“Δεύτερη επίθεση ανταρτών κατά της Νάουσας – Εκτοπίσεις Ναουσαίων Εαμικών αγωνιστών” / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ – ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ – ΕΚΤΟΠΙΣΕΙΣ ΝΑΟΥΣΑΙΩΝ ΕΑΜΙΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ

(Περίοδος αρχές Σεπτεμβρίου με τέλος 1946)

——————–

Κλείνοντας το έτος 1946, θεωρώ σκόπιμο να αναφερθώ και στα στοιχεία τα οποία περιέχονται στο υπόμνημα που υπέβαλε το Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (Δ.Σ.Ε.) τον Μάρτιο του έτους 1947 στην Εξεταστική Επιτροπή του Ο.Η.Ε. με τον τίτλο «Για τα αίτια που προκάλεσαν τον εμφύλιο πόλεμο και τη γνώμη μας για το σταμάτημά του».

Στο υπόμνημα αυτό περιέχονται στοιχεία για μερικές από τις χιλιάδες διώξεις, φυλακίσεις, βασανισμούς, εκτοπίσεις, δολοφονίες και άλλου είδους ωμότητες τις οποίες διέπραξε ο «μοναρχοφασισμός» σε πολλές περιοχές της χώρας κατά των ΕΑΜικών αγωνιστών, από τη Βάρκιζα μέχρι το τέλος τους έτους 1946.

————————————-

Στέργιος Αποστόλου*

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ: Συλλαμβάνεται τραυματίας Ναουσαίος αντάρτης των Ο.Κ.Α, περιλούεται με βενζίνη στις φυλακές της Βέροιας και καίεται ζωντανός – Περεταίρω ενδυνάμωση των Ο.Κ.Α Βερμίου – Δεύτερη επίθεση των Ο.Κ.Α κατά της Νάουσας την νύχτα της 1^ης με 2^α Οκτωβρίου 1946 – Κατάργηση των Ο.Κ.Α και δημιουργία την 28/10/1946 του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών (Γ.Α.Α), με περιφερειακά αρχηγεία συγκροτημάτων ανταρτών – Κατάργηση στη χώρα και των τελευταίων δημοκρατικών ελευθεριών – Άφιξη στη Νάουσα νέων στρατιωτικών δυνάμεων – Συγκρότηση των Μ.Α.Υ και Μ.Α.Δ για την υποβοήθηση του έργου των κυβερνητικών δυνάμεων – Φονεύεται μέσα στη Νάουσα από άνδρες της Χωροφυλακής ο επικηρυγμένος αντάρτης Βασίλειος Ντήμπαλας – Παρακρατικοί πυρπολούν σπίτια  στη Νάουσα – Εκτόπιση Ναουσαίων ΕΑΜικών αγωνιστών με απόφαση της Ε.Δ.Α.Ν (Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας Νομού Ημαθίας)- Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των κυβερνητικών δυνάμεων στο Βέρμιο κατά των ανταρτών – Νέες εκτοπίσεις Ναουσαίων ΕΑΜικών αγωνιστών – Αεροπλάνο της πολεμικής αεροπορίας καταρρίπτεται από αντάρτες στο Βέρμιο – Προσβάλλεται για δεύτερη φορά από αντάρτες το χωριό Φυτειά του Βερμίου – Από την 27^η Δεκεμβρίου 1946 οι ανταρτικές δυνάμεις όλης της χώρας μετονομάστηκαν σε «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας» (Δ.Σ.Ε.) -Παραιτείται ο δοτός Δήμαρχος Νάουσας Γρηγόριος Σιούγγαρης. Ονομαστικά στοιχεία από το υπόμνημα του Δ.Σ.Ε για τους Ναουσαίους ΕΑΜικούς αγωνιστές, οι οποίοι, μέχρι το τέλος του 1946, δολοφονήθηκαν, τραυματίστηκαν, βασανίστηκαν μέσα και έξω από τις φυλακές, καθώς και για ηλικιωμένους φυλακισμένους, γονείς Ναουσαίων ΕΑΜικών αγωνιστών.

Η επάνοδος του βασιλέως Γεωργίου Β΄ μετά το δημοψήφισμα της 1^ης Σεπτεμβρίου 1946, που, όπως είναι γνωστό, ήταν διακαής πόθος των Άγγλων, αναπτέρωσε, παράλληλα, και το ηθικό των βασιλοφρόνων όλου του ελλαδικού χώρου. Πολλαπλασιάστηκαν οι μεταπολεμικές ακροδεξιές συμμορίες που ήταν επανδρωμένες με Ταγματασφαλίτες, Χίτες και άλλους συνεργάτες των Γερμανών. Οι περισσότερες από αυτές, άλλαξαν πολιτικό προσανατολισμό και από γερμανόφιλες, τώρα αρέσκονταν να αυτοαποκαλούνται «Βασιλικά τάγματα θανάτου» ή «Φρουροί του Βασιλιά». Βρήκαν ευκαιρία, με την επίσημη πλέον ανοχή του κράτους, να λυμαίνονταν την ύπαιθρο τρομοκρατώντας τους απανταχού ανά την Ελλάδα ΕΑΜικούς αγωνιστές και τις οικογένειές τους. Μάλιστα, προέβαιναν σε συλλήψεις κατά το δοκούν και σκόπιμα κακοποιούσαν, φυλάκιζαν και βασάνιζαν μέλη των οικογενειών των ΕΑΜικών αγωνιστών που είχαν καταφύγει στις Ο.Κ.Α (Ομάδες καταδιωκόμενων Αγωνιστών) της περιοχής τους για να αποφύγουν τα δεινά των διώξεων. Οι συμμορίες αυτές υπόσχονταν την απόλυσή τους από τις φυλακές και την παύση των διώξεων, στην περίπτωση που αυτοί θα έπειθαν τους δικούς τους καταδιωκόμενους να εγκαταλείψουν οριστικά τις Ο.Κ.Α. και να επιστρέψουν στα σπίτια τους, διάγοντας στο εξής νομοταγή βίο.

Τέλη Σεπτεμβρίου 1946, ομάδα Ναουσαίων που ανήκαν στις Ο.Κ.Α Βερμίου κατέβηκε από το βουνό στη Νάουσα και κρύφτηκε σε σπίτια μιας παρόδου της οδού Αριστοτέλους η οποία σήμερα είναι γνωστή ως οδός Κ. Λεφούση. Ύστερα από καταδοτική ενέργεια, χωροφύλακες και Μαυροσκούφηδες του καπετάν Γιώργη κύκλωσαν τα σπίτια και έβαλαν φωτιά σ’ αυτά. Οι άνδρες των Ο.Κ.Α πέτυχαν να διαφύγουν, πλην ενός, του Νικολάου Πίνη, ο οποίος μαχόμενος εγκλωβίστηκε στο φλεγόμενο σπίτι του. Στην προσπάθειά του να βγει από το σπίτι και να διαφύγει τραυματίστηκε και συνελήφθη. Ο Πίνης δέθηκε από τους χωροφύλακες πίσω από ένα άρμα το οποίο τον περιέφερε στους δρόμους της πόλης. Ακολούθως, τραυματισμένος και χωρίς καμιά ιατρική φροντίδα μεταφέρθηκε στις φυλακές της Βέροιας.

Εκεί, στο προαύλιο των φυλακών, χωροφύλακες και παρακρατικοί τον περιέλουσαν με βενζίνη και τον έκαψαν ζωντανό. υπό τα όμματα δεκάδων φυλακισμένων, οι οποίοι από τα παράθυρα των κελιών τους, παρακολουθούσαν έντρομοι αυτή την σκηνή. Την 1^η Οκτωβρίου 1946, άλλη ομάδα των Ο.Κ.Α με επικεφαλής τον Ναουσαίο Αθανάσιο Νιόπα επιτέθηκαν κατά του χωριού Γιαννακοχώρι, βόρεια της Νάουσας, το οποίο ήταν οχυρωμένο. Ακινητοποίησαν με τα πυρά τους τους άνδρες της  κυβερνητικής φρουράς  και μπήκαν μέσα. Σκοπός  της  εν  λόγω επίθεσης ήταν η προμήθεια τροφίμων και άλλων αναγκαίων ειδών. Μετά την εκτέλεση της αποστολής τους κατέφυγαν στη βάση τους. Ήδη, συμπληρώθηκαν δύο μήνες από την αναγνωριστική επίθεση των Ο.Κ.Α Βερμίου κατά της Νάουσας την 30ή Ιουνίου με 1^η Ιουλίου 1946.

