«Έναρξη της Λευκής Τρομοκρατίας στη Νάουσα και στον λοιπό ελλαδικό χώρο μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας» / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

Από την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας μέχρι την σύγκληση της 12^ης Ολομέλειας της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε. (ΠΕΡΙΟΔΟΣ 12/2/1945 – 27/6/1945)

Στέργιος Αποστόλου*

Η υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας την 12/2/1945 και η παράδοση του οπλισμού του Ε.Λ.Α.Σ – Απόκρυψη μέρους του οπλισμού εντός και εκτός της Νάουσας – Ίδρυση και δράση ακροδεξιών εθνικιστικών οργανώσεων – Άφιξη και εγκατάσταση νέων κυβερνητικών αρχών. Καθαίρεση αιρετού ΕΑΜικού Δημάρχου και διορισμός δοτού – Άφιξη αγγλικών στρατιωτικών μονάδων – Εξαπόλυση κύματος βίας και τρομοκρατίας κατά ΕΑΜικών αγωνιστών με συλλήψεις, φυλακίσεις, βασανισμούς και καταστροφή γραφείων ΕΑΜικών οργανώσεων – Εμφανίζονται στα ορεινά της πόλης οι πρώτες ομάδες καταδιωκόμενων δημοκρατικών αγωνιστών – Λήψη απόφασης για αυτοάμυνα –  Σύγκληση 11^ης Ολομέλειας της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε τον Απρίλιο του 1945 – Προσχώρηση εργατικών σωματείων και συνδικαλιστών στον ΕΡΓ.Α.Σ – Επιλεκτική διανομή τροφίμων και ιματισμού της βοήθειας ΟΥΝΡΑ σε εθνικόφρονες πολίτες – Έναρξη απεργιακών εργατικών κινητοποιήσεων – Ίδρυση Συλλόγου Αγωνιστών Απελευθερωτικού Αγώνος 1941-1945 Ε.Λ.Α.Σ Νάουσας – Αποκήρυξη Άρη Βελουχιώτη και θάνατός του – Σύγκληση της 12^ης Ολομέλειας  της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε τον Ιούνιο του 1945. Λήψη απόφασης, σε περίπτωση ανάγκης, και ένοπλης λαϊκής αυτοάμυνας.

Την 7^η Φεβρουαρίου 1945 η αντιπροσωπεία του Ε.Α.Μ αναχώρησε από τον Βόλο για την Αθήνα συνοδευόμενη από Άγγλο αξιωματικό και οδηγήθηκε στο ξενοδοχείο ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ, όπου κατέλυσε. Την επόμενη ημέρα, 8^η Φεβρουαρίου 1945, αναχώρησε για τη Βάρκιζα, όπου άρχισαν οι επαφές με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και τους εκπροσώπους της κυβέρνησης. Ύστερα από σχετικές διαπραγματεύ-σεις μεταξύ των δύο πλευρών, το απόγευμα της 12^ης Φεβρουαρίου 1945, στην Αθήνα, στο υπουργείο Εξωτερικών, υπογράφηκε το πρωτόκολλο της Συμφωνίας της Βάρκιζας … Την 16^η Φεβρουαρίου 1945 το Γενικό Στρατηγείο του Ε.Λ.Α.Σ απηύθυνε αποχαιρετιστήρια ημερήσια διαταγή προς όλες τις δυνάμεις του την οποία υπέγραφαν ο Στρατηγός Στέφανος Σαράφης και ο Καπετάνιος του Ε.Λ.Α.Σ Άρης Βελουχιώτης. Το πλήρες κείμενο αυτής της διαταγής έχει ως ακολούθως:

«Ημερήσια Διαταγή του Γενικού Στρατηγείου του Ε.Λ.Α.Σ

της 16^ης Φεβρουαρίου 1945.

Αξιωματικοί, Καπεταναίοι και αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. και του Ε.Λ.Α.Ν.

Ύστερα από τη Συμφωνία που υπογράφηκε στις 12 του μηνός, ο ένοπλος αγώνας του Ε.Λ.Α.Σ. τελειώνει και ο Ε.Λ.Α.Σ. αποστρατεύεται. Επί τρία σχεδόν χρόνια παλέψατε σκληρά ενάντια στον κατακτητή και με τις θυσίες και τον ηρωισμό σας, παίρνοντας τα όπλα κατά το πλείστον από τον κατακτητή, δημιουργήσατε έναν πραγματικό στρατό, ο οποίος ανάγκασε τους εχθρούς επανειλημμένα να ομολογήσουν την αξία του. Με την πίστη σας, τον ηρωισμό σας και την αυτοθυσία σας δώσατε στον κατακτητή επανειλημμένα χτυπήματα και τέλος, όταν ύστερα από την προέλαση του Κόκκινου Στρατού στη Βαλκανική αναγκάστηκε να εκκενώσει την πατρίδα μας, σχεδόν μόνοι σας, με συνεχείς επιθέσεις, τον αναγκάσατε να φύγει με μεγάλες απώλειες σε  προσωπικό και υλικό και ελευθερώσατε τη χώρα μας.

Τα βουνά και οι κάμποι της χώρας μας που είναι γεμάτοι από τάφους των εχθρών και τα συντρίμμια των πυροβόλων, αυτοκινήτων, γεφυριών και άλλου υλικού δείχνουν ότι είναι έργο σας. Εξασφαλίσατε την τάξη και την ασφάλεια σε τέτοιο σημείο, ώστε να αποκτήσει ο λαός απόλυτη εμπιστοσύνη. Δώσατε άφθονο το αίμα σας για την επιτυχία της απελευθέρωσης. Να είστε υπερήφανοι για το έργο σας και να έχετε ήσυχη τη συνείδησή σας ότι κάνατε το καθήκον σας προς την πατρίδα. Γυρίζοντας στα σπίτια σας πρέπει να είστε οι καλύτεροι πολίτες και να εξακολουθήσετε ειρηνικά εργαζόμενοι για την ευτυχία σας, την πλήρη αποκατάσταση των λαϊκών ελευθεριών, ώστε να καταστεί δυνατόν με την απόφαση του λαού να γίνει η πατρίδα μας κράτος συγχρονισμένο και ευτυχισμένο και πολιτικά πραγματικά δημοκρατικό.

Όπως είσαστε καλοί πολεμιστές, αποδειχθείτε και καλοί πολίτες. Στους ηρωικούς μας νεκρούς που αιώνια θα περιβάλλονται από τιμή και δόξα κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ. Τα αγαθά του πολέμου στον οποίο έπεσαν μπορεί ως σήμερα να μην ολοκληρώθηκαν. Να είμαστε σίγουροι πως θα ολοκληρωθούν πολύ σύντομα. Αποχαιρετώντας σας όλους, εμείς που σας διοικήσαμε και παρακολουθήσαμε τους αγώνες σας, εκφράζουμε τον θαυμασμό μας και την ευγνωμοσύνη μας και πιστεύουμε πως στη δοξασμένη ιστορία της Ελλάδας η σελίδα της δικής σας δράσης θα γραφεί με τα πιο λαμπρά γράμματα. Ζήτω το αδάμαστο έθνος μας. Ζήτω το πιο τρανό δημιούργημά του, ο Ε.Λ.Α.Σ μας.

Στέφανος Σαράφης –  Άρης Βελουχιώτης»

(Στέφανος Σαράφης: Ο Ε.Λ.Α.Σ. Τόμος 1^ος, σελ. 562-563. Αθήνα 1964)

Σημειώνω ότι κατά την ημέρα της υπογραφής της Συμφωνίας της Βάρκιζας (12^η Φεβρουαρίου 1945), το ΕΑΜικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα διέθετε τις παρακάτω δυνάμεις σε όλο τον ελλαδικό χώρο:

–  75.535 εμπειροπόλεμοι άνδρες του μονίμου Ε.Λ.Α.Σ.

–  50.000 του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. (οι περισσότεροι εμπειροπόλεμοι)

–    6.000 άνδρες της Εθνικής Πολιτοφυλακής.

– 30.000 ΕΠΟΝίτες πολεμιστές των Υποδειγματικών Διμοιριών του ΕΛΑΣ.

– 161.535  = Γενικό σύνολο ενόπλων δυνάμεων.

Επί πλέον, σε όλη την Ελλάδα το Ε.Α.Μ είχε 1.600.000 μέλη, το Κ.Κ.Ε 400.000 μέλη, η Ε.Π.Ο.Ν 570.000 μέλη (600.000 με τους ένοπλους) και πέραν αυτών, πρέπει να συνυπολογιστούν και τα δεκάδες χιλιάδες  μέλη της Εθνικής Αλληλεγγύης (Ε.Α) και του Εργατικού Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Ε.Α.Μ) που είχαν ενταχθεί στο Ε.Α.Μ.

(Νίκος Ψυρούκης: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1940-1947). Τόμος 1^ος, σελ. 117-118. Αθήνα 1975)

Όλη αυτή η τεράστια πολεμική και πολιτική μηχανή στην Ελλάδα, που δημιουργήθηκε με αίμα και θυσίες του ελληνικού λαού, ξαφνικά οδηγήθηκε στον τάφο και σκεπάστηκε με βαριά ταφόπλακα. Σαν να μην υπήρχε ποτέ. Έμεινε μόνο μια ανάμνηση και τίποτα άλλο. Και γεννάται το τεράστιο ερώτημα, που παραμένει ακόμα αναπάντητο:

«Ποιοι και γιατί δεν άφησαν τον ΕΛΑΣίτη να ολοκληρώσει το τελευταίο μέρος του όρκου του που έλεγε ότι:

Υπόσχομαι να δοξάσω και να τιμήσω το όπλο που κρατώ και να μην το παραδώσω, αν δεν ξεσκλαβωθεί η πατρίδα μου και δεν γίνει ο λαός νοικοκύρης στον τόπο του»

 Η είδηση για την παράδοση των όπλων και την οριστική αποστράτευση του Ε.Λ.Α.Σ, του Ε.Λ.Α.Ν και της Εθνικής Πολιτοφυλα-κής, που προέβλεπε η Συμφωνία της Βάρκιζας, έπεσε σαν κεραυνός «εν αιθρία». Σε όλους τους άνδρες των μονάδων του Ε.Λ.Α.Σ, που ήταν διάσπαρτες στον Ελλαδικό χώρο, κυριάρχησαν αισθήματα έντονης αγανάκτησης και οργής, τα οποία, μάλιστα, δεν φρόντιζαν να αποκρύπτουν. Επίσης, όλες οι παντός επιπέδου ηγεσίες τους, από την απλή Διμοιρία μέχρι και το Γενικό Στρατηγείο, διατύπωναν χωρίς περιστροφές τις απόψεις τους για την προαναφερόμενη Συμφωνία, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ήταν αρνητικές.

Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, από την αρχή,  το Γενικό Στρατηγείο του Ε.Λ.Α.Σ και πολλά από τα μέλη των Κεντρικών Επιτροπών του Ε.Α.Μ και του Κ.Κ.Ε είχαν ταχθεί ευθέως κατά της αποστράτευσης του Ε.Λ.Α.Σ και της παράδοσης των όπλων, αν προηγουμένως, δεν εξασφαλίζονταν ορισμένοι βασικοί όροι, ο κυριότερος από τους οποίους ήταν η οριστική απομάκρυνση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα.

Μέσα σε γενικό κλίμα συγκρατημένης οργής διεξάγονταν στις μονάδες του Ε.Λ.Α.Σ διεξοδικές συζητήσεις με θέμα τις αρνητικές επιπτώσεις από την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Όλες οι ενδείξεις οδηγούσαν στην παραδοχή της άποψης ότι κάτι το τρομερό επρόκειτο να επακολουθήσει. Ωστόσο, προς το παρόν, ο στρατιωτικός Αρχηγός του Ε.Λ.Α.Σ Στρατηγός Στέφανος Σαράφης και ο Καπετάνιος του Άρης Βελουχιώτης, οι απόψεις των οποίων ήταν αντίθετες με τους όρους αυτής της Συμφωνίας, απέφυγαν, τελικά, να δημιουργήσουν εσωτερικές τριβές στην ηγεσία του ΕΑΜικού κινήματος, εξαιτίας των οποίων, ενδεχομένως, να κατηγορούνταν σαν «κινηματίες». Έτσι, εξέδωσαν την τελευταία αποχαιρετιστήρια ημερήσια διαταγή του Γ.Σ του Ε.Λ.Α.Σ προς όλες τις μονάδες του, καλώντας τους άνδρες του να επιδοθούν σε ειρηνικά έργα μετά την παράδοση των όπλων και να φανούν το ίδιο «καλοί σαν πολίτες», όπως υπήρξαν και «σαν πολεμιστές». Η παράδοση των όπλων και η αποστράτευση του Ε.Λ.Α.Σ είχε σαν καταληκτική ημερομηνία την 15^η Μαρτίου 1945.

«Την περίοδο αυτή (μετά την 12^η Φεβρουαρίου 1945) τα τμήματα του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου βρίσκονταν, άλλα στη Βέροια και άλλα στη Νάουσα. Στη Νάουσα για μερικές ημέρες ήταν εγκατεστημένη και η Διοίκηση του Συντάγματος που στεγάζονταν στο κτίριο Τουρπάλλη (σήμερα Δημοτική Βιβλιοθήκη). Τα ευρισκόμενα στη Νάουσα τμήματα (του Ε.Λ.Α.Σ)  ήταν στρατωνισμένα σε σχολικά κτίρια. Εντωμεταξύ, είχαν συσταθεί οι επιτροπές παραλαβής οπλισμού … Ένα από τα κέντρα παράδοσης οπλισμού στη Νάουσα ήταν και το κτίριο του Γυμνασίου. Με τα δάκρυα στα μάτια οι ΕΛΑΣίτες παρέδιδαν τα τιμημένα τους όπλα, άλλοι φανερά συγκινημένοι, άλλοι απογοητευμένοι και άλλοι, οι περισσότεροι, που μετά βίας συγκρατούσαν την οργή τους … »

(Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ (1941-1944). Σελ. 290. Νάουσα 2006)

Σχετικά, πρέπει να αναφερθεί ότι, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, η οργάνωση Π.Α.Ο κατόρθωσε να ιδρύσει στη Νάουσα δικό της πολιτικό παράρτημα, στο οποίο έσπευσαν να ενταχθούν οι περισσότερες πλούσιες οικογένειες της πόλης (βιομήχανοι, έμποροι, μεγαλοεπαγγελ-ματίες κ.ά.), σε αντίθεση με την αποτυχημένη προσπάθειά της να συγκροτήσει παράλληλα και στρατιωτικό σκέλος, σαν αντίπαλο δέος στον Ε.Λ.Α.Σ. Επακόλουθο της απόπειρας της Π.Α.Ο να δημιουργήσει διάφορα ερείσματα στη Νάουσα ήταν να συλληφθούν και εκτελεστούν κατά καιρούς μερικά μέλη της από τον Ε.Λ.Α.Σ.

Εντωμεταξύ, ακροδεξιά στοιχεία και άλλοι, έσπευσαν να ιδρύσουν στη Νάουσα, κατά την μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας περίοδο, διάφορες εθνικιστικές οργανώσεις ή να ενταχθούν ως μέλη σε άλλες που προϋπήρχαν σε άλλα μέρη του ελλαδικού χώρου και έκαναν την εμφάνισή τους στην πόλη αυτή. Αναφέρω ενδεικτικά μερικές από αυτές, όπως, το Σύνδεσμο Βασιλοφρόνων Ναούσης (Σ.ΒΑ.Ν), το Σύνδεσμο Εθνικοφρόνων Νέων Ναούσης (Σ.Ε.Ν.Ν), το Εθνικό Μέτωπο Εργαζομένων Ναούσης Ε.Μ.Ε.Ν) και τη φασιστική οργάνωση Χ του Στρατηγού Γρίβα, η οποία ίδρυσε παράρτημα στη Νάουσα. Κατά τον ιστορικό Χάγκεν Φλάισερ, η Χ θεωρείται μία αμφιλεγόμενη οργάνωση η οποία: «ως φασιστοειδής τρομοκρατική οργάνωση, απέκτησε ιδίως μετά την απελευθέρωση τη «σκοτεινή φήμη μιας Κου-Κλουξ-Κλαν», η οποία «ποτέ δεν δρούσε ενάντια στους κατακτητές παρά μόνο στους “αναρχοκομμουνιστές” του ΕΑΜ».

(Φλάισερ Χάγκεν (1995) «ΣΤΕΜΜΑ ΚΑΙ ΣΒΑΣΤΙΚΑ». Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, 1941-1944, σελ. 36, Β΄  Αθήνα)

Εντός ολίγου θα κάνει την εμφάνισή του και ο Σύνδεσμος Εθνικοφρόνων ΕΛΑΣιτών Ναούσης (Σ.Ε.Ε.Ν), τα μέλη του οποίου ήταν πρώην ΕΛΑΣίτες (ελάχιστοι), οι οποίοι είχαν σπεύσει να ενταχθούν σ’ αυτόν. Τα γραφεία αυτού του Συνδέσμου βρίσκονταν στην πλατεία Καμένα (Διοικητηρίου σήμερα), απέναντι από το βιβλιοπωλείο του Βασιλείου Μαρνέρη. Τα μέλη των ανωτέρω οργανώσεων οπλίστηκαν με περίστροφα, μερικά και με αυτόματα και διαδραμάτισαν πρωταγω-νιστικό ρόλο στον εμφύλιο πόλεμο. Μία εβδομάδα μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας κατέφθασαν στη Νάουσα μία μονάδα Εθνοφυλακής και μια Χωροφυλακής,  μικρής αριθμητικής δύναμης.

Ήταν οι προπομποί των νέων αρχών, οι οποίες επρόκειτο να εγκατασταθούν στο άμεσο μέλλον στην πόλη. Η μονάδα της Εθνοφυλακής στρατωνίστηκε στο κτίριο του Νοσοκομείου, ενώ η ομάδα της Χωροφυλακής στο κτίριο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Οι τελευταίοι Πολιτοφύλακες οι οποίοι διατηρούσαν την τάξη στην πόλη μέχρι του χρόνου έλευσης των νέων αρχών, παρέδωσαν στις ανωτέρω μονάδες τα καθήκοντά τους και τα όπλα τους στην αρμόδια επιτροπή. Κατά την πρώτη έξοδό τους στους δρόμους της Νάουσας, τόσο οι εθνοφύλακες, όσο και οι χωροφύλακες, ήταν κυριολεκτικά παγωμένοι, περιέστρεφαν καχύποπτα τα βλέμματά τους προς κάθε κατεύθυνση και κρατούσαν συνέχεια τα δάχτυλά τους στις σκανδάλες των όπλων.

Σύντομα ολοκληρώθηκε η παράδοση των όπλων από τις μονάδες του Ε.Λ.Α.Σ που βρίσκονταν στη Νάουσα. Όλος αυτός ο οπλισμός προωθήθηκε με στρατιωτικά αυτοκίνητα στη Βέροια, η οποία είχε οριστεί σαν χώρος παραλαβής και φύλαξης του οπλισμού της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας (Ο.Μ.Μ) του Ε.Λ.Α.Σ. Είναι γεγονός ότι δεν παραδόθηκαν όλα τα όπλα των μονάδων του Ε.Λ.Α.Σ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής που βρίσκονταν στη Νάουσα. Όμως αυτό δεν έγινε κατόπιν «άνωθεν εντολών». Τούτο οφείλεται στο αίσθημα ανασφάλειας από το οποίο διακατέχονταν οι ΕΛΑΣίτες κατά την παράδοση των όπλων, σχετικά με την περαιτέρω τύχη τους σε ένα καθεστώς το οποίο διαγράφονταν απόλυτα εχθρικό προς τους ίδιους.

Το καθεστώς αυτό. στο οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο άρχισαν να διαδραματίζουν πάλι οι πρώην συνεργάτες των Γερμανών, τους ωθούσε στην ανάγκη να προβαίνουν για λόγους αυτοάμυνας στην απόκρυψη μέρους των όπλων, είτε μέσα σε σπίτια της Νάουσας, είτε σε ασφαλείς κρύπτες που βρίσκονταν σε αγροτικές ή ημιορεινές περιοχές της. Ένας από αυτούς που  ασχολήθηκαν συστηματικά με την επιλογή κρυπτών για την απόκρυψη μέρους του οπλισμού του Ε.Λ.Α.Σ στην ευρύτερη περιοχή της Νάουσας, ήταν και ο πρώην ΕΛΑΣίτης, ειδικός σύνδεσμος στο Επιτελείο του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ, Γεώργιος Δαούτης του Ιωάννου.

