δημοκρατικός Στρατός» τον Αύγουστο του 1949, μεταξύ των άλλων, θα γράψει:

« … Ο μεγαλοσερβικός σωβινισμός της κλίκας του Τίτο εκδηλώθηκε απέναντι στο κίνημα αντίστασης στην Ελλάδα απ’ τα 1943 κι ‘ολας και παρουσιαζότανε με την παρακάτω θέση: Το Κ.Κ.Ε ακολουθεί εσφαλμένη πολιτική, προδίνει τον αγώνα. Προδότης είναι και ο Ζαχαριάδης. Ο Λαός της Μακεδονίας του Αιγαίου μπορεί να βρει την απελευθέρωση του μόνο στα πλαίσια της Γιουγκοσλαβίας. Πρωταρχικό καθήκον για όλους του μακεδόνες πατριώτες μπαίνει η πάλη ενάντια στο Κ.Κ.Ε και το Ε.Α.Μ και η συνεργασία με το Κ.Κ Γιουγκοσλαβίας. Αυτή ήταν η θέση της κλίκας του Τίτο απ’ τα 1943 και δω.

Αυτή τη γραμμή εφάρμοζε από τότε κιόλας, στη Μακεδονία του Αιγαίου, το πρωτοπαλίκαρο του Τιτο, ο Τέμπο (Μπουκμανοβιτς), αυτή τη γραμμή εφάρμοζε από τότε ο κύριος πράκτορας τους Γκότσε. Την ίδια γραμμή ακολουθά τώρα και η συμμορία των Γκότσε-Κεραμιτζιέφ. Χιλιάδες πράκτορες έστειλε στα χρόνια αυτά η κλίκα του Τίτο μέσα στο Κ.Κ.Ε και στο Ε.Α.Μ. Υπονόμευση του Κ.Κ.Ε, διάσπαση του λαϊκοαπελευθερωτικού αγωνα μας – αυτή τη δουλειά κάνουν οι πράκτορες αυτοί. Και πρέπει να το πούμε ανοιχτά, ότι η ελληνική αντίδραση και ο αγγλοαμερικάνικος ιμπεριαλισμός δεν μπορούσαν να βρουν καλύτερο σύμμαχο στον αγώνα τους που έκαναν και κάνουν ενάντια στο λαϊκοδημοκρατικό κίνημα στην Ελλάδα …»

Εντωμεταξύ, επειδή όλοι οι στόχοι του Δ.Σ.Ε από την επιχείρηση κατά της Νάουσας είχαν επιτευχθεί, τα τμήματά του έλαβαν  εντολή να είναι έτοιμα για τον υποχωρητικό ελιγμό. Πριν όμως κάνω μνεία για τον υποχωρητικό ελιγμό, ο οποίος άρχισε την 18:00 ώρα της 14^ης Ιανουαρίου 1949, είναι απαραίτητο, νομίζω, να αναφερθώ και στις κυβερνητικές δυνάμεις οι οποίες απεστάλησαν από διάφορα σημεία ως ενισχύσεις στην μάχη της Νάουσας από την 11^η μέχρι την 15^η Ιανουαρίου 1949, σύμφωνα με στοιχεία του Γ.Ε.Σ

11^η Ιανουαρίου 1949

“Η Μάχη της Νάουσας 11/1/49” Μέρος Α’ / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

 Η ΧΙ Μεραρχία άμα ως έλαβε γνώσιν περί το μεσονύκτιον της 11^ης Ιανουαρίου τα της επιθέσεως διέταξε την άμεσον κίνησιν προς την προσβληθείσαν πόλιν των εις Έδεσσαν και Βέροιαν ευρισκομένων Λόχων του 556 Τάγματος, Διλοχίας του 717 Τάγματος από Μουχαρέμ Χάνι δια Μαρίνας προς το ύψωμα Προδρόμου, βορείως Ναούσης. Της Διμοιρίας προστασίας της Μεραρχίας μετ’ Ουλαμού τεθωρακισμένων προς σιδηροδρομικόν σταθμόν Ναούσης, Λόχον του 514 Τάγματος εκ του βορείου Βερμίου εις Νάουσαν. Λόχον του 519 Τάγματος εξ Εδέσσης εις σιδηροδρομικόν σταθμόν Ναούσης, Ουλαμόν Πεδινού Πυροβολικού εξ Εδέσσης προς Μαρίναν. Ταυτοχρόνως, προώθησε εις σιδηροδρομικόν σταθμόν Ναούσης την Διοίκησιν του Τακτικού Στρατηγείου Εθνοφρουράς Βεροίας προς ανάληψιν της διοικήσεως των εκτός της πόλεως Τμημάτων

 Εντός της αυτής νυκτός το Γ΄ Σώμα Στρατού έθεσεν εις την διάθεσιν της ΧΙ Μεραρχίας Ουλαμόν τεθωρακισμένων, δύο Ουλαμούς Πεδινού Πυροβολικού και την Διοίκησιν μετά των ετέρων δύο Λόχων του 556 Τάγματος. Κατά δε τας επομένας ημέρας δύο Ουλαμούς Πεδινού Πυροβολικού, Ουλαμόν αρμάτων μάχης, δύο Διλοχίας εκ των 553 και 558 Ταγμάτων και Λόχον του 511 Τάγματος. Την 77^ην Ταξιαρχίαν εκ δύο Ταγμάτων μετά δύο Ορειβατικών Πυροβολαρχιών και το 591 Τάγμα της 73^ης Ταξιαρχίας. Η 77^η Ταξιαρχία και το 591 Τάγμα διετέθησαν υπό του Β΄ Σώματος Στρατού, κατόπιν εντολής του Γ.Ε.Σ.

