“Ο Δήμος Νάουσας κατά την ΕΑΜική περίοδο” γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

Ο ΔΗΜΟΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΑΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ  (10/9/1944 – 12/2/1945)

 Τα προβλήματα του Δήμου Νάουσας κατά την ΕΑΜική περίοδο και η αντιμετώπισή τους από τον αιρετό Δήμαρχο της πόλης Στέργιο Φετλή

Στέργιος Αποστόλου*

Μετά την απελευθέρωση της Νάουσας από τον Ε.Λ.Α.Σ την 10^η Σεπτεμβρίου 1944 και την ανάδειξη, κατόπιν εκλογών, του Στέργιου Φετλή ως αιρετού Δημάρχου της πόλης, σαν πρώτη προτεραιότητα τέθηκε το θέμα του τρόπου αντιμετώπισης των προβλημάτων που την απασχολούσαν. Ειδικότερα, τα καθήκοντα για την τήρηση της τάξης και της ασφάλειας στην πόλη ανέλαβε η νεοσυγκροτηθείσα τοπική Εθνική Πολιτοφυλακή, οι περισσότεροι άνδρες της οποίας ήταν Ναουσαίοι. Η τοπική Εθνική Πολιτοφυλακή εγκατέστησε την έδρα της στην οικοδομή μιας από τις οικογένειες Κοκκίνου, στο κέντρο της πόλης, στον σημερινό πεζόδρομο Διονυσίου Σολωμού. Η ίδια οικοδομή, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου, χρησίμευσε ως έδρα της τοπικής Ασφάλειας, η οποία δημιούργησε κρατητήρια στο ισόγειό της και παράρτημα κρατητηρίων στην κοντινή οικοδομή Λυσιμάχου.

Ποια όμως, ήταν τα συσσωρευμένα από όλη την κατοχική περίοδο προβλήματα, τα οποία αντιμετώπιζε η πόλη της Νάουσας, στα οποία καλούνταν να δώσει λύσεις η νέα αιρετή Δημοτική αρχή; Τα προβλήματα αυτά επισημάνθηκαν από τους διάφορους αρμόδιους φορείς της πόλης, κατά τη διάρκεια ειδικής σύσκεψής τους στο Δημαρχείο. Οι φορείς που έλαβαν μέρος στη σύσκεψη ήταν ο Κλήρος, το Δημοτικό Συμβούλιο με τον Δήμαρχο Στέργιο Φετλή, αντιπρόσωποι από το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο, τον Γεωργικό Συνεταιρισμό, τα σωματεία και τους συλλόγους, τον Ερυθρό Σταυρό, το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, τις Δημόσιες Υπηρεσίες, το Γυμνάσιο και τα Δημοτικά σχολεία, το Γενικό Νοσοκομείο Νάουσας και άλλοι. Επίσης, κλήθηκαν και παραβρέθηκαν στελέχη της Επιμελητείας του Αντάρτη (Ε.Τ.Α), της Εθνικής Αλληλεγγύης (Ε.Α) και, από τους ιδιώτες, οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί της πόλης.

Τα προβλήματα που επισημάνθηκαν ήταν σημαντικά. Από αυτά προείχαν: Η λαϊκή ασφάλεια και η δημόσια τάξη, ο επισιτισμός, τα συσσίτια, η ομαλή και εύρυθμη λειτουργία των Παιδικών Σταθμών, η ίδρυση και λειτουργία Δημοτικού πρατηρίου με αγοραπωλησίες, βασιζόμενες στη μέθοδο του αντιπραγματισμού, το φλέγον θέμα της άμεσης επαναλειτουργίας των εργοστασίων, κυρίως, των Αφών Λαναρά, η μισθοδοσία των δημοσίων υπαλλήλων, η ενίσχυση της αγροτικής παραγωγής, ο τομέας της υγείας, το δίκτυο ύδρευσης, το δίκτυο αποχέτευσης, το πρόβλημα της στέγασης των πυροπαθών της πόλης, η επισκευή και λειτουργία των εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, η επισκευή του αστικού και αγροτικού οδικού δικτύου, η επισκευή της Βεροιώτικης γέφυρας που είχε ανατιναχθεί από τους Γερμανούς κατά την αποχώρησή τους, ο τρόπος επιβολής φόρων στους πλούσιους της πόλης (γενικά στους εύπορους) και η απασχόληση των τραυματιών του Ε.Λ.Α.Σ από τις διάφορες μάχες,  οι οποίοι είχαν αποθεραπευθεί και βρίσκονταν στη Νάουσα. Τα αποτελέσματα από τις λύσεις που δόθηκαν για τα προβλήματα αυτά, προβλέπονταν να τελεσφορήσουν είτε στο άμεσο, είτε στο εγγύς μέλλον, ανάλογα με τις εμφανιζόμενες δυσκολίες για το καθένα από αυτά. Ειδικότερα:

α) Η λαϊκή ασφάλεια και η δημόσια τάξη

Μετά την απελευθέρωση της Νάουσας, διαλύθηκε η τοπική Αστυνομία, η οποία, όπως συνέβαινε και με τις αστυνομίες άλλων πόλεων, με την άδεια των Γερμανών ήταν ένοπλη και ασκούσε τα καθήκοντά της καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής της χώρας από τα ξένα στρατεύματα. Κατόπιν τούτου, πολλοί χωροφύλακες εκδήλωσαν την επιθυμία να ενταχθούν οικειοθελώς στον Ε.Λ.Α.Σ. Τα καθήκοντα της Αστυνομίας ανέλαβε η συγκροτηθείσα τοπική Εθνική Πολιτοφυλακή, οι άνδρες της οποίας, όπως προαναφέρθηκε, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, ήταν Ναουσαίοι. Προορισμός της ήταν η τήρηση της δημόσιας τάξης και της λαϊκής ασφάλειας. Οι στολές τις οποίες έφεραν οι άνδρες της είχαν χρώμα γκρι προς το μαύρο. Η έδρα της ήταν η οικοδομή που ανήκε σε μια από τις πολλές οικογένειες Κοκκίνου της Νάουσας, στο κέντρο της πόλης. Διοικητής της τοπικής Εθνικής Πολιτοφυλακής, τοποθετήθηκε αξιωματικός του Ε.Λ.Α.Σ, με καταγωγή από την Έδεσσα. Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τον πρώτο, μετά την απελευθέρωση της Νάουσας, μήνα, κυκλοφορούσαν συνεχώς εντός και εκτός της πόλης μεικτές περίπολοι, αποτελούμενες από ΕΛΑΣίτες και Πολιτοφύλακες, καθόσον, για όλο το διάστημα που η Γερμανοϊταλική φρουρά της Νάουσας, μετά την αποχώρησή της από αυτήν, παρέμενε οχυρωμένη στον σιδηροδρομικό σταθμό της, 7 χιλιόμετρα μακριά, υπήρχε το ενδεχόμενο πραγματοποίησης αντεπίθεσης από μέρους της. Όμως, σύμφωνα με πληροφορία η οποία μας παρέχεται από το βιβλίο του Σαράντη Πρωτόπαππα – Κικίτσα με τίτλο «Χ ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΤΟΥ Ε.Λ.Α.Σ.», σελ. 394, Αθήνα 1978, την 8 Οκτωβρίου 1944, τμήμα του 16^ου Σ/Ε.Λ.Α.Σ, πραγματοποίησε επίθεση εναντίον αυτής της φρουράς, και μετά από πεισματώδη μάχη, κατέλαβε τον σιδηροδρομικό σταθμό και εξόντωσε τους περισσότερους από τους άνδρες της. Κατόπιν τούτου, οι περιπολίες περιορίσθηκαν σημαντικά, πραγματοποιούνταν πιο αραιά, και μόνο από άνδρες της τοπικής Εθνικής Πολιτοφυλακής.