Όπως μου αποκάλυψε ο ίδιος όταν ακόμα βρίσκονταν στη ζωή, απέκρυψε οπλισμό στις αγροτικές περιοχές Παλιοκαλιά, (παλιός πύργος), Κουτίχα κ.α. και στις ημιορεινές περιοχές Παλιομπάτσι, Νταλαμάρι και Κράστα (βραχώδης περιοχή μεταξύ Γιαννακοχωρίου και Ροδοχωρίου). Ενδεικτικά θα αναφέρω και μία κρύπτη οπλισμού μέσα στη Νάουσα, σε αχυρώνα του σπιτιού του πρώην ΕΛΑΣίτη Γεωργίου Κασαπίδη του Κωνσταντίνου, την οποία, κατά την περίοδο της Λευκής Τρομοκρατίας, ανακάλυψαν οι άνδρες της Αστυνομίας κατόπιν καταδοτικής ενέργειας.

Τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου 1945, με την έλευση της 7^ης κυβερνητικής Ταξιαρχίας στη Βέροια και την οριστική συγκρότηση της Διοίκησης Χωροφυλακής, αυτής της πόλης, τα τμήματα της Εθνοφυλακής και της Χωροφυλακής τα οποία υπήρχαν στη Νάουσα ενισχύθηκαν σημαντικά με την αποστολή νέων ανδρών. Μαζί με αυτούς κατέφθασαν και μια μικρή βρετανική δύναμη  με μια, επίσης μικρή μονάδα Ινδών του μητροπολιτικού στρατού. Με τις ενισχύσεις αυτές, εκτός από το ήδη υπάρχον αστυνομικό τμήμα, που, όπως προαναφέρθηκε, στεγάζονταν στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της πόλης, δημιουργήθηκε και Τμήμα Ασφάλειας, το οποίο στεγάστηκε στην οικοδομή Κοκκίνου, στο κέντρο της πόλης.

Στο ίδιο ακριβώς κτίριο είχε, προηγουμένως, την έδρα της η Εθνική Πολιτοφυλακή. Πολύ σύντομα, όμως, θα εγκατασταθεί και η Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Ναούσης η οποία θα στεγαστεί στο κτίριο Αγγελάκη. Οι νέοι εθνοφύλακες στρατωνίστηκαν, όπως και οι πρώτοι, στο κτίριο του Νοσοκομείου, η βρετανική μονάδα στο ημιτελές (τότε) κτίριο του Καζίνου στο Δημοτικό Πάρκο και η ινδική μονάδα στο παλιό βασιλικό θέρετρο του Αγίου Νικολάου (Παλάτι). Η Γενική Διοίκηση Μακεδονίας κατέβαλε προσπάθειες να διορίσει δοτό Δήμαρχο και Δημοτικό Συμβούλιο στη Νάουσα, αποτελούμενο από έγκριτους και «εγνωσμένης εθνικοφροσύνης» Ναουσαίους. Προσέκρουε, όμως, συνεχώς στην επίμονη άρνησή τους να αναλάβουν τέτοια καθήκοντα.

Τελικά, καθήκοντα δοτού δημάρχου δέχτηκε να αναλάβει τον Μάρτιο του 1945 ο Χριστόδουλος Πετρίδης, βιομήχανος, με προοπτική να συγκροτήσει στο άμεσο μέλλον και δοτό Δημοτικό Συμβούλιο. Σημειώνω, ότι, προηγουμένως, είχε καθαιρεθεί από τη θέση του ο ΕΑΜικός αιρετός δήμαρχος της Νάουσας Στέργιος Φετλής, ο οποίος είχε εκλεγεί με τη λαϊκή ψήφο μετά την αποχώρηση των Γερμανών από τη Νάουσα.

Οι στρατιωτικές και αστυνομικές αρχές της Νάουσας συνεπικου-ρούνταν στο έργο τους από τις προαναφερθείσες τοπικές εθνικιστικές οργανώσεις και από τους πρώην στενούς συνεργάτες των Γερμανών ΠΑΟτζήδες, Ταγματασφαλίτες και Πουλικούς, που είχαν σχηματίσει παρακρατικές ομάδες και κυκλοφορούσαν μέσα και έξω από την πόλη με τις μαύρες στολές τους. Μετά την ισχυροποίηση της θέσης τους μέσα στη Νάουσα, οι αστυνομικές και στρατιωτικές αρχές, βοηθούμενες φανερά από τους Βρετανούς και Ινδούς στρατιώτες, αποφάσισαν να εξαπολύσουν κύμα τρομοκρατίας στην πόλη.

Την 9^η Μαρτίου 1945, εθνοφύλακες και χωροφύλακες οπλισμένοι ως τα δόντια, εξαπέλυσαν το πρώτο κύμα τρομοκρατίας μέσα στην πόλη εισβάλλοντας στη «Λέσχη του Λαού», ένα λαϊκό εντευκτήριο το οποίο στεγάζονταν σε οικοδομή στην πλατεία Καμένα. Κατέστρεψαν όλα τα έπιπλα και σκεύη της Λέσχης και απείλησαν με τα όπλα τους θαμώνες της. Την ίδια μέρα πραγματοποιήθηκε εισβολή και στα γραφεία της Αχτίδας του Κ.Κ.Ε τα οποία κατέστρεψαν ολοσχερώς και έκαψαν τα κομματικά αρχεία. Κατόπιν τούτου, εξέλειπε πλέον και η παραμικρή αμφιβολία για τις πραγματικές προθέσεις του νέου καθεστώτος έναντι του Ε.Α.Μ και του Κ.Κ.Ε.

Το διχαστικό σχέδιο των Άγγλων για την πλήρη κυριαρχία τους στην Ελλάδα άρχισε να εφαρμόζεται προς πάσα κατεύθυνση, με αντικειμενικό στόχο την πρόκληση στο άμεσο μέλλον μιας αιματηρής εμφυλιοπολεμικής σύρραξης στη χώρα. Παρά ταύτα, οι πολιτικές οργανώσεις του Ε.Α.Μ και του Κ.Κ.Ε Νάουσας και Βέροιας, ανεξάρτητα από την παράδοση των όπλων και τη διάλυση του Ε.Λ.Α.Σ, παρέμεναν συγκροτημένες και δυναμικές. Μάλιστα, την 10^η Μαρτίου 1945 απέστειλαν στη Θεσσαλονίκη επιτροπές οι οποίες έκαναν παραστάσεις στη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας, στη Στρατιωτική Διοίκηση και στους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων, διαμαρτυρόμενες για το όργιο της τρομοκρατίας που εξαπολύθηκε στις πόλεις αυτές από τις αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις.

Την ίδια μέρα, σημειώθηκε νέα επίθεση ανδρών της εθνοφυλακής και της Χωροφυλακής  κατά των γραφείων του Εργατικού Κέντρου Νάουσας, που στεγάζονταν στο ισόγειο του ξενοδοχείου των αδελφών Καρκάτα, απέναντι από το Δημοτικό Πάρκο. Οι επιδρομείς, αφού κατέστρεψαν τα πάντα στο εσωτερικό των γραφείων και τα λεηλάτησαν, αφαίρεσαν από το ταμείο του Κέντρου όλα τα χρήματα που υπήρχαν σ’ αυτό, μεταξύ των οποίων και αυτά των σωματείων που υπάγονταν στη δύναμή του. Όσοι συνδικαλιστές βρέθηκαν εκείνη την ώρα στα γραφεία συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στα κρατητήρια της Αστυνομίας, όπου υπέστησαν άγριο ξυλοδαρμό. Ακολούθως, ύστερα από ύβρεις και απειλές, αφέθηκαν ελεύθεροι.

Αντιδρώντας στο κύμα βίας και τρομοκρατίας, οι οργανώσεις του Ε.Α.Μ και του Κ.Κ.Ε Βέροιας,  πραγματοποίησαν επί δύο συνεχείς ημέρες (13^η και 14^η Μαρτίου 1945) παννομαρχιακή συγκέντρωση διαμαρτυρίας, την οποία, μεταξύ των άλλων, έσπευσαν να πλαισιώσουν με την παρουσία τους και Ναουσαίοι ΕΠΟΝίτες. Η συγκέντρωση αυτή πνίγηκε στο αίμα με την άμεση επέμβαση των ανδρών της Εθνοφυλακής, της Χωροφυλακής και των παρακρατικών ομάδων. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων κατέπεσε νεκρός από δολοφονική σφαίρα Ναουσαίος ΕΠΟΝίτης, υψηλόβαθμο στέλεχος της Ε.Π.Ο.Ν. Νάουσας.

Ήδη, στο στόχαστρο των διωκτικών αρχών μπήκαν οι Ναουσαίοι πρώην Διοικητές Ταγμάτων, Λόχων Διμοιριών και ομάδων του Ε.Λ.Α.Σ, καθώς και οι αντίστοιχοι Πολιτικοί εκπρόσωποι του Ε.Α.Μ οι οποίοι ήταν τοποθετημένοι σ’ αυτές τις μονάδες. Στο ίδιο στόχαστρο μπήκαν η ηγεσία και πολλοί δυναμικοί άνδρες της πρώην τοπικής Πολιτοφυλακής. Φυσικά, από το στόχαστρο αυτό δεν εξαιρέθηκαν τα ηγετικά στελέχη των τοπικών πολιτικών οργανώσεων του Ε.Α.Μ και του Κ.Κ.Ε, οι πρώην λειτουργοί της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Λαϊκής Δικαιοσύνης, καθώς και η ηγετική ομάδα του Εργατικού Κέντρου Νάουσας, η οποία αποτελούσε τον μεγάλο πονοκέφαλο της εργοδοσίας. Παράλληλα, πρέπει να αναφερθώ και στα άλλα βασικά προβλήματα τα οποία αντιμετώπιζαν οι πρώην ΕΛΑΣίτες, όσοι δεν διώκονταν προς το παρόν, μετά την παράδοση των όπλων.