12^η Ιανουαρίου 1949

Την πρωίαν της 12^ης Ιανουαρίου αφίχθησαν εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν ο εξ Εδέσσης Λόχος του 556 Τάγματος και η μεραρχιακή Διμοιρία προστασίας μετ’ Ουλαμού τεθωρακισμένων. Τα τμήματα ταύτα εκινήθησαν δια της αμαξιτής οδού προς Νάουσαν. Άμα ως έφθασαν περί την 06.30 εις απόστασιν τριών περίπου χιλιομέτρων από της πόλεως, ήρχισαν βαλλόμενα δραστικώς δι’ όλμων και μυδραλλίων. Προωθηθείς ο Ουλαμός των τεθωρακισμένων προς εξουδετέρωσιν των πρώτων αντιστάσεων, ευρέθη προ κατεστραμμένης γεφύρας και καθηλώθη, εν ώ χρόνω το εν των οχημάτων του ανετινάσσετο υπό νάρκης. Δια την ασφάλειαν του Ουλαμού παρέμεινεν η Διμοιρία προστασίας καλύπτουσα συγχρόνως δια πυρών την προώθησιν του Λόχου. Ο εκ Βεροίας προερχόμενος Λόχος του αυτού Τάγματος, αφιχθείς εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν, ενήργησεν επιθετικώς προς τα νοτίως Ναούσης υψώματα, αλλά προσκρούσας εις ισχυράς αντιστάσεις, καθηλώθη.

Το 556 Τάγμα, μείον των ανωτέρω Λόχων, αφιχθέν εκ Θεσσαλονίκης εκινήθη επιθετικώς από της 10.00 εις τα νοτίως της πόλεως υψώματα αναλαβόν υπό την διοίκησίν του και τον προς αυτήν την κατεύθυνσιν προσανατολισμένον Λόχον του. Η Διλοχία του 517 Τάγματος φθάσασα εις το χωρίον Μαρίνα, προωθήθη προς το ύψωμα Προδρόμου παρενοχλουμένη συνεχώς δια πυρών όλμων και μυδραλλίων. Σχηματισθείσα Διλοχία εκ του αφιχθέντος εξ Εδέσσης Λόχου του 516 Τάγματος και Λόχου του 556 Τάγματος προωθήθη την νύκτα μέχρι της νοτιοανατολικής παρυφής, ένθα βληθείσα δραστικώς συνεπτύχθη προς την αμαξιτήν οδόν παρά την Βεροιώτικην Γέφυραν. Οι αφιχθέντες δύο Ουλαμοί Πεδινού Πυροβολικού ετάχθησαν παρά τον σιδηροδρομικόν σταθμόν και έβαλλον κατά τας υποδείξεις της 33^ης Ταξιαρχίας.

 Ο διαταχθείς υπό της τελευταίας Λόχος του 514 Τάγματος να κινηθεί εκ της περιοχής του χωρίου Αγίου Παύλου Βερμίου προς Νάουσαν, προσκρούσας επί ισχυρών αντιστάσεων εις το ύψωμα 1058, καθηλώθη.

13^η Ιανουαρίου 1949

Την πρωίαν της 13^ης Ιανουαρίου η κατάστασις είχεν ως εξής: Εις το δεξιόν η Διλοχία του 517 Τάγματος επί του υψώματος Προδρόμου. Εις το κέντρον Λόχος του 515 Τάγματος επί της αμαξιτής οδού παρά την Βεροιώτικην Γέφυραν.  Λόχος του 556 Τάγματος πλησίον της ανατολικής παρυφής της πόλεως και εις το αριστερόν το 556 Τάγμα μείον Λόχος επί των νοτίως ταύτης υψωμάτων. Λόχος του 519 Τάγματος συνέδεε τα τμήματα του κέντρου με τα του αριστερού.

  Το 556 Τάγμα επιτεθέν τη υποστηρίξει του πυροβολικού και του Ουλαμού αρμάτων, κατέλαβε περί την 15.30 το ύψωμα Γκλόμπα και εγκατασταθέν σταθερώς απέκρουσε τας κατ’ αυτού συμμοριακάς αντεπιθέσεις. Το Τάγμα συνέχισεν την προσπάθειαν προς το ύψωμα Νταλαμάρι χωρίς να επιτύχει την κατάληψιν, των τμημάτων καθηλωθέντων επί των ανατολικών αντερεισμάτων του. Εις το δεξιόν, επιθετική ενέργεια της Διλοχίας 517 Τάγματος προς Κουκούλι απέτυχε παρά την παρασχεθείσαν υπό του πυροβολικού και της αεροπορίας υποστήριξιν. Ανταρτική αντεπίθεσις εξαπολυθείσα μετά προπαρασκευα-στικήν βολήν όλμων κατά του υψώματος Προδρόμου τελικώς απεκρούσθη.

