“Από την ίδρυση και δράση των εαμικών οργανώσεων στην πόλη της Νάουσας” γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ EAMΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΗN ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ

(1941 – 1944)  /   Πτυχές από την τοπική αντιστασιακή ιστορία

—————–

 Αφιερώνεται στην 80χρονη επέτειο από την ίδρυση του ΕΑΜ / 27 Σεπτέμβρη του 1941

————–

ΓΕΝΙΚΑ

Στέργιος Αποστόλου

Μετά την ολοκλήρωση της  κατάκτησης της Ελλάδας από τους Γερμανούς την 31^η Μαΐου 1941, η 6^η Ολομέλεια της Νέας Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε που συνήλθε στην Αθήνα την 1^η με 3^η Ιουλίου 1941, μεταξύ των άλλων, έλαβε απόφαση και για ένοπλη αντίσταση κατά των κατακτητών. Κατόπιν τούτου, σε όλο τον Ελλαδικό χώρο, απεστάλησαν ικανά στελέχη του Κόμματος  για την ανασύσταση των τοπικών οργανώσεών του και τη δημιουργία των πρώτων αντιστασια-κών πυρήνων.

 E.A.M   (ΕΘΝΙΚΟ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ)

Ορόσημο στην ιστορία της Εθνικής Αντίστασης αποτέλεσε η ίδρυση την 27^η Σεπτεμβρίου 1941 του Ε.Α.Μ. Ιδρυτικά μέλη ήταν το Κομμουνιστικό κόμμα Ελλάδας, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας. Αργότερα, προσχώρησαν σ’ αυτό η Σοσιαλιστική Ένωση, οι Σοσιαλιστές Δημοκράτες, το Εργατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, η Δημοκρατική Ένωση, το Εργατικό Ε.Α.Μ, οι Αριστεροί Φιλελεύθεροι, η Εθνική Αλληλεγγύη και άλλοι.

Στην ηγεσία του Ε.Α.Μ συμμετείχαν βασικά στελέχη του Κ.Κ.Ε, όπως ο Λευτέρης Αποστόλου, ο Θανάσης Χατζής, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης και ο Μήτσος Παρτσαλίδης. Ηγετικά στελέχη του Ε.Α.Μ από τα άλλα ιδρυτικά κόμματα ήταν ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Απόστολος Βογιατζής και ο Κώστας Γαβριηλίδης. Από τα λοιπά κόμματα που προσχώρησαν αργότερα στο Ε.Α.Μ, ήταν ο Δημήτρης Στρατής, ο Χρήστος Χωμενίδης, ο Γιάννης Καλομοίρης, ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης και άλλοι. Υπήρχαν και ανένταχτοι, όπως ο Αλέξανδρος Σβώλος, ο Άγγελος Αγγελόπουλος, ο Νίκος Ασκούτσης και άλλοι.

Σκοπός του Ε.Α.Μ ήταν:

1) Η απελευθέρωση του έθνους και η απόκτηση πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας.

2) Ο σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης του Ε.Α.Μ μετά την οριστική εκδίωξη των κατακτητών και η προκήρυξη εκλογών για Συντακτική Συνέλευση.

3) H εκμηδένιση κάθε αντιδραστικής απόπειρας, η οποία θα έτεινε να επιβάλλει στον λαό λύσεις αντίθετες με την επιθυμία του.

Για τη δημιουργία αντιστασιακού πυρήνα στη Νάουσα, επισκέφτηκε την πόλη τον Ιούλιο του 1941, ο εξόριστος πιο πριν στη Φολέγανδρο, Ναουσαίος κομμουνιστής Γεώργιος Ερυθριάδης, που είχε  δραπετεύσει, και είχε τοποθετηθεί από την 6^η Ολομέλεια του Κόμματος στην καθοδήγηση του Μακεδονικού Γραφείου.

Συνοδεύονταν από τα κομματικά στελέχη Λάζαρο Ζησιάδη και Απόστολο Μιζαντζίδη. Ήλθε σε επαφή με στελέχη της Αριστεράς της Νάουσας, μεταξύ των οποίων ο Ιωάννης Αποστολίδης του Στυλιανού, ο Χρήστος Παλαμάς, ο Ανέστης Κοντοζής, ο Βασίλειος Μπαμπάτσης, ο Δημήτριος Ποζουκίδης, ο Χαρίλαος Παπαδόπουλος και άλλοι. Επίσης, ήλθε σε επαφή και με παλιά στελέχη της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας Ο.Κ.Ν.Ε), όπως ο Ευάγγελος Λίγγος, ο Χριστόφορος Πάσχος, ο Αθανάσιος Αναστασίου, ο Ιωάννης Γιαννόπουλος, ο Δημήτριος Τράϊος, ο Φίλιππος Δημητριάδης, ο Γεώργιος Ζαχαράκης, ο Χρήστος Εξηντάρας, ο Γεώργιος Γουμένης, οι αδελφοί Γρηγόριος και Χρήστος Σιανταμόνας και άλλοι.