Στο διάστημα αυτό, λόγω της συνεχιζόμενης τρομοκρατίας και του δολοφονικού οργίου της Δεξιάς κατά του Ε.Α.Μ και του Κ.Κ.Ε, η αριθμητική δύναμη των Ο.Κ.Α Βερμίου αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό από καταδιωκόμενους αγωνιστές που κατέφυγαν σ’ αυτές. Συγχρόνως, μαζί με αυτούς κατέφθασαν στο Βέρμιο και πολλά στελέχη που είχαν εκπαιδευτεί για αρκετό διάστημα στο στρατόπεδο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας, τα οποία συνόδευαν τα πρώτα φορτία οπλισμού και λοιπού πολεμικού υλικού που διοχετεύονταν από τη χώρα αυτή στις Ο.Κ.Α. Για τον εξοπλισμό των νέων μαχητών χρειάστηκε να ανοιχτούν και οι τελευταίες κρυφές αποθήκες οπλισμού που υπήρχαν στη βραχώδη περιοχή της Κράστας και σε άλλα ορεινά σημεία του Βερμίου.

Τελικά, το σύνολο του οπλισμού και του πολεμικού υλικού που συγκεντρώθηκε ήταν αρκετό ώστε να εξοπλιστούν πλήρως οι πάντες. Οι μη γνωρίζοντες την χρήση των όπλων, μετά από κάποια εκγύμναση, γίνονταν μάχιμοι. Σημειώνω ότι ο οπλισμός και όλο το άλλο πολεμικό υλικό που είχε σταλεί από τη Γιουγκοσλαβία, εκτός από τυφέκια, αυτόματα, οπλοπολυβόλα, πολυβόλα, χειροβομβίδες, εκρηκτικό υλικό κτλ. περιλάμβανε ατομικούς και ομαδικούς όλμους. Πλην ελαχίστων περιπτώσεων, στην πλειοψηφία του ήταν γερμανικής προέλευσης και προέρχονταν από τα λάφυρα που είχαν πάρει οι Γιουγκοσλάβοι παρτιζάνοι από τους Γερμανούς κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.

Όταν διαπιστώθηκε ότι οι Ο.Κ.Α Βερμίου βρίσκονταν σε πλήρη πολεμική ετοιμότητα, η ηγεσία τους έκρινε ότι ήλθε η ώρα να πραγματοποιηθεί και μία δεύτερη επίθεση κατά της Νάουσας. Αυτή θα ήταν αιφνιδιαστική και κεραυνοβόλα και δεν θα είχε αναγνωριστικό χαρακτήρα όπως η πρώτη, αλλά καθαρά επιθετικό. Παράλληλα, θα αποτελούσε έναν γερό αντιπερισπασμό στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των κυβερνητικών δυνάμεων, που θα είχε σαν αποτέλεσμα την ανακούφιση των τμημάτων των Ο.Κ.Α, την τόνωση του ηθικού τους και την εδραίωση της πεποίθησης ότι κυριαρχούσαν στα ορεινά και σε μερικά σημεία της υπαίθρου. Με το ανηλεές σφυροκόπημα με πυκνά πυρά όλων των εστιών αντίστασης μέσα και γύρω από τη Νάουσα, οι Ο.Κ.Α Βερμίου στόχευαν στην πρόκληση όσο το δυνατόν περισσότερων απωλειών σ’ αυτές, τόσο σε έμψυχο, όσο και σε άψυχο υλικό.

Ταυτόχρονα, η επίθεση αυτή θα αποτελούσε και μια αποστομωτική απάντηση στην κυβερνητική προπαγάνδα, η οποία διέδιδε παντού ότι οι συνδυασμένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις Στρατού και Χωροφυλακής είχαν επιτύχει σε μεγάλο βαθμό την αποδυνάμωση των Ο.Κ.Α και ότι σύντομα θα επέρχονταν η πλήρης εξουδετέρωσή τους. Εντωμεταξύ, ο ένοπλος  πυρήνας που υπήρχε στη Νάουσα, παρά τον κάποιο κλονισμό που δέχτηκε μετά την πρώτη επίθεση κατά της πόλης με τη σύλληψη πολλών μελών του και την παραπομπή τους στα Στρατοδικεία, εξακολουθούσε ακόμα να υπάρχει και να είναι χρήσιμος σε μια νέα επίθεση.

Ήδη, μετά από σχετική συνεννόηση με αυτόν, είχαν μπει κρυφά στη Νάουσα οι καταδρομείς των Ο.Κ.Α, είχαν επισημάνει τους στόχους που επρόκειτο να προσβληθούν και ήταν έτοιμοι να υποδείξουν στους συμμαχητές τους που περίμεναν στα υψώματα της πόλης, ποιες θέσεις έπρεπε να καταλάβουν σε σπίτια, σε σοκάκια, σε δρόμους και σε πλατείες όταν θα έμπαιναν στην πόλη, για να τους προσβάλουν με επιτυχία. Συγκεκριμένα, οι στόχοι αυτοί ήταν τα οικήματα στα οποία στεγάζονταν οι μονάδες του 518 Τάγματος Πεζικού, οι άνδρες του Αστυνομικού Τμήματος, του Τμήματος Ασφαλείας με το παράρτημά του στην οικοδομή Λυσιμάχου, της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής, του μεταβατικού αποσπάσματος Βαρδουλάκη, του Επαρχείου και των ανδρών των παρακρατικών ομάδων του Καπετάν Γιώργη.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που συνέλεξε ο ένοπλος πυρήνας της πόλης, το σύνολο των ανδρών των κυβερνητικών δυνάμεων που υπήρχαν στη Νάουσα ανέρχονταν σε 500-600 άνδρες. Τόση περίπου ήταν συνολικά και η δύναμη των Ο.Κ.Α η οποία επρόκειτο να λάβει μέρος στην επίθεση κατά της Νάουσας. Με το σχέδιο της επίθεσης απασχολήθηκαν προσωπικά οι Χρήστος Παλαμάς (Μαύρος) και Μαρίνος Μαρινέλλης (Διάκος). Όταν όλα πλέον ήταν έτοιμα, τη νύχτα της 1^ης προς τη 2^α Οκτωβρίου 1946, γύρω στις 12-1 τα μεσάνυχτα, τα τμήματα των Ο.Κ.Α που ήταν αναπτυγμένα στα γύρω υψώματα, έλαβαν εντολή να κινηθούν προς τη Νάουσα και να πραγματοποιήσουν την επίθεση. Προηγουμένως, οι καταδρομείς των Ο.Κ.Α που βρίσκονταν στην πόλη, φρόντισαν να ανατινάξουν τις εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος της Ηλεκτρικής Εταιρείας Ναούσης και τη Βεροιώτικη γέφυρα.

Όλη η πόλη βυθίστηκε στο σκοτάδι, ενώ διακόπηκε κάθε επικοινωνία από έξω με αυτήν με την ανατίναξη της Βεροιώτικης γέφυρας. Ήταν αδύνατο να μπουν στη Νάουσα ενισχύσεις από τη Βέροια, την Έδεσσα ή από άλλα σημεία με στρατιωτικά αυτοκίνητα ή άλλα μηχανοκίνητα μέσα. Επί πλέον, μετά την ανατίναξη της γέφυρας, ένα μέρος των ανδρών των Ο.Κ.Α είχε καταλάβει ενεδρευτικές θέσεις στην περιοχή αυτή και ήταν έτοιμο να προσβάλει οποιοδήποτε εχθρικό τμήμα εμφανίζονταν σ’ αυτήν. Η μάχη κράτησε 4 περίπου ώρες, κατά τη διάρκεια της οποίας τα τμήματα των Ο.Κ.Α. έπληξαν με πυκνά πυρά όλες τις εστίες αντίστασης και τα πολυβολεία που βρίσκονταν γύρω από αυτές. Επρόκειτο για μια πραγματική κόλαση διασταυρούμενων πυρών.

Οι άνδρες των Ο.Κ.Α γνώριζαν επακριβώς τις θέσεις των αντιπάλων και τις έπλητταν με εύστοχα πυρά από κοντινά σπίτια, σοκάκια κτλ., καλυπτόμενοι από το βαθύ σκοτάδι. Μάλιστα, ανατίναξαν και μέρος του κτιρίου της Ασφάλειας. Οι άνδρες των κυβερνητικών δυνάμεων, οι οποίοι είχαν αιφνιδιαστεί και περιοριστεί σε άμυνα στην αρχή, απαντούσαν στα πυρά των Ο.Κ.Α, χωρίς να γνωρίζουν από ποια σημεία προέρχονται. Για να αναγκάσουν, λοιπόν,  τους αντιπάλους τους να απομακρυνθούν από τις θέσεις που κατείχαν κοντά τους και να έχουν ελεύθερο και ευρύ οπτικό πεδίο, κατέφυγαν στη χρήση εμπρηστικών βολίδων, χειροβομβίδων και άλλων μέσων πυρπόλησης και έβαλαν φωτιά στα γύρω σπίτια από τα οποία βάλλονταν.