 β) Επισιτισμός – Λαϊκά Συσσίτια

Κατά την κατοχική περίοδο, στη Νάουσα λειτουργούσαν φτωχικά συσσίτια του Ερυθρού Σταυρού, τα οποία ενισχύονταν με πενιχρά κρατικά κονδύλια. Τα συσσίτια αυτά, από ό,τι θυμάμαι, λειτουργούσαν σε διάφορα σημεία της πόλης, όπως στο νηπιαγωγείο, έναντι του ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στα εργοστάσια ΒΕΤΛΑΝΣ, Μπίλη – Τσίτση & ΣΙΑ (Κοκκίνου) και στα εργοστάσια Αφών Λαναρά (στα τελευταία με δαπάνη των ιδιοκτητών τους). Οι μερίδες του φαγητού και του ψωμιού που προσφέρονταν, κατά κανόνα, ήταν μειωμένες, λιτές και ποιοτικά κατώτερες. Το ψωμί, στα σπίτια, διανέμονταν με οικογενειακά δελτία, όμως υπήρχαν και περίοδοι κατά τις οποίες διακόπτονταν η χορήγησή του, όπως π.χ. κατά τον διάστημα πριν από την απελευθέρωση της πόλης.

Ευτυχώς, η πόλη δεν πείνασε όπως τα μεγάλα αστικά κέντρα, γιατί κάθε σπίτι, σχεδόν, είχε οικόσιτα ζώα και είχε αναπτύξει τη δική του οικιακή οικονομία, κυρίως, οι αγρότες. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, όμως, (μεταξύ αυτών οι καθηγητές και οι δάσκαλοι), αντιμετώπισαν σοβαρό πρόβλημα βιοπορισμού, ιδιαίτερα, μετά την απελευθέρωση της πόλης, όταν η κατοχική κυβέρνηση του δημιουργού των Ταγμάτων Ασφαλείας Ιωάννη Ράλλη, είχε διακόψει παντελώς την πενιχρή μισθοδοσία τους. Κατά τη σύσκεψη αποφασίστηκε να γίνουν οι αναγκαίες ενέργειες για την παραλαβή 7.500 οκάδων σίτου που είχε παραχωρήσει η Κ.Ε.Π.Ε.Σ (κρατική υπηρεσία επισιτισμού) στη Νάουσα και οι χορηγούμενες μερίδες στα συσσίτια της πόλης να διαμορφωθούν στις 800 για τους μεγάλους και σε 1200 για τους μικρούς. Μετά την οριστική αποχώρηση των Γερμανών από τη χώρα μας, την Ελλάδα κυβερνούσαν δύο κυβερνήσεις, νόμιμες και οι δύο. Η μία ήταν η κυβέρνηση του Βουνού της Π.Ε.Ε.Α με τη Λαϊκή Βουλή της (Εθνικό Συμβούλιο) και η άλλη, η εξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου, υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, στην οποία συμμετείχαν 6 υπουργοί της Π.Ε.Ε.Α, μεταξύ των οποίων και οι κομμουνιστές Ιωάννης Ζέβγος, υπουργός Γεωργίας  και Μιλτιάδης Πορφυρογένης, υπουργός Εργασίας.

Η νέα κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, η οποία σχηματίστηκε την 18^η Οκτωβρίου 1944, περιέλαβε στους κόλπους της  έξι υπουργούς της Π.Ε.Ε.Α., μεταξύ των οποίων και οι προαναφερόμενοι δύο κομμουνιστές υπουργοί, οι οποίοι κράτησαν τα ίδια υπουργεία. Μετά την ορκωμοσία αυτής της κυβέρνησης, η Π.Ε.Ε.Α αυτοδιαλύθηκε την 5^η Νοεμβρίου 1944, αν και, ουσιαστικά, είχε διαλυθεί ήδη την 9^η Οκτωβρίου του ιδίου έτους.

Όμως, το γεγονός αυτό σηματοδότησε μια καίρια ήττα του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος. Όσο φούντωνε και δυνάμωνε το λαϊκό κίνημα στη βάση του, άλλο τόσο η ηγεσία του παρέπαιε και αδυνατούσε να αξιοποιήσει τις νίκες του. Σχήμα οξύμωρο. Με την έλευση από το Κάϊρο και την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, το επισιτιστικό καθεστώς στη Νάουσα διαφοροποιήθηκε σημαντικά. Η ανθρωπιστική βοήθεια σε τρόφιμα και ιματισμό την οποία κόμιζαν στην Ελλάδα η οργανώσεις ΟΥΝΡΑ και ΕΜΕΛ, ήταν υπό τον αποκλειστικό έλεγχο των Άγγλων, οι οποίοι την διέθεταν κατά το δοκούν στους πληθυσμούς των πόλεων και χωριών και φυσικά απέκλειαν από αυτήν, με διάφορους τρόπους, τους αγωνιστές της ΕΑΜικής αντίστασης και τις οικογένειές τους, παρέχοντάς τους μόνο τα ψυχία. Θυμάμαι ότι ένα από τα πρατήρια των ανωτέρω οργανώσεων στην πλατεία «Καμμένα» της πόλης (νυν Διοικητηρίου), το οποίο λειτουργούσε με εξωΕΑΜικούς υπαλλήλους, με την παρουσία, μάλιστα, Άγγλου στρατιώτη, διένεμε τρόφιμα και ιματισμό σε πολίτες Ναουσαίους, κατά τρόπο εξοργιστικό και σκανδαλώδη.

Από το άλλο μέρος, τα συσσίτια που λειτουργούσαν τώρα υπό την εποπτεία του Δήμου και της Εθνικής Αλληλεγγύης, στηρίζονταν, σχεδόν, σε πόρους της Ε.Τ.Α και του Ερυθρού Σταυρού. Η Ε.Τ.Α χορηγούσε στη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση (Δήμο) την απαραίτητη ποσότητα σίτου από τα αποθέματά της, για την παρασκευή ψωμιού στα αρτοποιεία και διανομή του στις οικογένειες της πόλης. Ασκούνταν σοβαρός έλεγχος σε όλα τα αρτοποιεία, και κυρίως, αν οι διατιθέμενες ποσότητες σιταριού καταναλώνονταν όλες για την παρασκευή ψωμιού, ή μέρος αυτών αφαιρούνταν από κάποιους επιτήδειους και πωλούνταν κρυφά σε διάφορους πολίτες, που διέθεταν κάποια οικονομική άνεση.

γ) Λειτουργία Δημοτικού πρατηρίου αγοράς και πώλησης διαφόρων ειδών με αντιπραγματισμό (είδος με είδος)

Επειδή το κατοχικό νόμισμα ήταν εντελώς απαξιωμένο, και δεν υπήρχε επί του παρόντος η προοπτική κυκλοφορίας καινούργιου στις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας, προτάθηκε από μερίδα των συνέδρων η δημιουργία Δημοτικού πρατηρίου, το οποίο θα λειτουργούσε με το σύστημα του αντιπραγματισμού (είδος με είδος). Η πρόταση εγκρίθηκε και διευθυντής του πρατηρίου ανέλαβε κάποιος ονόματι  Όμηρος, αγνώστων λοιπών στοιχείων… Γίνεται μνεία ότι το σύστημα του αντιπραγματισμού εφαρμόσθηκε για πρώτη φορά κατά την έναρξη της λειτουργίας των εκκοκκιστηρίων Αγγελάκη – Λέτη στον Σιδηροδρομικό σταθμό Νάουσας. Ο Δήμος εφοδίασε τα εκκοκκιστήρια αυτά με βαμβάκι που παρήγαγαν χωρικοί στον κάμπο του Γιδά (Αλεξάνδρεια), το οποίο, αντί χρημάτων, το αντάλλαξε με αλάτι από το τοπικό κρατικό μονοπώλιο που είχε κατασχεθεί από αυτόν. Μετά την επεξεργασία του, το εκκοκκισμένο βαμβάκι χορηγούνταν από το Δημοτικό πρατήριο ως πρώτη ύλη σε όλα τα βαμβακουργεία της πόλης. Ο σπόρος του βαμβακιού, ως υποπροϊόν του εκκοκκισμού του βάμβακος, μετά την απελευθέρωση από τον Ε.Λ.Α.Σ της Θεσσαλονίκης, αποστέλλονταν σε ειδικό εργοστάσιο αυτής της πόλης για την παραγωγή σπορέλαιου. Όταν το ελαιόλαδο δεν υπήρχε ή υπήρχε σε μικρή ποσότητα και δεν επαρκούσε, οι οικογένειες της Νάουσας και τα συσσίτια εφοδιάζονταν με σπορέλαιο. Πολύ σύντομα, με την μέθοδο του αντιπραγματισμού, το Πρατήριο του Δήμου απόκτησε μια μεγάλη γκάμα εμπορευμάτων, τα οποία πωλούσε ανταλλάσσοντάς τα με άλλα.