Η Διλοχία έσχεν απωλείας 2 οπλίτας νεκρούς, τραυματίας δε 2 αξιωματικούς και 9 οπλίτας. Λόγω των απωλειών της και της δυσχερούς καταστάσεως εις ην είχε περιέλθει, εξαντλήσασα προσέτι και τα πυρομαχικά της, η Διλοχία πρωτοβουλία του Διοικητού της, εγκατέλειψεν την εσπέραν το ύψωμα Προδρόμου, αποσυρθείσα εις το χωρίον Μαρίνα. Μαχητικά αεροπλάνα προσέβαλον διαρκούσης της ημέρας τας ανταρτικάς θέσεις. Προερχομένη εκ Σερρών απεβιβάσθη την 10.30 της 13^ης Ιανουαρίου εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν Χωροπανίου, νοτιοανατολικώς του σιδηροδρομικού σταθμού Ναούσης, Διλοχία του 553 Τάγματος. Αύτη προωθήθη προς Αρκοχώριον σταθμεύσασα τας εσπερινάς ώρας νοτιοαν/κώς του χωρίου περί τα πέντε χιλιόμετρα νοτίως της Ναούσης.

Εις τον σιδηρ/κόν σταθμόν Ναούσης αφίχθη εις ακόμη Ουλαμός Πεδινού Πυροβολικού. Ούτω, διετίθεντο τρεις Ουλαμοί του 107 Συντάγματος Πεδινού Πυροβολικού. Η διάταξις την εσπέραν της 13^ης Ιανουαρίου είχεν ως εξής: Εις το δεξιόν η Διλοχία του 517 Τάγματος εις το χωρίον Μαρίνα. Οι Λόχοι του κέντρου ως είχον. Το 556 Τάγμα επί του υψώματος Γκλόμπα και των ανατολικών κλιτύων του υψώματος Νταλαμάρι. Ο Λόχος του 519 Τάγματος νοτιοαν/κώς του Αρκοχωρίου. Λόχος του 511 Τάγματος εις Άνω Κοπανόν. Δύο Ουλαμοί τεθωρακισμένων, τρεις Ουλαμοί Πεδινού Πυροβολικού και εις αρμάτων παρά τον σιδηροδρομικόν σταθμόν Ναούσης.

14^η Ιανουαρίου 1949

Την 14^ην Ιανουαρίου νέα προσπάθεια του 556 Τάγματος προς ολοκλήρωσιν της καταλήψεως του υψώματος Νταλαμάρι απέτυχε. Ο παρά την ανατολικήν παρυφήν Λόχος του αυτού Τάγματος πιεσθείς ισχυρώς συνεπτύχθη προς το ύψωμα Γκλόμπα και ηνώθη με το Τάγμα του. Ο Λόχος του 515 Τάγματος κατέλαβε μετά μικράν αντίστασιν το ανατολικώς Ναούσης ύψωμα Γάστρα. Ο Λόχος ούτος μετά του Λόχου του 519 Τάγματος ετέθησαν υπό ενιαίαν διοίκησιν. Συγκροτηθέν απόσπασμα από αφιχθείσαν εκ Σερρών Διλοχίαν του 558 Τάγματος, δύο Ουλαμούς τεθωρακισμένων και τον Ουλαμόν αρμάτων, ήρχισεν από 10.00 ενεργούν εν τη κατευθύνσει Λευκάδια – Νέα Στράντσα – Νάουσα με αποστολήν παραβιάσεως της ανταρτικής αντιστάσεως και εισόδου του εις την πόλιν.

 Το απόσπασμα έφθασε μέχρι της παρυφής, αλλά δεν προχώρησεν εις το εσωτερικόν λόγω σοβαράς αντιδράσεως των επί των υψωμάτων Κουκούλι – Προφήτης Ηλίας (σημείωση δική μου: Αϊ-Λιας, το ορθόν) και ενδιαμέσως ανταρτών. Το 591 Τάγμα προερχόμενον εκ Κοζάνης αφίχθη εις το χωρίον Μαρίνα. Εκείθεν εκινήθη επιθετικώς από 11.30 κατά των υψωμάτων Κουκούλι-Προδρόμου, λαβόν περί την εσπέραν επαφήν μετά των κατεχόντων ταύτα ανταρτών. Η Διλοχία του 553 Τάγματος εκ της περιοχής Αρκοχωρίου αφίχθη την εσπέραν περί τα δύο χιλιόμετρα νοτιοδυτικώς Ναούσης, λαβούσα επαφήν μετά των κατεχόντων το ύψωμα Σαρίφη. Υπό της αεροπορίας προσεβλήθησαν συγκεντρώσεις και θέσεις των ανταρτών περί την Νάουσαν.

