Πολιτισμός

Πώς το Άουσβιτς ενέπνευσε ένα από τα ωραιότερα τραγούδια του Λέοναρντ Κοέν

Faretra.info

27/01/2022, 20:55

……………

Ένα τραγούδι για την αγάπη, αλλά και ένα τραγούδι για την απόλυτη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Πώς ο Λέοναρντ Κοέν εμπνεύστηκε το «Dance me to the end of love» από το Ολοκαύτωμα.

Ξεκινώντας οι πρώτες νότες του τραγουδιού «Dance me to the end of love» μια ζεστή αίσθηση πλημμυρίζει το σώμα και την ψυχή. Σχεδόν αυτομάτως δημιουργείται η επιθυμία να συναντήσεις και να αγκαλιάσεις τον άνθρωπο που αγαπάς και να χορέψεις μαζί του ως το τέλος. Ωστόσο, η πραγματική ιστορία πίσω από το τραγούδι του Λέοναρντ Κοέν είναι πολύ πιο σκοτεινή, καθόλου ρομαντική αλλά κρατά έναν κοινό παρανομαστή: το τέλος.

Τα τραγούδια του θανάτου

Ο Λέοναρντ Κοέν έγραψε το τραγούδι «Dance me to the end of love» το 1984. Επηρεασμένος από την Ελλάδα και την Ύδρα που τόσο αγαπούσε, το τραγούδι ακολουθεί ελεύθερα το ρυθμό ενός χασάπικου, ωστόσο οι στίχοι μιλάνε για τον χορό μιας αγάπης που φτάνει ως το τέλος.

Το τραγούδι αμέσως αγαπήθηκε από το κοινό και θεωρήθηκε ως ένα τραγούδι για τον παντοτινό έρωτα και την αγάπη που φτάνει ως το τέλος. Ωστόσο, έντεκα χρόνια μετά την κυκλοφορία του ο Κοέν σε μια ραδιοφωνική του συνέντευξη αποκάλυψε την ζοφερή αλήθεια που κρυβόταν πίσω από αυτό. Όπως είπε εμπνεύστηκε το τραγούδι από το Ολοκαύτωμα των Εβραίων και από την συνήθεια των Γερμανών Ναζί να βάζουν κρατούμενους να παίζουν μουσική, ενώ οι υπόλοιποι οδηγούνταν στα κρεματόρια των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Ο Κοέν είχε μελετήσει σε βάθος την ιστορία του Ολοκαυτώματος, ωστόσο αυτό που τον συγκλόνισε περισσότερο ήταν η ιστορία των μουσικών. Οι Ναζί στα κολαστήρια του Άουσβιτς, του Νταχάου κι άλλων στρατοπέδων συγκέντρωσης προσπαθώντας να κρατήσουν ήρεμους τους μελλοθάνατους που οδηγούνταν στα κρεματόρια συνέλαβαν την ιδέα να συνοδεύουν την τελευταία τους διαδρομή με μουσική. Έτσι, διέταζαν μουσικούς Εβραίους που ήταν επίσης κρατούμενοι να παίζουν μουσική με τα όργανά τους. Οι ίδιοι οι μουσικοί ήταν οι επόμενοι που θα ακολουθούσαν στα κρεματόρια.

Μιλώντας το 1995 σε μια ραδιοφωνική εκπομπή ο Κοέν είχε πει: «Είναι περίεργο πώς ξεκινούν τα τραγούδια γιατί η προέλευση αυτού του τραγουδιού, κάθε τραγουδιού, έρχεται από ένα σπόρο που κάποιος ή ο κόσμος σου δίνει και γι’ αυτό η διαδικασία δημιουργίας του είναι τόσο μυστηριώδης. Αλλα το συγκεκριμένο τραγούδι προήλθε από το γεγονός ότι άκουσα ή διάβασα ή γνώριζα ότι σε ορισμένα στρατόπεδα θανάτου δίπλα στα κρεματόρια τοποθετούσαν ένα κουαρτέτο εγχόρδων και ανάγκαζαν τους μουσικούς να παίζουν μουσική, ενώ εξελισσόταν αυτή η φρικη. Η μοίρα αυτών των ανθρώπων – των μουσικών- ήταν επίσης αυτή η φρίκη. Έπρεπε να παίζουν κλασική μουσική, ενώ οι συγκρατούμενοί τους δολοφονούνταν και καίγονταν.