Σε επαφή ήλθε και με γυναικεία μέλη αυτής της οργάνωσης, όπως, η Ευθυμία Γιουλέκα, η Ευριδίκη Γιαννοπούλου, η Μαρία Σιδηροπούλου, η Ματρώνα Φωτίου και άλλες. Αρχικά, επανιδρύθηκε η οργάνωση Νάουσας του Κ.Κ.Ε και αργότερα, τον Οκτώβριο του 1941, ιδρύθηκε η τοπική οργάνωση του Ε.Α.Μ.

Μετά την ίδρυσή του, το Ε.Α.Μ προέβη στην ίδρυση σε όλο τον Ελλαδικό χώρο των κατωτέρω στρατιωτικών και πολιτικών οργανώσεών του:

— Ε.Λ.Α.Σ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός). Ιδρύθηκε την 16^η Φεβρουαρίου 1942.

—  Ε.Π.Ο.Ν (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων). Ιδρύθηκε την 23^η Φεβρουαρίου 1943.

— Ο.Π.Λ.Α (Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών). Ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 1943 και λειτουργούσε μέσα στα πλαίσια του Ε.Λ.Α.Σ.

— Ε.Π (Εθνική Πολιτοφυλακή). Ειδική Αστυνομική μονάδα που συγκροτούνταν από τον Ε.Λ.Α.Σ σε κάθε πόλη που απελευθερώνονταν από τους Γερμανούς.

— Ε.Τ.Α (Επιμελητεία Του Αντάρτη). Ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 1943 και λειτουργούσε μέσα στα πλαίσια του Ε.Λ.Α.Σ.

— Ε.Α (Εθνική Αλληλεγγύη). Προϋπήρχε της ίδρυσης του Ε.Α.Μ και προσχώρησε σ’ αυτό μετά την ίδρυσή του. Σκοπός της ήταν η υποβοήθηση του αγώνα για την εθνική απελευθέρωση κ.λπ.

Μαζική ήταν η εγγραφή στην οργάνωση του Ε.Α.Μ Νάουσας, ανδρών και γυναικών. Η οργάνωση εξέδιδε δική της εφημερίδα με τίτλο «ΕΞΟΡΜΗΣΗ», όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής Ε.Α.Μ Νάουσας. Διευθυντής της εφημερίδας ήταν ο Ναουσαίος Λουκάς Καβαλάρης.

Επίσης, πολλοί καθηγητές του Γυμνασίου Νάουσας ανταποκρίθηκαν θετικά στο κάλεσμα του Ε.Α.Μ της πόλης και έγιναν μέλη του, όπως ο Ιωάννης Χέλμης, η Παρασκευή Παπαδάκη – Χέλμη, ο Ευστράτιος Βούλγαρης, ο Ευάγγελος Μίσιας, ο Ζήσης Καραπέτσης, ο Χαράλαμπος Ιωσηφίδης και άλλοι. Από αυτούς, ο Ιωάννης Χέλμης, συνελήφθη αργότερα από την Γκεστάπο και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά.

Η οργάνωση του Ε.Α.Μ Νάουσας ενδιαφέρθηκε και για την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην πόλη. Την 12^η Αυγούστου 1943, συγκλήθηκε Γενική Συνέλευση των τοπικών εργατικών σωματείων με σκοπό την ίδρυση νέου Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου.

Εκλέχτηκε προσωρινή Διοίκηση τα μέλη της οποίας ήταν: Αλέξανδρος Χατζη-Μαλούσης πρόεδρος, Θεόδωρος Τσάτσας, αντιπρόεδρος, Γεώργιος Βουτυράς, γενικός γραμματέας, Ιωάννης Ζησημάνος, ταμίας, και Μιχαήλ Κατσιώκαλης, σύμβουλος. Το Πρωτοδικείο Βεροίας, με την υπ’ αριθ. 234/1943 απόφασή του, αναγνώρισε το καταστατικό του νέου Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου. Κατά την περίοδο της ΕΑΜοκρατίας, το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Νάουσας και η Ε.Τ.Α συνέχισαν με δυσκολία τη λειτουργία των εργοστασίων Λαναρά, λόγω έλλειψης πρώτων υλών. Υπεύθυνος για νομικά θέματα ορίσθηκε από το Ε.Α.Μ Νάουσας το μέλος του Αχιλλέας Γκούτας, Ναουσαίος δικηγόρος, ενώ, για λογιστικά ζητήματα, ζητήθηκε η συνδρομή του λογιστή των εργοστασίων Λαναρά Γεωργίου Τζιαμάλη.