Ειδικά, η ομάδα των παρακρατικών που είχε τη βάση της στη συνοικία Αλώνια πυρπόλησε ολόκληρο συγκρότημα σπιτιών. Με τον τρόπο αυτό κάηκαν περίπου 60 με 70 σπίτια μέσα στην πόλη, από τα οποία απομακρύνθηκαν αναγκαστικά οι άνδρες των Ο.Κ.Α που τα χρησιμοποιούσαν σαν βάσεις επίθεσης. Κατόπιν τούτου, αναθάρρησαν οι αμυνόμενοι και πραγματοποίησαν αντεπίθεση. Η μάχη μεταφέρθηκε στους δρόμους της πόλης όπου συνεχίστηκε με την ίδια σφοδρότητα. Εντωμεταξύ, οι καταδρομείς των Ο.Κ.Α συνέλαβαν μερικά πρόσωπα, πολίτες και ένστολους, τα οποία από Ναουσαίους κατοίκους είχαν χαρακτηριστεί σαν «δολοφόνοι του λαού της Νάουσας». Μερικοί από αυτούς, οι πιο επικίνδυνοι, μετά από συνοπτική ανακριτική διαδικασία, εκτελέστηκαν επί τόπου. Όπως προβλέπονταν από το σχέδιο της επίθεσης, κατά τις 4-5 τα ξημερώματα, οι άνδρες των Ο.Κ.Α άρχισαν να αποσύρονται προοδευτικά από την πόλη.

Ενωρίτερα, σκόρπισαν προκηρύξεις στους δρόμους, με τις οποίες καλούσαν τους στρατιώτες να μην εκτελούν τις εγκληματικές εντολές των «φασιστών» Διοικητών τους, να μην προβάλλουν αντίσταση στα τμήματα των Ο.Κ.Α και να προσχωρήσουν σ’ αυτά. Οι κυβερνητικές δυνάμεις επιχείρησαν να τους καταδιώξουν, έπεσαν όμως σε ενέδρα άλλων τμημάτων των Ο.Κ.Α στο λόφο του Αϊ-Λια και στο ύψωμα του Κουκουλίου και υποχώρησαν άτακτα προς την πόλη με κάποιες απώλειες. Καλυπτόμενοι ακόμα από το σκοτάδι, οι άνδρες των Ο.Κ.Α ολοκλήρωσαν την απόσυρσή τους από τη Νάουσα και κατέφυγαν στις βάσεις τους στο Βέρμιο. Από τον τύπο της εποχής τα γεγονότα στη Νάουσα εμφανίστηκαν διογκωμένα, με έκδηλο το στοιχείο της υπερβολής. Η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 3^ης Οκτωβρίου 1946 στην πρώτη σελίδα και σε περίοπτη θέση έγραφε:

     «ΝΥΞ ΤΟΥ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΝΑΟΥΣΣΑΝ

Χίλιοι συμμορίται διολισθήσαντες νύκτα εις την πόλιν βοηθούμενοι και έσωθεν εκυριάρχησαν προς στιγμήν.

ΜΕΓΑ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΠΑΡΕΔΟΘΗ ΕΙΣ ΤΑΣ ΦΛΟΓΑΣ

100 οικίαι,  μετά των ενοίκων οικογενειών, εκάησαν. Εις 200 και πλέον ανέρχονται λέγουν τα θύματα»

Υπερβολικές, μάλλον, είναι και οι απώλειες των κυβερνητικών δυνάμεων οι οποίες αναφέρονταν σε δελτίο επιχειρήσεων των Ο.Κ.Α, σύμφωνα με το οποίο αυτές ανέρχονταν σε 85 νεκρούς αξιωματικούς και οπλίτες, πολλούς τραυματίες και 5 αιχμαλώτους. Πάντως, όπως έγραψε στο ίδιο φύλο η ανωτέρω εφημερίδα, οι κυβερνητικές δυνάμεις γνώριζαν εκ των προτέρων για την επίθεση την οποία επρόκειτο να πραγματοποιήσουν τα τμήματα των Ο.Κ.Α Βερμίου κατά της Νάουσας. Την πληροφορία αυτή μετέφερε σ’ αυτές πριν από μερικές ημέρες ένας έμπιστος στον Καπετάν Μαύρο άνδρας των Ο.Κ.Α, ο οποίος αυτομόλησε και παραδόθηκε στις αρχές. Εάν, όντως, έτσι είχαν τα πράγματα, δεν δικαιολογούνταν να είναι απροετοίμαστες, με φυσικό επακόλουθο να αιφνιδιαστούν από την επίθεση των αντιπάλων τους.

Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 3^ης Οκτωβρίου 1946

Ως γνωστόν, κατά την περίοδο της Κατοχής, το Βέρμιο ανήκε στη στρατιωτική δικαιοδοσία του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ. Ήδη, με την αύξηση της αριθμητικής δύναμης των Ο.Κ.Α και την ανάληψη από μέρους των σοβαρών επιθετικών ενεργειών όπως αυτή της Νάουσας, προ πολλού καιρού είχε αρχίσει η διαδικασία της κατάργησής τους και της δημιουργίας στη θέση τους τοπικών ανταρτικών συγκροτημάτων που θα υπάγονταν σε περιφερειακά Αρχηγεία. Κατόπιν τούτου, από εδώ και στο εξής, στη θέση των λέξεων «Ομάδες Καταδιωκόμενων Αγωνιστών (Ο.Κ.Α)», εγώ θα χρησιμοποιώ τον όρο «αντάρτες».

Μετά τη δημιουργία των συγκροτημάτων, σαν άμεσος στόχος τέθηκε και η επανασύσταση του 16^ου Συντάγματος στο Βέρμιο. Στις αρχές Οκτωβρίου 1946 συγκροτήθηκε το Αρχηγείο Κεντρικής Μακεδονίας στο οποίο υπήχθησαν όλες οι ανταρτικές δυνάμεις του Βερμίου. Επικεφαλής του Αρχηγείου τέθηκε προσωρινά ο Σαράντης Πρωτόπαπας (Κικίτσας). Ευθύς μετά τη δημιουργία του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών την 28^η Οκτωβρίου 1946, η τοποθέτηση του Κικίτσα οριστικοποιήθηκε. Κατά τη γνώμη μου, συνέτρεχαν πολλοί λόγοι για την τοποθέτηση του Κικίτσα στη θέση αυτή, γιατί οι εμπειρίες του κατά την Κατοχή ως Καπετάνιου της 10^ης Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ ήταν πολύτιμες.

Επίσης, θα πρέπει να γίνει μνεία ότι και ο Αθανάσιος Γκένιος, (Λασσάνης), πρώην πολιτικός αντιπρόσωπος του Ε.Α.Μ στη 10^η Μεραρχία του Ε.Λ.Α.Σ., ο οποίος για ένα διάστημα βρίσκονταν στο Βέρμιο, αμέσως μετά την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, τοποθετήθηκε επικεφαλής του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας. Μετά την επίθεση των ανταρτών κατά της Νάουσας την 1^η με 2^α Οκτωβρίου 1946, οι διώξεις των ΕΑΜικών στελεχών στη πόλη αυτή εντάθηκαν ακόμα περισσότερο.

Τόσο η Χωροφυλακή, όσο και ο Στρατός, ενεργούσαν κατά το δοκούν και αγνοούσαν σκόπιμα ακόμα και κυβερνητικές εντολές. Οι μαζικές συλλήψεις, φυλακίσεις, εκτοπίσεις και παραπομπές στα Στρατοδικεία διαδέχονταν με ταχύτητα η μία την άλλη, ενώ καταργήθηκαν οριστικά και οι τελευταίες δημοκρατικές ελευθερίες που είχαν απομείνει. Πρωταρχικός στόχος των αρχών ήταν η εξουδετέρωση και  εκμηδένιση, αρχικά, των στελεχών του Κ.Κ.Ε, τα οποία διακρίνονταν για την αγωνιστικότητά τους και στη συνέχεια των στελεχών του Ε.Α.Μ. Οι υπηρεσίες ασφάλειας της Χωροφυλακής και του Στρατού λειτουργούσαν εντελώς αυτόνομα και ανεξέλεγκτα, ακριβώς σαν να αποτελούσε η καθεμιά τους ανεξάρτητο κράτος.