Γι’ αυτό ο στίχος ‘’Dance me to your beauty with a burning violin/ Χόρεψε μαζί μου στην ομορφιά σου με ένα φλεγόμενο βιολί’’ σημαίνει ότι η ομορφιά είναι η ολοκλήρωση της ζωής, το τέλος της ύπαρξης και το παθιασμένο στοιχείο της ολοκλήρωσης. Αλλά είναι ταυτόχρονα οι ίδιες λέξεις που θα χρησιμοποιούσαμε για να παραδοθούμε στον αγαπημένο μας. Δεν είναι τόσο σημαντικό να ξέρουν όλοι την προέλευση αυτού του τραγουδιού, επειδή αν τα λόγια έρχονται από αυτήν την παθιασμένη πηγή μπορούν να αγκαλιάσουν κάθε παθιασμένη δραστηριότητα».

Ο Έλληνας βιολιστής του Άουσβιτς

Ένα από τα «φλεγόμενα βιολιά» που έπαιζαν την ώρα που οι Εβραίοι οδηγούνταν στον θάνατο ήταν αυτό του Έλληνα Εβραίου Ιάκωβου Στρούμσα. Ο Στρούμσα ήταν ο αρχιβιολιστής μιας ορχήστρας εγχόρδων στο Άουσβιτς, όπου βρισκόταν κρατούμενος και είχε αναλάβει το «ειδικό καθήκον» να «ντύνει» με κλασική μουσική και στρατιωτικά εμβατήρια την πορεία των συγκρατούμενών του προς το θάνατο.

Ο Στρούμσα (ΦΩΤΟ) κατάφερε να επιβιώσει καθώς χάρη στην δεξιοτεχνία του κέρδιζε μια παράταση ζωής, ενώ η μουσική του προσέφερε στον ίδιο ένα στήριγμα μέσα στον παραλογισμό. Όπως έγραψε ο ίδιος αργότερα στο βιβλίο του «Διάλεξα την ζωή…. Από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς» (εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1997) επέζησε παίζοντας βιολί υπό την απειλή του όπλου. Από την επίδοσή του εξαρτιόταν και η παράταση της ζωής του.

Ο γεννημένος το 1913 στη Θεσσαλονίκη Στρούμσα πριν τον πόλεμο είχε ταξιδέψει ως της Γαλλία για να σπουδάσει στην Σχολή Μηχανικών της Μασσαλίας ενώ εξασκούνταν συνεχώς στο αγαπημένο του βιολί. Κατά την επίθεση των Ιταλών, ο Στρούμσα πολέμησε γενναία στο αλβανικό μέτωπο και όταν ξεκίνησε η γερμανική κατοχή όλοι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήξεραν τι τους περίμενε. Ο ίδιος περιγράφει στο βιβλίο του:

«Όλοι με τον θάνατο στην καρδιά, άρχισαν να ετοιμάζονται για το ταξίδι στην Κρακοβία. Έδωσαν στον καθένα μια επιταγή εξακοσίων ζλότι (σημ. το πολωνικό νόμισμα), υπογεγραμμένη από την Γκεστάπο. Η φάρσα συνεχιζόταν, λοιπόν, μέχρι την τελευταία στιγμή… Η οικογένεια μου κι εγώ φύγαμε με την 16η αποστολή (29 Απριλίου 1943), που την αποτελούσαν 2.500 άτομα. Από αυτό το σύνολο, 568 άνδρες και 247 γυναίκες έλαβαν αριθμό μητρώου, δηλαδή 815 άτομα συνολικά. Οι υπόλοιποι, δηλαδή 1685 άτομα, εξαφανίστηκαν αμέσως κατά την άφιξη τους, στους θαλάμους αερίων και στα κρεματόρια».

Στις 8 Μαΐου 1943 έφτασε το Άουσβιτς – Μπίρκεναου και στο αριστερό του χέρι απέκτησε τατουάζ με τον αριθμό 121.097, ενώ αμέσως χωρίστηκε με την οικογένειά του και την οχτώ μηνών έγκυο σύζυγό του, Νόρα.