Ε.Λ.Α.Σ (ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΑΪΚΟΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ)

Ο Ε.Λ.Α.Σ ιδρύθηκε την 16^η Φεβρουαρίου 1942.

Σκοπός του Ε.Λ.Α.Σ ήταν:

1) Αγώνας για την απελευθέρωση της χώρας από τους ξένους κατακτητές.

2) Περιφρούρηση των λαϊκών επιτεύξεων και ελευθεριών από κάθε επιβουλή.

3) Η εξασφάλιση της τάξης ως τη διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών.

Στην ορεινή περιοχή της Νάουσας, το Βέρμιο, αλλά και σε γειτονικές περιοχές, δρούσε το 16^ο Σύνταγμα του Ε.Λ.Α.Σ της 10^ης Μεραρχίας. Πρώτος Διοικητής ήταν ο Γεώργιος Οικονομόπουλος (Μπαρμπαγιώρ-γος) και ακολούθως, οι Ταγματάρχες Πεζικού Περικλής Μεσημέρης και Γεώργιος Παπαζήσης. Υποδιοικητής του Συντάγματος ήταν ο Βασίλειος Μελίδης (Βερμιώτης). Ναουσαίοι, μέλη του Επιτελείου του Συντάγμα-τος, ήταν ο Βασίλειος Μπαμπάτσης (Γρανίτης), υπεύθυνος του ΙΙΙ Γραφείου και ο Νικόλαος Αποστολίδης (Γάτσος), υπεύθυνος για ένα διάστημα του Γραφείου Στρατολογίας.

Από τα τρία Τάγματα που συγκροτούσαν το 16^ο Σύνταγμα, το 1^ο και το 3^ο είχαν Ναουσαίους Διοικητές. Επικεφαλής του 1^ου ήταν ο Χρήστος Παλαμάς  (Μαύρος) και του τρίτου, ο Ανέστης Κοντοζής (Ακρίτας). Σημειώνω ότι ο πρώτος οπλισμός των ανταρτικών ομάδων στο Βέρμιο προέρχονταν από το πολεμικό υλικό που εγκατέλειψαν οι Ελληνοβρετανικές δυνάμεις κατά την υποχώρησή τους από αυτό. Οι πρώτοι που άρχισαν να συγκεντρώνουν από το 1941 πολεμικό υλικό από το εγκαταλειμμένο ήταν οι κάτοικοι του χωριού Μεσόβουνο και κατόπιν ο καταγόμενος από τη Βλαχέρνα Αρκαδίας Κωνσταντίνος Κολίντζας (Κολοκοτρώνης), με τη βοήθεια των Ναουσαίων Χριστόφορου Πάσχου, Χρήστου Εξηντάρα, Κωνσταντίνου Τατάτση, Στέργιου Βαράγκα, Δημητρίου Πράπα, Θωμά Καραΐσκου, Δημητρίου Γιαγκούλα, Δημητρίου Αργυρίου, Ιωάννη Κουκουλίδη κ.ά.

Σύμφωνα με την από 27/10/1983 επιστολή του Βασιλείου Μπαμπάτση, υπεύθυνου του 3^ου Γραφείου του Επιτελείου του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ, που έστειλε για δημοσίευση σε εφημερίδα της Νάουσας και δεν δημοσιεύθηκε, οργανωτής της Εθνικής Αντίστασης στη Νάουσα και αναδιοργανωτής της τοπικής οργάνωσης του Κ.Κ.Ε ήταν ο Ναουσαίος Ιωάννης  Στυλ. Αποστολίδης.

Μέσα στα πλαίσια του Ε.Λ.Α.Σ, το Ε.Α.Μ δημιούργησε την Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (Ο.Π.Λ.Α), η οποία ήταν επιφορτισμένη με καθήκοντα ασφάλειας, προστασίας των μελών όλων των ΕΑΜικών οργανώσεων, συλλογής πληροφοριών, εκτέλεσης ειδικών αποστολών και άλλων παρεμφερών καθηκόντων. Στις πόλεις που απελευθέρωνε ο Ε.Λ.Α.Σ, όπως η Νάουσα, δημιουργούνταν ιδιαίτερο ένοπλο σώμα, η Εθνική Πολιτοφυλακή (Ε.Π), η οποία ασκούσε αστυνομικά καθήκοντα. Αυτή, συνήθως, επανδρώνονταν από άνδρες της Ο.Π.Λ.Α.