Εντωμεταξύ, κατέφθασαν στη Νάουσα και νέες στρατιωτικές δυνάμεις. Για το στρατωνισμό τους έγινε επίταξη πολλών σχολείων, μεταξύ των οποίων και του Λαππείου Γυμνασίου Ναούσης. Έτσι, τα σχολεία αυτά έπαυσαν να λειτουργούν για κάποιο διάστημα. Συγχρόνως, την ίδια περίοδο άρχισαν να συγκροτούνται στα χωριά και στις πόλεις οι Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου (Μ.Α.Υ) και οι Μονάδες Αμύνης-Διώξεως (Μ.Α.Δ), οι οποίες επανδρώνονταν αρχικά μόνο από εθνικόφρονες πολίτες. Ακολούθως στις τάξεις τους άρχισαν να συμπεριλαμβάνονται και άλλοι που στρατεύονταν αναγκαστικά. Κατά το πρώτο στάδιο, ειδικά στα χωριά, η επάνδρωσή τους κατά το πλείστον έγινε από πρώην μέλη της Π.Α.Ο, του Πούλου, των Ταγμάτων Ασφαλείας και άλλων συνεργατών των Γερμανών. Οι Μ.Α.Υ και οι Μ.Α.Δ, έγιναν οι πραγματικοί δυνάστες των χωριών,  ιδίως των ακριτικών.

Στο διάστημα αυτό, τμήματα του Στρατού κινήθηκαν από τη Νάουσα στα χωριά του Βερμίου Δραζίλοβο και Κουτσούφλιανη, σε απόσταση 15 με 16 περίπου χιλιομέτρων δυτικά της πόλης και έστησαν το σταθμό της διοίκησής τους σ’ αυτά. Την 7^η Οκτωβρίου 1946, το τμήμα που ήταν εγκατεστημένο στο Δραζίλοβο, δέχτηκε αιφνιδιαστική επίθεση από ομάδα ανταρτών. Κατά τη διάρκεια της μάχης δύο στρατιώτες κατέπεσαν νεκροί. Την ίδια ημέρα, άλλο ανταρτικό τμήμα με επικεφαλής τον Λάμπη  (Χαράλαμπος Παλαμάς), προσέβαλε δύο Λόχους οι οποίοι είχαν καταλάβει αμυντικές θέσεις στην Κουτσούφλιανη. Η μάχη κράτησε 2 περίπου ώρες και υπήρξε σφοδρή. Τελικά, οι στρατιώτες εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και τράπηκαν άτακτα προς τη Νάουσα. Δεν είναι γνωστές οι απώλειές τους. Στοιχεία για την επίθεση των ανταρτών κατά της Νάουσας την 1^η με 2^α Οκτωβρίου 1946, αντλούμε και από το κείμενο έκθεσης του Μακεδονικού Γραφείου προς το Πολιτικό Γραφείο της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε, η οποία φέρει ως ημερομηνία σύνταξης την 19^η Οκτωβρίου 1946.

(Α.Σ.Κ.Ι. Φ 23/1/161).

Στο τρίτο 10ήμερο του Οκτωβρίου 1946, ο επικηρυγμένος με 5.000.000 δρχ. από την Ε.Δ.Α.Ν Βέροιας  Ναουσαίος και παλιός ΕΛΑΣίτης Βασίλειος Ντήμπαλας, μπήκε κρυφά στη Νάουσα και κρύφτηκε στο σπίτι του, κοντά στην εκκλησία της Παναγίας. Τον Ντήμπαλα συνόδευε κι άλλος Ναουσαίος καταδιωκόμενος. Κατά κάποια φήμη, κάποιος γείτονας του Ντήμπαλα, καταγόμενος από το χωριό Χωροπάνι (Στενήμαχος), τον είδε και τον πρόδωσε στην Ασφάλεια, η οποία κύκλωσε το σπίτι του από παντού και τον κάλεσε να παραδοθεί. Ο Ντήμπαλας δεν συμμορφώθηκε και χώθηκε στο υπόγειο ποτάμι (ένας τετράγωνος φαρδύς υπόνομος με πολύ νερό που χωρούσε ανθρώπινο σώμα) που διέρχονταν από το σπίτι του. Η έξοδος του υπονόμου ήταν κάπου 50 μέτρα πιο πάνω, κοντά στα σπίτια των οικογενειών Λάλα και Ντόντα.

Όταν ο Ντήμπαλας έφτασε στην έξοδο του υπονόμου και επιχείρησε να βγει από αυτόν, είδε μπροστά του τον Μοίραρχο Φουράκη και κάποιο χωροφύλακα που τον συνόδευε ονόματι Αποστόλη. Σήκωσε αμέσως το αυτόματό του, στόχευσε εναντίον τους και πάτησε τη σκανδάλη. Όμως, οι σφαίρες στο γεμιστήρα είχαν υγρανθεί από το νερό και έπαθαν αφλογιστία. Κατόπιν τούτου, ο χωροφύλακας γάζωσε με το αυτόματό του τον Ντήμπαλα και τον σκότωσε. Το πτώμα του μεταφέρθηκε και εκτέθηκε σε κοινή θέα μπροστά στα Γραφεία της Ηλεκτρικής Εταιρείας Νάουσας. Ο αντάρτης που συνόδευε τον Ντήμπαλα συνελήφθη από τους χωροφύλακες, ωστόσο, άγνωστο για ποιους λόγους, αφέθηκε ελεύθερος. Την 26^η Οκτωβρίου 1946, τμήμα ανταρτών του Βερμίου προσέβαλε το  φυλάκιο του Αι-Λια Νάουσας.

Σε αντίποινα, παρακρατικοί του καπετάν Γιώργη έβαλαν φωτιά σε 4 σπίτια στη συνοικία Αλώνια της πόλης τα οποία αποτεφρώθηκαν. Την ίδια ημέρα, δημοσιεύτηκαν στον ημερήσιο τύπο της Θεσσαλονίκης ονόματα κρατούμενων Ναουσαίων, ανδρών και γυναικών, που με απόφαση της Ε.Δ.Α.Ν Βέροιας (Επιτροπή Δημοσίας Ασφαλείας Νομού) εκτοπίστηκαν στην Αλόννησο και στη Φολέγανδρο για ένα έτος. Ειδικότερα, στην Αλόννησο οι: Σαμαρά Βασιλική, Μόρας Γ., Μόρας Δ., Μόρα Ευδοξία, Ιωαννίδης Δ.,  Μάντσιος Θ., Κασάπης Θ., Χατζόπουλος Θωμάς και Νιμπίτης Δ. Στη Φολέγανδρο οι: Δριστιλιάρης Μ., Δριστιλιάρη Σωτηρία, Δριστιλιάρη Ελένη, Δριστιλιάρη Μαρία, Μπουρντ(δ)άνος Αλέξ., Μπουρντ(δ)άνου Μαρία και Πράπα Σεβαστή.

(Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της Θεσσαλονίκης της 26^ης Οκτωβρίου 1946).

Την 28^η Οκτωβρίου 1946 ιδρύθηκε το Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών (Γ.Α.Α.). Σκοπός της ίδρυσής του ήταν η υπαγωγή σε ενιαία στρατιωτική διοίκηση του συνόλου των ανταρτικών δυνάμεων, η περαιτέρω οργάνωση και η επωφελέστερη αξιοποίησή τους. Επικεφαλής του ανωτέρω Αρχηγείου τοποθετήθηκε ο Μάρκος Βαφειάδης, πρώην Καπετάνιος κατά την Κατοχή της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας (Ο.Μ.Μ)  του Ε.Λ.Α.Σ. Στον Μάρκο Βαφειάδη απονεμήθηκε ο βαθμός του Αρχιστρατήγου.

Πρέπει να σημειωθεί ότι την 26 Οκτωβρίου 1946, δύο ημέρες ενωρίτερα, είχε προηγηθεί η σύγκληση σύσκεψης στο όρος Τσούκα του νομού Ευρυτανίας, στην οποία συμμετείχαν οι Βαφειάδης, Κικίτσας, Λασσάνης και Κίσσαβος (Μπλάνας). Ο τελευταίος ήταν Καπετάνιος της 1^ης Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ κατά την τελευταία περίοδο της Κατοχής. Στη σύσκεψη αυτή αποφασίστηκε η ίδρυση του προαναφερόμενου Αρχηγείου. Το κείμενο της διαταγής που αφορά στην ίδρυσή του έχει ως ακολούθως:

«ΓΕΝΙΚΟ ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΑΝΤΑΡΤΩΝ

Επιτελικό Γραφείο 1, αριθ. πρωτ. 1

Η στυγνή δίωξη των αγωνιστών και του δημοκρατικού λαού από τον Αγγλόδοξο μοναρχοφασισμό και τα όργανά του, που ανάγκασαν χιλιάδες δημοκράτες να βγούνε στα βουνά για να υπερασπίσουν τη ζωή τους, οδήγησε στη σημερινή ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος. Έχοντας υπόψη ότι είναι ώριμη  η ανάγκη της δημιουργίας συντονιστικού οργάνου για το συντονισμό και την καθοδήγηση του όλου αντάρτικου αγώνα

αποφασίζουμε τη δημιουργία του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, στο οποίο θα υπάγονται τα Αρχηγεία ανταρτών Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Ρούμελης.