Όσοι από αυτούς, προηγουμένως, ήταν αγρότες, επανήλθαν στις αγροτικές απασχολήσεις τους και προσπορίζονταν τα προς το ζην. Όσοι, όμως, από αυτούς ήταν εργάτες και υπάλληλοι αντιμετώπιζαν πρόβλημα επιβίωσης, γιατί οι βιομήχανοι αρνούνταν να τους προσλάβουν εκ νέου στα εργοστάσιά τους. Μάλιστα, απέλυσαν και μη ΕΛΑΣίτες εργάτες, που δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη, λόγω των αριστερών φρονημάτων τους. Το Εργατικό Κέντρο της Νάουσας με πρόεδρο τον Γεώργιο Βουτυρά, έναν εξαίρετο άνθρωπο και αγωνιστή, πάλευε με παραστάσεις προς όλες τις κατευθύνσεις για τα δίκαια της εργατικής τάξης της πόλης.

Μαχητικούς συμπαραστάτες σ’ αυτόν τον  αγώνα είχε τα μέλη του Δ.Σ του Εργατικού Κέντρου Στέργιο Μπέσιο, Χαράλαμπο Μωυσίδη και Δημήτριο Παλαμά. Επειδή τα πάσης φύσεως αρχεία της τοπικής Αστυνομίας, μεταξύ των οποίων και οι φάκελοι των Ναουσαίων αριστερών από την εποχή του Μεσοπολέμου και εντεύθεν, είχαν καεί ολοσχερώς κατά την επίθεση του  Ε.Λ.Α.Σ την 31^η Μαρτίου 1943 κατά της Νάουσας, επιβάλλονταν η  άμεση ανασύνταξή τους, για να υποβοηθούνται οι αστυνομικές αρχές στο διωκτικό  τους έργο. Έτσι, άρχισαν να στρατολογούνται εντέχνως και επί πληρωμή διάφοροι πληροφοριοδότες (χαφιέδες), μεταξύ των μελών των διαφόρων τοπικών οργανώσεων του Ε.Α.Μ και του Κ.Κ.Ε.  Οι χαφιέδες εργάτες των εργοστασίων, πολλοί από τους οποίους ήταν και συνδικαλιστές, έλαβαν εντολή από τους εργοστασιάρχες να τεθούν στη διάθεση της Αστυνομίας για την παροχή όλων εκείνων των πληροφοριών που ήταν απαραίτητες για την εκ των έσω αποτελεσματική παρακολούθηση των σχεδίων δράσης του εργατικού κινήματος της πόλης.

Το αυτό συνέβη και με τις δημόσιες υπηρεσίες. Οι διευθυντές αυτών των υπηρεσιών καλούνταν στην Αστυνομία και τους δίνονταν εντολή να παρακολουθούν τους υπαλλήλους των τμημάτων τους για τυχόν αντεθνική τους δράση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο και μάλιστα σε χρόνο ρεκόρ, δημιουργήθηκαν νέοι φάκελοι υπόπτων και διωκόμενων. Ενημερωτικά πληροφοριακά σημειώματα από αυτούς τους φακέλους θα αρχίσουν να αποστέλλονται και στο Στρατολογικό Γραφείο της Βέροιας για να λαμβάνονται υπόψη από τα Συμβούλια Επιλογής Οπλιτών (Σ.Ε.Ο) τα φρονήματα και η δράση όλων των Ναουσαίων πολιτών, οι οποίοι, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, άρχισαν να καλούνται υπό τα όπλα.

Την 15^η Μαρτίου 1945, άνδρες της Αστυνομίας συνέλαβαν τους Θωμά Γκιουλέκα πρώην πρόεδρο του Αναθεωρητικού Δικαστηρίου Νάουσας και Στέργιο Φετλή, πρώην αιρετό ΕΑΜικό δήμαρχο της Νάουσας. Συνέλαβαν, επίσης, και τους Γεώργιο Κόκκινο, βιομήχανο, αδελφό του Φιλώτα Κόκκινου, παλιού δημάρχου της Νάουσας που παύτηκε από τη δικτατορία της 4^ης Αυγούστου και Κωνσταντίνο Αηδονόπουλο. Οι δύο τελευταίοι υπήρξαν εθνοσύμβουλοι της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α). Άπαντες οι συλληφθέντες βασανίστηκαν με φάλαγγα και ανακρίθηκαν εξαντλητικά για τη δράση τους κατά την ΕΑΜική περίοδο.

Μετά από κάποιο διάστημα αφέθηκαν ελεύθεροι, πλην του Θωμά Γκιουλέκα ο οποίος μεταφέρθηκε στις φυλακές Βέροιας. Ακολούθησε η σύλληψη του πρώτου γραμματέα της Αχτίδας Νάουσας του Κ.Κ.Ε Γεωργίου Τσιότση και του δραστήριου ηγετικού στελέχους της τοπικής οργάνωσης του Ε.Α.Μ Ιωάννη Γιαννόπουλου (Γκούγκουρα). Αμφότεροι κλείστηκαν στα κρατητήρια της Ασφάλειας, ανακρίθηκαν και βασανίστηκαν άγρια. Στη συνέχεια, μαζί με άλλους είκοσι Ναουσαίους κρατούμενους, μεταφέρθηκαν στις φυλακές των Στρατώνων Βέροιας. Από τα τέλη Μαρτίου 1945 άρχισαν να γενικεύονται οι διώξεις. Η Νάουσα θύμιζε κατοχικό γκέτο με τα αλλεπάλληλα μπλόκα και πογκρόμ που πραγματοποιούσαν στις συνοικίες οι εθνοφύλακες, οι χωροφύλακες και οι άνδρες των παρακρατικών ομάδων.

Οι Ναουσαίοι πρώην Διοικητές των 1^ου και 3^ου Ταγμάτων του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ Χρήστος Παλαμάς (Μαύρος) και Ανέστης Κοντοζής (Ακρίτας), ο Νικόλαος Φραγκιδάκης (Φραγκιάς), πρώην  Καπετάνιος του 1^ου Τάγματος, ο Μαρίνος Μαρινέλλης (Διάκος), πρώην Καπετάνιος του 2^ου Τάγματος, ο Βασίλειος Μπαμπάτσης (Γρανίτης) του Ιωάννου, πρώην υπεύθυνος του Γ΄ Γραφείου του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ, ο Γεώργιος Φετλής του Στεργίου, (Λυκούργος), πρώην Διοικητής του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ Νάουσας, ο Σωτήριος Μπαμπάτσης του Δημητρίου, πρώην Υποδιοικητής του ανωτέρω εφεδρικού, υποχρεώθηκαν να παραμείνουν κρυμμένοι για κάποιο διάστημα σε σπίτια της Νάουσας, επειδή καταζητούνταν επίμονα από την τοπική Αστυνομία.

Στη συνέχεια, κατέφυγαν σε κοντινές αγροτικές και ημιορεινές τοποθεσίες μαζί με άλλους καταζητούμενους, πρώην ΕΛΑΣίτες κ.ά, μερικούς από τους οποίους θα αναφέρω ενδεικτικά, όπως, Χαράλαμπος Παλαμάς του Ιωάννου, Γκέρος Δημήτριος του Γεωργίου, Χριστόφορος Πάσχος του Κωνσταντίνου, Θωμάς Σαγρής του Αποστόλου, Κιτσέλης Παναγιώτης του Σταύρου, Ιωάννης Ψαρογιάννης του Μιχαήλ, Καραΐσκος Δημήτριος του Ιωάννου, Αθανάσιος Νιόπας (Κίτσος) του Δημητρίου,  Εμμανουήλ Μαμονίδης (ή Τουρλιδάκης) του Σταματίου (Βοριάς), Δημήτριος Πράπας του Στεργίου (Τάκης), Δημήτριος Ταούλας του Αναστασίου, Αλέξανδρος Κάρτας του Φιλίππου (Λίβας), Δημήτριος Παπαστρατόπουλος του Διονυσίου (Πεταλωτής), Παν. Τσάκνης του Γεωργίου, Δαούτης Γεώργιος του Ιωάννου κ.ά.

Σιγά σιγά, όλοι αυτοί που καταδιώκονταν από τις κατά τόπους αρχές, σχημάτισαν μικρές ή μεγάλες ομάδες οι οποίες ονομάστηκαν Ομάδες Καταδιωκόμενων Δημοκρατικών Ένοπλων Αγωνιστών (Ο.Κ.Δ.Ε.Α) ή κατ’ άλλη ονομασία, Ομάδες Δημοκρατικών Ένοπλων Καταδιωκομένων (Ο.Δ.Ε.Κ). Επειδή κατά την πρώτη περίοδο της τρομοκρατίας και των διώξεων δεν ήταν οπλισμένοι οι περισσότεροι από αυτούς, εγώ θα ονομάσω τις ομάδες αυτές Ο.Κ.Α (Ομάδες Καταδιωκόμενων Αγωνιστών). Η ονομασία αυτή είναι ευρύτερη και πιο περιεκτική, γιατί δεν αφορά μόνο στους ένοπλους καταδιωκόμενους, αλλά και στους άλλους, οι οποίοι παρέμεναν άοπλοι για αρκετό διάστημα λόγω της αρχικής έλλειψης οπλισμού. Τα μέλη αυτών των ομάδων με την πάροδο του χρόνου αυξήθηκαν εντυπωσιακά.

Πολλοί Ναουσαίοι αγωνιστές για να αποφύγουν τις συλλήψεις, τις φυλακίσεις και τα άγρια βασανιστήρια, κατέφευγαν ομαδικά στις Ο.Κ.Α. Η σίτιση των Ο.Κ.Α διενεργούνταν με δίκτυο που συγκροτήθηκε από άνδρες της πρώην Ε.Τ.Α, οι οποίοι συγκέντρωναν τρόφιμα από τις οικογένειες των καταδιωκόμενων και από σπίτια άλλων αγωνιστών της πόλης και τα μετέφεραν στις βάσεις των ανωτέρω ομάδων. Άλλη πηγή τροφοδοσίας ήταν τα ορεινά χωριά, από τα οποία οι αρχές δεν είχαν μεταφέρει ακόμα τους κατοίκους τους στα αστικά κέντρα, καθώς και οι διάσπαρτες στο Βέρμιο στάνες των κτηνοτρόφων. Στις περιπτώσεις που δημιουργούνταν πρόβλημα με την ομαλή τροφοδοσία των Ο.Κ.Α ή την ασφάλειά τους, οι καταδιωκόμενοι τολμούσαν και έμπαιναν κρυφά στην Νάουσα, είτε στα σπίτια τους, είτε σε σπίτια άλλων αγωνιστών.