Επίσης, στις πόλεις και στα χωριά δημιουργήθηκε ο Εφεδρικός Ε.Λ.Α.Σ από πολίτες, οι οποίοι καλούνταν να υποβοηθήσουν το έργο του Μονίμου Ε.Λ.Α.Σ. Στη Νάουσα, Διοικητής του Εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ ήταν ο Γεώργιος Φετλής (Λυκούργος) και Υποδιοικητής ο Σωτήριος Μπαμπάτσης.

Ο οπλισμός του Εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ της Νάουσας βρίσκονταν σε διάφορες κρύπτες. Τέτοιες κρύπτες υπήρχαν στην τουρμπίνα του εργοστασίου ΕΡΙΑ, στα μπατάνια του Γεωργίου Μόρα, στο νεκροταφείο του Αγίου Αθανασίου, στη μικρή εκκλησία του παλιού νεκροταφείου της Ευαγγελίστριας και σε άλλα σημεία.

Στον Εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ της Νάουσας υπήρχε ιδιαίτερο τμήμα για την προστασία των Εβραϊκών οικογενειών της πόλης Μπουρλά, Φριζή και άλλων. Επειδή οι Γερμανοί είχαν εξαπολύσει άγριο κυνηγητό για την ανακάλυψη και σύλληψη κρυμμένων Εβραίων, προκειμένου να τους αποστείλουν στα διάφορα Ναζιστικά στρατόπεδα (Άουσβιτς, Μπιργκενάου κ.λπ.), ο Εφεδρικός Ε.Λ.Α.Σ  μετέφερε αυτές τις οικογένειες σε ορεινά σημεία κοντά στη Νάουσα, όπως Μέγα Ρεύμα, Δραζίλοβο, Κουτσούφλιανη και αλλού.

Υπεύθυνο για την ασφάλεια και την τροφοδοσία τους, η Διοίκηση του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ όρισε τον Ναουσαίο ΕΛΑΣίτη Χρήστο Εξηντάρα (Λύκος). Στους κόλπους του Ε.Λ.Α.Σ δημιουργήθηκε και η οργάνωση Επιμελητεία Του Αντάρτη (Ε.Τ.Α).

Από ό,τι θυμάμαι, η οργάνωση της Ε.Τ.Α Νάουσας διέθετε δύο τμήματα. Το ένα βρίσκονταν μέσα στην πόλη και ήταν επιφορτισμένο με τη σίτιση των μονάδων του Ε.Λ.Α.Σ της περιοχής, την εξασφάλιση ειδών ιματισμού και υπόδησης, την προμήθεια φαρμακευτικού υλικού, την εξεύρεση καταλυμάτων κ.τ.λ. Το άλλο τμήμα της Ε.Τ.Α αποτελούνταν από ένοπλους άνδρες, οι οποίοι μετέφεραν στα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ πολεμικό υλικό κατά τη διάρκεια των μαχών και τρόφιμα. Ένα από τα πλέον δραστήρια αρχηγικά στελέχη της Ε.Τ.Α Νάουσας ήταν ο Θεολόγης Μπουρλίδης (Ταρζάν). Ενδεικτικά, η κυριότερη δράση του Ε.Λ.Α.Σ μέσα στη Νάουσα, με τη βοήθεια του τοπικού Εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ και των άλλων τοπικών ΕΑΜικών οργανώσεων, ήταν οι κατωτέρω:

31^η Μαρτίου 1943: Αιφνιδιαστική επίθεση κατά της Νάουσας τμημάτων του Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου, συνολικής δύναμης 110 ανδρών, με επικεφαλής τον Χρήστο Παλαμά (Μαύρος), Κωνσταντίνο Κολίντζα (Κολοκοτρώνης) και τους Μεσοβουνιώτες  αγωνιστές Κωνσταντίνο και Αδάμ Ιγνατιάδη. Εξουδετερώθηκαν όλες οι Γερμανικές εστίες αντίστασης, πλην αυτής του Γηπέδου, καθώς και αυτή του Αστυνομικού τμήματος.

Οι αντάρτες εφοδιάστηκαν με όπλα, ιματισμό και τρόφιμα από τις Γερμανικές αποθήκες του Νοσοκομείου, το οποίο, κατόπιν, λεηλατήθηκε από πλήθη Ναουσαίων που εισέβαλλαν σ’ αυτό, παρά την προσπάθεια των ανταρτών να τους συγκρατήσουν. Κατά την αποχώρηση τον ανταρτών, αργά το βράδυ, τους ακολούθησαν στο βουνό πολλοί νέοι Ναουσαίοι, οι οποίοι εξοπλίσθηκαν με όπλα, από τα λάφυρα του Νοσοκομείου και του Αστυνομικού Τμήματος.