Σταθμός Διοίκησης Γενικού Αρχηγείου

28 Οκτώβρη 1946»

 Την ίδια ημέρα, τμήματα ανταρτών προσέβαλαν με καταιγιστικά πυρά τα γύρω από την Νάουσα φυλάκια των κυβερνητικών δυνάμεων τα οποία ανταπέδωσαν το πυρ. Ακολούθως, οι αντάρτες αποχώρησαν χωρίς να επιχειρήσουν να μπουν την πόλη. Οι στρατιωτικές δυνάμεις οι οποίες ήταν στρατωνισμένες στη Νάουσα και κατά καιρούς δρούσαν και στην περιοχή του Βερμίου, ανήκαν κυρίως στην 33^η Ταξιαρχία, η οποία είχε έδρα τη Βέροια. Πρόκειται για τα 517, 518 και 519 Τάγματα Πεζικού. Από αυτά, εκείνα που συνήθως βρίσκονταν στη Νάουσα ήταν το 518 και 519. Χρέη Διοικητή του 518 Τάγματος μέχρι την 13η Δεκεμβρίου 1946 εκτελούσε ο Ταγματάρχης Β. Τσιτεκλής. Ακολούθως τη διοίκηση του Τάγματος ανέλαβε ο Ταγματάρχης Γ. Καρλής. Εντωμεταξύ, κατά την περίοδο μεταξύ 6^ης  και 12^ης Νοεμβρίου 1946, ο στρατός διεξήγαγε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Βέρμιο με την υποστήριξη πυροβολικού και αεροπορίας. Οι μάχες με τα ανταρτικά συγκροτήματα του Βερμίου παρουσίασαν εναλλασσόμενες φάσεις.

Σύμφωνα με ανακοινωθέν του Αρχηγείου Ανταρτών Κεντρικής Μακεδονίας το οποίο φέρει την υπογραφή του Κικίτσα, οι στρατιωτικές δυνάμεις υποχρεώθηκαν να συμπτυχθούν  προς τα υψώματα του χωριού Κουτσούφλιανη, στα οποία κατέλαβαν αμυντικές θέσεις. Στη συνέχεια, αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν εκ νέου προς το χωριό Γιαννακοχώρι και τη Νάουσα. Ως προς τις απώλειες εκατέρωθεν, από την κάθε πλευρά μας παρέχονται διαφορετικά στοιχεία. Κατά το διάστημα που διεξάγονταν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Βέρμιο, αντάρτες σαμποτέρ κατέβηκαν στη Νάουσα την 10^η Νοεμβρίου 1946 και ανατίναξαν τη γέφυρα κάτω από το εργοστάσιο Μπίλλη, στην είσοδο της πόλης. Οι ίδιοι απέκοψαν και τα καλώδια της τηλεφωνικής γραμμής Νάουσας – Βέροιας με αποτέλεσμα να διακοπεί η επικοινωνία.

Την 13^η Νοεμβρίου 1946 τα 518 και 519 Τάγματα Πεζικού ανέβηκαν στο Βέρμιο για την καταδίωξη ανταρτών. Προέβησαν στην εξερεύνηση ορισμένων περιοχών στρατιωτικού ενδιαφέροντος, χωρίς όμως να εμπλακούν με ανταρτικές δυνάμεις. Την επομένη επέστρεψαν στη Νάουσα. Την 15^η Νοεμβρίου 1946, παρά την αυστηρή φρούρηση από τις κυβερνητικές δυνάμεις όλων των σημείων εισόδου στη Νάουσα, ομάδα ανταρτών κομάντος που είχε το λημέρι της στην τοποθεσία «της Παναγιάς τα κάστανα», κοντά στο ύψωμα Κουκούλι, χωρίς να γίνει αντιληπτή, πέτυχε να διεισδύσει στη συνοικία Παναγία της πόλης και να αναστατώσει αιφνιδιαστικά με τα πυρά της το εκεί στρατιωτικό φυλάκιο και το φυλάκιο των παρακρατικών του καπετάν Γιώργη. Ακολούθως, χωρίς καμιά απώλεια, αποχώρησε από την πόλη με τη βοήθεια αγνώστων ατόμων, προφανώς, ανδρών του ένοπλου τοπικού μυστικού πυρήνα.

Μετά από τρεις ημέρες, η ίδια ομάδα ενισχυμένη και με άλλους αντάρτες, πραγματοποίησε επίθεση μικρής διάρκειας στο χωριό Γιαννακοχώρι της Νάουσας. Οι αντάρτες πρόλαβαν και συμπτύχτηκαν εγκαίρως πριν εμφανισθούν οι κυβερνητικές δυνάμεις, οι οποίες κινήθηκαν από τη Νάουσα για να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους στο Γιαννακοχώρι. Την 18^η Νοεμβρίου 1946, η Ε.Δ.Α.Ν. Βεροίας εξέδωσε νέες αποφάσεις για την εκτόπιση στα νησιά Φολέγανδρο και Κέα προσώπων που κρίθηκαν επικίνδυνα για τη δημόσια ασφάλεια. Μεταξύ αυτών ήταν και οι Ναουσαίοι Έλληνας Θ., Λαπατάς Γ., Ζαχαράκης Γ., Ρίζος Ρ., Αγοραστός Δ., Τόλιος Γ., Μήτσαλας Α., Προβατένος Ι., Τσίμπρης Θ., Γιαζιζόπουλος Χ., Γουσόπουλος Ε., Λέτος Α., Καρούσσος Α., Παπανάνου Μ., Λίτσος Σ., Μπαξεβάνος Χ., Τσέπουρας Β., Καρασίμος Δ., Τσέπουρας Ν., Ιωσηφίδης Δ.  Πετρίδης Η., Ατματζίδης Ι., Βαταντζής Χ., Καρατάσος Ι., Σταμπολίδης Ξ., Καρατζάς Χ. Κεφαλούδης  και Γιαζεζόπουλος Γ.

(εφημερίδα της Βέροιας ΘΑΡΡΑΛΕΟΣ της 18^ης Νοεμβρίου 1946)

Στις στήλες της εφημερίδας ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ της 20ής Νοεμβρίου 1946 δημοσιεύτηκε μέρος της ομιλίας στη Βουλή του υπουργού της Κυβέρνησης Τσαλδάρη Π. Κανελλόπουλου, ο οποίος αναφερόμενος στην επίσκεψή του στο νομό Ημαθίας, μεταξύ των άλλων, είπε: «Μέσα στη Νάουσα ο κυβερνητικός στρατός έχει περιχαρακωθεί σε μια μόνο συνοικία της πολιτείας και περιορίζεται στο να φρουρεί τα εργοστάσια Λαναρά». Την ίδια ημέρα στον ημερήσιο τύπο της Θεσσαλονίκης δημοσιεύτηκε η είδηση ότι στο Στρατοδικείο Λάρισας παραπέμφθηκαν να δικαστούν για «εσχάτη προδοσία» πολλοί στρατιώτες και ιδιώτες. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Ναουσαίος Δεκανέας Α. Βέλλιος, ο οποίος βαρύνονταν με την κατηγορία ότι αποπειράθηκε να μεταβάλει το πολίτευμα της χώρας παροτρύνοντας στρατιώτες σε λιποταξία και μεταδίδοντας μυστικά στο Κ.Κ.Ε.

(εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της Θεσσαλονίκης της 20ής Νοεμβρίου 1946).

