Μηχανισμός Αντικυθήρων: Νέα ευρήματα –Ένα βήμα πιο κοντά στη λύση του οι επιστήμονες;

Νέες αποκαλύψεις για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων έρχονται μέσα από τα ευρήματα της ομάδας των μελετητών από το Univercity College του Λονδίνου, στην οποία συμμετέχουν και δύο Έλληνες επιστήμονες.

Οι πολύπλοκες συστοιχίες γραναζιών και η ακαταμάχητη σαγήνη που ασκεί το μυστηριώδες πολυσύνθετο αστρονομικό όργανο

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα και θεωρείται από πολλούς ως ο πρώτος γνωστός αναλογικός υπολογιστής στον κόσμο, καθώς είναι το πιο πολύπλοκο δείγμα μηχανικής που έχει βρεθεί από τον αρχαίο κόσμο.

Σύμφωνα με το πιο πρόσφατο άρθρο που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Scientific American», οι επιστήμονες φαίνεται πως πλησιάζουν όλο και περισσότερο στη λύση του γρίφου.

Συγκεκριμένα, κλίνουν προς τον Αρχιμήδη ως σχεδιαστή του πρώτου υπολογιστή στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Η εξαμελής ομάδα UCL Antikythera Research Team, στην οποία συμμετέχουν δύο Έλληνες επιστήμονες, η αρχαιομεταλλουργός Μυρτώ Γεωργακοπούλου και ο φυσικός Άρης Δακανάλης, με επικεφαλής τον μαθηματικό και κινηματογραφιστή Τόνι Φριθ, έχει καταφέρει να αναπαραστήσει το μεγαλύτερο τμήμα του εσωτερικού αυτής της πανάρχαιας μηχανής αστρονομικών υπολογισμών, η οποία χρονολογείται μεταξύ 4ου και 1ου π.Χ. αιώνα.

Αν όμως ευσταθεί ότι αυτός που εμπνεύστηκε και ουσιαστικά τον εφηύρε ήταν ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος, τότε το πιθανό διάστημα κατασκευής του Μηχανισμού περιορίζεται αρκετά, εφόσον ο Αρχιμήδης έζησε από το 287 έως το 212 π.Χ.

Φυσικά, είναι πολύ πιθανό ο Μηχανισμός να είναι μεταγενέστερο αντίγραφο και όχι το αρχιμήδειο πρωτότυπο. Στην αρχαιότητα τα μπρούντζινα αντικείμενα ανακυκλώνονταν, καθώς ο χαλκός ήταν το πλέον εύχρηστο μέταλλο. Ενδέχεται, λοιπόν, η αρχική εφεύρεση να μετατράπηκε σε οικιακά σκεύη, εξαρτήματα όπλων κ.λπ.

Το μυστηριώδες πολυσύνθετο αστρονομικό όργανο με τα 69 γρανάζια

Όπως φαίνεται από την γραφική αναπαράσταση, αξιοποιώντας τα τελευταία δεδομένα από την έρευνα της ομάδας του UCL, η καρδιά του Μηχανισμού των Αντικυθήρων συντίθεται από 69 γρανάζια, ποικίλου μεγέθους και διαφορετικών τύπων.

Μόνο τα 35 από αυτά διακρίνονται στο αυθεντικό αρχαιολογικό εύρημα μέσα από τις τρισδιάστατες ακτινοσκοπήσεις στις οποίες έχει υποβληθεί κατά καιρούς. Οι επιστήμονες χρειάστηκε να φανταστούν την ύπαρξη και τη λειτουργία των υπολοίπων 34 γραναζιών, καθώς από τον βυθό της θάλασσας κοντά στα Αντικύθηρα ανασύρθηκε μόνο το 1/3 του μηχανισμού.

Ακόμη κι αυτό όμως είναι κατακερματισμένο σε 82 διαφορετικά θραύσματα, γεγονός που καταδεικνύει πόσο δύσκολο είναι το εγχείρημα της ανάλυσης και της κατανόησης του πώς κατασκευάστηκε, πώς λειτουργούσε και ποιον σκοπό εξυπηρετούσε.

Οι επιστήμονες μπόρεσαν να συμπεράνουν μόνο τον αριθμό των δοντιών σε πολλά από τα γρανάζια. Παρά τις ελλείψεις, ο Βρετανός ιστορικός Derek J. de Solla Price είχε εντοπίσει έναν συρμό με γρανάζια – ένα σύνολο συνδεδεμένων γραναζιών – που υπολόγιζε τη μέση θέση της σελήνης σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη ημερομηνία χρησιμοποιώντας τη σχέση περιόδου των 254 αστρικών περιστροφών σε 19 χρόνια.