Ο αντιπραγματισμός, δηλαδή η αγορά και πώληση «είδος με είδος», είναι μια μορφή οικονομικής συναλλαγής που δεν προσιδιάζει σε σύγχρονες κοινωνίες, αλλά σε πρωτόγονες. Όμως σε έκτακτες περιπτώσεις, όπως είναι οι πολεμικές συρράξεις σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, οι οποίες, τις περισσότερες φορές, οδηγούν τις ανθρώπινες κοινωνίες σε κατάσταση αποσάθρωσης, έσχατης ένδειας και πρωτογονισμού, είναι μια αποτελεσματική λύση. Θα πρέπει να λεχθεί ότι η φήμη που απόκτησε το Πρατήριο του Δήμου της Νάουσας, εξαπλώθηκε και έξω από τα όρια της πόλης. Πολλοί Δήμαρχοι άλλων πόλεων επισκέπτονταν τον Δήμαρχο της Νάουσας Στέργιο Φετλή, τον συνέχαιραν για τις δραστηριότητες του Δήμου και ζητούσαν από αυτόν οδηγίες για τη δημιουργία και δικών τους όμοιων πρατηρίων.

δ) Παιδικοί σταθμοί

Από τη δημοτική αρχή εκδηλώθηκε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περαιτέρω ενίσχυση και καλή λειτουργία των υφιστάμενων τότε δύο παιδικών σταθμών, ο ένας από τους οποίους στεγάζονταν στο υπάρχον και σήμερα κτίριο, έναντι του δημοτικού πάρκου και ο άλλος στην πρώην βίλα της οικογένειας Κύρτση, κοντά στους καταρράκτες «Σντουμπάνοι», όπου και τα εργοστάσια ΛΑΝΑΡΑ-ΚΥΡΤΣΗ & ΣΙΑ Α.Ε. Κατά τη σύσκεψη του Δημοτικού Συμβουλίου διαπιστώθηκε ότι οι Παιδικοί Σταθμοί της πόλης δεν λειτουργούσαν ομαλά, αφενός μεν λόγω μη επαρκούς χρηματοδότησής τους από τον Δήμο, και αφετέρου λόγω του μειωμένου προσωπικού τους. Για την αντιμετώπιση αυτού του θέματος αποφασίστηκε ένα μέρος των εσόδων του Δημοτικού πρατηρίου να διατίθεται για τις άμεσες ανάγκες των Παιδικών Σταθμών. Υπεύθυνη για την ομαλή λειτουργία των Παιδικών Σταθμών ορίσθηκε από τον Δήμο η εκπαιδευτικός (δασκάλα) Σοφία Κολιάντση, η οποία, κατά κάποιες βέβαιες πληροφορίες που έχω, ήταν και αιρετό μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης. Υπ’ αυτήν την ιδιότητά της, όπως φαίνεται, της ανατέθηκε η ευθύνη των Παιδικών Σταθμών.

ε) Η επαναλειτουργία  των εργοστασίων Λαναρά και των άλλων εργοστασίων της πόλης.

Μετά την απελευθέρωση της Νάουσας τον Σεπτέμβριο του 1944, το εργοστασιακό συγκρότημα των Αφών Λαναρά και άλλα μικρότερα εργοστάσια, διέκοψαν τη λειτουργία τους. Οι ιδιοκτήτες τους, πολλούς μήνες ενωρίτερα, είχαν εγκαταλείψει τη Νάουσα και βρίσκονταν στην Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη. Μόνο ένα ή δύο εργοστάσια απασχολούσαν ελάχιστο αριθμό εργατών και υπολειτουργούσαν, προσπαθώντας να σταθούν όρθια. Από το βιβλίο μου «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» (1941 – 1944), σελ. 280 – 281, Νάουσα 2006, αποσπώ και παραθέτω το παρακάτω σχετικό κείμενο:

 « … Στο διάστημα αυτό, στη Νάουσα προέκυψε θέμα δυσλειτουργίας των εργοστασίων της πόλης οφειλόμενο στην έλλειψη πρώτων υλών για την κατασκευή υφασμάτων και νημάτων, καθώς και στη μη ύπαρξη καυσίμων (Μαζούτ) και λιθανθράκων (Πετροκάρβουνου) για τη λειτουργία των λεβητοστασίων. Παράλληλα και από πλευράς εργοδοσίας παρεμβάλλονταν διάφορα προσκόμματα, προκειμένου να υπάρχει και να διαιωνίζεται αυτή η δυσλειτουργία. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι περισσότεροι από τους κύριους μετόχους των εργοστασίων είχαν ήδη απομακρυνθεί από τη Νάουσα πριν ακόμη αποχωρήσουν οι Γερμανοί από την πόλη και είχαν εγκατασταθεί κυρίως στην Αθήνα και δευτερευόντως στη Θεσσαλονίκη. Το θέμα αυτό απασχόλησε το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο της πόλης, σε ειδική δε σύσκεψη την οποία συγκάλεσε ο πρόεδρός του Γεώργιος Βουτυράς και τα μέλη του Διοικητικού του Συμβουλίου για να συζητηθεί.

Παραβρέθηκαν, εκτός από τους συνδικαλιστές των εργατικών σωματείων, ο δήμαρχος Στέργιος Φετλής με το Δημοτικό Συμβούλιο και εκπρόσωποι από την αγροτική και επαγγελματική τάξη, καθώς και από άλλους φορείς της πόλης. Για την προμήθεια πρώτων υλών (έρια και βαμβάκια) ελήφθη απόφαση να καλυφθούν αυτές από την εγχώρια ζωική και αγροτική παραγωγή. Για τη λειτουργία των λεβητοστασίων, επειδή δεν υπήρχε μαζούτ και επαρκείς ποσότητες λιθάνθρακα, ελήφθη απόφαση να  γίνει χρήση ξυλανθράκων και καυσοξύλων για να αναπληρωθεί η έλλειψή τους. Η απόφαση αυτή άρχισε να υλοποιείται αμέσως και η εφαρμογή της άρχισε πειραματικά από την εριοβιομηχανία ΛΑΝΑΡΑΣ-ΚΥΡΤΣΗΣ & ΣΙΑ, στην οποία ως διευθυντής τοποθετήθηκε ανώτερος τεχνικός υπάλληλος δημοκρατικών φρονημάτων, ειδικευμένος σε τεχνικά θέματα της κλωστοϋφαντουργίας. Επρόκειτο, κατ’ ουσίαν, για καθεστώς λειτουργίας με το σύστημα της αυτοδιαχείρισης του εργοστασίου από τους ίδιους τους εργάτες. Η εφαρμογή αυτού του συστήματος είχε αρχίσει να αποδίδει καρπούς κατά το πρώτο μετά την απελευθέρωση διάστημα, μέχρι τον Δεκέμβριο του 1944, που αντιστοιχεί στη τετράμηνη περίπου περίοδο της ΕΑΜοκρατίας στη Νάουσα. Μετά τα Δεκεμβριανά και την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας, τα εργοστάσια της Νάουσας θα επανέλθουν στους ιδιοκτήτες  τους και στο προηγούμενο  καθεστώς της λειτουργίας τους».

Σημειώνω ότι επικεφαλής της Εργατικής Επιτροπής η οποία διηύθυνε τα εργοστάσια Αφών Λαναρά είχε τεθεί ο εθνοσύμβουλος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α), δηλαδή, της κυβέρνησης του βουνού, Κωνσταντίνος Αηδονόπουλος. Άλλο κείμενο, σχετικό με την επαναλειτουργία των εργοστασίων της Νάουσας, αποσπώ από το βιβλίο μου « Η ΝΑΟΥΣΑ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ» (1945 – 1949), σελ. 8, 26, Νάουσα 2008, καθώς και πληροφορίες από τα Α.Σ.Κ.Ι. Φ. 23/5/114 και Φ. 23/2/249. Το περιεχόμενό τους έχει ως ακολούθως:

« … Στη συνολική δύναμη των εργατών του εργοστασίου που ανέρχονταν σε 600 άτομα, προστέθηκαν και 1200 περίπου αντάρτες, κυρίως ανάπηροι, που λόγω της αναπηρίας των, είχαν χαμηλή ή μηδενική παραγωγική απόδοση. Ως εκ τούτου το ποσό που υπολείπονταν για να συμπληρωθούν οι αποδοχές τους μέχρι του ύψους των κανονικών, ανέλαβε να το συμπληρώνει η Ε.Τ.Α. από τους πόρους που είχε για τον Ε.Λ.Α.Σ. Πολλοί, όμως, από τους αντάρτες – εργάτες δεν προσέρχονταν στη δουλειά τους και απουσίαζαν αδικαιολόγητα. Σε έκθεση του γραμματέα της Π.Ε. Βέροιας του Κ.Κ.Ε. Ακίνδυνου Αλβανού (Γιώργος), που εστάλη την 7^η Ιανουαρίου 1945 προς το Μακεδονικό Γραφείο στη Θεσσαλονίκη, στην οποία αποτυπώνεται με λεπτομέρειες η κατάσταση  που δημιουργήθηκε στην περιοχή Ημαθίας, μετά τις μάχες στην Αθήνα και τον Πειραιά τον Δεκέμβριο του 1944, αναφέρεται ότι τα εργοστάσια της Νάουσας αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα και υπολειτουργούν. Αποδίδει την χαμηλή παραγωγικότητα, κυρίως, στους αντάρτες που δεν προσέρχονταν κανονικά στη δουλειά τους. Έχει τη γνώμη ότι η Ε.Τ.Α. πρέπει να διορθώσει τα κακώς κείμενα, αλλιώς, τα εργοστάσια να υπαχθούν στη δικαιοδοσία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δήμο). Άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία που περιλαμβάνει αυτή η έκθεση είναι ότι ελήφθη απόφαση τα μέλη του κόμματος να οργανώσουν τον εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ. της περιοχής σε συγκροτημένους στρατιωτικούς σχηματισμούς και να έχουν την καθοδήγηση του μόνιμου ανεξάρτητου Συντ/τος που δημιουργήθηκε. Επίσης, λόγω της οικονομικής εξαθλίωσης στην οποία είχε περιπέσει ο λαός, αποφασίστηκε να ενισχυθεί αυτός από τις κατασχέσεις της Ε.Τ.Α., από την επιβολή φορολογίας στους πλούσιους και στους μαυραγορίτες, από την κατάσχεση της περιουσίας τους στην περίπτωση που αυτοί δεν υπάκουαν και από τη βοήθεια της ΟΥΝΡΑ και του Ερυθρού Σταυρού. (Α.Σ.Κ.Ι. Φ 23/5/114).

Μετά τη λήψη της παραπάνω έκθεσης, την 11^η Ιανουαρίου 1945 το Μακεδονικό Γραφείο κατέστησε γνωστό προς την Π.Ε. Βέροιας ότι έλαβε την απόφαση να μη χορηγούνται πόροι της Ε.Τ.Α. για την οικονομική ενίσχυση του λαού, γιατί κύριος προορισμός της Ε.Τ.Α. είναι να διατρέφει τον στρατό. Επίσης, οι αντάρτες που απουσιάζουν αδικαιολόγητα από τη δουλειά τους να μην πληρώνονται, γιατί δημιουργούνται παράπονα από μέρους άλλων ανταρτών που δουλεύουν. Εξαιρούνται από την περίπτωση αυτή μόνο οι ανάπηροι αντάρτες. Τέλος, φρονεί ότι τα εργοστάσια δεν πρέπει να περιέλθουν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά να συνεχιστεί η λειτουργία τους με ευθύνη της Ε.Τ.Α. (Α.Σ.Κ.Ι. Φ 23/2/249)

… Στο ίδιο διάστημα, (σημείωση δική μου: Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας την 12^η Φεβρουαρίου 1945, δηλαδή, τις ημέρες παράδοσης από το Ε.Λ.Α.Σ των όπλων του) τα διάφορα προβλήματα και εκκρεμότητες που υπήρχαν στη Νάουσα, απαιτούσαν την άμεση επίλυσή τους, πριν έλθουν και εγκατασταθούν στην πόλη οι νέες αρχές. Ένα από αυτά ήταν και η τύχη των μεγάλων αποθεμάτων εμπορευμάτων (υφασμάτων, νημάτων κτλ.), τα οποία είχαν παραχθεί στα εργοστάσια που λειτουργούσαν  με την ευθύνη της Ε.Τ.Α. και δεν είχαν διατεθεί ακόμα. Όλα αυτά ανήκαν στους εργαζόμενους και στον λαό της πόλης, γιατί είχαν παραχθεί με πόρους της Ε.Τ.Α. και με τον ιδρώτα των εργατών. Με κανένα τρόπο δεν έπρεπε να περιέλθουν στα χέρια των νέων αρχών και, κυρίως, των ιδιοκτητών των εργοστασίων, οι οποίοι είχαν αρχίσει ήδη να επιστρέφουν ο ένας μετά τον άλλο στη Νάουσα. Παράλληλα, λοιπόν, με την έναρξη της παράδοσης των όπλων, η Ε.Τ.Α., με τη βοήθεια μελών των τοπικών οργανώσεων του Ε.Α.Μ., άρχισε να καταγράφει τα αποθέματα αυτά και να τα διανέμει στη συνέχεια στους  εργάτες, στους αγρότες και στο λαό της πόλης. Επίσης, όλα τα κινητά περιουσιακά στοιχεία που είχε κατάσχει η Ε.Τ.Α. από μερικές πλούσιες οικογένειες της Νάουσας, οι οποίες, σε αντίθεση με άλλες, είχαν αρνηθεί να καταβάλλουν στο υφιστάμενο ταμείο λαϊκής αρωγής μέρος των αποταμιεύσεών τους, διανεμήθηκαν κι’ αυτά με τον ίδιο τρόπο. Μερικοί κύκλοι, εχθρικοί προς το ΕΑΜικό κίνημα, όλες αυτές τις ενέργειες της Ε.Τ.Α. τις χαρακτήρισαν σαν «πράξεις αρπαγής και λεηλασίας».

Είναι βέβαιο ότι το πρώτο εργοστάσιο που επαναλειτούργησε με την φροντίδα του Δήμου Νάουσας ήταν το εκκοκκιστήριο βάμβακος Αγγελάκη και Λέτη στο Σιδηροδρομικό Σταθμό Νάουσας. Από τις πωλήσεις του Δημοτικού Πρατηρίου σε διάφορα χωριά του αλατιού του τοπικού κρατικού μονοπωλίου, που είχε κατάσχει ο Δήμος της Νάουσας, αντί χρημάτων, οι χωρικοί εξοφλούσαν το αντίτιμό του με ποσότητες από βαμβάκια δικής τους παραγωγής. Το βαμβάκι αυτό εκκοκκίζονταν κανονικά στο εκκοκκιστήριο Αγγελάκη – Λέτη και αποτελούσε την πρώτη ύλη με την οποία ο Δήμος εφοδίαζε τα διάφορα βαμβακουργεία της Νάουσας (ΒΕΤΛΑΝΣ, Κοκκίνου, Μπίλη-Τσίτση, Εστία και βαμβακοκλωστήρια Λαναρά κ.ά.) για την παραγωγή βαμβακερών νημάτων ή υφασμάτων.

Όλα τα βαμβακοκλωστήρια και τα υφαντουργεία βαμβακερών υφασμάτων άρχισαν να λειτουργούν συνεχώς, χωρίς να δημιουργείται πρόβλημα πρώτης ύλης. Ως προς το ζήτημα της διάθεσης των παραγόμενων προϊόντων δόθηκε η εξής λύση: Τα παραγόμενα νήματα και υφάσματα, το Πρατήριο του Δήμου τα πουλούσε στα χωριά, παίρνοντας ως αντίτιμο, όχι χρήματα, αλλά σιτάρι και καλαμπόκι. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μισθοί των υπαλλήλων του Δήμου εξοφλούνταν με αυτά τα είδη. Σχετικά με την ομαλή λειτουργία του Κεραμοποιείου των Αδελφών Πετρίδη, το οποίο βρίσκονταν στην πόλη και γειτνίαζε με το δυτικό τμήμα της Εριοβιομηχανίας Ναούσης ΛΑΝΑΡΑΣ-ΚΥΡΤΣΗΣ & ΣΙΑ Α.Ε, ελήφθη απόφαση να χρηματοδοτηθεί αυτό από τον Δήμο με ποσό ίσο με την αξία 10.000 κεραμιδιών, τα οποία έπρεπε να παραδώσει εν καιρώ στο Δήμο η εν λόγω εταιρεία για αποπληρωμή αυτού του δανείου, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για τη σκεπή της μελετώμενης επισκευής του κτιρίου του Α΄ και Β΄ Δημοτικού Σχολείου στον Άγιο Μηνά, που είχε πυρποληθεί από τους Γερμανοϊταλούς κατά την αποχώρησή τους.