Ο ίδιος ο Στρούμσα χάρη στις γνώσεις του στο βιολί εντάχθηκε στην ορχήστρα των μουσικών που έπαιζαν καταναγκαστικά κλασικά μουσικά έργα την ώρα που οδηγούσαν τους αιχμαλώτους στους θαλάμους αερίων και στα κρεματόρια. Ο Στρούμσα έγινε το πρώτο βιολί της ορχήστρας. Όπως περιγράφει ο ίδιος, ο αρχηγός του μπλοκ-πρώην κατάδικος στην Γερμανία- πρώτα τον δοκίμασε να δει πώς παίζει. «Άκου, το παίξιμό σου είναι πολύ καλό. Ξέρω τι σου λέω, γιατί είμαι πιανίστας. Εκτός αυτού είσαι μηχανικός και μιλάς καλά Γερμανικά. Ελπίζω ότι δεν θα πεθάνεις εδώ μέσα», του είπε.

«Έτσι για ένα ολόκληρο μήνα, εκτέλεσα τα χρέη του πρώτου σόλο-βιολιού στην ορχήστρα του Μπιρκενάου…». Η δουλειά της ορχήστρας ήταν κάθε μέρα να παίζει για ώρες την ώρα που οι όμηροι –αιχμάλωτοι οδηγούνταν στα κρεματόρια. «Μόλις ακουγόταν ένα σφύριγμα, η ορχήστρα υπό την διεύθυνση του μαέστρου, άρχισε να παίζει, ενώ η παράταξη των αιχμαλώτων άρχιζε. Ακουγόταν μια φωνή: “Mutzenab”, και κάθε φάλαγγα που την αποτελούσαν εκατό σκλάβοι χαιρετούσε βγάζοντας τον σκούφο… Αυτό μπορούσε να κρατήσει μέχρι και δύο ώρες ή και περισσότερο, μέσα στο κρύο και την βροχή…. Και δεν σταματούσε παρά μόνο όταν δινόταν η σχετική διαταγή, όταν δηλαδή οι όμηροι, μετρημένοι με απόλυτη ακρίβεια, είχαν βγει όλοι από το στρατόπεδο».

Μετά από ένα μήνα άρχισε να εκτελεί χρέη μηχανικού σε εργοστάσιο που κατασκεύαζε χειροβομβίδες και κατάφερε να σωθεί από την κτηνωδία δύο χρόνια αργότερα.

Ωστόσο, ο Ζακ Στρούμσα έχασε στα κρεματόρια όλη την οικογένεια του, τους συγγενείς του και τους φίλους του. «Σκότωσαν την γυναίκα μου, έγκυο στον όγδοο μήνα, η μητέρα της, ο πατέρας της, η μητέρα μου, ο πατέρα μου, δολοφονήθηκαν με γκάζι μόλις φτάσαμε και έπειτα τους κάψανε στους φούρνους…». Ο αδερφός του Γκιγιώμ αρρώστησε και πέθανε στο Μπιρκενάου, την αδερφή του Μπέλλα κατάφερε να την δει μόνο μια φορά κατά την διάρκεια της κράτησής τους στο Άουσβιτς, η κατά δύο χρόνια μικρότερη αδερφή του Ζυλί έπαιζε και αυτή βιολί και έγινε βιολονίστρια στην ορχήστρα του Μπίρκεναου στο στρατόπεδο των γυναικών. Πέθανε μερικές μέρες μετά την απελευθέρωση από τύφο.

«Μετά την άφιξή μας στο στρατόπεδο και την εξαφάνιση της γυναίκας μου και των γονιών μου, η μουσική ήταν αυτή που με βοήθησε να μην βουλιάξω στην απελπισία. Γιατί ένας άνθρωπος απελπισμένος είναι ήδη ένας άνθρωπος νεκρός…», ανέφερε στο βιβλίο του «Διάλεξα την ζωή».

Ο Ιάκωβος Στρούμσα μετά το τέλος του πολέμου κατάφερε να επουλώσει όπως μπορούσε τις πληγές του και μπόρεσε να αγαπήσει ξανά. Παντρεύτηκε την Λώρα, μια Εβραία από την Αθήνα που επέζησε και εκείνη του ολοκαυτώματος. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 μετακόμισε με την οικογένειά του στο Ισραήλ και δεν σταμάτησε ποτέ να ταξιδεύει και να μιλάει για την φρίκη που έζησε στα στρατόπεδα θανάτου. «Ένας από τους λόγους που μας έδιναν δύναμη να κρατηθούμε ζωντανοί στο Άουσβιτς, ήταν για να μπορέσουμε να πούμε στον πολιτισμένο κόσμο τι ήταν το Άουσβιτς. Ο κόσμος δύσκολα θα μπορούσε να το πιστέψει, δεν θα μπορούσε να φανταστεί μια παρόμοια καταστροφή, τόσο συστηματική, τόσο άδικη».