Στο Αστυνομικό Τμήμα βρέθηκαν και κατασχέθηκαν όλα τα αρχεία της συνεργαζόμενης , με τους Γερμανούς δωσιλογικής οργάνωσης Π.Α.Ο (Πατριωτική Απελευθερωτική Οργάνωση). Τα στρατιωτικά στελέχη της Π.Α.Ο στη Νάουσα, Στεφανίδης, Γατσιούλης και Σαρασίδης, τα οποία προσπαθούσαν να δημιουργήσουν δικό τους ένοπλο πυρήνα στην πόλη, χωρίς να το επιτύχουν τελικά, κατόρθωσαν να διαφύγουν κατά τη διάρκεια των μαχών.

Αρχές Ιουλίου 1943: Ο Ναουσαίος Ελασίτης Χρήστος Εξηντάρας (Λύκος), κατά τη διάρκεια ελέγχου των στοιχείων του στη Βεροιώτικη γέφυρα από τον Γερμανό φρούραρχο της Νάουσας, που συνοδεύονταν από δύο Γερμανούς στρατιώτες και τον Γερμανοντυμένο Ναουσαίο Αντώνιο Γκουντό, έβγαλε το περίστροφό του και τον πυροβόλησε εξ επαφής, με αποτέλεσμα να τον τραυματίσει θανάσιμα. Κατόπιν, ρίχτηκε στις καλαμιές κάτω από τη γέφυρα και πριν οι Γερμανοί συνέλθουν, απομακρύνθηκε από εκεί τρέχοντας. Από τα πυκνά πυρά των αυτομάτων των συνοδών του Γερμανού φρουράρχου, τραυματί-στηκε στο πόδι. Κατέφυγε σε μια καλύβα όπου κατάφερε να κρυφτεί και να μη συλληφθεί. Μετά την παροχή των πρώτων βοηθειών από το Ναουσαίο ιατρό Κωνσταντίνο Τσίτση, παρ’ όλο ότι δεν είχε ιαθεί τελείως, έφυγε πάλι στο βουνό.

Τέλη Μαΐου 1944: Άνδρες της Ο.Π.Λ.Α έστησαν ενέδρα και εκτέλεσαν στη συνοικία της Υπαπαντής στη Νάουσα τον καπετάν Τίγρη, στέλεχος του ΠΑΟτζή καπετάνιου Αχιλλέα Τριανταφυλλίδη, στενού συνεργάτη του  αρχι ΠΑΟτζή Μιχάλαγα.

25^η Ιουνίου 1944: Με τη συνεργασία του Εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ Νάουσας, το 2/16 Τάγμα του Ε.Λ.Α.Σ., με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Κολίντζα (Κολοκοτρώνης) και τον Δημήτριο Μωραϊτόπουλο (Παγώνας), επιτέθηκε κατά των εργοστασίων Λαναρά τα οποία κατασκεύαζαν στρατιωτικά υφάσματα για λογαριασμό του Γερμανικού Στρατού. Η μικρή φρουρά των Γερμανών που βρίσκονταν στα εργοστάσια, μετά την πρώτη ανταλλαγή πυρών με τους αντάρτες, κατέφυγε στο Νοσοκομείο της πόλης. Ακολούθως, κλήθηκαν άνδρες της Ε.Τ.Α Νάουσας, οι οποίοι, με τη βοήθεια Ναουσαίων αγροτών που διέθεταν υποζύγια, φόρτωσαν από τις αποθήκες του εργοστασίου 220 τόπια ύφασμα στρατιωτικών στολών, μεγάλη ποσότητα κουβερτών και άλλα παρεμφερή είδη για τις ανάγκες των στρατιωτικών τμημάτων του Ε.Λ.Α.Σ. Καθ’ όλη τη διάρκεια της μάχης, οι Γερμανικές φρουρές του Νοσοκομείου και του Γηπέδου απέφυγαν να έλθουν σε σύγκρουση με τους αντάρτες, οι οποίοι αποχώρησαν ανενόχλητοι από την πόλη  τις βραδινές ώρες.

4^η Ιουλίου 1944: Άνδρες της Ο.Π.Λ.Α οι οποίοι έφεραν πολιτική περιβολή, ύστερα από πολυήμερη παρακολούθηση, έστησαν ενέδρα στο κέντρο της Νάουσας στον Γερμανοντυμένο Ναουσαίο Αντώνιο Γκουντό, ο οποίος σύχναζε στην ταβέρνα του Σουρλάμτα και τον εκτέλεσαν. Ακολούθως, πριν καταφθάσουν οι Γερμανοί και οι ΠΑΟτζήδες, εξαφανίστηκαν.