Θα πρέπει να γίνει μνεία ότι οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων Λαναρά που επέστρεψαν από την Αθήνα στη Νάουσα μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, κατήργησαν εντελώς το καθεστώς της αυτοδιαχείρισής τους από τους εργάτες και επανέφεραν το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής. Απομάκρυναν οριστικά από τις εργασίες τους όλους τους υπαλλήλους και εργάτες οι οποίοι υπήρξαν μέλη της εργατικής επιτροπής που αποτελούσε τη διοίκηση του εργοστασίου. Μεταξύ των απολυθέντων ήταν και ο Αλέξανδρος Χωνός, υπάλληλος γραφείου, μετέπειτα Δήμαρχος Νάουσας, Πέτρος Μιχαήλ (Τσιτσιμίχος), υπάλληλος γραφείου, μετέπειτα έμπορος φρούτων, Κωνσταντίνος Αηδονόπουλος, πρώην εθνοσύμβουλος της Π.Ε.Ε.Α και πρόεδρος της εργατικής επιτροπής διαχείρισης του εργοστασίου, Κωνσταντίνος Παπαζλής, εργάτης σιδηρουργείου, συνδικαλιστής και πολλοί άλλοι. Μερικοί, που, λόγω της ειδικότητάς τους, κρίθηκαν απαραίτητοι, διατήρησαν τις θέσεις τους, όμως, βρίσκονταν συνεχώς σε καθεστώς δυσμένειας.

στ) Η μισθοδοσία των δημοσίων υπαλλήλων

 Η μισθοδοσία του υπαλληλικού προσωπικού των πάσης φύσεως δημοσίων υπηρεσιών της Νάουσας, (σ’ αυτούς συμπεριλαμβάνονται οι καθηγητές του Γυμνασίου της Νάουσας και οι δάσκαλοι των Δημοτικών σχολείων), καθώς και η μισθοδοσία των δημοτικών υπαλλήλων, είχε διακοπεί από την κατοχική κυβέρνηση, μετά την απελευθέρωση της πόλης τον Σεπτέμβριο του 1944. Για τους τελευταίους, ο μισθός τους τότε καταβάλλονταν μερικώς από έσοδα του Δήμου και το υπόλοιπο από κρατική (νομαρχιακή) επιχορήγηση. Ο κλήρος δεν μισθοδοτούνταν τότε από το δημόσιο και οι ιερείς πληρώνονταν από την Εκκλησία και από την ενοριακή εισφορά.

Το θέμα συζητήθηκε ευρέως στη σύσκεψη των φορέων της Νάουσας που είχε συγκληθεί για τα προβλήματα της πόλης. Αποφασίστηκε η δημιουργία ταμείου λαϊκής αρωγής, οι βασικοί πόροι του οποίου θα προέρχονταν από τις κατασχέσεις της περιουσίας συγκεκριμένων πλούσιων αντιδραστικών οικογενειών της Νάουσας και από επιβολή φορολογίας σε άλλες, οι οποίες  χαρακτηρίζονταν ως εύπορες. Κατόπιν τούτου, συντάχτηκε σχετική κατάσταση με τα ονόματα των εύπορων οικογενειών της πόλης, οι οποίες ανήκαν, κυρίως, σε μεγαλέμπορους, εισοδηματίες από ακίνητα και από μεγάλες ιδιόκτητες αγροτικές εκτάσεις, καθώς και σε δανειστές χρημάτων και μαυραγορίτες.

Άλλος ιδιαίτερος κλάδος επαγγελματιών, τον οποίο αποφάσισαν να φορολογήσουν, ήταν αυτός που δημιουργήθηκε κατά την κατοχική περίοδο, από μερικούς πρώην υλοτόμους, οι οποίοι είχαν μεταβληθεί σε εμπόρους ξυλείας. Χωρίς άδεια και χωρίς κανένα εμπόδιο έκοβαν δέντρα από το δημοτικό δάσος, παρήγαγαν σανίδια και άλλα είδη οικοδομήσιμης ξυλείας, τα μετέφεραν στα χωριά του κάμπου της Νάουσας και τα πουλούσαν σε πολύ υψηλές τιμές, με αποτέλεσμα να θησαυρίσουν κυριολεκτικά. Εντωμεταξύ, επειδή το κατοχικό νόμισμα ήταν εντελώς απαξιωμένο, και δεν είχε εκδοθεί ακόμα το καινούργιο, οι εύπορες οικογένειες κλήθηκαν να καταβάλλουν την εισφορά που τους επιβλήθηκε σε χρυσές λίρες, με τις οποίες, συνήθως, συναλλάσσονταν  καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχικής περιόδου. Όσο και να φαίνεται παράξενο, το νόμισμα αυτό θεωρούνταν από τους επαγγελματίες και εμπόρους και κυρίως, από τους μαυραγορίτες, ως το πλέον ασφαλές. Οι απλοί Ναουσαίοι πολίτες δεν επιβαρύνθηκαν με καμιά εισφορά για την μισθοδοσία των δημοσίων υπαλλήλων.

ζ) Η ενίσχυση της αγροτικής παραγωγής

 Από το Δ.Σ του Γεωργικού Συνεταιρισμού Νάουσας, τονίστηκε η ανάγκη της περαιτέρω στροφής της αγροτικής παραγωγής προς την μηλοκαλλιέργεια, η οποία είχε αρχίσει ήδη να διαδίδεται από την δεκαετία 1930-1940 από τον ειδικό στον τομέα αυτόν Βιγκάτο, τον οποίο έφεραν από την Ιταλία για το σκοπό αυτό οι αδελφοί Λαναρά στο μεγάλο αγρόκτημά τους στο χωριό Μονόσπιτα. Οι περισσότεροι Ναουσαίοι αγρότες είχαν πολύ μικρά αγροκτήματα, σε πρανή, ως επί το πλείστον εδάφη, κατάλληλα για λαχανοκαλλιέργεια, αμπελουργία, καλλιέργεια αραβοσίτου και μουριάς για σηροτροφία. Ο  ανεψιός του Βιγκάτο, Φίλιππος Βιγκάτο, υποσχέθηκε να παράσχει την βοήθειά του για την εξάπλωση, γενικά, της οπωροκαλλιέργειας. Αποφασίστηκε και η δημιουργία λαϊκής αγοράς, η οποία θα εφοδιάζονταν με προϊόντα που παρήγαγαν οι Ναουσαίοι αγρότες, με προσιτές για τους πολίτες τιμές.

η) Ο τομέας της υγείας

Η Νάουσα, από το τέλος της τελευταίας δεκαετίας του Μεσοπολέμου, διέθετε ένα υπερσύγχρονο για την εποχή εκείνη νοσοκομείο, το οποίο, κατά την κατοχική περίοδο, οι Γερμανοϊταλοί, εκτός από νοσηλευτικό ίδρυμα, το χρησιμοποίησαν και σαν έδρα φρουραρχείου και στρατωνισμού, περιοδικά, κάποιων μονάδων τους. Παράλληλα, διατηρούσαν σ’ αυτό αποθήκη όπλων και πολεμικού υλικού. Μετά την απελευθέρωση, στην ειδική σύσκεψη που είχε συγκληθεί από τους φορείς της πόλης για τη θεραπεία των προβλημάτων της, θίχτηκε και το θέμα της επισκευής και της επαναλειτουργίας του νοσοκομείου. Διαπιστώθηκε ότι χρειάζονταν κάποιες επισκευές στην εξωτερική όψη του κτιρίου, στα εσωτερικά και εξωτερικά κουφώματα και στους θαλάμους νοσηλείας. Άμεση επισκευή χρειάζονταν, επίσης, και το κεντρικό κλιμακοστάσιο, το οποίο είχαν ανατινάξει οι Γερμανοί την ημέρα της αποχώρησή τους.