 Μαχητικόν αεροπλάνον βληθέν κατέπεσε και συνετρίβη επί του Βερμίου όρους. Η διάταξις την εσπέραν της 14^ης Ιανουαρίου ήτο η ακόλουθος: Το 591 Τάγμα εν επαφή προ των υψωμάτων Προδρόμου και Κουκούλι. Το απόσπασμα νοτίως Νέας Στράντσας. Οι Λόχοι των 515 και 519 Ταγμάτων από το ύψωμα Γάστρα μέχρι βορείως της αμαξιτής οδού. Το 556 Τάγμα επί του υψώματος Γκλόμπα και εγγύς της κορυφής Νταλαμάρι. Η Διλοχία του 553 Τάγματος νοτίως του υψώματος Σαρίφη εν επαφή. Η Διλοχία του 517 Τάγματος εις Μαρίναν-Λευκάδια. Λόχος του 511 Τάγματος και δύο Ουλαμοί Πεδινού Πυροβολικού εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν Ναούσης.

 Ο τρίτος Ουλαμός παρά το χωρίον Μαρίνα. Η ανταρτική Μεραρχία διαβλέπουσα ότι η παραμονή της εις Νάουσαν απέβαινε επισφαλής λόγω του δημιουργουμένου περί αυτήν κλοιού, εγκατέλειψε διαρκούσης της νυκτός της 14^ης Ιανουαρίου την πόλιν και τα πέριξ υψώματα συμπτυχθείσα, με γενικήν κατεύθυνσιν προς Μέγα Ρεύμα -Αγία Φωτεινήν – Άνω Γραμματικόν.

15^η Ιανουαρίου 1949

Διαπιστωθείσης την πρωίαν της 15^ης Ιανουαρίου της αποχωρήσεως των ανταρτών, προς καταδίωξιν και αποκοπήν του δρομολογίου συμπτύξεως αυτών εξετελέσθησαν αι ακόλουθοι κινήσεις:

Το 591 Τάγμα προωθήθη προς ύψωμα 481. Διλοχία εκ Λόχων των 515 και 519 Ταγμάτων αφιχθείσα εις Αγίαν Φωτεινήν εξέπεμψεν αναγνωρίσεις προς Μαύρες Πέτρες, οπόθεν εβλήθησαν αύται δραστικώς και συνεπτύχθησαν προς την Διλοχίαν έχουσαι δύο τραυματίας και έναν αγνοούμενον οπλίτας. Η 77^η Ταξιαρχία του Β΄ Σώματος Στρατού, αφιχθείσα τας απογευματινάς ώρας της 14^ης Ιανουαρίου εις Άγιον Παύλον, προώθησε το εν εκ των δύο Ταγμάτων βορείως της Μεταμορφώσεως.  Την πρωΐαν της  15^ης  Ιανουαρίου ανατρέψασα συμμμοριακάς αντιστάσεις ανατολικώς Μεταμορφώσεως, ήχθη εις την περιοχήν Ορλώφ –Τσίκλα – Μέγα Ρεύμα. Η διλοχία του 553 Τάγ/τος κινηθείσα δια Νταλαμάρι προς σιδηροδρομικόν σταθμόν Ναούσης ανεύρε εξ πτώματα και νωπόν ομαδικόν τάφον ανταρτών.

Μαχητικά αεροπλάνα προσέβαλον καθ’ όλην την ημέραν δια βομβών, πολυβόλων και ρουκετών τους συμπτυσσομένους αντάρτας. Η διάταξις την εσπέραν της 15^ης Ιανουαρίου είχεν ως εξής: Η Διοίκησις της 77^ης Ταξιαρχίας εις Άγιον Παύλον με τα Τάγματά της επί του υψώματος Τσίκλας και περί το χωρίον Μέγα Ρεύμα. Το 591 Τάγμα εις Γιαννακοχώρι με Διλοχίαν επί του υψώματος 481. Η Διλοχία 515 και 519 Ταγμάτων βορειοδυτικώς Αγίας Φωτεινής. Ουλαμός Πεδινού Πυροβολικού εις Μαρίναν. Αι λοιπαί μονάδες ανεχώρησαν δια τας έδρας των. Την  νύκτα  της  15^ης  Ιανουαρίου  απωλέσθη  επαφή μετά των ανταρτών, οίτινες διέρρευσαν προς νοτιοδυσμάς.

Ο όγκος των ενετοπίσθη την επομένην πρωίαν υπό αεροπορικών αναγνωρίσεων ένδεκα χιλιόμετρα νοτιοδυτικώς του χωρίου Άνω Γραμματικόν, περί το χωρίον Μεσόβουνον της περιοχής του Β΄ Σώματος Στρατού, ένθα προσεβλήθη υπό μαχητικών αεροπλάνων. Κατόπιν των από αέρος πληροφοριών διετάχθη η προς την κατεύθυνσιν των ανταρτών αναστροφή της 77^ης Ταξιαρχίας, επανερχομένης υπό την Διοίκησιν του Β΄ Σώματος Στρατού. Το 591 Τάγμα μετά εξερεύνησιν του περί το χωρίον Μέγα Ρεύμα χώρου εις ον ανεύρε εξ πτώματα ανταρτών, ήχθη εις Αγίαν Φωτεινήν. Συνεχίσαν τας επομένας ημέρας τας εξερευνήσεις, μετεκινήθη την 22αν Ιανουαρίου εις Σκύδραν-Γιαννιτσά, οπόθεν ανεχώρησε την 26^ην του ιδίου επανελθόν εις το Β΄ Σώμα Στρατού. Αι απώλειαι του Στρατού κατά τους διεξαχθέντας αγώνας εντός και εκτός της πόλεως ανήλθαν εις 5 νεκρούς, 14 τραυματίας και 6 αγνοουμένους αξιωματικούς, 32 νεκρούς, 106 τραυματίας και 199 αγνοουμένους οπλίτας …»

