Γιώργος Λιόλιος “Σιδηρόδρομος σφυρίζων εις την πεδιάδα” – Μια ιστορική & ποιητική μονογραφία του σιδηρόδρομου και του σταθμού της Βέροιας
Ο σιδηροδρομικός σταθμός ήταν κυριολεκτικά και μεταφορικά η πύλη προς τον κόσμο και την πρόοδο και φυσικά δεν άργησε να γίνει σημείο αναφοράς για τη ζωή της Βέροιας. […]
Μετά από έξι βιβλία του που κυκλοφόρησαν, ο Γιώργος Λιόλιος στο έβδομο, «Σιδηρόδρομος σφυρίζων εις την πεδιάδα», εκδόσεις Θίνες, σε μια επιμελημένη έκδοση καταθέτει μια ιστορική και συνάμα ποιητική μονογραφία, με θέμα τον σιδηρόδρομο που περνούσε από την πόλη της Βέροιας αλλά και τον σταθμό της.
Και βέβαια, θα παραξενευτεί κανείς με τον χαρακτηρισμό του βιβλίου ως ιστορική και ποιητική μονογραφία, αλλά εδώ ακριβώς έγκειται και η ιδιαιτερότητά του και η αξία του. Γιατί ο συγγραφέας του βιβλίου πέτυχε μια εξαιρετική ισορροπία ανάμεσα στην επιστημονική έρευνα και την ποιητική ματιά, με μια αρμονική σύζευξη των δύο, πράγμα δύσκολο.
Μελετώντας την ιστορία της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης – Μοναστηρίου, εντάσσει από τη μια σ’ αυτήν την αντίστοιχη ιστορία της Βέροιας, φωτίζοντάς την όμως από την άλλη πολύπλευρα.
Έτσι, η ιστορία της Βέροιας αποκτά μια ακόμη σελίδα της, άγνωστη μέχρι τώρα, που αντανακλά όμως οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά το πρόσωπο της πόλης για πολλά χρόνια.
Η βιβλιογραφία των τεσσάρων σχεδόν σελίδων που ακολουθεί στο τέλος του βιβλίου, τα αποσπάσματα από παλιές εφημερίδες, ντοκουμέντα από αρχεία που παραχωρήθηκαν στον συγγραφέα, οι χάρτες, οι σπάνιες φωτογραφίες – οι περισσότερες από το Αρχείο Χρήστου Κελεμκερή – δημιουργούν το στέρεο υπόβαθρο της ιστορικής έρευνας, που δεν υποβαθμίζεται από την λογοτεχνική διάσταση που προστίθεται στο βιβλίο ούτε στο ελάχιστο.
Η χρήση παράλληλα κειμένων περιηγητών της εποχής, στα οποία αναφέρονται περιγραφές της παλιάς Βέροιας και του σταθμού της, μαζί με ποιήματα ή αφηγήσεις παλιότερων, όπως ο Σεφέρης ή και νεότερων, όπως ο Ασλάνογλου – χωρίς να αγνοούνται και βεροιώτες λογοτέχνες, όπως ο Μαρκόπουλος ή ο Καρασάββας – όλα προσδίδουν στη ροή του βιβλίου ένα ενδιαφέρον ασυνήθιστο, αφού το κάνουν να κυλά με πολυποικιλότητα αλλά και θαυμαστή ομοιογένεια.
Τον Οκτώβρη του 1890 αποφασίζεται η κατασκευή της γραμμής Θεσσαλονίκης Μοναστηρίου και τον Ιούνιο του ’91 ξεκινά, προσδίδοντας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία – αν και αυτή αποδυναμώνεται συνεχώς – μια, έστω μικρή, ενίσχυση του κύρους της.
Μιλώντας ο Λιόλιος για τα κέρδη που επέφερε γενικά ο σιδηρόδρομος στη ζωή των ανθρώπων της εποχής εκείνης, τονίζοντας και τον συναισθηματικό απόηχο, που από τότε το ίδιο το σφύριγμα των τρένων και οι σταθμοί τους προσδίδουν στην καθημερινότητα των λαών, περνά στον σταθμό της Βέροιας, αφού μιλήσει προηγουμένως για την τότε πολυπολιτισμικότητά της πόλης.
Έξοχα κομμάτια αφηγήσεων συνθέτουν μία τοιχογραφία, όπου Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι συνυπάρχουν, με το πέρασμα του τρένου να κάνει τις διαφορές τους όλο και λιγότερο έντονες, αφού η πόλη ανοίγεται πια στον κόσμο.
Το άνοιγμα στον κόσμο, που φέρνει και στη Βέροια ο σιδηρόδρομος και ο σταθμός του, είναι άνοιγμα που επηρεάζει – όπως σ’ όλη την Ευρώπη – την Αρχιτεκτονική, την ενδυμασία των κατοίκων της πόλης, αλλά και τη δημιουργία της αστικής τάξης σ’ αυτήν.
Τα ιστορικά γεγονότα, όπως οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η αποχώρηση των Τούρκων με την ανταλλαγή των πληθυσμών, ο διωγμός των Εβραίων από τη Βέροια και η κτηνώδης μεταφορά τους στα στρατόπεδα από τη μεριά των Ναζί με τα βαγόνια του σταθμού της, καταγράφονται είτε μέσα από τον δικό του λόγο είτε μέσα από τον λόγο των πηγών του, που με τέχνη χρησιμοποιεί.
Η μοιραία υποβάθμιση του σιδηροδρόμου με το πέρασμα του χρόνου τη δεκαετία του ’50, καθώς άλλα μέσα μεταφοράς, όπως το αεροπλάνο και το ιδιωτικό αυτοκίνητο, κερδίζουν τη μάχη, οδηγεί σταδιακά στην παρακμή όχι μόνο του μέσου αλλά και των σταθμών του.
Εκεί που άλλοτε σφύριζε στην πεδιάδα το τρένο, τώρα πεθαίνει η μνήμη μαζί με τα παλιά βαγόνια στο νεκροταφείο τους. Γι’ αυτό ο Γιώργος Λιόλιος γράφει ζητώντας όσα ανήκουν στην πόλη, με κυρίαρχη τη μνήμη:
Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Βέροιας έχει ιστορικό δικαίωμα στην επανάκτησή του, ως δημόσιος χώρος μνήμης και τοπόσημο. Αρκεί να ξύσει κανείς τον σοβά της πινακίδας του και θα αποκαλυφθεί η σε οθωμανική και λατινική γραφή ονομασία της πόλης, ενώ ακόμη και οι στρωτήρες στις ράγες του σταθμού προδίδουν τη διαδρομή του στο χρόνο με τη μνήμη χαραγμένη στον οξειδωμένο χάλυβα. […]
Πρόκειται για ένα βιβλίο, που φωτίζει μέσα από τη δική του οπτική γωνία εικόνες από το παρελθόν της Βέροιας, με γνώση, ευαισθησία και συνέπεια στον αρχικό του στόχο, την αγωνιώδη από τη μεριά του συγγραφέα προσπάθεια για διατήρηση της μνήμης.
……………………..