Τέλη Μαρτίου 1945, από ένοπλους άνδρες των Ο.Κ.Α. περιοχής Βέροιας πραγματοποιήθηκε ανεπιτυχής προσπάθεια απελευθέρωσης κρατου-μένων από τις φυλακές αυτής της πόλης. Επικεφαλής των επιτεθέντων ήταν οι Νικόλαος Παπαγιαννούλης (Νύχτας) και Φάντας. Δεν υπήρξαν θύματα. Εντωμεταξύ, ο αντιβασιλέας Δαμασκηνός, απογοητευμένος από την κυβέρνηση η οποία απέτυχε να εξουδετερώσει το ΕΑΜικό κίνημα από τη Συμφωνία της Βάρκιζας και εντεύθεν, με την έγκριση των Άγγλων, άσκησε έμμεσες πιέσεις προς τον πρωθυπουργό Στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα να υποβάλει την παραίτησή του.

Ο Πλαστήρας, ο οποίος είχε ήδη αντιληφθεί ότι ο Δαμασκηνός είχε μεταβληθεί σε άβουλο, τυφλό και πειθήνιο όργανο του Τσόρτσιλ και της ελληνικής Δεξιάς, μη επιθυμώντας, κατά την άποψή μου, να συναινέσει στο αιματηρό κύμα βίας και τρομοκρατίας που είχε εξαπολυθεί σε όλη την Ελλάδα κατά των αγωνιστών του ΕΑΜικού κινήματος, υπέβαλε την 8^η Απριλίου 1945 την παραίτηση του ιδίου και της υπ’ αυτόν κυβέρνησης. Κατόπιν τούτου, το έδαφος παρέμεινε ελεύθερο για την περαιτέρω προώθηση των αγγλικών σχεδίων για την Ελλάδα. Ο Δαμασκηνός κάλεσε αμέσως τον Ναύαρχο και Αρχηγό του Στόλου Πέτρο Βούλγαρη να αναλάβει καθήκοντα πρωθυπουργού και να σχηματίσει νέα κυβέρνηση.

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Βούλγαρης είναι αυτός, ο οποίος, ως Αρχηγός του Στόλου το 1944, είχε καταστείλει βίαια τη στάση του ελληνικού στρατού στη Μέση Ανατολή. Ο νέος πρωθυπουργός ήταν απολύτως σύμφωνος, κατά την άποψή μου, με τα σχέδια και τις μεθοδεύσεις των Άγγλων για την εξουδετέρωση και πλήρη εξαφάνιση από την πολιτική σκηνή της χώρας του ΕΑΜικού κινήματος, με τη χρήση όλων των αναγκαίων τρομοκρατικών, φασιστικών και δολοφονικών μεθόδων, δηλαδή, με την εξαπόλυση κύματος βίας και τρομοκρατίας σε όλη την Ελλάδα και την ανεμπόδιστη φυσική εξόντωση (μέσω ανεξιχνίαστων εξαφανίσεων, φόνων, δολοφονιών και  εκτελέσεων από Στρατοδικεία) των πιο δραστήριων ΕΑΜικών αγωνιστών. Όπως θα καταδειχθεί από την περαιτέρω πορεία των γεγονότων, τα πολιτικά πράγματα της χώρας θα οδηγηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση.

 Κατά την περίοδο μεταξύ 5^ης και 10^ης Απριλίου 1945 συνήλθε η 11^η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε. Τα θέματα τα οποία την απασχόλησαν ήταν α) Η δράση του Κόμματος από την 10^η Ολομέλεια και τα καινούργια καθήκοντα που μπαίνουν, β) Η οργανωτική ανάπτυξη και η προσαρμογή της οργανωτικής του πολιτικής στις σημερινές ανάγκες, γ) Σύγκληση του 7^ου Συνεδρίου του Κ.Κ.Ε, δ) Εκλογή Πολιτικού Γραφείου. Αναγνώστηκε η έκθεση δράσης του Κ.Κ.Ε, σχετική με το πρώτο θέμα,  την οποία συνέταξε ο γραμματέας του Κόμματος Γεώργιος Σιάντος, καθώς και η εισήγηση του Βασιλείου Μπαρτζώτα, σχετική με το δεύτερο θέμα.

Η πολιτική απόφαση η οποία ελήφθη, μεταξύ των άλλων, αναφέρεται και στην προσπάθεια της ελληνικής αντίδρασης, η οποία, υποστηριζό-μενη και από τον αγγλικό παράγοντα, επιχειρεί να ανακόψει το κλίμα της ομαλής και ειρηνικής μεταπολεμικής εξέλιξης του πολιτικού βίου της χώρας. Τονίζεται, ακόμα, ότι, βασικό πολιτικό καθήκον του κόμματος είναι η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης και ότι στο μέτωπο αυτό απαιτείται και η συστράτευση όλων των άλλων δημοκρατικών  δυνάμεων της χώρας.

(ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 5^ος. σελ. 417-452. Αθήνα 1981) 

«Αρχές Απρίλη του 1945, με απόφαση του Κόμματος, λόγω των σύνθετων εξελίξεων στο συνδικαλιστικό κίνημα, την αναγκαιότητα της έντασης του αγώνα των εργαζομένων για να επιβιώσουν από τις συμμορίες και να απαιτήσουν ικανοποίηση των αιτημάτων τους, ιδρύθηκε ο Εργατικός Αντιφασιστικός Σύνδεσμος (ΕΡΓ.Α.Σ.), που συγκροτήθηκε οργανωτικά, συγκέντρωσε όλα τα μέλη του Κόμματος που δρούσαν στα Συνδικάτα και λίγους φιλοκομματικούς στην αρχή, με επικεφαλής τον Κώστα Θέο … Στους στόχους του ΕΡΓ.Α.Σ., που θεωρούνταν η συνέχιση της Ενωτικής Γ.Σ.Ε.Ε., κυριαρχούσε η πάλη για Εθνικοποιήσεις και το αίτημα για πραγματοποίηση ελεύθερων αρχαιρεσιών, γνήσιου Συνεδρίου της Γ.Σ.Ε.Ε και αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας σε όλες τις βαθμίδες του συνδικαλιστικού κινήματος»

(Γιώργος Εμμ. Μαυρίκος: ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ (1918-1948). Σελ. 183. Αθήνα 2001)

Στη Νάουσα, αμέσως μετά την ίδρυση του ΕΡΓ.Α.Σ, τα εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα προσχώρησε με ενθουσιασμό στους κόλπους του και προσάρμοσε τις πάσης φύσεως δραστηριότητές του σύμφωνα με τους κεντρικούς στόχους του. Ένας από αυτούς τους στόχους ήταν και η πλήρης αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας στο συνδικαλιστικό κίνημα. Το τοπικό Εργατικό Κέντρο, με επικεφαλής τον πρόεδρό του Γεώργιο Βουτυρά, έκανε συνεχείς παραστάσεις προς την εργοδοσία να παύσει να παραβιάζει κατάφωρα την ισχύουσα εργατική νομοθεσία και να παρεμβάλλει προσκόμματα στη νόμιμη λειτουργία του συνδικαλιστικού κινήματος. Με συνεχείς παραστάσεις προς τον δήμαρχο της πόλης Χριστόδουλο Πετρίδη, ζήτησε όπως κατά τη λήψη των διαφόρων αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, οι οποίες αφορούσαν στην πόλη και στους κατοίκους της, συμμετέχει και μια άτυπη επιτροπή από εργάτες όλων των συνοικιών.

Επί πλέον, ζήτησε όπως στη διαχείριση και λειτουργία των συσσιτίων μετέχει και το Εργατικό Κέντρο. Θεωρούσε, ότι ο ρόλος του εργατικού κινήματος, εκτός από την προάσπιση καθαρά των εργατικών δικαιωμάτων, είχε και ευρύτατο κοινωνικό χαρακτήρα. Παραστάσεις προς τον δήμαρχο έκαναν και τα μέλη των συνοικιακών Γραφείων της τοπικής Ε.Π.Ο.Ν για το κύμα βίας και τρομοκρατίας που είχε εξαπολυθεί από τις αρχές στην πόλη. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας παράστασης προς τον δήμαρχο Πετρίδη των μελών του Γραφείου της Ε.Π.Ο.Ν. της 3^ης Συνοικίας, που αποτελούνταν από τους Δημήτριο Μπουρλίδη, Νικόλαο Καραπέτσα, Νικόλαο Καπετανάκη, Φανή Μυλωνά και Σεβαστή Πράπα, αντί ακρόασης, κλήθηκε η αστυνομία η οποία τους συνέλαβε και τους φυλάκισε. Μόλις έγινε γνωστό το γεγονός αυτό ξεσηκώθηκε στο πόδι όλη η Νάουσα.

  «Στο άκουσμα μόνο ότι μας έχουν συλλάβει, κινητοποιήθηκε ολόκληρη η νεολαία της συνοικίας μας και σε λίγο ξεσηκώθηκε και η 4η συνοικία. Όταν οι φάλαγγες από Επονίτες και Επονίτισσες φθάσαν κοντά στην αστυνομία, βρέθηκαν μπροστά σε τρία οπλοπολυβόλα και σειρές από Μπουραντάδες με τα ξίφη στα όπλα τους. Ο αξιωματικός απειλούσε πως θα τραβήξουν στο ψαχνό, αν πλησιάσουν πιο κοντά. Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση το τομεακό Συμβούλιο της Ε.Π.Ο.Ν. κινητοποίησε αμέσως την 1^η, 2^η και 5^η συνοικίες. Χιλιάδες νέοι οργανωμένα κατέβηκαν στους δρόμους. Παντού ακούγονταν συνθήματα και τραγούδια. Δίπλα στους νέους απάντησε αποφασιστικά και η εργατική τάξη. Σύσσωμος όλος ο κόσμος, εργάτες και εργάτριες του εργοστασίου Λαναρά, του Κόκκινου, του Ντουρμπάλη, του Σχοινοποιείου και της Κεραμοποιίας … Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, την πίεση και απαίτηση του λαού, στις επτά και μισή το βράδυ μας δώσαν δρόμο»

(Τάκης Μπουρλίδης: Η ΝΑΟΥΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΤΟΥ ΒΕΡΜΊΟΥ (1941-1944). Σελ.28-32. Θεσσαλονίκη 2006).