ΓΕΣ/ΔΙΣ: ΑΡΧΕΙΑ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Τόμος 12^ος , έγγραφο 6, σελ. 91-92 και έγγραφο 8, σελ. 97. Αθήνα 1998

Σύμφωνα με την προμνημονευόμενη έκθεση των Δημήτρη Βλαντά και Νίκου Θεοχαρόπουλου (Σκοτίδας), οι κυβερνητικές δυνάμεις οι οποίες απεστάλησαν ως ενισχύσεις στη μάχη της Νάουσας ήταν οι κατωτέρω:

«Ο εχθρός κίνησε για ενίσχυση της φρουράς του στη Νάουσα τις παρακάτω δυνάμεις: Διλοχία του 556 Τάγματος Πεζικού της 26^ης Ταξιαρχίας από Σκύδρα προς Γάστρα – Νάουσα δύναμης 250. Προς την ίδια κατεύθυνση δύο Λόχους φανατικών ΜΑΥδων δύναμης 200. Από Βέροιαν προς Χονδροσούβλα – Παλαμάρι (σημείωση δική μου: Νταλαμάρι, το ορθόν) – Νάουσα έφερε Διλοχία του 516 Τάγματος Πεζικού της 32ας Ταξιαρχίας, δύναμης 250. Το 517 Τάγμα Πεζικού της  33^ης Ταξιαρχίας  δύναμης  500. Το  591  Τάγμα Πεζικού της 73ης Ταξιαρχίας δύναμης 550.

 Από Κοζάνη μέσω Γραμματικού Βερμίου έφεραν τα 597 και 612 Τάγματα Πεζικού της 77^ης Ταξιαρχίας δύναμης περίπου 1.000. Διλοχία του 514 Τάγματος Πεζικού της 32ας Ταξιαρχίας που μένει μόνιμα στην Κουτσούφλιανη – Ντορντόπολη και που είχε δύναμη 250. Την άλλη Διλοχία του 514 Τάγματος Πεζικού από Μουχαρέμ Χάνι πλην δύο Διμοιριών, που είχε δύναμη 190. Σύνολο δυνάμεων που κίνησε ο εχθρός για ενίσχυση της φρουράς του στη Νάουσα 3.190. Συνεπώς αντιμετωπίσαμε μέσα και έξω από τη Νάουσα  σύνολο εχθρικών δυνάμεων 4.310, αλυσοφόρα τάνκς 7 και 5 απ’ έξω, 21 κάριερς, μια Πεδινή Πυροβολαρχία από την κατεύθυνση της Βέροιας, ένα πεδινό Ουλαμό από την κατεύθυνση Σκύδρας. Ένα σμήνος αεροπλάνων βρίσκονταν  πάντα  πάνω  από  το πεδίο  της μάχης. Τι αντιπαρατάξαμε εμείς στον εχθρό; Τρεις Ταξιαρχίες Πεζικού συνολικής δύναμης 2.029. Τρεις Λόχοι σαμποτέρ με δύναμη 170. Μισό Ουλαμό Ορειβατικού Πυροβολικού με δύναμη 25. Ένα Λόχο Βερμίου με δύναμη 55. Οι σχηματισμοί της Χ μεραρχίας με δύναμη 92. Σύνολο δικών μας δυνάμεων 2.438 … »

(Περιοδικό ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ. Τεύχος υπ’ αριθ. 3. Μάρτιος 1949)

Αγγλικά πολεμικά αεροπλάνα τύπου Spitfire (Σπιτφάϊρ) που χρησιμοποιήθηκαν από την Ελληνική αεροπορία κατά του Δ.Σ.Ε

Από τον Ιανουάριο του 1947 και εντεύθεν παραλήφθηκαν από την Ελληνική Βασιλική Αεροπορία βελτιωμένα Αγγλικά αεροπλάνα Spitfire (Σπίτφαϊρ) Mk IX. Τα νέα αυτά αεροπλάνα αποτέλεσαν τον κύριο τύπο αεροπορικής υποστήριξης την περίοδο 1947-1949, που εκτελούσε αποστολές εδάφους κατά θέσεων του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας με ρουκέτες, εκρηκτικές βόμβες και βόμβες Nαπάλμ. Σημειωτέον ότι η χρήση των βομβών Ναπάλμ κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου είναι η πρώτη που σημειώνεται στην μεταπολεμική παγκόσμια ιστορία στα πλαίσια σύρραξης περιορισμένης έκτασης. (https://gr.dreamstime.com/photos-images/spitfire.html)

 Προξενεί εντύπωση η αριθμητική διαφορά που υπήρχε μεταξύ του συνόλου των κυβερνητικών δυνάμεων που έλαβαν μέρος στη μάχη της Νάουσας (μέσα και έξω από αυτήν) και αυτών του Δ.Σ.Ε., η οποία ανέρχονταν σε (4.310-2438)= 1.872 άνδρες. Εντύπωση προξενεί και η ισχυρή υπεροπλία των κυβερνητικών δυνάμεων. Το βαρύτερο όπλο που χρησιμοποίησαν οι αντάρτες στη μάχη της Νάουσας ήταν 1 ορειβατικό πυροβόλο των 75 χιλιοστών. Έναντι αυτών τα κυβερνητικά στρατεύματα παρέταξαν πληθώρα πεδινών πυροβόλων των 105 χιλιοστών και επί πλέον, αεροπλάνα, άρματα μάχης κτλ.