Τμήμα του 518 Τάγματος Πεζικού εξόντωσε την 22^α Νοεμβρίου 1946 επικηρυγμένο αντάρτη σε μάχη στο χωριό Αρκουδοχώρι της Νάουσας, ενώ πέτυχε να συλλάβει άλλον ένα. Παράλληλα, ανακαλύφτηκε και κρύπτη πυρομαχικών. Μετά από δύο μέρες, στο χωριό Κουτσούφλιανη του Βερμίου Διμοιρία της Χωροφυλακής συγκρούστηκε με 25μελές τμήμα ανταρτών. Κατά τη μάχη βρήκαν το θάνατο δύο αντάρτες. Συνεχίζοντας τις διώξεις κατά των δημοκρατικών αγωνιστών, η Ε.Δ.Α.Ν. Βέροιας με νεώτερη απόφασή της που έλαβε την 25^η Νοεμβρίου 1946, μεταξύ αυτών που εκτόπισε στην Κέα, εκτόπισε και  Ναουσαίους, άνδρες και γυναίκες. Αυτοί ήταν οι Παληάς Β., Παληάς Π., Στεφανής Ι., Στεφανή Γ., Στεφανή Ε., Ψαρογιάννη Μ., Ψαρογιάννης Α., Ψαρογιάννη Κ., Ψαρογιάννης Ν., Πάσχος Κωνσταντός, Πάσχου Καλλιόπη, Γκέρος Γ., Γκέρου Μ., Τσίρης Σ., Τσίρη Ουρανία., Ταούλας Ο., Ταούλα Ανθ., Νιώπας Ν., Σερίδης Κ., Κασίδα Γ., Σαμαρά Κ., Σαγρή Α., Δαγκαλάκη Γ., Ρίζος Αριστομένης., Τάκης Ε., Καρδουλάμα Ε., Μελανίδη Μ., Αδαμίδου Ο., (Μ)Πουζουκίδου Α.    (εφημερίδα της Βέροιας ΘΑΡΡΑΛΕΟΣ της 25^ης Νοεμβρίου 1946).

 Την 18^η Δεκεμβρίου 1946, αεροπλάνο της πολεμικής αεροπορίας τύπου «Spitfire» με πιλότο τον Προκόπιο Διδασκάλου, το οποίο βομβάρδιζε και πολυβολούσε ανταρτικά τμήματα στο Βέρμιο, λόγω των πυκνών νεφώσεων προσέκρουσε και συνετρίβη σε μια από τις πιο υψηλές κορυφές του. Αυτή, τουλάχιστον, είναι η κρατούσα επίσημη εκδοχή.

Παραθέτω το βιογραφικό του στο οποίο διατυπώνεται η κρατούσα επίσημη  εκδοχή για τους λόγους πτώσης του αεροπλάνου του:

 «Γεννήθηκε το 1916 στην Αθήνα. Τον Σεπτέμβριο του 1936 εισήλθε στο Τμήμα Αξιωματικών της Σχολής Αεροπορίας. Αποφοίτησε τον Αύγουστο του 1940 με τον βαθμό του Ανθυποσμηναγού. Πήρε μέρος στις επιχειρήσεις του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Κατά τη διάρκεια της κατοχής διέφυγε στη Μέση Ανατολή όπου πήρε μέρος στις εκεί διεξαγόμενες επιχειρήσεις υπηρετώντας στις τάξεις της Ελληνικής Αεροπορίας. Σκοτώθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1946 σε πολεμική αποστολή όταν το αεροσκάφος του τύπου Spitfire της 335ης Μοίρας Διώξεως, προσέκρουσε λόγω πυκνής νεφώσεως στην κορυφή του Βερμίου και καταστράφηκε ολοσχερώς».

(http://www.pasoipa.org.gr>lefkomapilot_details)

Ωστόσο, από μαρτυρίες μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας που ανήκαν στις δυνάμεις του Βερμίου, έχω την πληροφορία ότι το συγκεκριμένο αεροπλάνο, στην προσπάθειά του να εντοπίσει τους μαχητές του Δ.Σ.Ε που βρίσκονταν σ’ εκείνη την κορυφή του Βερμίου και να βάλλει εναντίον τους με το βαρύ πολυβόλο του, πετούσε πολύ χαμηλά λόγω πυκνής ομίχλης. Οι μαχητές του Δ.Σ.Ε, εκείνη την περίοδο, εκτός από τον ατομικό οπλισμό, είχαν εφοδιασθεί και με επαρκή αριθμό οπλοπολυβόλων, κυρίως γερμανικής προέλευσης, τις περίφημες «τουρτούρες». Τα οπλοπολυβόλα αυτά, εκτός από τις μάχες, τα χρησιμοποιούσαν και σαν αντιαεροπορικά, όταν βάλλονταν από τα αεροπλάνα τα οποία πετούσαν πολύ χαμηλά. Όταν βρίσκονταν σε ορεινές τοποθεσίες, για να μην είναι ορατή η θέση από όπου έβαλλαν κατά των αεροπλάνων, άνοιγαν εσοχές σε μικρούς βράχους, όπου, όρθιοι, και με την κάννη του οπλοπολυβόλου στραμμένη προς τα επάνω έβαλλαν κατά ριπάς εναντίον των αεροπλάνων που πετούσαν σε χαμηλό ύψος.

Και μία σφαίρα, ακόμα, αρκούσε να καταρρίψει το αεροπλάνο, εάν το έπληττε σε καίριο σημείο, όπως στο ντεπόζιτο της κηροζίνης (ειδική βενζίνη αεροπλάνων), στον κινητήρα και σε άλλα ευαίσθητα σημεία. Σ’ εκείνη την περιοχή που βρίσκεται σήμερα το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος (παλιά ονομασία: Σφιτιντούχου), το αεροπλάνο του Διδασκάλου εβλήθη από το έδαφος από ανταρτικό οπλοπολυβόλο και κατέπεσε. Η κατεστραμμένη άτρακτος του αεροπλάνου με τον νεκρό πιλότο μέσα της βρέθηκαν από παρέα Ναουσαίων, τυχαία, την 26^η Απριλίου 1947, δηλαδή, τέσσερις και πλέον μήνες μετά τη συντριβή του. Ο Διδασκάλου θάφτηκε από τους συναδέλφους του της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας στο σημείο της πτώσης. Αργότερα, τον Ιανουάριο του 1949, σε άλλο σημείο του Βερμίου, στην πλαγιά που φέρει την ονομασία «Αγριολάπατα», οι μαχητές του Δ.Σ.Ε θα καταρρίψουν και άλλο αεροπλάνο, ο πιλότος του οποίου ονομάζονταν Φώτιος Φοινίνης.

Και στην περίπτωση αυτή η επίσημη εκδοχή της πτώσης του αεροπλάνου του και του θανάτου του είναι η κατωτέρω:

«Σκοτώθηκε στις 14 Ιανουαρίου 1949 εκτελώντας πολεμική άσκηση στην περιοχή Νάουσας Ημαθίας, όταν το αεροσκάφος του Spitfire της Αεροπορικής Βάσεως Σέδες προσέκρουσε λόγω πυκνής νεφώσεως στην κορυφή του όρους Βέρμιου και συνετρίβη…»

(http://airnafpaktia.blogspot.com>blogpost_5544)

 Ώστε και εδώ, η επίσημη εκδοχή είναι ότι το αεροπλάνο Spitfire με πολότο τον Φώτιο Φοινίνη συνετρίβη την 14^η Ιανουαρίου 1949 σε κορυφή του όρους Βέρμιο, όχι επειδή επλήγη από ανταρτικά πυρά, αλλά λόγω της  «πυκνής νεφώσεως». Η ημερομηνία πτώσης αυτού του αεροπλάνου συμπίπτει με την μεγάλη μάχη της Νάουσας, όταν δυνάμεις του Δ.Σ.Ε επιτέθηκαν την 11^η Ιανουαρίου 1949 κατά της πόλης, την κατέλαβαν και παρέμειναν σ΄αυτήν, σχεδόν, επί τέσσερις ημέρες. Καθ’ όλο το διάστημα της παραμονής των μαχητών του Δ.Σ.Ε στην Νάουσα, το πυροβολικό του κυβερνητικού στρατού από τον σιδηροδρομικό σταθμό Νάουσας έβαλλε συνεχώς μέσα στην πόλη, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν αρκετοί πολίτες και παράλληλα, τα αεροπλάνα της πολεμικής αεροπορίας πετούσαν πολύ χαμηλά πάνω από τα σπίτια της, πολυβολώντας τους αντάρτες που ήταν διασκορπισμένοι σε διάφορους δρόμους.