Μέσα στον μήνα Απρίλιο του 1945, με απόφαση του  Μακεδονικού Γραφείου του Κ.Κ.Ε, δραπέτευσαν από τις φυλακές των Στρατώνων Βέροιας οι Ευριπίδης Καπετάνιος (Πάνος), γραμματέας κατά την περίοδο της κατοχής της Κομματικής Οργάνωσης Βέροιας και μέλος του Γραφείου περιοχής Μακεδονίας-Θράκης του Κ.Κ.Ε, Γεώργιος Τσιότσης, γραμματέας της Αχτίδας Νάουσας του Κ.Κ.Ε και άλλα κομματικά και ΕΑΜικά στελέχη που κρατούνταν στις ίδιες φυλακές. Η απόδραση επιτεύχθηκε με τη βοήθεια αριστερών φρουρών της φυλακής, οι οποίοι, με κομματική εντολή, είχαν δηλώσει δήθεν μεταμέλεια και είχαν προσχωρήσει στις τάξεις της Εθνοφυλακής, της Χωροφυλακής και σε διάφορες παρακρατικές ομάδες. Την υποστήριξη της απόδρασης είχε η Ο.Κ.Α του Βερμίου με επικεφαλής τον Θωμά Λιόλιο (Μπαρούτα), η οποία δεν χρειάστηκε τελικά να κάνει χρήση όπλων. Όλοι όσοι απέδρασαν κατέφυγαν στις Ο.Κ.Α της περιοχής. Με την απόδραση αυτή ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο ο ηγετικός πυρήνας των Ο.Κ.Α Βερμίου.

Κατά την περίοδο αυτή ενεργοποιήθηκε στην Ελλάδα η U.N.R.R.A. (ΟΥΝΡΑ), γνωστή ως Διοίκησις Περιθάλψεως και Αποκαταστάσεως των Ηνωμένων Εθνών. Πρόκειται για οργανισμό ο οποίος συστήθηκε το 1943, μετά από συμφωνία των Η.Π.Α, της Μεγάλης Βρετανίας, της Σοβιετικής Ένωσης και της Κίνας, που προσυπογράφηκε και από τους αντιπροσώπους 44 άλλων κρατών και απέβλεπε στην παροχή βοήθειας μετά τη λήξη του πολέμου, προς όλα εκείνα τα κράτη τα οποία είχαν δοκιμαστεί από αυτόν.

Το μεταΒαρκιζιανό καθεστώς της χώρας μας, προκειμένου να εδραιώσει ακόμα περισσότερο τη θέση του, θεώρησε πρώτης τάξεως ευκαιρία να προβεί στην μεροληπτική – επιλεκτική διαχείριση αυτής της βοήθειας. Ανέθεσε σε δοτά Δημοτικά και Κοινοτικά συμβούλια, υπαλλήλους, κληρικούς, ενοριακές επιτροπές και σε άλλα πρόσωπα «εγνωσμένης εθνικοφροσύνης», τη διανομή της βοήθειας της U.N.R.R.A. Με αυτή την απαράδεκτη και σκανδαλώδη διαχείριση, εξαιρούνταν από τη διανομή αυτής της βοήθειας όλοι όσοι χαρακτηρίστηκαν κατά καιρούς ως στοιχεία «αντεθνικώς δρώντα».

 «Η πλέον σημαντική οικονομική λειτουργία που πέρασε στα χέρια των διορισμένων Κοινοτικών Συμβουλίων (που αποτελούνταν από ακραιφνείς «εθνικόφρονες»), ήταν η διανομή της ξένης βοήθειας (ΟΥΝΡΑ) … Στις επιτροπές διανομής συμμετείχαν τα Κοινοτικά Συμβούλια και κάποιες φορές ιερείς, δημόσιοι υπάλληλοι ή εκπαιδευτικοί. Το δικαίωμα αυτό αποτέλεσε ένα ισχυρό όπλο επηρεασμού και ελέγχου των κατοίκων των χωριών. Στις εφημερίδες της εποχής εκείνης δημοσιεύονται πολλές καταγγελίες για μεροληπτική στάση των αρχών. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η περίπτωση του χωριού Κοπανός (Νάουσας), όπου «το Κοινοτικό Συμβούλιο δίδει τρόφιμα της ΟΥΝΡΑ μόνο στους βασιλόφρονες ή όσους υποχρεώνονται να δηλώσουν έτσι, με αποτέλεσμα πολλά τρόφιμα να σαπίσουν στις αποθήκες»

(Αλέξανδρος Α. Χατζηκώστας: Η ΗΜΑΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ. Σελ. 7-8. Βέροια 2004. Βλ. και εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ της 4^ης Μαΐου 1945)

Πρέπει να σημειωθεί ότι η βοήθεια της U.N.R.R.A. προς την Ελλάδα έπαυσε οριστικά να παρέχεται από το έτος 1947 και εντεύθεν. Την ημέρα της Πρωτομαγιάς του 1945, όλος ο εργατικός κόσμος της Νάουσας, παρά την υπάρχουσα αυστηρή απαγόρευση της Εθνοφυλακής και της Αστυνομίας, πραγματοποίησε εντυπωσιακή συγκέντρωση στο χώρο προ των Γραφείων του Εργατικού Κέντρου (έναντι του Δημοτικού πάρκου). Ο λόγος που εκφώνησε  προς τους συγκεντρωμένους ο πρόεδρος του Κέντρου Γεώργιος Βουτυράς περιστράφηκε γύρω από τα βασικά προβλήματα που απασχολούσαν την εργατική τάξη της πόλης.

Τέτοια προβλήματα ήταν η θέσπιση τιμαριθμικού ημερομισθίου, οι συνδικαλιστικές ελευθερίες, και η απαίτηση των κατοίκων της πόλης να παύσει το κύμα βίας και τρομοκρατίας που εξαπολύθηκε από τις τοπικές αρχές και συνεχίζονταν αμείωτο.  Στα μέσα Μαΐου 1945, κηρύχτηκε πανεργατική απεργία σε όλα τα εργοστάσια της πόλης για την εφαρμογή  τιμαριθμικού ημερομισθίου, την αύξηση των αποδοχών κατά 125 ο/ο, την παύση των απολύσεων και την αντιμετώπιση του κύματος της ανεργίας. Κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες εκείνης της εποχής, τα εργοστάσια της  Νάουσας απασχολούσαν μόνο το 1/3 του εργατικού δυναμικού. Από τα εννέα εργοστάσια είχαν  κλείσει τα τέσσερα, με αποτέλεσμα να απολυθούν 1200 εργάτες. Το πρωινό ρόφημα και το συσσίτιο που έπαιρναν οι εργάτες  είχε κοπεί από τους εργοδότες»

(ανταπόκριση από Νάουσα της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ της 15^ης Μαΐου 1945. Βλ. και Αλέξανδρος Α. Χατζηκώστας: Η ΗΜΑΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ. Σελ. 3. Βέροια 2004)

Οι εργοστασιάρχες αντέδρασαν στην απεργιακή κινητοποίηση των εργατών και κατηγόρησαν στις αρχές τη διοίκηση του Εργατικού Κέντρου ότι ωθεί τους εργάτες σε «στάση». Επακόλουθο αυτής της καταγγελίας ήταν να συλληφθεί αμέσως και να φυλακιστεί ο πρόεδρός του Γεώργιος Βουτυράς και δύο από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου. Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, οι εργάτες πραγματοποίησαν νέες αγωνιστικές κινητοποιήσεις και στα τέλη του ίδιου μηνός πέτυχαν την αποφυλάκιση των συλληφθέντων. Εντωμεταξύ, επέστρεψε στη χώρα  από το στρατόπεδο Νταχάου όπου κρατούνταν από τους Ναζί, ο γενικός γραμματέας του Κ.Κ.Ε Νίκος Ζαχαριάδης.

Την μεθεπόμενη, 1^η Ιουνίου 1945, πραγματοποιήθηκε συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε. υπό την προεδρία του, με κύριο θέμα την εσωτερική κατάσταση. Οι αποφάσεις οι οποίες ελήφθησαν συνοψίζονταν στις λέξεις «Ησυχία- Ενότητα-Ομόνοια-Δουλειά-Ανόρθωση». Πιο αναλυτικά, αυτές αφορούσαν στη σύνταξη προγράμματος λαϊκής δημοκρατικής ανόρθωσης της χώρας, στην αδιαμφισβήτητη ελληνικότητα της Κύπρου και των Δωδεκανήσων και στη θέση που έπαιρνε το Κόμμα για το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα. Επίσης, προτάθηκε να γίνει συζήτηση στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος για τη «δολοφονική μοναρχική-φασιστική τρομοκρατία που οργιάζει σ’ όλη τη χώρα».

(ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 16-18, 516. Αθήνα 1987)

Την 13^η Ιουνίου 1945, με απόφαση του Εργατικού Κέντρου και της Ομοσπονδίας Επαγγελματιών και Βιοτεχνών Νάουσας, πραγματοποιή-θηκε 4ωρη στάση εργασίας-διαμαρτυρίας σε όλα τα εργοστάσια της Νάουσας, ενώ έκλεισαν και όλα τα μαγαζιά. Τα βασικά αιτήματα που προβάλλονταν ήταν η πάταξη της φτώχειας, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και η κατοχύρωση των δημοκρατικών ελευθεριών. Κατά τη διάρκεια της στάσης δεν σημειώθηκαν επεισόδια, παρά το γεγονός ότι έντονη ήταν η παρουσία δυνάμεων της Αστυνομίας και της Εθνοφυλακής έξω από τα εργοστάσια.