9η Ιουλίου 1944: Δύναμη του Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου εισήλθε αθόρυβα τη νύχτα στη Νάουσα,  αιφνιδίασε το τοπικό Αστυνομικό Τμήμα, το κατέλαβε, αφόπλισε τους χωροφύλακες και απελευθέρωσε 60 κρατούμενους. Οι Γερμανοί δεν προσέτρεξαν να βοηθήσουν τους χωροφύλακες. Λάφυρα 60 ατομικά όπλα.

27^η Ιουλίου 1944: Τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ αποτελούμενα, ως επί το πλείστον, από Ναουσαίους, εισήλθαν στην πόλη και επιτέθηκαν εναντίον των στρατωνισμένων στο κτίριο του Α΄ Δημοτικού Σχολείου Γερμανοϊταλών. Ακολούθησε πεισματώδης μάχη. Προς το βράδυ, επειδή είχε παρέλθει η ώρα και υπήρχε κίνδυνος άφιξης εχθρικών ενισχύσεων από τη Βέροια και την Έδεσσα, οι αντάρτες αποχώρησαν. Σύμφωνα με το υπ’ αριθ. 148 Δελτίο Στρατιωτικής Κατάστασης του Γενικού στρατηγείου του Ε.Λ.Α.Σ, οι απώλειες του εχθρού ανήλθαν σε 22 νεκρούς και 18 τραυματίες, ενώ των ανταρτών σε 4 νεκρούς και 6 τραυματίες. Μεταξύ των νεκρών ανταρτών ήταν και ο Ναουσαίος Δημήτριος Αργυρίου ή Εμβαλωματής (Ζαφειράκης). Μετά την αποχώ-ρηση των ανταρτών, τους νεκρούς αντάρτες οι Γερμανοί τους έθαψαν σε ομαδικό τάφο, δίπλα από το Δημοτικό Κινηματοθέατρο «ΤΙΤΑΝΙΑ», στο σημείο, περίπου, που βρίσκεται σήμερα το Ηρώο της πόλης.

Ε.Π.Ο.Ν

(ΕΝΙΑΙΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΝΕΩΝ)

Η Ε.Π.Ο.Ν  ιδρύθηκε την 23^η Φεβρουαρίου 1943.

Σκοπός της Ε.Π.Ο.Ν ήταν:

1) Η εθνική απελευθέρωση και η πλήρης ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας.

2) Η υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς.

3) Η εξολόθρευση του φασισμού, οποιασδήποτε μορφής, στο παρόν και στο μέλλον.

4) Ο αγώνας κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης.

5) Η ανοικοδόμηση της χώρας από τα ερείπια του πολέμου και της Αξονικής κατοχής.

Επικεφαλής του αρχικού ηγετικού πυρήνα της Ε.Π.Ο.Ν Νάουσας ήταν Ιωάννης Μήττας,  καθηγητής Μαθηματικών μετά τον πόλεμο στο Α.Π.Θ (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης). Ακολουθούσαν ως βασικά στελέχη οι αδελφοί Πιττάκη, Αλέξανδρος, Κωνσταντίνος και Νικόλαος, ο Κωνσταντίνος Αδαμίδης, η Δώρα Σιδηροπούλου, ο Γεώργιος Τσιότσης, ο Κωνσταντίνος Σιπητάνος του Περικλή κ.ά. Οι δύο τελευταίοι, αργότερα, τοποθετήθηκαν στην τοπική Αχτίδα του Κ.Κ.Ε.

Η τοπική οργάνωση του Ε.Α.Μ ανέθεσε στην Ε.Π.Ο.Ν της πόλης την έκδοση του παράνομου αντιστασιακού τύπου. Όλα τα αντιστασιακά έντυπα τυπώνονταν με πολύγραφο. Από τα παράνομα κέντρα τύπου της Νάουσας, το μεγαλύτερο, στεγάζονταν στην οικία των αδελφών Γεωργίου και Μιχαήλ Γεωργιάδη.

Στις μονάδες του Ε.Λ.Α.Σ υπήρχαν και δρούσαν οι ένοπλες υποδειγματικές Διμοιρίες της Ε.Π.Ο.Ν. Η εφημερίδα η οποία εκδίδονταν από την Ε.Π.Ο.Ν Νάουσας ήταν το «ΝΕΑΝΙΚΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ ΝΑΟΥΣΗΣ». Τα μέλη της τοπικής οργάνωσης της Ο.Κ.Ν.Ε, μετά την ίδρυση της Ε.Π.Ο.Ν., εντάχθηκαν σ’ αυτήν. Η Ε.Π.Ο.Ν Νάουσας δραστηριοποιήθηκε και στον τομέα του πολιτισμού. Ίδρυσε μουσικό και θεατρικό τμήμα.