 Μπροστά σε μια τέτοια τρομακτική δύναμη πυρός και αριθμητική υπεροχή σε άνδρες, οι δυνάμεις του Δ.Σ.Ε. έπρεπε κανονικά να υποκύψουν ευθύς εξ αρχής. Ωστόσο, όχι μόνο δεν υπέκυψαν, όχι μόνο υλοποίησαν στο ακέραιο τους επιχειρησιακούς στόχους τους οποίους έθεσαν, αλλά πραγματοποίησαν  και έναν άριστο υποχωρητικό ελιγμό ανάμεσα από εχθρικές περιοχές με ολίγες απώλειες. Ποια όμως ήταν τα τρία άλματα με τα οποία υλοποιήθηκε αυτός; Το πρώτο άλμα πραγματοποιήθηκε με τη διαδρομή που ακολούθησαν οι δυνάμεις του Δ.Σ.Ε. από Νάουσα – Μέγα Ρεύμα – Γκαβράν Κάμεν (Πέτρα Κοράκων) Βερμίου. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής, η Διοίκηση της 103^ης Ταξιαρχίας παρέλειψε να παραλάβει 30 περίπου τραυματίες αντάρτες από το χώρο επίδεσής τους κάπου μεταξύ των τοποθεσιών Κιρατζίβα Νίβα (χωράφι των αγωγιατών) και Ίσβορος, δυτικά και σε μικρή απόσταση από το χωριό Γιαννακοχώρι.

Κατά μαρτυρία, μετά τον Εμφύλιο, προς τον γράφοντα του Γρηγορίου Λιόλιου, Διοικητή του Λόχου Βερμίου του Δ.Σ.Ε, δόθηκε εντολή σ’ αυτόν να σπεύσει με τμήμα του Λόχου του και να μεταφέρει πάση θυσία τους τραυματίες στο νοσοκομείο του Καϊμάκτσαλαν. Ο Λιόλιος βρήκε τους τραυματίες αντάρτες του Δ.Σ.Ε στο χώρο επίδεσής τους και μέσω Αγίας Φωτεινής, Μεσημερίου και Βρυτών τους μετέφερε στο Νησί. Εκεί τους περίμεναν τραυματιοφορείς του Δ.Σ.Ε οι οποίοι τους μετέφεραν με βάρκες στην ξηρά και από εκεί στο Καϊμάκτσαλαν. Ο Βλαντάς στο ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ του αλλιώς περιγράφει τη διάσωση των τραυματιών. Στα υψώματα του Γκαβράν Κάμεν οι δυνάμεις του Δ.Σ.Ε ήλθαν σε σύγκρουση με κυβερνητικές δυνάμεις τις οποίες ανάγκασαν να υποχωρήσουν. Το δεύτερο άλμα πραγματοποιήθηκε με τη διαδρομή από χαράδρα Γκαβράν Κάμεν – νοτίως Επάνω Γραμματικού – Διάσελο δυτικά Μπατανιών – κάμπος Κατράνιτσας (Πύργοι) – Μεσόβουνο.

Σημειώνω ότι, πριν ακόμα αρχίσει το δεύτερο άλμα από τη χαράδρα Γκαβράν Κάμεν, μια Διμοιρία του Λόχου Βερμίου του Γρηγορίου Λιόλιου διατάχτηκε να προβεί σε παραπλανητικές κρούσεις στο Μουχαρέμ Χάνι. Επειδή οι παραπλανητικές αυτές κρούσεις ήταν ισχυρές και συνεχείς, οι κυβερνητικές δυνάμεις σχημάτισαν τη γνώμη ότι η Διμοιρία ήταν εμπροσθοφυλακή της μεγάλης φάλαγγας του Δ.Σ.Ε, η οποία κατέβαλλε προσπάθεια να εντοπίσει αδύνατο σημείο, με σκοπό να πραγματοποιήσει  στη συνέχεια επίθεση για να περάσει στο Καϊμάκτσαλαν.