Όπως φαίνεται οι δύο όψεις του μηχανισμού μπορούσαν να παραγάγουν προβλέψεις, π.χ., για τις εκλείψεις της Σελήνης και του Ηλίου, την ημερομηνία διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων και γενικώς όλων των γεγονότων που, σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες, εξαρτιόνταν από τα αστέρια.

Ο Βρετανός καθηγητής Μαθηματικών Τόνι Φριθ τον περιεργάζεται για πάνω από 20 χρόνια και έχει συμβάλει προσωπικά στην αποκάλυψη ορισμένων από τα κρίσιμης σημασίας μυστικά του.

Το κλειδί στον προσδιορισμό της πραγματικής χρησιμότητάς του ήταν η πίσω όψη του, η οποία σήμερα θεωρείται πως έχει αποκρυπτογραφηθεί πλήρως. Περιελάμβανε δύο κύκλους ενδείξεων, αλλά και ένα εγχάρακτο «εγχειρίδιο χρήσης».

Τα νέα δεδομένα ήταν, ωστόσο, εκπληκτικά.

Η πρώτη σημαντική ανακάλυψη ήταν ότι ο μηχανισμός προέβλεπε εκλείψεις εκτός από τις κινήσεις των αστρονομικών σωμάτων. Αυτό το εύρημα συνδέθηκε με την επιγραφή που είχε βρει ο Rehm που ανέφερε τον κύκλο έκλειψης διάρκειας 223 μηνών.

Οι νέες ακτινογραφίες αποκάλυψαν ένα μεγάλο γρανάζι 223 δοντιών στο πίσω μέρος του μηχανισμού που στρέφει έναν δείκτη γύρω από ένα καντράν που βγαίνει σπειροειδώς προς τα έξω, κάνοντας τέσσερις στροφές συνολικά που χωρίζονται σε 223 τμήματα, δηλαδή 223 μήνες.

Ονομάστηκε από το συνηθισμένο όνομα του κύκλου των εκλείψεων της Βαβυλωνίας, το καντράν saros προβλέπει ποιοι μήνες θα περιλαμβάνουν εκλείψεις, μαζί με χαρακτηριστικά κάθε έκλειψης, όπως περιγράφονται από επιγραφές στον μηχανισμό. Το εύρημα αποκάλυψε ένα εντυπωσιακό νέο χαρακτηριστικό της συσκευής, αλλά άφησε ένα τεράστιο πρόβλημα: μια ομάδα τεσσάρων γραναζιών που βρισκόταν στην περιφέρεια του μεγάλου γραναζιού που φαινόταν να μην έχει καμία λειτουργία.

Μετά από μήνες επεξεργασίας των εργαλείων αυτών, βρέθηκε ότι η χρησιμότητα των γραναζιών αυτών ήταν για να υπολογίσουν τη μεταβλητή κίνηση του φεγγαριού. Με σύγχρονους όρους, το φεγγάρι έχει μεταβλητή κίνηση επειδή έχει ελλειπτική τροχιά: όταν είναι πιο μακριά από τη Γη, κινείται πιο αργά ενάντια στα αστέρια. όταν είναι πιο κοντά, κινείται πιο γρήγορα. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν γνώριζαν για τις ελλειπτικές τροχιές, αλλά εξήγησαν τη λεπτή κίνηση της σελήνης συνδυάζοντας δύο κυκλικές κινήσεις σε αυτό που ονομάζεται επικυκλική θεωρία.

Στην παρατήρηση αυτή βοήθησε αρκετά η προσέγγιση του πρώην επιμελητή μηχανολογίας στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου Μάικλ Ράιτ.

Στην προσπάθεια αποκρυπτογράφησης του μπροστινού μέρους της συσκευής, ήταν επιτακτική η αναγνώριση των πλανητικών κύκλων που είναι ενσωματωμένοι στον μηχανισμό, επειδή καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι συρμοί γραναζιών υπολόγιζαν τις πλανητικές θέσεις.

Πλέον οι επιστήμονες κατάλαβαν πώς η μπροστινή οθόνη ταίριαζε με την περιγραφή στο εγχειρίδιο χρήσης του πίσω εξωφύλλου, με τον ήλιο και τους πλανήτες να εμφανίζονται με χάντρες σε ομόκεντρους δακτυλίους. Το μπροστινό εξώφυλλο έδειχνε επίσης τη φάση, τη θέση και την ηλικία της σελήνης (ο αριθμός των ημερών από τη νέα σελήνη) και τον δείκτη για τα χρόνια και τις εποχές έκλειψης.

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, με τα γρανάζια ακριβείας του που φέρουν δόντια περίπου ένα χιλιοστό, είναι εντελώς διαφορετικός από οτιδήποτε άλλο από τον αρχαίο κόσμο.