Στο Δημοτικό κινηματοθέατρο «ΤΙΤΑΝΙΑ» ανεβάστηκαν Ελληνικές οπερέτες και δόθηκαν συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις. Όπως σε όλη την Ελλάδα, έτσι και στους κόλπους της Ε.Π.Ο.Ν Νάουσας, δημιουργήθηκε και έδρασε η Μικρή Ε.Π.Ο.Ν, ιδιαίτερος βοηθητικός σχηματισμός από παιδιά ηλικίας 11-14 ετών, τα οποία ονομάσθηκαν Αετόπουλα. Γενικός Αρχηγός των Αετόπουλων της Νάουσας ήταν ο ΕΠΟΝίτης μαθητής της ογδόης τάξης του Γυμνασίου Γεώργιος Τσοπανέλης, ο οποίος έφερε τον βαθμό του Χρυσαετού. Σταυραετός ονομάζονταν ο αρχηγός των Αετόπουλων σε κάθε μια από τις συνοικίες της πόλης. Θα αναφερθώ, επιτροχάδην, σε μερικές προσωπικές εμπειρίες μου από τη συμμετοχή μου στη Μικρή Ε.Π.Ο.Ν.

Το καλοκαίρι του 1943 (ήμουν 11 χρονών, τότε), η Ε.Π.Ο.Ν του Γυμνασίου με τοποθέτησε επικεφαλής των Αετόπουλων της οδού Βύρωνος και της ευρύτερης περιοχής της. Επειδή οι Γερμανοί, λόγω του νεαρού της ηλικίας μας, δεν μας υποπτεύονταν, η Ε.Π.ΟΝ μας ανέθετε διάφορες αποστολές μέσα στην πόλη. Μεταφέραμε σημειώματα των τοπικών οργανώσεων του Ε.Α.Μ από σπίτι σε σπίτι, παραλαμβάναμε για διανομή πολυγραφημένες παράνομες εφημερίδες και ρίχναμε στους δρόμους προκηρύξεις.

Μια μέρα, ύστερα από σχετική εντολή που μας έδωσε η Ε.Π.Ο.Ν του Γυμνασίου, με τον συμμαθητή μου Κωνσταντίνο Παπακώστα, μεταφέραμε κρυμμένο σ’ ένα πλεχτό καλάθι, ένα μεγάλων διαστάσεων περίστροφο, τύπου καραντάγ ((μαυροβουνιώτικο),  για επισκευή στο σιδηρουργείο του Λάζου Παπαϊωάννου, στη συνοικία Τζαμί. Μεταφέραμε, επίσης, φαγητό σε τραυματίες αντάρτες, οι οποίοι νοσηλεύονταν κρυφά σε σπίτια της πόλης.

Θυμάμαι, ακόμα, ότι η Ε.Π.Ο.Ν του Γυμνασίου ανέθεσε πάλι σ’ εμένα και στους συμμαθητές μου Γεώργιο Κούλη και Κλεάνθη Σιώπη να μεταφέρουμε ένα στεφάνι από διάφορα λουλούδια στον τάφο δύο ανταρτών, που είχαν σκοτωθεί τον Δεκέμβριο του 1943 σε μάχη στο εξωκκλήσι του Αγια – Σωτήρη. Οι Γερμανοί, τους νεκρούς αντάρτες τους έθαψαν σε κοινό τάφο, έξω από το νεκροταφείο του Αγίου Αθανασίου, δίπλα από την είσοδο. Βάλαμε το στεφάνι σε ένα σακί και έρποντας μέσα στο τριφύλλι του κτήματος που βρίσκονταν απέναντι από τον τάφο των ανταρτών, το καταθέσαμε επάνω στο νεοσκαμμένο χώμα του.

Σε άλλη περίπτωση, ο ΕΠΟΝίτης μαθητής της ογδόης Γυμνασίου ονόματι  Ξενιτίδης, μου ανέθεσε να μεταφέρω μία ομαδική νάρκη τελερμάιν στην Βεροιώτικη γέφυρα. Υποθέτω ότι είχε εντολή να την πάει ο ίδιος, αλλά φοβήθηκε και ανέθεσε σε μένα αυτό το έργο. Έβαλα τη νάρκη μέσα σε ένα σάκο, τη σκέπασα με χόρτα και έφθασα στη νότια πλευρά του Νοσοκομείου, όπου υπήρχε Γερμανικό φυλάκιο.