Κατόπιν τούτου, ισχυρές κυβερνητικές δυνάμεις Πεζικού, Πυροβολικού, αρμάτων μάχης και αεροπορίας, προωθήθηκαν προς το Μουχαρέμ Χάνι και τάχθηκαν σε κατάλληλες θέσεις, αναμένοντας τη διέλευση της μεγάλης φάλαγγας του Δ.Σ.Ε. Επομένως, επαληθεύτηκε πλήρως η άποψη του Λιόλιου που είχε αναπτύξει στη σύσκεψη της Διοίκησης της επιχείρησης κατά της Νάουσας στο Αλγέρ Τσιφλίκι, ότι οι κυβερνητικές δυνάμεις θα συγκεντρώνονταν οπωσδήποτε στο Μουχαρέμ Χάνι, για να πλήξουν τη φάλαγγα του Δ.Σ.Ε.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής της δύναμης του Δ.Σ.Ε στο χωριό Μεσόβουνο, εκτός από τους άνδρες της φάλαγγας, μέσα στα σπίτια του χωριού, καλύφτηκαν και 600 περίπου νεοεπιστρατευθέντες, 300 αιχμάλωτοι, 150 τραυματίες, οι βοηθητικοί σχηματισμοί και 600 περίπου μεταγωγικά. Χαρακτηριστικό της επιτυχημένης κάλυψης είναι ότι τα διερχόμενα από τον εναέριο χώρο του Μεσόβουνου μαχητικά και αναγνωριστικά αεροπλάνα με κατεύθυνση προς Μουχαρέμ Χάνι δεν αντελήφθησαν τίποτα. Κάποια άρματα μάχης που εμφανίστηκαν έξω από το χωριό δέχτηκαν βλήματα από τα αντιαρματικά του Δ.Σ.Ε. Ένα άρμα καταστράφηκε ολοσχερώς.

Το τρίτο άλμα έγινε με τη διαδρομή που ακολούθησε η φάλαγγα του Δ.Σ.Ε από το ακατοίκητο Μεσόβουνο – κάμπος Πτολεμαΐδας – Επάνω Υδρούσα – Τριανταφυλλιά – Διάσελο Κούλας. Πριν αρχίσει το τρίτο άλμα, εστάλη ραδιογραφικό σήμα στο Γενικό Αρχηγείο του Δ.Σ.Ε να αποστείλει τμήμα από το Βίτσι για να προσφέρει τη βοήθειά του κατά τη διέλευση της γέφυρας Μπράμορ. Κατά τη διάρκεια του τρίτου άλματος, η πορεία από τον κάμπο της Πτολεμαΐδας πραγματοποιήθηκε σχεδόν ανενόχλητα. Όμως, το γεγονός ότι η εκκίνηση της φάλαγγας από το  Μεσόβουνο έγινε με καθυστέρηση τριών περίπου ωρών, είχε σαν συνέπεια με το πρώτο φως της  ημέρας  η  ουρά  της  φάλαγγας  να βρεθεί εκτεθειμένη στην άκρη του κάμπου και να είναι ορατή.

Έτσι, ήταν εύκολος στόχος, κυρίως για τα αεροπλάνα. Ώσπου να καλυφθεί η ουρά της φάλαγγας και να παύσει να είναι ορατή, τα μαχητικά αεροπλάνα με βόμβες, ρουκέτες και πολυβολισμούς προξένησαν αρκετές απώλειες σ’ αυτήν. Με τη βοήθεια δύο Ταγμάτων της 108^ης Ταξιαρχίας με επικεφαλής τον Παναγιώτη Ζάρα, η φάλαγγα του Δ.Σ.Ε κατόρθωσε να περάσει τη γέφυρα Μπράμορ. Έτσι, ο υποχωρητικός ελιγμός της στέφτηκε με απόλυτη επιτυχία. Στις μάχες κατά την πορεία από το Βέρμιο προς το Βίτσι, οι απώλειες των δυνάμεων του Δ.Σ.Ε ήταν 49 νεκροί  111 τραυματίες, 33 αγνοούμενοι και 8 λιποτάκτες, σύνολο 201. Οι απώλειες των δυνάμεων του εχθρού ανήλθαν σε 160 νεκρούς και 280 τραυματίες.

(Δημήτρης Βλαντάς: ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ (1947-1949). Σελ. 273-283. Αθήνα 2007).

Για τη συμβολή του στον αριστοτεχνικό υποχωρητικό ελιγμό του Δ.Σ.Ε από τη Νάουσα, η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση με διάταγμά της προήγαγε τον Γρηγόριο Λιόλιο από Λοχαγό σε Ταγματάρχη. Για τη μάχη της Νάουσας θα καταθέσω και τις δικές μου αναμνήσεις, οι οποίες αφορούν σε μερικές από τις επί μέρους φάσεις της, όπως εγώ τις έζησα.

Από το πρωί της 11^ης Ιανουαρίου 1949 γνώριζα από ασφαλή πηγή ότι οι δυνάμεις του Δ.Σ.Ε επρόκειτο να επιτεθούν κατά της Νάουσας τη νύχτα της ίδια ημέρας. Ποια ήταν αυτή η «ασφαλής πηγή;» Ήταν ο γείτονάς μου, παιδικός μου φίλος και συμμαθητής μου στο Οκτατάξιο Γυμνάσιο Νάουσας Νίκος Ψαρογιάννης. Το πρωί που πήγα στο Γυμνάσιο, με πήρε ιδιαιτέρως και με κατέστησε ενήμερο για την επίθεση την οποία επρόκειτο να πραγματοποιήσουν οι αντάρτες. Και όχι μόνο αυτό.