Όλοι εμείς, οι οποίοι  ζήσαμε την κόλαση εκείνων των μαχών μέσα στη Νάουσα, γνωρίζουμε ότι το αεροπλάνο αυτό καταρρίφθηκε από ειδικά εκπαιδευμένους μαχητές του Δ.Σ.Ε, οι οποίοι, ανεβασμένοι σε ταράτσες διαφόρων κτιρίων της πόλης και αθέατοι, έβαλλαν συνεχώς με πυκνά πυρά οπλοπολυβόλων κατά των κυβερνητικών αεροπλάνων. Το αεροπλάνο του Φοινίνη που καταρρίφθηκε, όπως και αυτό του Διδασκάλου, ανακαλύφθηκε τυχαία μετά από επτά χρόνια, το 1956, από παρέα Ναουσαίων, οι οποίοι είχαν ανέβει στις κορυφές του Βερμίου για να μαζέψουν μια ειδική ποικιλία τσαγιού. Μάλιστα, στο διάστημα αυτό, κυκλοφόρησε ευρέως η φήμη, άγνωστο πώς,  ότι ο Φοινίνης με το αεροπλάνο του είχε αυτομολήσει στην Αλβανία! Πάντως, πιστεύω ότι, τόσο στην περίπτωση του πιλότου Προκοπίου Διδασκάλου, όσο και σ΄αυτήν του Φώτιου Φοινίνη, σκόπιμα το ανακοινωθέν της Πολεμικής Αεροπορίας απέδωσε την πτώση και συντριβή των δύο αεροπλάνων σε «λόγους πυκνής νεφώσεως», με προφανή σκοπό να υποβαθμίσει την μαχητική ικανότητα των ανδρών του Δ.Σ.Ε και να τους απαξιώσει, υπονοώντας ότι δεν είναι σε θέση να καταρρίψουν  αεροπλάνο και θεωρώντας τους, παράλληλα, ως «ρεμπέτ ασκέρ» (συνονθύλευμα, συρφετός, ορδή ατάκτων οπλοφόρων) και όχι ως τακτικό στρατό.

Τη νύχτα της 24^ης προς την 25 Δεκεμβρίου 1946 ο Πέτρος Πετρίδης (Τίγρης), επικεφαλής τμήματος 200 ανταρτών, προσέβαλε το ημιορεινό χωριό Φυτειά στο Βέρμιο, σε μικρή απόσταση από τη Βέροια. Σημειώνω ότι πριν από μερικές ημέρες οι κάτοικοι του χωριού είχαν προειδοποιηθεί από τους αντάρτες ότι αν δεν παρέδιδαν τα όπλα τους θα είχαν συνέπειες. Η επίθεση υπήρξε σφοδρότατη και η μάχη κράτησε 4 περίπου ώρες. Σ’ αυτό το χρονικό διάστημα οι αντάρτες εξουδετέρωσαν τις δυνάμεις των Μ.Α.Υ. και ακολούθως, μετά από κάποια αντίσταση, εξουδετέρωσαν και τον Λόχο της Χωροφυλακής που βρίσκονταν στο χωριό, ο οποίος συμπτύχθηκε άτακτα προς τη Βέροια με μικρές απώλειες. Οι αντάρτες έγιναν κύριοι του χωριού. Πυρπόλησαν 40 περίπου σπίτια και συνέλαβαν και εκτέλεσαν επί τόπου 11 από τους κατοίκους του, οι οποίοι, κατ’ αυτούς, θεωρούνταν «επικίνδυνοι αντιδραστικοί». Τμήματα των 517 και 518 Ταγμάτων Πεζικού κινήθηκαν  την επόμενη ημέρα προς τη Φυτειά. Ήδη, όμως, οι αντάρτες είχαν αποχωρήσει από το χωριό και τραπεί προς το  Σέλι.

Την 27^η Δεκεμβρίου 1946, το Γενικό Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (Δ.Σ.Ε), εξέδωσε την υπ’ αριθ. Ε.Π. 19/27-12-1946 Διαταγή, την οποία υπογράφει ο Μάρκος Βαφειάδης, βάσει της οποίας τα δρώντα σε όλο τον ελλαδικό χώρο ανταρτικά σώματα θεωρούνται κανονικός στρατός και ονομάζονται «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ» (Δ.Σ.Ε). Παρατίθεται το πλήρες κείμενο της ανωτέρω Διαταγής:

Από εδώ και στο εξής, ο Δ.Σ.Ε θα εγκαταλείψει την ανταρτική τακτική των μικρών επιθέσεων και των ενεδρών κατά των τμημάτων του κυβερνητικού στρατού, της Χωροφυλακής, των Μ.Α.Υ – Μ.Α.Δ και των παρακρατικών συμμοριών που τις βοηθούσαν στο έργο τους και θα υιοθετήσει την τακτική των μαζικών επιθέσεων κατά διαφόρων πόλεων, με απώτερο σκοπό να επεκτείνει γεωγραφικά την «Ελεύθερη Ελλάδα».

Μεταφέρω μέρος δημοσιεύματος της εφημερίδας «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» της 10^ης Ιανουαρίου 2016, σελ. 29, που είναι αφιερωμένο στην ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας με τίτλο: «70 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ»

«Εβδομήντα χρόνια κλείνουν φέτος από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και σ’ αυτό το γεγονός είναι αφιερωμένες οι εκδηλώσεις που έχουν προγραμματιστεί για φέτος ενόψει των 100 χρόνων του ΚΚΕ. Αφιερωμένες σ’ αυτό και οι ιστορικές σελίδες του «Ριζοσπάστη».

«Η δράση του ΔΣΕ αποτελεί την κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα. Το αστικό κράτος γνώρισε τον πιο μεγάλο μέχρι σήμερα κίνδυνο για την ίδια την ύπαρξή του. Η πάλη του ΔΣΕ αποπνέει μόνο δίκιο και ακατάβλητη ηθική, επειδή δίκιο και ηθική αποπνέει ο αγώνας της εργατικής τάξης, ο αγώνας του ΚΚΕ, είτε έφερνε νίκες, είτε έρχονταν πικρές οι ήττες. Στη διάρκεια αυτού του αγώνα αντιπαρατέθηκε η ένοπλη μαζική λαϊκή πάλη με την ένοπλη και θεσμική κρατική βία που ασκούσαν οι μηχανισμοί και οι κυβερνήσεις των Τσαλδάρη, Σοφούλη, Μαξίμου, των “δεξιών” και “φιλελεύθερων” κομμάτων από κοινού με τον εγγλέζικο και τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό.

Παρά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, αυτόν τον απαράδεκτο συμβιβασμό σε βάρος του ΕΑΜικού κινήματος, η αστική τάξη δεν είχε μπορέσει να κερδίσει την πλειοψηφία του λαού, έστω και τυπικά, κοινοβουλευτικά. Η ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση είχε αφήσει μεγάλη αγωνιστική παρακαταθήκη στη συνείδηση του λαού, στις μορφές οργάνωσης και στις μορφές πάλης. Η αστική τάξη ήθελε κυριολεκτικά να τσακίσει κάθε πνεύμα αντίστασης, κάθε προσπάθεια δικαίωσης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Οι αστικές δυνάμεις, για να αντιστρέψουν πλήρως και προς όφελός τους το συσχετισμό των δυνάμεων και για να σταθεροποιήσουν την εξουσία τους, κατέφυγαν στη δολοφονική βία και στην πιο ωμή τρομοκρατία … »

Εφημερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Κυριακή 10 Γενάρη 2016, σελίδα 29

(https://www.rizospastis.gr>story)

Επίσης, μέχρι το τέλος του 1946 το σύνολο των ανδρών του Δ.Σ.Ε. στο Βέρμιο ανέρχονταν στους 300-400. Τον ίδιο μήνα παραιτήθηκε και έπαυσε να ασκεί καθήκοντα δοτού δημάρχου της Νάουσας ο Γρηγόριος Σιούγγαρης.

Κλείνοντας το έτος 1946, θεωρώ σκόπιμο να αναφερθώ και στα στοιχεία τα οποία περιέχονται στο υπόμνημα που υπέβαλε το Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (Δ.Σ.Ε.) τον Μάρτιο του έτους 1947 στην Εξεταστική Επιτροπή του Ο.Η.Ε. με τον τίτλο «Για τα αίτια που προκάλεσαν τον εμφύλιο πόλεμο και τη γνώμη μας για το σταμάτημά του». Στο υπόμνημα αυτό περιέχονται στοιχεία για μερικές από τις χιλιάδες διώξεις, φυλακίσεις, βασανισμούς, εκτοπίσεις, δολοφονίες και άλλου είδους ωμότητες τις οποίες διέπραξε ο «μοναρχοφασισμός» σε πολλές περιοχές της χώρας κατά των ΕΑΜικών αγωνιστών, από τη Βάρκιζα μέχρι το τέλος τους έτους 1946.