Μάλιστα, είχαν απλώσει επίτηδες και αρκετά καλώδια στο προαύλιο του νοσοκομείου, τα οποία έδιναν την εντύπωση ότι ήταν συνδεδεμένα με παγιδευμένες νάρκες. Από τους ειδικούς πυροτεχνουργούς του Ε.Λ.Α.Σ διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για σκηνοθετημένη κατάσταση ναρκοθέτησης. Ο παριστάμενος σ’ αυτή τη  σύσκεψη ιατρός  της  Βέροιας  Ιωάννης  Αληχανίδης, πρώην αρχίατρος του 16^ου Σ/Ε.Λ.Α.Σ, που διορίστηκε ως διευθυντής του νοσοκομείου της Νάουσας, επισήμανε την ύπαρξη δυνατοτήτων επαναλειτουργίας του. Σημειώνω, επίσης, ότι παλιές νοσοκόμες και νοσοκόμοι προσφέρθηκαν να εργασθούν και πέραν του κανονικού ωραρίου τους, μέχρις της  πλήρους αποκατάστασης και εύρυθμης λειτουργίας του νοσοκομείου. Οι υπάρχοντες εκείνη την περίοδο γιατροί στην πόλη Κωνσταντίνος Τσίτσης, Απόστολος Χρονίδης, Κωνσταντίνος Χατζηγρηγοριάδης, Θωμάς Θωμαΐδης και Τσίτσκος, προσφέρθηκαν να παράσχουν κάθε δυνατή βοήθεια από μέρους των για την επαναλειτουργία του. Το αυτό έπραξαν και οι φαρμακοποιοί Φίλιππος Αρνής, Κωνσταντίνος Μπέρσος και Δημήτριος Χατζηδημητρίου.

Οι Γερμανοί κατά την αποχώρησή τους από τη Νάουσα, δεν πρόλαβαν να πάρουν όλες τις ποσότητες του φαρμακευτικού υλικού που διέθεταν και είχαν εγκαταλείψει αρκετό από αυτό, το οποίο κρίθηκε κατάλληλο για χρήση από τους γιατρούς και τους φαρμακοποιούς. Επειδή, υπήρχε και υπολογίσιμος αριθμός από τραυματίες ΕΛΑΣίτες οι οποίοι δεν είχαν αποθεραπευθεί πλήρως και είχαν ανάγκη περαιτέρω νοσηλείας, η Επιμελητεία του Αντάρτη διέθεσε αρκετά κονδύλια για την επισκευή και λειτουργία του νοσοκομείου. Παράλληλα, ζητήθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό η προμήθεια διαφόρων εμβολίων για την προστασία της υγείας του λαού, γιατί τα κρούσματα φυματίωσης, αδενοπάθειας και ελονοσίας είχαν ανέλθει σε ανησυχητικό επίπεδο.

θ) Το δίκτυο ύδρευσης

Η κατάσταση του δικτύου παροχής πόσιμου νερού, το οποίο είχε κατασκευασθεί κατά τον Μεσοπόλεμο επί Δημαρχίας Γεωργίου Περδικάρη, γνωστού και ως «Τζων», όπως διαπιστώθηκε, δεν παρουσίαζε ιδιαίτερα προβλήματα. Το πόσιμο νερό μεταφέρονταν στην πόλη από τις πηγές της Αράπιτσας στον Άγιο Νικόλαο με ανθεκτικούς μεταλλικούς σωλήνες και διανέμονταν υγιεινό στα σπίτια σε επαρκείς ποσότητες. Οι ανάγκες των νοικοκυριών ικανοποιούνταν πλήρως. Όσες βλάβες σημειώνονταν περιοδικά, αντιμετωπίζονταν ευχερώς από τους υδραυλικούς του Δήμου.

ι) Το δίκτυο αποχέτευσης

Η πόλη στερούνταν δικτύου αποχέτευσης. Τα απόνερα από τα νοικοκυριά, και τους χώρους υγιεινής τους, καθώς και τα ακάθαρτα λήμματα από τη λειτουργία των εργοστασίων, μεταφέρονταν με ανοιχτούς αύλακες που βρίσκονταν στην επιφάνεια του εδάφους και κατά μήκος των δρόμων και ρίχνονταν στην κοίτη του ποταμού Αράπιτσα που διέσχιζε την πόλη. Η κατασκευή του δικτύου αποχέτευσης για την προστασία της υγείας των πολιτών και του περιβάλλοντος, καθώς και για την αισθητική εικόνα της πόλης, τέθηκε στις άμεσες προτεραιότητες της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης. Ωστόσο, η κατασκευή του εν λόγω δικτύου θα πραγματοποιηθεί, τελικά, μετά τη λήξη του Εμφυλίου πολέμου, στα μέσα της δεκαετίας 1950 – 1960, επί δημαρχίας Αλεξάνδρου Χωνού.

ια) Η στέγαση των πυροπαθών

Πολλοί ιδιοκτήτες σπιτιών της Νάουσας, τα οποία είχαν πυρποληθεί  στην κατοχική περίοδο κατά τη διάρκεια των μαχών του Ε.Λ.Α.Σ με τους Γερμανούς, προσωρινά,  βρήκαν φιλοξενία σε συγγενικά σπίτια. Για τους άλλους, οι οποίοι αναζητούσαν ακόμα στέγη, έγινε καμπάνια σε όλες τις συνοικίες της πόλης να προσφερθούν εθελοντικά οι ιδιοκτήτες σπιτιών που διέθεταν επί πλέον δωμάτια σ’ αυτά, να τα διαθέσουν αφιλοκερδώς στους πρώτους. Τονίστηκε ότι αυτή ήταν μια προσωρινή λύση. Στο άμεσο μέλλον προβλέπονταν η ανέγερση λαϊκών κατοικιών για την οριστική στέγαση των πυροπαθών.

ιβ) Οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος

 Την παραγωγή του ηλεκτρικού ρεύματος και τον εφοδιασμό της Νάουσας με αυτό, είχε αναλάβει προπολεμικά ιδιωτική εταιρεία, η οποία είχε φέρει τον Γερμανό μηχανοηλεκτρολόγο Ζάουερβαλτ για την γενική επίβλεψη και περάτωση της κατασκευής του υδροστροβίλου στην Αράπιτσα και του ηλεκτροδοτικού δικτύου της πόλης. Θα πρέπει να γίνει μνεία ότι, το έτος 1922, είχε υπογραφεί συμφωνητικό μεταξύ της Ηλεκτρικής Εταιρείας της Νάουσας και του Δήμου, σύμφωνα με το οποίο η πρώτη θα είχε το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται το εσωτερικό δίκτυο διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας επί 20 χρόνια. Μετά την παρέλευση της εικοσαετίας, το δίκτυο αυτό θα περιέρχονταν στον Δήμο της Νάουσας, ο οποίος, εφεξής, θα είχε την αποκλειστική εκμετάλλευσή του. Ήδη, κατά την περίοδο κατά την οποία Δήμαρχος της  πόλης ήταν  ο Στέργιος  Φετλής,  η  εικοσαετία  είχε  παρέλθει.

Στην κατοχική περίοδο, κυρίως κατά τη διάρκεια κάποιων μαχών που διεξήχθησαν μέσα στην πόλη μεταξύ του Ε.Λ.Α.Σ και των Γερμανών, διακόπτονταν η παροχή του ηλεκτρικού ρεύματος, λόγω ανατίναξης μέρους ή όλων των εγκαταστάσεων παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας. Κατά τη σύσκεψη διαπιστώθηκε ότι ήταν απολύτως αναγκαία η γενική επισκευή τους. Η Επιμελητεία του Αντάρτη προσφέρθηκε να διαθέσει ηλεκτρολογικό υλικό που είχε στις αποθήκες της από τα Γερμανικά λάφυρα, για την αποκατάσταση των ζημιών που είχαν επισημανθεί. Οι ηλεκτρολόγοι της Ηλεκτρικής εταιρείας Χρήστος Λάλας, Μιλτιάδης Ντριστιλιάρης και Τσιάλης προσφέρθηκαν να διευκολύνουν το έργο αυτό.

Ακόμα, κατά τη σύσκεψη, αναφέρθηκε ότι κάποιοι Ναουσαίοι μέτοχοι της Ηλεκτρικής Εταιρείας, οι οποίοι διέμεναν μόνιμα στην Θεσσαλονίκη και στη Αθήνα, εκτός από τα ετήσια μερίσματά τους από τα κέρδη της εταιρείας, ήταν γραμμένοι στις μισθοδοτικές καταστάσεις και σαν υπάλληλοι και έπαιρναν μισθό χωρίς να προσφέρουν υπηρεσίες, με αποτέλεσμα η επιβάρυνση αυτή  να διαχέεται στα έξοδα και, ακολούθως, στα τιμολόγια κατανάλωσης που πλήρωναν οι δημότες. Κατόπιν τούτου, διατάχθηκε η παύση της μισθοδοσίας τους.