Μου αποκάλυψε ότι στις Πρέσπες, περιοχή της Ελεύθερης Ελλάδας, είχε δημιουργηθεί Σχολή Πυροβολικού και ότι η ηγεσία του Δ.Σ.Ε αναζητούσε αποφοίτους ή τελειοφοίτους Γυμνασίου για να φοιτήσουν σ’ αυτήν και να στελεχώσουν τις μονάδες του Πυροβολικού του.

«Εγώ -μου είπε- αποφάσισα να φοιτήσω σ’ αυτή τη Σχολή και θα ακολουθήσω τους αντάρτες όταν θα φύγουν από την πόλη. Ήθελα να σε ρωτήσω όμως μήπως θέλεις να έλθεις κι εσύ. Μη βιάζεσαι να μου απαντήσεις. Πριν φύγω, θα περάσω από το σπίτι σου για να μου πεις τι απόφαση πήρες».

Ο μεγάλος αδελφός του Νίκου, ο Γιάννης Ψαρογιάννης, ήταν παλιός ΕΛΑΣίτης κι από τα δυναμικότερα στελέχη του Δ.Σ.Ε, επικηρυγμένος από το 1946 από την Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας Νομού (Ε.Δ.Α.Ν) Βεροίας με 5.000.000 δρχ. για τον φόνο του και 3.000.000 δρχ. για την αποτελεσματική κατάδοσή του. Συμμετείχε με το τμήμα του κατά την επίθεση της 18^ης Ταξιαρχίας του Δ.Σ.Ε κατά της Νάουσας την νύχτα της 21^ης προς 22^α Δεκεμβρίου 1948 και κατά την διάρκεια των μαχών τραυματίστηκε. Γι’ αυτό τον λόγο, δεν συμμετείχε στην επίθεση του Δ.Σ.Ε την 11^η Ιανουαρίου 1949 κατά της ίδιας πόλης.

Οι γονείς του Νίκου, οι δύο αδελφές του και ο αδελφός του Τάσης βρίσκονταν στην εξορία ή στις φυλακές. Ο μικρότερος αδελφός του, ο Περικλής, ακολούθησε τους αντάρτες κατά την αποχώρησή τους. Ο Νίκος, όπως μου είχε πει, ακολούθησε πράγματι τη φάλαγγα του Δ.Σ.Ε κατά τον υποχωρητικό ελιγμό της από τη Νάουσα, ωστόσο, για άγνωστο λόγο, δεν πέρασε από το σπίτι μου να με ρωτήσει ποια απόφαση πήρα για τη Σχολή Πυροβολικού του Δ.Σ.Ε. Στάθηκε άτυχος όμως, γιατί, κατά την πορεία προς το Βίτσι των δυνάμεων του Δ.Σ.Ε που είχαν επιτεθεί στη Νάουσα, βρίσκονταν στην ουρά της φάλαγγας, η οποία δεν πρόλαβε να μπει σε δασωμένη περιοχή για να καλυφθεί κι όταν έφεξε η ημέρα ήταν εκτεθειμένη στα πυρά των αεροπλάνων. Μια σφαίρα από πολυβόλο αεροπλάνου έπληξε τον Νίκο και του έκοψε το νήμα της ζωής. Ήταν 18 χρονών τότε, ένα χρόνο μεγαλύτερος από εμένα. Έχω την αίσθηση ότι ήταν οργανωμένος στο Κ.Κ.Ε και, ενδεχομένως, μέλος του μυστικού ένοπλου πυρήνα της Νάουσας. Γι’ αυτό ήταν ενήμερος για την επίθεση των ανταρτών κατά της πόλης και για την   λειτουργία της Σχολής Πυροβολικού του Δ.Σ.Ε στις Πρέσπες.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το άρθρο αυτό, με μερικές προσθήκες, είναι απόσπασμα από το βιβλίο μου «Η ΝΑΟΥΣΑ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ». ΝΑΟΥΣΑ 2008.

————————

*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

*Στέργιος Αποστόλου – Βιογραφικά στοιχεία -Εργογραφία (κάνετε κλικ)

————————

Σημείωση Φαρέτρας: Όλα τα κείμενα του Στέργιου Αποστόλου μπορείτε να τα διαβάσετε ΕΔΩ

————————

ΥΠΟΜΝΗΜΑ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

— Θεοχαρίδης Δημήτριος «ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΩ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ». Θεσσαλονίκη 1983

— Δημήτρης Βλαντάς: «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ (1947 – 1949», σελ. 273, Αθήνα 2007

— ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 350. Αθήνα 1987

— ΓΕΣ/ΔΙΣ: ΑΡΧΕΙΑ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Τόμος 12^ος , έγγραφο 6, σελ. 91-92 και έγγραφο 8, σελ. 97. Αθήνα 1998

— Περιοδικό ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ. Τεύχος υπ’ αριθ. 3. Μάρτιος 1949

— (Δημήτρης Βλαντάς: ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ (1947-1949). Σελ. 273-283. Αθήνα 2007

— Νίκος Ζαχαριάδης: Άρθρο με τίτλο «Το στιλέτο του Τίτο χτυπά πισώπλατα τη λαϊκοδημοκρατική Ελλάδα». Περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός», αριθ. τεύχους 8, Αύγουστος  1949