Οι συνεχείς διώξεις, συλλήψεις, βασανισμοί και φυλακίσεις των πρώην μαχητών του Ε.Λ.Α.Σ τους οδήγησαν στην ανάγκη ίδρυσης ενός συλλογικού οργάνου, μέσω του οποίου θα υπερασπίζονταν τα πάσης φύσεως δικαιώματά τους. Την 13^η Ιουνίου 1945, ιδρύθηκε ο Σύλλογος Αγωνιστών Απελευθερωτικού Αγώνος 1941- 1945 Ε.Λ.Α.Σ, Ναούσης και περιφερείας. Ως ιδρυτικά μέλη αναφέρονται οι Κων. Δραγουμάνος, Βασ. Αργυρίου, Κυρ. Ιωσηφίδου, Κασ. Αθανασίου, Αθανάσιος Ρούκαλης, Δημ. Σουρλάμτας, Βασ. Νούσκας, Ευάγ. Καπετανόπουλος, Φανή Τσιγαρίδα, Μιχαήλ Χατζηγεωργίου, Ιωάννης Παγιάντζας, Δημήτριος Σεΐζης, Στυλ. Αποστολίδης, Αικ. Μαυρογιώργη, Αικ. Τσακίρη και Ελένη Ζαχαριάδου. Παραθέτω δύο από τα βασικότερα άρθρα του καταστατικού αυτού του Συλλόγου:

Άρθρο 2

«Μετά τον διεξαχθέντα ηρωικόν αγώνα του έθνους κατά των βαρβάρων επιδρομέων Γερμανών, Ιταλών και Βουλγάρων και την διάλυσιν των ανταρτικών ομάδων, δυνάμει της από 12 Φεβρουαρίου 1945 συμφωνίας της Βάρκιζας μεταξύ Ε.Α.Μ. και κυβερνήσεως, σκοπός του ιδρυομένου Συλλόγου είναι η δια της ενώσεως των πρώην Ανταρτών ΔΙΑΙΩΝΗΣΙΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΕΠΟΥΣ, η μελέτη και συλλογή όλων των απαραιτήτων στοιχείων και μνημείων της ιστορίας του απελευθερωτικού αγώνος, η οικονομική ενίσχυσις και κοινωνική εξύψωσις των αγωνιστών, η ηθική και υλική αποκατάστασις αυτών, η περίθαλψις των παθόντων μελών και οικογενειών των ηρωικώς πεσόντων εις τα πεδία των μαχών και η αναγνώρισις και συνταξιοδότησις των θυμάτων και αναπήρων τοιούτων. Επιτυγχάνεται δε ο ως άνω σκοπός με την ίδρυσιν παραρτημάτων καθ’ όλην την περιφέρειαν της Ναούσης.

Άρθρο 3

Αγωνισταί του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος θεωρούνται και δύνανται να γίνουν μέλη του Συλλόγου, άπαντες οι υπηρετήσαντες άνδρες και γυναίκες εις τον μόνιμον και εφεδρικόν Ε.Λ.Α.Σ. αξιωματικοί, μόνιμοι και έφεδροι και οπλίτες, ως και οι υπηρετήσαντες εις την Πολιτοφυλακήν, την Επιμελητείαν του Αντάρτη (Ε.Τ.Α.) και Ε.Λ.Α.Ν.»    

Από τα ονόματα των ιδρυτών, ανδρών και γυναικών, προκύπτει ότι πολλοί από αυτούς ήταν γονείς ή σύζυγοι ΕΛΑΣιτών που έπεσαν στο πεδίο της μάχης κατά την κατοχή, πολεμώντας τους Γερμανούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Γι’ αυτό, μετά από μερικούς μήνες και ύστερα από την υποβολή σχετικής αίτησης, εγκρίθηκε η τροποποίηση ορισμένων άρθρων του καταστατικού του Συλλόγου με την υπ’ αριθ. 35/30-1-1946 απόφαση του Πρωτοδικείου Βεροίας.

Μεταξύ των τροποποιηθέντων άρθρων είναι και αυτό το οποίο αναφέρεται στα ονόματα των ιδρυτών. Βάσει αυτής της τροποποίησης, ιδρυτές του Συλλόγου αναφέρονται οι Φιλώτας Αδαμίδης, Νίκος Αποστολίδης, Μιχαήλ Τέγος, Ελένη Σακαλή, Αστέριος Βαράγκας, Δαμιανός Ιωσηφίδης, Σουλτάνα Τσόμπανου, Ηλίας Μελανίδης, Ευάγγελος Τάκης, Αλέκος Χωνός, Γεώργιος Παπαγιάννης, Δημήτριος Χαμουριάδης, Χρήστος Δημόπουλος, Σωτήριος Μπαμπάτσης και Κώστας Πρόιος. Από όλες τις ενδείξεις προκύπτει ότι ο Σύλλογος αυτός δεν κατόρθωσε ή δεν πρόλαβε να ενεργοποιηθεί, διότι οι δημιουργηθείσες, εντωμεταξύ, δυσμενείς συνθήκες λόγω των συνεχών διώξεων τις οποίες υπέστησαν τα μέλη του, δεν του επέτρεψαν οποιαδήποτε δραστηριότητα. Μία άλλη αξιόλογη πληροφορία η οποία μας παρέχεται από το από 6/1/1946 απόσπασμα πρακτικού της Γενικής Συνέλευσης, είναι αυτή που αναφέρεται στον αριθμό των μελών του Συλλόγου τα οποία ανέρχονταν σε 480.

(Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου: Η ΑΠΟΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΤΟΥ Ε.Λ.Α.Σ. ΚΑΙ Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ 1941-1945 Ε.Λ.Α.Σ. ΝΑΟΥΣΗΣ. Εφημερίδα Νάουσας ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ της 30ής Οκτωβρίου 2004, σελ. 5-6. Βλ. και υπ’ αριθ. 35/30-1-1946 Απόφαση του Πρωτοδικείου Βεροίας)

Παρά την αρχική αποδοχή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, ο πρώην Καπετάνιος του Ε.Λ.Α.Σ  Άρης Βελουχιώτης διακήρυξε ότι είναι ανάγκη να συνεχιστεί ο αγώνας κατά του νέου ζυγού, τον οποίο δημιούργησαν στη χώρα τα βρετανικά στρατεύματα και η εγκάθετη ελληνική κυβέρνηση μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Επικεφαλής παλιών ενόπλων συντρόφων του κατέφυγε εκ νέου στο βουνό για τη δημιουργία νέου αντάρτικου. Η ελληνική κυβέρνηση κινητοποίησε αποσπάσματα Χωροφυλακής, Στρατού και ένοπλες παρακρατικές ομάδες για να επιτύχει τη σύλληψη ή εξόντωση του ιδίου και των ανδρών του. Επίσης, η ενέργεια αυτή του Βελουχιώτη δεν έτυχε της έγκρισης και της ηγεσίας του Κ.Κ.Ε, η οποία τον αποκήρυξε.

«Το Πολιτικό Γραφείο ενέκρινε τη δημοσίευση στο «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» της απόφασης της 11^ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής για τον Άρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα ή Μιζέρια). Ο Κλάρας, αφού μια φορά πρόδωσε και αποκήρυξε το Κ.Κ.Ε. γιατί λύγισε μπροστά στην τρομοκρατία του Μανιαδάκη, ξαναζήτησε στον καιρό του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα να ξαναγοράσει με το αίμα του την προδοσία του εκείνη που αναγνώρισε και καταδίκασε. Το Κ.Κ.Ε. του ΄δωσε τη δυνατότητα αυτή. Σήμερα όμως σε μια δύσκολη και κρίσιμη στιγμή, από δειλία και φόβο, παρά τις υποσχέσεις και τη συμφωνία που στα λόγια έδειξε, απειθαρχεί πάλι, ξαναπροδίνει το Κ.Κ.Ε. με την τυχοδιωκτική και ύποπτη δράση του που μονάχα τον εχθρό ωφελεί. Στο Κ.Κ.Ε. δεν έχει θέση κανένας, οσοδήποτε ψηλά κι’ αν στέκει και οσοδήποτε μεγάλος κι’ αν είναι, όταν οι πράξεις του δεν συμβιβάζονται με το κοινό συμφέρον και όταν παραβιάζεται η δημοκρατική εσωκομματική πειθαρχία*

Παρακάτω, σε υποσημείωση αναγράφονται τα εξής:

 «* Η Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., μετά την 6^η Ολομέλειά της το 1956, εξέτασε μια σειρά περιπτώσεις συντρόφων, που είχαν καθαιρεθεί ή διαγραφεί από το Κόμμα, αβάσιμα και αδικαιολόγητα, ακύρωσε αυτές τις αποφάσεις και ταυτόχρονα αποκατέστησε τη μνήμη των συντρόφων Γ. Σιάντου, Ν. Πλουμπίδη, Κ. Καραγιώργη, Ν. Βαβούδη, Άρη Βελουχιώτη, Γ. Γιαννούλη, Γ. Γεωργιάδη κ.α. Για την αποκατάσταση της μνήμης του πρωτοκαπετάνιου του Ε.Λ.Α.Σ. Άρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα), με την ευκαιρία της 15^ης επετείου του θανάτου του, ο ραδιοφωνικός σταθμός «ΦΩΝΗ ΤΗΣ  ΑΛΗΘΕΙΑΣ», μετέδωσε τον Ιούνη 1960, σημείωμα για τη ζωή και τη δράση του. Παρόμοιο σημείωμα δημοσιεύτηκε και τον Ιούνη του 1965 στο περιοδικό «Ν. Κόσμος», με την ευκαιρία της 20ής επετείου του θανάτου του»

(ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 21. Αθήνα 1987)

Καταδιωκόμενος κατά πόδας ο Άρης Βελουχιώτης με τους άνδρες του, κυκλώθηκε την 16^η Ιουνίου 1945 στο χωριό Μεσούντα του νομού Άρτας από αποσπάσματα και παρακρατικές ομάδες. Κατά τη διάρκεια της μάχης που ακολούθησε, για να μη συλληφθεί ζωντανός, έθεσε τέρμα στη ζωή του. Το ίδιο έπραξε και ο πιστός του σύντροφος Τζαβέλας. Ακολούθως οι κεφαλές τους αποκόπηκαν, μεταφέρθηκαν στα Τρίκαλα και κρεμάστηκαν σε φανοστάτη της πλατείας επί τρεις ημέρες. Έτσι, έπαυσε οριστικά να υπάρχει μια θρυλική μορφή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

Στο διάστημα μεταξύ 25^ης με 27^η Ιουνίου 1945 συνήλθε στην Αθήνα η 12^η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε με τα ακόλουθα προς συζήτηση θέματα α) Η σημερινή κατάσταση και τα καθήκοντα του Κ.Κ.Ε με εισηγητή τον Νίκο Ζαχαριάδη, β) Σύγκληση του 7^ου Συνεδρίου του Κ.Κ.Ε. με εισηγητή τον Ιωάννη Ιωαννίδη. Η πολιτική απόφαση η οποία ελήφθη, μεταξύ των άλλων, αφορούσε και σ’ ένα κεφαλαιώδους σημασίας θέμα που σχετίζονταν με τον τρόπο και τα μέσα με τα οποία έπρεπε να αντιδράσει ο δημοκρατικός λαός της χώρας στο συνεχιζόμενο κύμα βίας, τρομοκρατίας και δολοφονιών, το οποίο εξαπέλυσε η ελληνική κυβέρνηση με την υποστήριξη των βρετανικών στρατευμάτων.