Οι περιοχές αυτές είναι τα Αρχηγεία του Δ.Σ.Ε Γράμμου, Βεντζίων Κοζάνης, Γρεβενών, Νοτίου Ολύμπου, Ελασσόνας, Πιερίων, Βερμίου, Ιωαννίνων, Χασίων, Τζουμέρκων, Κόζιακα, Κισσάβου, Πηλίου, και Αγράφων. Από τα στοιχεία που αναφέρονται στο Αρχηγείο Βερμίου, αποσπώ και παραθέτω αμέσως παρακάτω αυτά που αφορούν στις διώξεις, δολοφονίες κ.λπ., που έγιναν μέχρι το τέλος του 1946 στη Νάουσα. Θα αναφερθώ μόνο σε ονόματα. Δεν θεωρώ σκόπιμο να κάνω μνεία για το είδος των βασανιστηρίων που υπέστησαν ορισμένα από αυτά τα πρόσωπα, ούτε και για τη θέση που κατείχαν στις κομματικές οργανώσεις. Όλα αυτά σημειώνονται με λεπτομέρειες στο κείμενο του προαναφερόμενου υπομνήματος. Τα ονόματα των Ναουσαίων, ανδρών και γυναικών, τα οποία αναγράφονται στο υπόμνημα αυτό, τα κατέταξα σε απόλυτη αλφαβητική σειρά και είναι τα παρακάτω:

 Δολοφονηθέντες

Αντιφάκος Θεόδωρος, Αντιφάκος Κωνσταντίνος, Βουτυράς Γεώργιος, Καδρέβης Σταύρος, Μαυρίδης Χρήστος, Ρόψης Γεώργιος, Σταμάτης Αντώνιος, Ταβλαρίδης Δημήτριος, Τζένη (πλύστρα), αγνώστων λοιπών στοιχείων, Τράϊος, Φυτιάνος Ιωάννης,

Τραυματισθέντες

Δημητρούλης Βασίλειος, Καπετανόπουλος Μιχαήλ, Τράϊος Σταύρος

Βασανισθέντες που βρίσκονται στη φυλακή

Αποστολίδης Ηλίας, Αργυρίου Βασιλική, Βογιατζής Στέργιος, Βουδούρης Δημήτριος, Γιαζιτζής Σταύρος, Γιαννόπουλος Ιωάννης, Γιαννοπούλου   Ευρυδίκη, Γιουλέκα-Κιάου Ευθυμία, Δραγουμάνος Παναγιώτης, Ζαχαριάδης Αλέξανδρος, Κεφαλούδη Μαγδαληνή, Κουτίτσα Αικατερίνη, Κυριακίδης Αδάμος, Μαρινέλλης Μαρίνος, Μητσιάνης Χρήστος, Μπακάλης Γεώργιος, Μπαμπάτσης Αναστάσιος, Ξιφιλίνος Αντώνιος, Παλαιόπουλος Ανέστης, Παλαμά Τερψιχόρη, (Μ)Πουζουκίδης Βασίλειος, (Μ)Πουζουκίδης Δημήτριος, Πουρσανίδης Σταύρος, Πουσκουλέλης Πασχάλης, Ρακίμπεης Αλέξανδρος, Ρακιντζή Δέσποινα, Σιδηροπούλου Δώρα, Σουρλάμτα Ευγενία, Χαρίτος Ιωάννης, Χατζηλαζαρίδου Σωτηρία, Χέλμης Ιωάννης

Βασανισθέντες που απολύθηκαν από τις φυλακές

Αγγάλα Ελένη, Αδάμου Ρίζος, Αραμπατζής Σταύρος, Αρκουδοχωρίτης Φιλώτας, Βαλταδώρου Ελπίδα, Βαφειάδης Λεωνίδας, Βουτυρά Βικτώρια, Βουτυρά Μαρία, Βουτυράς Μιχαήλ. Γιαγκούλας Γρηγόριος, Γιαγκούλας Δημήτριος, Γιόκαλα Μαρία, Γιουλέκας Κωνσταντίνος, Γουμένης Γεώργιος, Διαμάντης Αντώνιος, Διαμάντης Γρηγόριος, Ίτσκος Τόλης, Καζαντζής Ιωάννης, Καπαγιαννίδου Μαρία, Καραγιάννης Λεωνίδας, Καραμπινέσης Δημήτριος, Καραφόλας Σίμος, Κελεμουρίδης Αλέξανδρος, Κελεμουρίδης Ευριπίδης, Κελεμουρίδου Αικατερίνη, Κιάου Θωμάς, Κυριακίδης Ιορδάνης, Κυριακίδης Λάμπρος, Λίγγος Ευάγγελος, Λιόλιος Γρηγόριος, Μαμουνίδης Ιωάννης, Μαραντίδης Νικόλαος, Μαρκοβίτης Νικόλαος, Μάστορας Δημήτριος, Μαυρουδής Δημήτριος, Μούγγρης Νικόλαος, Μουσικίδης Ιωάννης, Μουσικίδης Κωνσταντίνος, Μουσικίδης Σπύρος, Μουσικίδου Σόνια, Μουσικίδου Χαρίκλεια, Μπέρσος Ιωάννης, Παλαμά Άννα, Πάνης ή Έλληνας Θ., Παπαβασιλείου (Ελευθέριος), Παπαβασιλείου Παύλος, Παπαδόπουλος Σάββας, Παπαϊωάννου Γρηγόριος, Παπαϊωάννου Λάζαρος, Παπαϊωάννου Παύλος, Παππού Σοφία, Ποτιτσόπουλος Ευάγγελος, (Μ)Πουζουκίδου Αρριανή, Πράπα Αθηνά, Πράπα Αικατερίνη, Σιδέρης Χρήστος, Σιδερίδης Ιωάννης, Σπουρέλας Στέργιος, Ταχυδρομίδης Ιωάννης, Τέσσας Θωμάς, Τέσσας Κωνσταντίνος, Τοκμακίδου Εύα, Τσαγκαρίδης Κωνσταντίνος, Τσαγκαρίδου Βασιλική, Τσάκνη Βασιλική, Τσαούση Φανή, Τσίτση Ελένη, Φραγκοτσινού Ελένη, Χαρατζίδης Ιωάννης, Χατζηπαράσχης Περικλής, Χατζηφωτιάδης Δημήτριος, Χωροφύλακας Μιχαήλ, Ψαθάς Αθανάσιος, Ψαρρά Ευαγγελία, Ψαρογιάννη Σουλτάνα.

 Φυλακισμένοι γέροι

Αδαμίδου Ανθία, Γιουλέκας Θωμάς, Δραγουμάνος Κωνσταντίνος, Μπέρσος Δημήτριος, Πάσχος Κωνσταντός, Τσάρος Δημήτριος, Τσάρου, σύζυγος Δημητρίου, Παλαμάς Ιωάννης, Φετλή Αρετή, Φετλής Στέργιος.

 Γυναίκες που κούρεψαν

Αναστασιάδου Σοφία, Τσιλιάλη Κούλα.

(Εκδόσεις ΓΛΑΡΟΣ: «ΕΤΣΙ ΑΡΧΙΣΕ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ» (Η τρομοκρατία μετά τη Βάρκιζα, 1945-1947). Ολόκληρη η έκθεση του Δημοκρατικού Στρατού στον Ο.Η.Ε. τον Μάρτιο του 1947. Σελ. 184-187. Αθήνα, Ιανουάριος 1987)

 ΣΗΜΕΙΩΣΗ

 Το παρόν άρθρο, με μερικές προσθήκες, βασίζεται σε λήμματα ληφθέντα από το βιβλίο μου «Η ΝΑΟΥΣΑ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ» (1945-1949). Νάουσα

————————

*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

*Στέργιος Αποστόλου – Βιογραφικά στοιχεία -Εργογραφία (κάνετε κλικ)

————————

Σημείωση Φαρέτρας: Όλα τα κείμενα του Στέργιου Αποστόλου μπορείτε να τα διαβάσετε ΕΔΩ

————————

ΥΠΟΜΝΗΜΑ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

— Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 3^ης Οκτωβρίου 1946.

— Α.Σ.Κ.Ι. Φ 23/1/161.

— Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της Θεσσαλονίκης της 26^ης Οκτωβρίου 1946.

— Eφημερίδα της Βέροιας ΘΑΡΡΑΛΕΟΣ της 18^ης Νοεμβρίου 1946).

— Eφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της Θεσσαλονίκης της 20ής Νοεμβρίου 1946

μερίδα της Βέροιας ΘΑΡΡΑΛΕΟΣ της 25^ης Νοεμβρίου 1946).

— (http://www.pasoipa.org.gr>lefkomapilot_details)

— (http://airnafpaktia.blogspot.com>blogpost_5544)

— Εκδόσεις ΓΛΑΡΟΣ: «ΕΤΣΙ ΑΡΧΙΣΕ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ» (Η τρομοκρατία μετά τη Βάρκιζα, 1945-1947). Ολόκληρη η έκθεση του Δημοκρατικού Στρατού στον Ο.Η.Ε. τον Μάρτιο του 1947. Σελ. 184-187. Αθήνα, Ιανουάριος 1987)

— Εφημερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Κυριακή 10 Γενάρη 2016, σελίδα 29.