Λόγω του νεαρού της ηλικίας μου, ο Γερμανός φρουρός δεν με υποψιάστηκε, σήκωσε το στοπ και με άφησε να περάσω, χωρίς να ερευνήσει το περιεχόμενο του σάκου. Στη Βεροιώτικη γέφυρα, ένας αντάρτης, προφανώς ειδοποιημένος, βγήκε μέσα από μια συστάδα θάμνων και παρέλαβε τη νάρκη.

Κλείνω την ομιλία μου με την επισήμανση ότι στην ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση παρόντες ήταν οι πραγματικοί Έλληνες πατριώτες και απόντες οι καιροσκόποι και οι αδιάφοροι. Πολέμιοι αυτής της Αντίστασης, εκτός από τους  κατακτητές, υπήρξαν και όλοι οι στενοί συνεργάτες τους, δηλαδή, τα διάφορα ένοπλα ελληνικά δωσιλογικά σώματα.

Σαν κατακλείδα, διατυπώνω την άποψη ότι επιβάλλεται οι νεώτερες γενιές των Ελλήνων να  διδάσκονται μέσα από τα βιβλία της ιστορίας των σχολείων όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, με απόλυτη ακρίβεια και χωρίς καμιά διαστρέβλωση, τους επικούς αγώνες της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης.

Τα προκύπτοντα οφέλη από τη διάσωση και γνώση των αγώνων αυτής της  Αντίστασης, όχι μόνο στη Νάουσα και στην περιοχή της, αλλά και στο σύνολο του ελλαδικού χώρου, αγώνων σκόπιμα αγνοημένων μέχρι σήμερα από το σύνολο των εμφυλιακών και μετεμφυλιακών κυβερνήσεων της χώρας, είναι πολλαπλά.

Από τη γνώση και τις εμπειρίες των αγώνων αυτής της  Αντίστασης, παρέχεται η δυνατότητα στον ελληνικό λαό να αποτρέψει, αφενός μεν, κάθε μελλοντικό κίνδυνο επανεγκαθίδρυσης δικτατορικού καθεστώτος στη χώρα μας, αφετέρου δε, να συντελέσει στη δημιουργία μιας κοινωνίας, βασισμένης, όσο είναι δυνατόν, σε δίκαιους νόμους, εναρμονισμένους με τα ιδεώδη του ουμανισμού.

Επομένως, γι’ αυτούς τους ιδιαίτερους λόγους, είναι απαραίτητο αυτοί οι αγώνες να επιζούν στη συλλογική μνήμη του ελληνικού λαού, γιατί, σε αντίθετη περίπτωση, θα τους σκεπάσουν τα σκοτεινά πέπλα της λήθης με την καταλυτική διαδρομή του χρόνου.

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

Το αρχειακό υλικό που χρησιμοποίησα γι’ αυτή την εισήγησή μου είναι το κάτωθι:

1) Επιστολή  του Ναουσαίου Βασιλείου Μπαμπάτση, επικεφαλής του ΙΙΙ Γραφείου του Επιτελείου του 16^ου Συντάγματος Ε.Λ.Α.Σ, η οποία αναφέρεται στο πρόσωπο του ιδρυτή της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης στη Νάουσα και στην περιοχή της Ιωάννη Αποστολίδη. Φωτοτυπία της βρίσκεται στο αρχείο μου.

2) Ιστορικά στοιχεία για την ΕΑΜική Αντίσταση στη Νάουσα και στην περιοχή της, ληφθέντα από το εκδοθέν το 2006 σύγγραμμά μου «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ», στο οποίο υπάρχουν οι σχετικές βιβλιογραφικές παραπομπές για όλα τα ιστορικά γεγονότα.

3) Πέραν των ανωτέρω, έκανα χρήση και των προσωπικών αναμνήσεών μου από τη συμμετοχή μου στην Μικρή Ε.Π.Ο.Ν της Νάουσας (Αετόπουλα).

——————

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

 Το κείμενο αυτό αποτελεί εισήγησή μου στην επιστημονική ημερίδα της Ε.Μ.Ι.Π.Η «Μιλάμε για τη Νάουσα του 20ού αιώνα», που πραγματοποιή-θηκε την 5/5/2018 στη Νάουσα. Βασίζεται σε ιστορικά στοιχεία για πρόσωπα και γεγονότα, που έχουν ληφθεί από το εκδοθέν το 2006 βιβλίο μου «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» και σε προσωπικές αναμνήσεις. Η αναφορά μου σ’ αυτά είναι ενδεικτική και όχι  συνολική, λόγω του περιορισμένου χρόνου της εισήγησης. Επειδή στη Νάουσα και στην περιοχή της επικράτησε η ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση, αναφέρομαι μόνο σ’ αυτήν.

—————–

*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Στέργιος  Σπυρ. Αποστόλου Βιογραφικά  στοιχεία – Εργογραφία  (κάνετε κλικ)