«Η Ολομέλεια υπογραμμίζει ιδιαίτερα α) Ότι η δολοφονική τρομοκρατική δράση της Δεξιάς επιβάλλει επιτακτικά και άμεσα την οργάνωση της μαζικής λαϊκής αυτοάμυνας για την αντιμετώπισή της. Άντρες, γυναίκες, παιδιά, όλη η δημοκρατική Ελλάδα θα τσακίσει το χέρι των δολοφόνων φασιστών, κάθε φορά που σηκώνεται οπλισμένο. β) Ότι οι μαζικοί αγώνες όλων των στρωμάτων του εργαζόμενου λαού και όλου του δημοκρατικού κόσμου (στάσεις, απεργίες, συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, κλείσιμο μαγαζιών, παλλαϊκή κήδευση θυμάτων φασισμού κλπ.) είναι πρωταρχική δημοκρατική υποχρέωση, για να αντιμετωπίζονται συγκεκριμένες δολοφονικές πράξεις της αντίδρασης. γ) Η μαζική και παλλαϊκή πολιτική απεργία, σαν αποφασιστικό λαϊκό όπλο, επιβάλλεται σήμερα για να αντιμετωπίζονται πιο γενικές και σημαντικές τρομοκρατικές φασιστικές εκδηλώσεις. δ) Όλος ο δημοκρατικός κόσμος πρέπει να είναι έτοιμος να υπερασπίσει τη ζωή του και ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΜΕ ΟΛΑ ΤΑ ΜΕΣΑ (η υπογράμμιση  δική μου) κάθε φασιστικό πραξικόπημα. Ο λαός ας αγρυπνεί»

(Το Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 34. Αθήνα 1987)

Είναι, ίσως, η πρώτη φορά, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, που το Κ.Κ.Ε περνά από την παθητική έως χλιαρή μέχρι τώρα αντίδραση στο κύμα βίας, δολοφονιών και τρομοκρατίας, σε μια ρωμαλέα επιθετική πολιτική, η οποία, σύμφωνα με όλα όσα τονίζονται, αλλά και όσα υπονοούνται στο ανωτέρω απόσπασμα της πολιτικής απόφασης, κάλλιστα θα μπορούσε να φθάσει, από τη χρήση των προτεινόμενων μορφών πολιτικής πάλης μέχρι και στην άσκηση, εν ανάγκη, και ένοπλης λαϊκής αυτοάμυνας. Ορθώς, κατά την άποψή μου, το Κ.Κ.Ε προέβη στη λήψη της απόφασης περί αυτοάμυνας, όχι με σκοπό, να καταλάβει με τη βία την εξουσία, αλλά για την αυτοπροστασία των ΕΑΜικών αγωνιστών και του δημοκρατικού λαού της χώρας από τον  κίνδυνο της φυσικής εξόντωσής τους.

Πέραν αυτού, ασφαλώς και για την περιφρούρηση των λαϊκών ελευθεριών. Για την άμεση ανάγκη λήψης της απόφασης περί αυτοάμυνας, ήδη  η Κ.Ε του Κ.Κ.Ε είχε λάβει πριν από τη σύγκληση της 12^ης Ολομέλειας, πολλαπλά μηνύματα από τη βάση με τα οποία εκφράζονταν η δυσφορία του λαού για τις ήπιες μορφές πάλης που υποχρεώνονταν να αντιτάσσει μέχρι τώρα στη βία, την τρομοκρατία και τις δολοφονίες των οργάνων της κυβέρνησης και των Άγγλων υποστηρικτών της. Για του λόγου το αληθές, παραθέτω, σχετική στιχομυθία μεταξύ του Ναουσαίου πρώην ΕΛΑΣίτη στην Υποδειγματι-κή Διμοιρία της Ε.Π.Ο.Ν του 2^ου Τάγματος του 16^ου Συντ/τος Ε.Λ.Α.Σ Τάκη Μπουρλίδη, μετέπειτα μέλους του Γραφείου της Ε.Π.Ο.Ν της 3^ης Συνοικίας Νάουσας, με στέλεχος της Π.Ε του Κ.Κ.Ε, για την όλη κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας:

— Τ. Μπουρλίδης: Δεν μπορώ να καταλάβω την έννοια αυτής της ομαλής κατάστασης, παρά τις εξηγήσεις που δώσατε. Νομίζω πως ήμασταν και είμαστε πιο δυνατοί από αυτούς. Τι περιμένουμε, να μας καβαλήσουν οριστικά; – Δεν απάντησε, γι’ αυτό συνέχισα: – Δεν νομίζετε ότι πρέπει να απαντήσουμε πιο θαρρετά;

— Στέλεχος Π.Ε.: Όχι. Αυτή είναι η γραμμή του Κόμματος που σας είπα, που πρέπει να την υπερασπίσουμε και να τη διαδώσουμε, μάλιστα.

— Τ. Μπουρλίδης: Πρέπει, δε λέω, όμως εγώ βλέπω πως το παρατραβάμε και μέρα με την ημέρα χάνουμε ανθρώπους και έδαφος … πάντως, εγώ στη συνοικία μου από αύριο θα αρχίσω κοντά στα άλλα να μαθαίνω στους ΕΠΟΝίτες τον χειρισμό των όπλων – είπα κάπως στα αστεία – … »

Από τον ίδιο (Τάκη Μπουρλίδη) μας παρέχεται η πληροφορία ότι μετά την ίδρυση του Συλλόγου των ΕΛΑΣιτών Νάουσας και περιφέρειας, χαφιέδες και άλλα στοιχεία έκαναν αιφνιδιαστική επιδρομή στα Γραφεία του, έσπασαν τα πάντα και προκάλεσαν σημαντικές υλικές ζημίες:

            «Οι πληρωμένοι χαφιέδες επιτέθηκαν νύχτα και σπάσαν τα γραφεία του Ε.Λ.Α.Σ. που ήταν στην πρώην Κόκκινη ταβέρνα (πλατεία Καμμένα), προκαλώντας υλικές ζημιές. Η αστυνομία πίεζε τον ιδιοκτήτη του μαγαζιού, που τώρα ήταν το γραφείο του Ε.Λ.Α.Σ., να ζητάει ενοίκιο 5-6 φορές μεγαλύτερο (και) απειλούσε σκόπιμα τον πρόεδρο του Ε.Λ.Α.Σ. σ. Αποστολίδη πως θα τον οδηγήσει στο δικαστήριο αν δεν πληρώσει το νοίκι που ζητούσε. Προσπαθούσαν και πίεζαν με κάθε τρόπο να κλείσουν τα γραφεία του Ε.Λ.Α.Σ.»

(Τάκης Μπουρλίδης: Η ΝΑΟΥΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙΑ ΤΟΥ ΒΕΡΜΙΟΥ (1941-1944). Σελ. 54-56. Θεσσαλονίκη 2006)

 ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το παρόν άρθρο, με μερικές προσθήκες, βασίζεται σε λήμματα ληφθέντα από το βιβλίο μου «Η ΝΑΟΥΣΑ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ» (1945-1949). Νάουσα 2008.

————————

*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

Στέργιος Αποστόλου – Βιογραφικά στοιχεία – Εργογραφία (κάνετε κλικ)

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή για τη Φαρέτρα ΕΔΩ

—————————-

ΥΠΟΜΝΗΜΑ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ (1941-1944). Σελ. 290. Νάουσα 2006

(2) Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου: Η ΑΠΟΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΤΟΥ Ε.Λ.Α.Σ ΚΑΙ Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ 1941-1945 Ε.Λ.Α.Σ. ΝΑΟΥΣΗΣ. Εφημερίδα Νάουσας ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ της 30ής Οκτωβρίου 2004, σελ. 5-6. Βλ. και υπ’ αριθ. 35/30-1-1946 Απόφαση του Πρωτοδικείου Βεροίας

(3) ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 5^ος. σελ. 417-452. Αθήνα 1981

(4) ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 16-18, 516. Αθήνα 1987

(5) ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 21. Αθήνα 1987

(6) Το Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 34. Αθήνα 1987

(7) Γιώργος Εμμ. Μαυρίκος: ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ (1918-1948). Σελ. 183. Αθήνα 2001

(8) Τάκης Μπουρλίδης: Η ΝΑΟΥΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΤΟΥ ΒΕΡΜΙΟΥ (1941-1944). Σελ.28-32. Θεσσαλονίκη 2006

(9) Τάκης Μπουρλίδης: Η ΝΑΟΥΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΤΟΥ ΒΕΡΜΙΟΥ (1941-1944). Σελ. 54-56. Θεσσαλονίκη 2006

(10) Στέφανος Σαράφης: Ο Ε.Λ.Α.Σ. Τόμ. 1^ος, σελ. 562-563. Αθήνα 1964

(11) Αλέξανδρος Α. Χατζηκώστας: Η ΗΜΑΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ. Σελ. 7-8. Βέροια 2004. Βλ. και εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ της 4^ης Μαΐου 1945

(12) Aνταπόκριση από Νάουσα της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ της 15^ης Μαΐου 1945. Βλ. και Αλέξανδρος Α. Χατζηκώστας: Η ΗΜΑΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ. Σελ. 3. Βέροια 2004

(13) (Φλάισερ Χάγκεν (1995) «ΣΤΕΜΜΑ ΚΑΙ ΣΒΑΣΤΙΚΑ». Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, 1941-1944, σελ. 36, Β΄  Αθήνα)

(14) Νίκος Ψυρούκης: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1940-1947). Τόμος 1^ος, σελ. 117-118. Αθήνα 1975