ιγ) Η επισκευή του αστικού οδικού δικτύου

Για το αστικό οδικό δίκτυο το οποίο βρίσκονταν σε απελπιστική κατάσταση, λόγω της ανύπαρκτης ή πλημμελούς συντήρησής του καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχικής περιόδου, διαπιστώθηκε ότι, επί του παρόντος, δεν υπήρχε δυνατότητα προμήθειας ασφάλτου για την επίστρωσή του. Απαραίτητες όμως κρίνονταν κάποιες επισκευαστικές εργασίες σ’ αυτό. Αποφασίστηκε η χαλικόστρωσή του σε πρώτη φάση. Ο Δήμος, από την προπολεμική ακόμα περίοδο, διέθετε ιδιόκτητο οδοστρωτήρα ο οποίος κινούνταν με λιθάνθρακα (πετροκάρβουνο). Χειριστές του οδοστρωτήρα, εναλλάξ, ήταν κάποιος ονόματι Ιωαννίδης, ξένος, ο οποίος είχε νυμφευθεί με Ναουσαία και εγκατασταθεί στη Νάουσα και ο Ναουσαίος κουνιάδος του Αλέξανδρος Κατσάνος. Επίσης, από παλιές μαρτυρίες που συνέλεξα, προκύπτει ότι ό Ναουσαίος  μηχανουργός – σιδηρουργός Λάζαρος Παπαϊωάννου, προς τον οποίο απευθύνθηκε ο Δήμος, διαβεβαίωσε τον Δήμαρχο Στέργιο Φετλή ότι υπήρχε η δυνατότητα μετατροπής του οδοστρωτήρα σε πετρελαιοκί-νητο, αν βρίσκονταν ο απαιτούμενος διζελοκινητήρας. Η Επιμελητεία του Αντάρτη (Ε.Τ.Α) δεσμεύτηκε να ερευνήσει αν μεταξύ των Γερμανικών λαφύρων που υπήρχαν στη χώρα, υπήρχε τέτοιος κατάλληλος κινητήρας.

ιδ) Η επισκευή του αγροτικού οδικού δικτύου

Ως προς το αγροτικό οδικό δίκτυο, το οποίο και αυτό παρέμεινε χωρίς συντήρηση σε όλο το διάστημα της κατοχικής περιόδου, αποφασίστηκε να αποκτήσει τη χρηστικότητά του με δημοτική δαπάνη και με εθελοντική εργασία των αγροτών, οι οποίοι ήταν ιδιοκτήτες των αγρών που εξυπηρετούνταν από τους διερχόμενους από αυτούς  αγροτικούς δρόμους.

ιε) Η επισκευή της ανατιναγμένης από τους Γερμανούς Βεροιώτικης γέφυρας έξω από την πόλη.

Για την επισκευή της ανατιναγμένης από τους Γερμανούς Βεροιώτικης γέφυρας, έξω από την πόλη, αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί αυτή με την συνεργασία του μηχανικού του Δήμου Κώστα Καραμπατζού και των σιδηρουργών Αδελφών Καλτσογιάνη, Δημητρίου Χρυσοχόου, Λάζαρου Παπαϊωάννου, Γεωργίου Βογιατζή κ.ά., καθώς και έμπειρων αρχιμαστόρων οικοδομών της πόλης. Οι σιδηρουργοί δεσμεύτηκαν για την κατασκευή των μεταλλικών μερών της γέφυρας και την διάθεση των απαιτούμενων ανταλλακτικών για την επισκευή της.

ιστ) Ο Δήμος Νάουσας μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας την 12^η Φεβρουαρίου 1945. Οι διώξεις των στελεχών της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, της Λαϊκής Δικαιοσύνης και των εθνοσυμβούλων της Π.Ε.Ε.Α

… Οι στόχοι της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης Νάουσας, όπως αυτοί προαναφέρονται αναλυτικά, δεν κατέστη δυνατόν να επιτευχθούν, λόγω του περιορισμένου χρόνου της θητείας του Δημάρχου Στέργιου Φετλή και, κυρίως, διότι, μετά την έλευση από το Κάϊρο της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου και την αυτοδιάλυση της Π.Ε.Ε.Α, όλο το νομικό λαοκρατικό πλέγμα το οποίο προβλέπονταν από την τελευταία για την Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και την                λαϊκή Δικαιοσύνη, προοδευτικά, άρχισε να αποδυναμώνεται, έως ότου έπαυσε, τελικά, να ισχύει μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας την 12/2/1945.

Επόμενο ήταν, στη θέση του, να επανέλθει το παλιό συντηρητικό αυτοδιοικητικό σύστημα της προπολεμικής περιόδου. Αναφερόμενος στην προβλεπόμενη παράδοση του οπλισμού του Ε.Λ.Α.Σ., σημειώνω ότι το μεγαλύτερο μέρος του συνολικού οπλισμού που παρέδωσαν οι στρατωνισμένες στη Νάουσα μονάδες του, βάσει της Συμφωνίας της Βάρκιζας, παρελήφθη κανονικά από τμήμα του συγκροτηθέντος νέου Εθνικού Στρατού, που αφίχθη στις αρχές Μαρτίου 1945 από τη Βέροια, ειδικά γι’ αυτή την περίπτωση και, ακολούθως, μετά την παραλαβή του, αναχώρησε στη βάση του.

Εδώ θα κάνω μία μικρή παρένθεση για να αναφέρω ότι, το έτος 1964, με τον μικρότερο γιο του Στέργιου Φετλή, Δημήτριο Φετλή, που μόλις είχε απολυθεί από την εξορία ύστερα από πολλά χρόνια, ήμασταν συνυποψήφιοι δημοτικοί σύμβουλοι στις αυτοδιοικητικές εκλογές της 5^ης Ιουλίου 1964, στον συνδυασμό του δικηγόρου Νικολάου Μούγγρη «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ», ο οποίος υποστηρίζονταν από την Ε.Δ.Α (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά). Τα περισσότερα που γράφω για τον πατέρα του Στέργιο Φετλή, τα οφείλω σε δικές του μαρτυρίες. Ο Στέργιος Φετλής συνέχισε άτυπα να ασκεί τα καθήκοντα του Δημάρχου της πόλης και μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας την 12^η Φεβρουαρίου 1945, έως ότου τοποθετηθεί νέος στη θέση του…  Το εναπομένον υπόλοιπο του προς παράδοση οπλισμού από τον Ε.Λ.Α.Σ, με τη φροντίδα του Δημάρχου Στέργιου Φετλή, αποθηκεύθηκε στο Παλάτι (ανακτορικό θέρετρο), στον Άγιο Νικόλαο της Νάουσας. Επειδή δε δεν υπήρχε πλέον η Πολιτοφυλακή για τη φρούρησή του, η οποία είχε διαλυθεί μετά την παράδοση των όπλων της, ο Στέργιος Φετλής έδωσε εντολή στους 10 αγροφύλακες της πόλης να τον φρουρούν, έως ότου αφιχθεί στη Νάουσα η προοριζόμενη για την πόλη στρατιωτική φρουρά και τον παραδώσει σ’ αυτήν…

Την 14^η Μαρτίου 1945, όταν ο Στέργιος Φετλής πήγε να εργασθεί το απόγευμα στο γραφείο του, βρήκε την πόρτα εισόδου του Δημαρχείου να είναι κλειστή, με προσωπική διαταγή του Διοικητή της τοπικής στρατιωτικής μονάδας, η οποία, προσωρινά, είχε στρατωνισθεί στο νοσοκομείο της πόλης. Την ώρα εκείνη, ακριβώς, εμφανίσθηκε ένας στρατιώτης με το αυτόματο στο χέρι και του είπε ότι έχει διαταγή να τον οδηγήσει στον Διοικητή του. Στο γραφείο του Διοικητή, εκτός από τον ίδιο, ήταν και ο εισαγγελέας Βέροιας. Ο τελευταίος, ζήτησε από τον Στέργιο Φετλή να παραδώσει τη Δημαρχία στον νέο Δήμαρχο της Νάουσας Χριστόδουλο Πετρίδη, τον οποίο μόλις είχε ορκίσει εκείνη τη στιγμή στο Ευαγγέλιο.

Αυτό ήταν το τέλος της δημαρχιακής θητείας του Στέργιου Φετλή. Με αυτόν τον τρόπο και με άλλους, η ομαλή πορεία για τη λαϊκή κυριαρχία και τον εκδημοκρατισμό της χώρας ανακόπηκε οριστικά, μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας την 12^η Φεβρουαρίου 1945. Όλα ανατράπηκαν άρδην. Τα επάνω, ήρθαν κάτω. Συνέβη αυτό το οποίο προανέφερα.

Η ηγεσία του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος του Ελληνικού λαού, πολιτική και στρατιωτική, η οποία κρατούσε μια τεράστια δύναμη στα χέρια της πριν αποχωρήσουν οριστικά οι Γερμανοί από την Ελλάδα, δεν κατόρθωσε ποτέ να εκτιμήσει την πραγματική ισχύ της. Τη θυσίασε ολοκληρωτικά, χωρίς να το αντιληφθεί, στο βωμό των ιδιαίτερων συμφερόντων της αγγλοκίνητης βασιλομεταξικής κυβέρνησης του Καΐρου, υπογράφοντας τις κατάπτυστες συνθήκες του Λιβάνου, της Καζέρτας και της Βάρκιζας, που αλυσόδεσαν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και το οδήγησαν στο θάνατο.

Μαζί με αυτό, βεβαίως, οδήγησαν και τους αγωνιστές όλων των ΕΑΜικών οργανώσεων της χώρας, στις φυλακές, στα παντοειδή βασανιστήρια, στα ξερονήσια, στα έκτακτα στρατοδικεία και στα εκτελεστικά αποσπάσματα …

Συμπληρωματικά, παραθέτω και το κατωτέρω λήμμα από το βιβλίο μου «Η ΝΑΟΥΣΑ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ» (1945-1949), σελ. 32. Νάουσα 2008, σχετικό με τα γεγονότα του Εμφυλίου πολέμου στη Νάουσα. Το λήμμα αυτό σχετίζεται με την τύχη, μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας, των ηγετικών στελεχών της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και της Λαϊκής Δικαιοσύνης στη Νάουσα, καθώς, και με τους εκλεγέντες Ναουσαίους εθνοσυμβούλους της Π.Ε.Ε.Α:

« … Την 15^η Μαρτίου 1945, άνδρες της Αστυνομίας συνέλαβαν τους Θωμά Γκιουλέκα, πρώην πρόεδρο του Αναθεωρητικού Δικαστηρίου Νάουσας και Στέργιο Φετλή, πρώην δήμαρχο της Νάουσας. Επίσης, συνέλαβαν και τον Γεώργιο Κόκκινο, βιομήχανο, αδελφό του Φιλώτα Κόκκινου, παλιού δημάρχου της Νάουσας που παύτηκε από τη δικτατορία της 4^ης Αυγούστου και Κωνσταντίνο Αηδονόπουλο, οι οποίοι υπήρξαν πρώην εθνοσύμβουλοι της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α). Οι συλληφθέντες βασανίστηκαν με φάλαγγα και ανακρίθηκαν εξαντλητικά για τη δράση τους κατά την ΕΑΜική περίοδο. Μετά από κάποιο διάστημα αφέθηκαν ελεύθεροι, πλην του Θωμά Γκιουλέκα, ο οποίος μεταφέρθηκε στις φυλακές Βέροιας … »

Κλείνω το άρθρο μου με δύο επισημάνσεις, οι οποίες, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να τύχουν της δέουσας προσοχής: Η πρώτη είναι ότι, από τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, μέχρι και τις τελευταίες δημοτικές εκλογές του 2019, δηλαδή, 74 ολόκληρα χρόνια, κανένας αιρετός Δήμαρχος της Νάουσας δεν εισηγήθηκε και κανένα αιρετό Δημοτικό Συμβούλιο της Νάουσας δεν καθιέρωσε την 10η Σεπτεμβρίου 1944, ως τοπική επέτειο εορτασμού της απελευθέρωσης της πόλης από τον Γερμανικό ζυγό. Η δεύτερη είναι ότι, από τους ίδιους δημάρχους και τα ίδια Δημοτικά Συμβούλια, ουδέποτε συμπεριελήφθη μεταξύ των αιρετών Δημάρχων της  Νάουσας ο Στέργιος Φετλής, παρά το γεγονός ότι εξελέγη κατόπιν εκλογών, που διενεργήθηκαν με τις διατάξεις της υπ’ αριθ. 55/12-8-1944 Πράξης του Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Π.Ε.Ε.Α, της νόμιμης Κυβέρνησης του Βουνού, η οποία συμμετείχε στην κυβέρνηση του Καΐρου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου με τους εξής 6 υπουργούς της:

— Αλέξανδρος Σβώλος, υπουργός Οικονομικών.

— Άγγελος Αγγελόπουλος, υφυπουργός Οικονομικών.

— Ιωάννης Ζεύγος, υπουργός Γεωργίας.

— Ηλίας Τσιριμώκος, υπουργός Εθνικής Οικονομίας.

— Νικόλαος Ασκούτσης, υπουργός Συγκοινωνίας.

— Μιλτιάδης Πορφυρογένης, υπουργός Εργασίας.

Τέλος, επειδή το θέμα της αναγνώρισης των αιρετών ΕΑΜικών Δημάρχων της χώρας (οι οποίοι, όπως προανέφερα, είχαν εκλεγεί επί τη βάσει σχετικής πράξης του Εθνικού Συμβουλίου της Π.Ε.Ε.Α), χωλαίνει σκόπιμα, για προφανείς βεβαίως λόγους, θα αναφερθώ σε μια από τις υπάρχουσες ελάχιστες εξαιρέσεις επί αυτού του θέματος, ήτοι, στην επίσημη αναγνώριση του ΕΑΜίτη Δημάρχου Ξάνθης. Παραθέτω το κατωτέρω κείμενο, απόσπασμα από σχετικό  με το θέμα αυτό δημοσίευμα, το οποίο μας πληροφορεί ότι:

«20 Αυγούστου 2014. Ενθαρρυντικά είναι τα όσα φτάνουν από την ακριτική πόλης της Ξάνθης όπου μετά από 69 χρόνια αναγνωρίστηκε ο πρώτος αιρετός Δήμαρχος της πόλης που απελευθερώθηκε από το 81ο Σύνταγμα της 7ης Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ. την 11η Σεπτέμβρη του 1944. Ο Θεόφιλος Παπαδόπουλος ανέλαβε Δήμαρχος την επομένη, 12η Σεπτέμβρη, αφού είχε προηγηθεί η ψηφοφορία 2 – 4 Σεπτέμβρη … ».

http://www.pialfa.gr › Παιδεία › Ιστορία

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Αυτό το άρθρο, με μερικές προσθήκες, αποτελείται από αποσπάσματα ληφθέντα από το βιβλίο μου «ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΦΕΤΛΗΣ», Β΄ Έκδοση. Νάουσα 2020. (Ο πρώτος αιρετός Δήμαρχος της Νάουσας μετά την απελευθέρωσή της από τον Γερμανικό ζυγό την 10/9/1944. Οι θεσμοί της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και της Λαϊκής Δικαιοσύνης, η εφαρμογή τους στην πράξη, τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η πόλη, ο τρόπος  επίλυσής τους και η καθαίρεσή του από το αξίωμα του Δημάρχου από τις νέες αρχές την 14/3/1945.  Διορισμός νέου δοτού Δημάρχου της Νάουσας).

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΛΟΙΠΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

(1) Σαράντη Πρωτόπαππα – Κικίτσα «Χ ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΤΟΥ Ε.Λ.Α.Σ». Αθήνα 1978.

(2) Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» (1941-1944). Νάουσα 2006.

(3) Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου «Η ΝΑΟΥΣΑ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ» (1945 – 1949). Νάουσα 2008.

(4) Α.Σ.Κ.Ι Φ. 23/5/114 και Φ. 23/2/249.

(5) Τάκης Μπάιτσης «ΝΑΟΥΣΑ, ΟΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΤΟΥ ΧΘΕΣ». Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ημαθίας. Βέροια 1997.

(6) Μαρτυρίες Δημητρίου Φετλή, γιου του Δημάρχου Στέργιου Φετλή.

——————————

*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